ACHTERGRONDMUZIEK - OP - BESTELLING:
EEN NIEUWE SERVICE UIT EINDHOVEN
PANDA EN DE PETTENJACHT
Het Vale Paard
15
Ons vervolgverhaal
Een detectiveroman
door Agatha Christie
Team van specialisten kient haarfij
uit, welk soort „functionele muziek
n
de restaurateur zijn gasten, en
arts zijn patiënten moet „toedienen"
Achtergrondmuziek
Muziek als medicijn
Contactmiddel
DONDERDAG 9 JULI 1964
x». MAtrtM töötwvt
wwwwwvwwwww
geen muziek te brengen met een al te
meeslepend ritme, of liedjes welke
tekst teveel afleidt.
Achtergrondmuziek kan ook bijdragen
tot een gevoel van solidariteit, van
menselijk contact. Ook dit is een be
langrijke functie. Er ligt een wezen
lijk verschil tussen het beluisteren van
muziek in een concertzaal en het luis
teren naar een grammofoonplaat. Een
opname kan nog zo volmaakt zijn, men
mist toch altijd die extra dimensie van
het gemeenschappelijke. Men beleeft de
muziek alleen, en niet, zoals in een con
certzaal, samen met anderen.
Op deze functie wordt de nadruk ge
legd bjj de achtergrondmuziekpro
gramma's voor supermarkten. Het ver
schil tussen het winkeltje op de hoek
en een supermarkt is ook ai weer een
kwestie van intimiteit. De supermarkt
heeft de klant, economisch gezien, veel
te bieden, maar het persoonlijke con
tact, de gemoedelykheid van de kleine
winkel is er niet „bij". Achtergrond
muziek kan ten dele in deze
leemte voorzien.
TOT NU TOE wordt functionele mu
ziek het meest gebruikt door super
markten, fabrieken, restaurants, en
Ik vroeg me af waarom hij zo
plotseling stilstond maar toen merk
te ik dat pastoor Gorman, die een
eindweegs voor hem uitliep, zijn pas
vertraagd had. Hij bleef niet helemaal
stilstaan. Het leek eerder dat hij er
gens zo diep over nadacht, dat hij
vrijwel vergat dat hij liep. Toen her
vatte hij zijn wandeling. Die andere
man ook.en zelfs nogal vlug. Ik
dacht voor zover ik er iets bij ge
dacht heb, dat het iemand moest zijn
die pastoor Gorman goed kende en
die hem probeerde in te halen om
hem te spreken te krijgen."
„Maar in feite is het dus best mo
gelijk geweest, dat hij hem alleen
achtervolgd heeft?"
„Daar ben ik nu zeker van.al heb
ik op dat ogenblik aan die mogelijk
heid helemaal niet gedacht. En door
dat de mist nogal snel kwam opzet
ten, heb ik ze toen vrijwel meteen uit
het oog verloren."
„Kunt u een signalement geven van
die onbekende?"
Lejeunes stem verried weinig ver
trouwen. Hij rekende op de gebruike
lijke, nietszeggende algemeenheden.
Maar meneer Osborne was van heel
andere makelij dan Tony uit het ca
feetje.
„Ja, dat geloof ik wel," klonk het
zelfvoldaan. „Het was een vrij lange
kerel.
„Lang? Hoe lang wel?"
„Nou, zeker 1 meter zeventig, op
zijn minst, zou ik denken. Hoewel, hij
kan langer hebben geleken dan hij
was, doordat hij erg mager was. Hij
had afhangende schouders en ook een
zeer duidelijk zichtbare adamsappel.
Onder zijn gewone slappe deukhoed
kwam zijn tamelijk lange grijze haar
te voorschijn. Een kromme snavel van
'n neus. Zeer geprononceerd. Natuur
lijk heb ik de kleur van zijn ogen
niet kunnen zien. Ik heb hem alleen
maar „en profil" gezien, zals u zult
begrijpen. Het zal een goede vijftiger
zijn geweest. Naar zijn manier van
lopen te oordelen. Jonge kerels bewe
gen zich heel anders voort."
