DE „ACHTTIEN" ZETTEN DOOR
Bernardus Smytegelt preekt weer
Oud-vaders in nieuwe stijl
Duivelse wenken tegen de
oecumenische beweging
Karl Barth en
R. Bultmann
Zes congressen
voor eenheid
ZATERDAG 11 APRIL 1964
GEESTELIJK LEVEN
Erbij
PAGINA TWEE
MAR*
Dijna bewogen
een
Christen te worden
„WIJ WILLEN de oude theologen weer
onder het volk brengen. De Reformatie
moet weer echt gaan leven onder de
Nederlanders. Daarom brengen wij de
mensen in contact met de predikaties van
de oud-vaders, die het echte, onvervalste
Evangelie verkondigden".
Dat zegt ds. G. A. Zijderveld, predikant
van de gereformeerde gemeente in Mid
delburg, leerling van prof. G. Wisse, die
tien jaar in Amerika en Canada heeft
gewerkt en nu - als Amerikaans staats
burger - zijn Reveil-serie Nederland
instuurt, samen met de uitgever Pieters.
Tegenstelling tussen
mond- en daad
christenen
Christelijke zorg - Socialistische blijheid
Honderdvijftig jaar
Bijbelgenootschap
Ds. D. ter Steege
Contactdag Geestelijke
Volksgezondheid
„Wat is nodig voor onze tijd?",
vraagt ds. Zijderveld in de inleiding
tot het eerste boekje, Reformatie en
geestelijk reveil". „Dat de Here zijn
Geest opnieuw mocht uitstorten op
ons en er een grote geestelijke opwek
king kwam in de Kerk.
De geest van onze godvrezende
vaderen moet ons gegeven worden
opdat de vreze Gods weer zal wonen
in de harten van het volk.
De leer van onze Calvinistische en
Puriteinse vaderen moet opnieuw ons
volksleven inspireren en dan zal God
ons genade en ere geven".
Ds. Zijderveld heeft in Amerika ge
zien, hoe de oude theologen het daar
weer „doen." Ze worden in nieuwe stijl
herdrukt en de belangstelling er voor
is zeer groot. Hetzelfde wil hij in Ne
derland bereiken. Er is een „Smyte-
gelt-fonds" opgericht, dat een interker
kelijk karakter draagt.
„De preken gaan bij duizenden het
land in," zegt hij.
Het fonds is genoemd naar de be
roemde theoloog Bernardus Smytegelt.
Hij was niet alleen een befaamd pre
dikant, maar hij was ook een Zeeuw en
het is begrijpelijk dat men hem gaar
ne als symbool heeft gekozen. Smyte
gelt, die in 1665 in Goes werd geboren,
is van grote betekenis geweest voor het
kerkelijke leven in de na-reformatori
sche tijd. Zijn prediking was bijbels en
mystiek, hij legde sterk de nadruk op
het bevindelijke leven.
Deze kenmerken van „Vader" Smy
tegelt zijn ook wel de kenmerken van
de Reveilbeweging, die vanuit Zeeland
is begonnen. Men wil terug naar het
bijbelse praktische en bevindelijke
christendom en kijkt daarbij graag
naar de bloeitijd van het puritanisme
in Engeland.
„Tegenwoordig ligt de nadruk in
de theologie vooral op de historische
exegese," zegt ds. Zijderveld, „maar
Wie enigszins op de hoogte is van de
tegenwoordige stand van de theologie
zal zeker de naam van Rudolf Bult
mann kennen, al was het slechts door
het bekende boekje van bisschop Robin
son „Eerlijk voor God". De school van
Bultmann ijvert voor de zogenaamde
„ontmythologisering" van het Nieuwe
Testament.
In Württemberg heeft Karl Barth stel
ling genomen tegen dit streven.
Volgens het Centraal Weekblad (ger.)
zei hij o.a. „Ongetwijfeld komt nu alles
er op aan dat men begrijpt, dat er Een
is Die roept en dat er Een is Die we
te gehoorzamen en te beantwoorden
hebben. Daarom ben ik nu zo blij over
het boek van Helmut Gollwitzer (Die
Existenz Gottes im Bekenntnis des
Glaubens) dat hij nu tegenover deze
groep uitgewerkt heeft.
Daar horen wij voortdurend het ar
gument dat men eens ophouden moet
met het subject-object-schema. Stom
melingen Het gaat niet om subject
object, maar het gaat om God en de
mens in hun ontmoeting, om het be
staan Gods, om de werkelijkheid Gods
in Zijn spreken en handelen.