Lejeune ging in gedachten na hoe
breed de straat op dit punt wel was
en verbaasde zich. Hij verbaasde zich
eigenlijk bovenmate.
Een signalement zoals de apothe
ker hem gegeven had, kon meer dan
één ding betekenen. Het kon zijn
voortgesproten uit een ongewoon le
vendige fantasie daarvan had hij
heel wat voorbeelden leren kennen,
speciaal bij dames. Die construeerden
een voorstelling van een moordenaar,
zoals hij er, naar hun overtuiging,
behoorde uit te zien. Zulke fantasie
voorstellingen vertoonden echter ge
woonlijk enige beslist vervalste trek
ken, zoals rollende ogen, borstelige
wenkbrauwen, aapachtige klauwen,
een woest uiterlijk.
Het signalement dat Osborne gege
ven had, maakte echter een volkomen
waarachtige en natuurgetrouwe in
druk. Als het werkelijk juist was, had
je hier met een getuige te maken uit
duizenden.iemand die nauwkeurig
tot in alle bijzonderheden observeer-
de.en die ook niet gemakkelijk van
zijn stuk zou zijn te brengen, wan
neer hij over zijn verklaringen aan
de tand zou worden gevoeld.
Andermaal ging Lejeune in gedach
ten na hoe breed de straat ter plaat
se was. Zijn ogen rustten daarbij na
denkend op de apotheker. Hij stelde
de vraag: „Denkt u dat u de man
zou herkennen, wanneer u hem weer
ontmoette?"
„O, ja!" klonk het overtuigd uit de
mond van de heer Osborne. „Ik ver
geet nooit een gezicht, als ik het een
maal gezien heb. Dat is een van mijn
hobby's, moet u weten. Ik heb altijd
beweerd dat als een van die vrouwen
moordenaars in mijn apotheek een
dosis arsenicum was komen halen, ik
dat altijd onder ede op de terechtzit-'
ting had kunnen bevestigen! Ik heb
altijd de wens gekoesterd dat me dat
nog eens in mijn leven zou gebeuren."
„Maar tot nu toe is dat nog nooit
het geval geweest?"
Mistroostig moest de heer Osborne
dit toegeven. „Het zal me wel niet
meer overkomen ook!" liet hij er
verdrietig op volgen. „Ik verkoop
binnenkort mijn zaak, nu ik de kans
krijg er een goede prijs voor te ma
ken. Dan ga ik de rest van mijn le
ven in Bournemouth slijten."
„Het lijkt me een echte mooie apo
theek, die van u."
„Werkelijk een van standing" ver
klaarde de heer Osborne met gepaste
trots. „Hij is hier al bijna een eeuw
gevestigd. Mijn vader en grootvader
zijn mij daarin voorgegaan. Een goe
de, ouderwetse familiezaak. Niet dat
ik dat als jongen al ingezien heb.
Toen vond ik het een saai en dpf be
drijf. Zoals zoveel jongelui was ik
wég van 't toneel.Dacht heus dat
ik op dat gebied iets zou kunnen pres
teren. Mijn vader heeft toen geen en
kele poging gedaan mij tot andere ge
dachten te brengen..„Kijk zelf maar
eens, jongen, wat je ervan terecht
brengt," zei hij. „Je zult gauw ge
noeg merken dat je geen Sir Henry
Irving bent!" Wat heeft de man ge
lijk gekregen! Een heel wijze man,
die vader van mij. Laat ik een goeie
anderhalf jaar verprutst hebben
maar toen ben ik teruggekomen in de
zaak. Een daarna heb ik er een eer
in gesteld. Wij hadden eerste kwali
teit spullen. Ouderwets. Maar kwa
liteit. Tegenwoordig.daarbij schud
de de heer Osborne treurig het hoofd
„tegenwoordig heb je er van al
les bij. Zelfs toilet- en schoonheids
middelen! Je moet nu eenmaal met je
tijd meegaan.En wat zit er een
winst op dat goedje! Zelf raak ik het
met geen vinger aan. Daar heb ik
een assistente voor. Nee, het is niet
meer wat vroeger een ouderwetse
apotheek was.Hoe het zij, ik heb
goed verdiend en een aardig duitje
kunnen sparen. En nu heb ik mijn eer
ste aanbetaling al gestort op een al-
leraardigt bungalowtje in Bourne
mouth."