Ik ben niet vanwege de ontmytholo
gisering zo woedend op deze hele troep
maar omdat zij het subject willen weg
nemen, de persoon Gods, de dei loquen-
tis persona (de persoon van de spre
kende God) zoals Calvijn gezegd heeft,
dat deze verdampt en dan in geloof op
gaat en tenslotte worden we dan op
geroepen om aan ons eigen geloof te
geloven. Dat is je reinste schandaal."
de schriftuurlijke mystiek is daarbij
te veel op de achtergrond geraakt. We
moeten weer terug naar de bron. De
ontkerstening in brede lagen van
ons volk is zorgwekkend. De vrijzin
nigheid heeft daartoe geleid. We
moeten weer terug naar Gods Woor
den, het onvervalste evangelie bren
gen van ellende, zonde en genade."
Het Smytegeltfonds stuurt de brochu
res geheel Nederland in. Men wil er
niet alleen mee bereiken, dat het bij
belse praktische christendom wordt be
vorderd. Men wil ook de heilige strijd
aanbinden tegen de hiërchie van de
rooms-katholieke kerk. We zijn niet te
gen samenwerking met de reformato
rische vrienden. Integendeel, maar „we
zijn sterk tegen een verkeerde oecume
ne, we willen waarschuwen tegen het
zoete gefluit van Rome," zegt ds. Zij
derveld. We willen met heilig vuur strij
den voor Gods eer en de beginselen
der reformatie. We willen het volk le
ren, dat het maar om één ding gaat:
hoe raak ik weer met God verzoend?"
Daarom geeft men niet alleen bro
chures uit met preken van de oud-va-
door B, SMYTEGELT
REVEIL-SERIE
No. 1
Zo ziet het titelblad van het eerste
deeltje in de Reveilserie er uit.
ders, maar distribueert men ook bro
chures met duidelijke titels als „De
onfeilbaarheid van de paus," „De hei
ligenverering" en „Is er een vage
vuur?"
We moeten als zonen der reformatie
onze roomse landgenoten Gods Woord
in de hand geven opdat ze tot God be
keerd zullen worden," zegt ds. Zijder
veld. „Dat men priesters op de protes
tantse kansels toelaat is de vos in het
kippenhok toelaten en de erfenis van
onze vaders verkwanselen."
„In Middelburg is een oecumenische
vergadering met een liefdemaaltijd be
sloten," zo schrijft hij in zijn kerkblad.
„Wat zouden onze Nederlandse marte
laren daarvan zeggen, zo ze tot ons kon
den spreken, de mannen en vrouwen,
die door de roomse inquisitie tot as
verbrand en wreed vermoord zijn? O
volk van Zeeland, zonen van martela
ren, nazaten van een heldengeslacht,
wordt eens wakker, ontwaakt uit uw
sluimering, uw vrijheid wordt bedreigd,
zielsverleiders doen een aanval op de
jeugd.
Zonen der reformatie, we mogen
hervormden, luthersen, presbyteria
nen of baptisten zijn, zet de bazuin aan
de mond en waarschuwt uw roomse
medereizenden naar de eeuwigheid, dat
ze in doodsgevaar leven en op weg naar
Links ds. Zijderveld, rechts de heer
Pieters.
de rampzaligheid. Geef de roomsen de
Bijbel in handen en dan zullen ze, zo
Gods Geest hen verlicht, tot de over
tuiging komen, dat hun kerkleer een
dwaalleer is en dat de protestanten ge
lijk hebben. De oecumenen, die nu in
Nederland de leiding hebben spelen
met vuur en zijn een gevaar voor de
beginselen der reformatie.
God geve andere oecumenen die le
ven in de geest der reformatie of opene
de ogen van de oecumenen van van
daag, opdat ze de erfenis van onze va
deren niet verkopen voor een schotel
linzemoes."
Het is wel duidelijk dat het Smy
tegeltfonds militant is. Maar tegelij
kertijd heeft het een zachtmoedig ka
rakter door die voorliefde voor het
mystieke, het beschouwelijke.
Het is dan ook geen toeval, dat de
heer Pieters gedichten van Jan Luyken
heeft uitgegeven in een nieuw gewaad.
Hij wil de christelijke poëzie door de
eeuwen heen weer op de voor grond
stellen.
De preken zullen ook in bandjes van
vijf of tien worden uitgegeven. En zo
wil men in tal van vormen de Neder
landers weer warm maken voor de
geest van 't calvinisme en puritanisme.
„Wij willen het Nederlandse volk
goede geestelijke lectuur in handen
geven, opdat ons volk weer zal leven
uit de beginselen der reformatie", zegt
ds. Zijderveld. „Het gaat om de eer
Gods en de zaligheid van de ziel".