De heer Osborne liet er onmiddel
lijk op volgen: „Je moet je uit za
ken terugtrekken wanneer het leven
je nog iets te genieten geeft. Dat zeg
ik altijd. Ik heb een heleboel liefheb
berijen. Vlinders, bijvoorbeeld. En vo
gelwacht zo nu en dan. En tuinieren
daarover heb ik stapels goede
handleidingen. En dan nog reizen.
Misschien ga ik wel met zo'n grote
zeereis mee.om nog eens wat van
de wereld te zien voor het te laat is".
Lejeune was opgestaan. „Nu, ik fe
liciteer u daarmee," sprak hij. „En
voor het geval u voordat u hier
uit de buurt weggaat de bewuste
man nog eens in de gaten mocht krij
gen.
„Dan hoort u dat onmiddellijk van
mij, meneer Lejeune. Dat spreekt! U
kunt op mij rekenen. Het zal me
een genoegen zijn. Zoals ik u al zei,
ik heb een reuzengoed geheugen voor
gezichten. Ik zal goed uitkijken. Op
mijn qui-vive zijn, zoals dat heet. O,
zeker. Daar kunt u van op aan. Dat
zal ik met plezier doen."
HOOFDSTUK IV
Mark Easterbrook vertelt
Ik kwam uit de Old Vic, met mijn
vriendin Hermia Redcliffe. We hadden
een voorstelling van Macbeth bijge
woond. Het regende pijpestelen toen
we eruit kwamen. Toen we daarna in
een vaartje de straat overstaken, naar
de plek waar ik mijn wagen gepar
keerd had, maakte Hermia de geheel
onjuiste opmerking, dat het altijd en
eeuwig regende als je naar de Old
Vic ging.
Daarmee was ik het niet eens. Ik
zei, dat ze, in flagrante tegenstelling
tot zonnewijzers, blijkbaar alleen de
regenachtige uren telde.
„Nou, maar in Glyndebourne," ging
Hermia voort, terwijl ik de motor
startte, „heb ik toch maar altijd mooi
weer gehad. Ik weet niet anders of
het was volmaakt de muziek
en die prachtige borders in bloei
vooral de border met die witte bloe
men".
Wij praatten nog even door over
Glyndebourne en de muziek, toen Her
mia de vraag stelde: „We gaan toch,
hoop ik, niet in Dover eten, wel?"
„Dover? Hoe kom je op 't idee!
Ik stelde me juist voor naar „La Fan-
taisie" te gaan. Je hebt echt behoefte
iets goeds te gaan eten en drinken
na al die pracht van somberheid en
bloed in Macbeth. Ik krijg altijd een
reuzehonger van Shakespeare."
(Wordt vervolgd)
99
MUZIEK KAN ONS laten juichen en wenen. Muziek heeft de macht de
mens te ontroeren, hem tevreden te maken, hem tot daden aan te zetten. De
moeder die haar kind in slaap zingt gebruikt muziek voor een goed en weldadig
doel. Er zijn tandartsen die zenuwachtige patiënten met muziek kalmeren
en er tegenwoordig zelfs pijn mee wegnemen. Bachs Goldbergvariaties gaven
een koning zijn slaap terug. Dit zijn alle voorbeelden die duidelijk maken,
welk een kracht ten goede muziek kan zijn. Er zijn ook andere voorbeelden,
zoals de tumultueuze uitbarstingen, geluidsuitbarstingen die in een achter ons
liggende periode door dictators geïnspireerd, dag en nacht ten gehore werden
gebracht. In Orwells roman „1984", een grimmige en pessimistische visie op
een toekomstige wereld, is het nog wat geraffineerder. Hier is de maatschap
verdeeld in twee klassen: zij die leiden en zij die geleid worden. De leiders
beschikken natuurlijk over de middelen en methoden die hen tot heersen in
staat stellen. Eén daarvan is het stelselmatig gebruik van muziek. Muziek die
op de straten en in de huizen uit luidsprekers weerklinkt om de stemmingen
van de mensen te „kneden" en hun prestaties op te voeren. Het gebruik van
muziek voor andere doeleinden dan het verschaffen van puur luistergenot is
een oud en beproefd middel om hartstochten te mobiliseren, legers te laten
marcheren, weerstanden weg te nemen, de mensen harder te doen werken
of ze, letterlijk of figuurlijk, in slaap te wiegen.