Het eerste deel van de Reveil
serie is een preek van Bernardus
Smytegelt over „Bijna bewogen
een Christen te worden", waarin
mond- en daad-christenen tegen
over elkaar worden gesteld. Het
slot van deze preek luidt aldus:
„Laten wij ons ernstig onder
zoeken. Het is zo nodig dat we de
kenmerken van het geestelijke
leven in onze ziel vinden. Dan zul
len wij verzekerd zijn van Gods ge
nade en de benauwdheid zal van
ons vlieden.
Volk van God: Gebruikt de vol
gende genademiddelen:
Houdt sterk aan in het gebed en
laat de moed u niet ontvallen.
Zoekt met een oprecht hart steeds
bij de Here te blijven.
Wanneer wij dat doen, zal de
poort van de hemel opengaan. Dan
zullen wij tot de Koning geleid
worden. Wat zal dat een heerlijk
gezicht zijn! Hier hebben wij Hem
aanschouwd in genade, maar hier
namaals zullen wij Hem zien in
eeuwige heerlijkheid. Die heerlijk
heid heeft nooit een oog gezien,
noch een oor gehoord en is in het
hart niet opgeklommen. Ja Here,
ik verwacht het in Christus. Amen".
In één van de voorsteden van Alborg
in Denemarken is een nogal ongewone
kerk ingewijd. De kerk bestaat name
lijk uit niets anders dan een autobus,
waarin stoelen, een altaar, een crucifix
en een doopvont staan opgesteld. Bui
ten de autobus is een kleine kerkklok.
De kerkgangers zijn zo gehecht geraakt
aan hun nieuwe kerk, dat ze deze niet
meer voor een echte kerk willen ruilen.
De parochie had de kerk nodig, omdat
de dichtstbijzijnde kerk te ver was.
Boven: het exterieur tijdens de inwij
ding, onder: het interieur.
Twee jaar geleden, om precies te
zijn op 26 mei 1962, hebben „de acht
tien", negen hervormde en negen ge
reformeerde predikanten, tijdens een
congres in Utrecht krachtige taal laten
horen. Naar hun mening mocht de
verdeeldheid van de kerken waartoe
ze behoorden niet langer voortbe
staan, omdat een gespleten kerk on
voldoende gehoor kan geven aan de
opdracht van de Heer der kerk: „Gaat
heen en verkondigt het Evangelie aan
alle mensen". Afgezien van dit argu
ment dienen christenen naar een zo
groot mogelijke eenheid te streven op
grond van Christus' gebed „Dat zij
allen één zijn". Er is in vergelijking
met de situatie uit de vorige eeuw
veel veranderd ten goede. Weliswaar
bestaan er nog verschillen in dogma
tiek en levensstijl, maar deze zijn niet
belangrijk genoeg om een scheiding
te rechtvaardigen. Aldus de achttien.
In Utrecht waren vijfduizend her
vormden en gereformeerden aanwezig,
die op enthousiaste wijze instemden
met de bovengenoemde ideeën. Nadien
werd er van de achttien niet zoveel
vernomen, maar hier en daar en over
al ontstonden plaatselijke gesprekskrin-
gen en werden allerlei kerkelijke ac
tiviteiten gemeenschappelijk onderno
men. Er is in 1962 iets op gang ge
bracht wat niet meer ongedaan ge
maakt kan worden. De volgende fase
bestaat nu uit zes congressen, die in
mei gehouden zullen worden.
Zo is in Amsterdam, in december van
het vorige jaar, een hervormd-gerefor-
meerde werkgroep begonnen met de
voorbereiding van een der regionale
congressen, die op zaterdag 30 mei
onder auspiciën van de achttien wor
den georganiseerd. Het regionaal con
gres voor Noord-Holland en Utrecht
wordt gehouden in de Apollohal te Am-
sterdam waar tenminste drieduizend
congressisten worden verwacht. De zes
congressen, die gelijktijdig worden ge
houden in Amsterdam, Rotterdam, Eind
hoven, Arnhem, Almelo en Leeuwar
den, beogen meer concreet aan te ge
ven wat gedaan is en vooral wat ge
daan kan en dus móet worden om op
de ingeslagen weg te kunnen voortgaan.
Men dient deze congressen te zien
als een belangrijk tussenspel, een her
nieuwd appèl na het landelijk congres
in 1962, dat slechts een inleidend en
verkennend karakter heeft kunnen dra
gen èn een heenwijzing naar het twee
de landelijke congres dat is vastge
steld op 17 oktober aanstaande.
De zes congressen worden gehouden
om vele duizenden hervormden en ge
reformeerden voor het eerst of opnieuw
in contact te brengen met de gedach
ten van de achttien. De opzet is bo
vendien om de kerkleden meer con
creet aan te geven welke wegen kun
nen worden ingeslagen om de eenheid
van de kerken tot stand te brengen,
alsook om inzicht te verkrijgen in de
activiteiten op het gebied van de één
wording, zoals die thans in ons land
worden ontplooid.
Het ligt in de lijn van het voorgaan
de, dat de achttien voor de zes bijeen
komsten hetzelfde thema hebben vast
gesteld. Het thema is gekozen als een
vervolg op dat van het landelijk con
gres, toen „Van kerken tot kerk" aan
de orde is gesteld. Op 30 mei zal in
de zes plaatsen worden gesproken over
het onderwerp „Aanvaardt elkander".
Dit is tevens de titel van de pocketuit-
gave waarin een overzicht wordt gege
ven van het hervormd-gereformeerd
congres in Utrecht. Het tweede en aan
sluitende onderwerp luidt: „Samen op
weg".
De Amsterdamse werkgroep heeft
Indertijd schreef C. S. Lewis zijn
„Brieven uit de hel", waarin de ene
duivel de andere leert hoe de mensen
te misleiden. Een Amerikaan, J. R.
Nelson, paste dit systeem toe op de
oecumene, en het nieuwe blad Sja-
loom heeft het voor Nederlandse om
standigheden overgedaan. Hier vol
gen de wenken die een duivel aan zijn
collega geeft om de oecumene te
remmen:
Houd voorzichtig alle vooroordeel in
stand. Natuurlijk niet hardop zeggen
dat de roomsen kerkelijke imperialisten
zijn, die alleen maar andere kerken
willen opslokken. Dat klinkt lelijk. Maar
je moet het wèl suggereren. Wat her
vormd-gereformeerd betreft is dat ook
helemaal geen kunst. Denk maar aan
Assen!
Stimuleer de kerken om veel eigen
gebouwen op te trekken. Natuurlijk wel
met een oecumenisch doel, maar toch als
eigen gebouw. Vooral veel nieuw perso
neel erbij. Je weet toch dat salaris en
budget veel betere wapens zijn dan
welke theologie ook? O ja, en natuurlijk
conferenties. Heel veel conferenties,
waarvan men thuiskomt gesterkt in het
bewustzijn pionier te zijn. Dat is in
Nederland heel gemakkelijk. Je kunt
van alles sussen door te suggereren dat
we zo ver vóór liggen op andere landen.
Laat ook vooral veel oude groepe
ringen uit de vorige eeuw bij elkaar
komen om te vergaderen over de vraag
of zij in deze tijd nog wel een „taak"
hebben. Tien tegen één dat het resul
taat van een dergelijke vergadering is
dat men besluit het „eigen geluid" blij
vend te laten horen. Veel waarschuwen
tegen nivellering en zo.
Wees er als de kippen bij als er een
agenda wordt opgesteld voor een sy
nodevergadering. Eerst moeten altijd de
interne zaken aari de orde komen. Voor
de rest heeft men dan vanzelf geen
aandacht meer. Die kan men dan „in
beraad houden" of tot „voorwerp van
aanhoudende zorg" maken. Kerkelijke
begrotingen idem dito. Men moet eerst
kijken of er iets over is voordat een bij
drage voor oecumenisch werk wordt
vastgesteld. Zo verkommert dit vanzelf.
Bevorder vooral ook de gedachte dat
eenheid altijd onzichtbaar en spiritueel
is, en dat het „zo zinvol is, dat iedereen
de Heer op zijn eigen wijze dient". Leer
de mensen vriendelijk naar elkaar
te knikken. Dan heeft ons werk het
meeste succes,
Een Oostberlijns plakkaat, dat de on
verenigbaarheid wil aantonen van be
lijdenis en „Jugendweihe". De catechi
sant, die zijn belijdenis heeft gedaan
(links), toont een bezorgd gezicht, ter
wijl de jeugdwijdeling rechts vrolijk in
de socialistische toekomst blikt.
Het Nederlands Bijbelgenootschap
verspreidt ter gelegenheid van zijn
150-jarig bestaan door geheel Neder
land huis-aan-huis 3% miljoen exem
plaren van een zestien pagina's groot
blad getiteld „Welk boek Daarin
wordt de aandacht gevraagd voor de
bijbel en het werk van het Bijbel
genootschap, en het bevat voorts aller
lei over de acties en tentoonstellingen,
die de jubileumviering begeleiden.
In het Koninklijk Instituut voor de
Tropen te Amsterdam wordt medio mei
de expositie „De bijbel in zijn wereld"
geopend. Eind van dit jaar komt deze
tentoonstelling in het Gemeentemuseum
te Utrecht en in het eerste halfjaar van
1965 in het Twents Museum te En
schede. De expositie „De bijbel als
boek" komt in het museum Meermanno
in Den Haag en het Amsterdams ge
meentemuseum Fodor. In december
wordt in het prentenkabinet van het
Rijksmuseum te Amsterdam de tentoon
stelling „De bijbel in de oude kunst"
geopend, waarop tekeningen van Rem
brandt en Lucas van Leiden worden
geëxposeerd.
reeds in grote lijnen het programma voo
de bijeenkomst op 30 mei (men komt,
onderbroken door een uitvoerige pau
ze, in de morgen- en middaguren bij
een) samengesteld. Ds. R. C. Harder,
directeur van de Gereformeerde Aka-
demie voor Sociale Arbeid, de „Nijen-
burg" te Baarn, zal spreken over „Aan
vaardt elkander". Ds. H. A. Visser,
hervormd predikant van de Amster
damse Westerkerkgemeente, zal het
thema „Samen op weg" behandelen.
Aan de bijeenkomst in de Apollohal
zal de Nationale Brassband onder lei
ding van Meindert Boekei meewerken.
Het Interkerkelijk jeugdkoor „Water
graafsmeer" dat onder meer tijdens
de „Blijdschapsestafette" rondom Kerst
mis van zich deed spreken, zal even
eens medewerking verlenen. De mee
ting wordt besloten en het slot zal
het karakter van een apotheose krij
gen met het optreden van een speel-
groep (rollenspel) onder leiding van
Wil Barnard, die zelf het spel schreef.
In dit spel zullen vooral bewegingen
en kleuren de middelen zijn waardoor
gedachten worden uitgebeeld. De titel
luidt: Bij water, brood en wijn.
Dat er plaatselijk onder hervormde
en gereformeerde gemeenteleden grote
belangstelling en verwachtingen be
staan voor intensief contact blijkt uit
een bericht, dat wij aantroffen in het
nieuwe oecumenische tijdschrift „Sja-
loom".
Daarin wordt verteld dat iemand uit
Leiden op het idee kwam om een aan
tal hervormde en gereformeerde kerk
gangers te ondervragen op het punt
van gezamenlijke kerkdiensten. Hij en
quêteerde negenhonderd hervormden en
zeshonderd gereformeerden; van de
eerste groep sprak zich 90 percent,
van de tweede groep 93 percent uit
vóór gezamenlijke diensten. De initia
tiefnemer heeft de uitslag van deze on
dervraging bij de kerkeraden op tafel
gelegd.
Een bericht als dit is typerend voor
de stemming in vele dorpen en steden.
Het aantal gesprekskringen tussen her
vormden en gereformeerden bedraagt
meer dan 250. Er worden bijbelkrin
gen gehouden of een gemeenschappe
lijk avondgebed op elke zaterdagavond.
In verschillende plaatsen is men tot
een gemeenschappelijk kerkbouwpro-
gramma gekomen. Soms gebruikt men
één kerkgebouw permanent samen.
Er zijn vele contacten tussen her
vormde jonge kerk-groepen en jonge
gereformeerden. Mannen- en vrouwen
verenigingen komen, in dikwijls zeer
conservatieve gemeenten, tot gemeen
schappelijke vergaderingen. Ook komt
het voor dat catechisanten met hun pre
dikant over en weer eikaars kerkdien
sten bezoeken. Officiële gemeenschap
pelijke kerkdiensten zijn onder meer
gehouden in Doorn, Nijmegen, Wasse
naar, Marken en Bussum.
Er wordt in brede kring uitgezien
naar het einde van een kerkscheuring,
die in de tijd van zijn ontstaan begrij
pelijk was, doch in 1964 door tiendui
zenden niet meer te accepteren is. In
de komende congressen zal deze opi
nie opnieuw duidelijk worden onder
streept.
De vierde contactdag van het Na
tionaal Protestants Centrum voor de
geestelijke volksgezondheidszorg in Ne
derland wordt op 21 april in „Espla
nade" te Utrecht gehouden met als
thema „De adolescent en de welvaart"
(enkele aspecten van het volwassen
worden in het huidige welvaartsbestel).
Sprekers zijn dr. D. Zuithoff, psychiater
te Zeist, mr. J. W. Knottenbelt, kinder
rechter in Den Haag en dr. G. van
Leeuwen, predikant-directeur van de
Heldring-stichtingen te Zetten.