FUNCTIONELE dat is toege
paste muziek wordt in onze tijd
op velerlei manieren gebruikt om
de mens te stimuleren, te prikkelen
of te ontspannen. Sinds enige tijd
wordt functionele muziek door „een
grote gloeilampenfabriek in het zui
den des lands" op bestelling gele
verd. Functioneel wil hier echter
niet zeggen, dat deze muziek zou
ingrijpen in de gedragingen, ge
dachten en activiteiten van de toe
hoorder. Het is integendeel muziek
van een niet-indringend karakter,
die bewust op de achtergrond wordt
gehouden. Vandaar ook de bana-
ming „achtergrondmuziek".
Een typisch voorbeeld van een plaats
waar achtergrondmuziek tot haar recht
komt is het restaurant. De bezoeker,
wiens oor gestreeld wordt door de zoet
vloeiende klanken van een strijkje of de
uit een luidspreker druppelende accoor-
den van een piano, zal zich daar nau
welijks van bewust zijn. Daarentegen
zal het onmiddellijk tot hem doordrin
gen wanneer de muziek ophoudt.
ACHTERGRONDMUZIEK in fabrie
ken is tegenwoordig een normaal ver
schijnsel. Zo normaal zelfs dat vele
meisjes niet bij een fabriek in dienst
willen treden tenzij ze „muziek bij het
werk" krijgen. De firma Philips ver
zorgde in Eindhoven dan ook al jaren
muziekuitzendingen voor eigen perso
neel, toen het idee rees om de aldus
opgedane ervaringen ook buiten het be
drijf ten nutte te maken.
Functionele muziek wordt ook vaak
aangeduid als stemmingsmuziek. Het in
deze naam besloten liggende begrip
geeft een duidelijke indicatie van wat
functionele muziek in feite is, maar
ook van wat zij niet is. Men is licht
geneigd te denken aan stemmingsbeïn
vloeding, doch dit is in het algemeen
zeker niet het geval. De in fabrieken en
restaurants ten gehore gebrachte mu
ziek heeft niet tot doel, een bepaalde
stemming te kweken. Was dit wel zo,
dan had men inderdaad alle reden om
er argwanend tegenover te staan.
TOCH IS het zo dat muziek, mits met
zorg gekozen en in de juiste samen
hang toegepast, een machtig middel
tot het bespelen van stemmingen en
zelfs een narcoticum kan zijn. In de
psychiatrie begint men thans de enor
me mogelijkheden in te zien van mu
ziek als diagnostisch en therapeutisch
hulpmiddel. Tal van voorbeelden be
vestigen de stelling dat dit hulpmiddel
uitstekende resultaten kan opleveren.
Zo zullen kinderen met een vertraag
de geestelijke ontwikkeling, die niet op
woorden reageren, dit wel doen op mu
ziek. In dit geval ligt het effect van
de muziek louter en alleen in de klank;
het vergt geen analyseren, geen inspan
ning om te begrijpen. Lichamelijk mis
vormden en patiënten met verlam-
mingsverschynselen worden door mu
ziek fysiek geactiveerd. Ritme wekt
ritme.
Dit zijn op het ogenblik de randge
bieden in het gebruik van muziek; wel
licht liggen juist hier de meest interes
sante toepassingen. Is men er zich een
maal van bewust dat muziek kan kal
meren of stimuleren, dan kan men zich
verder verdiepen in de vraag wat voor
functie achtergrondmuziek vervult on
der meer alledaagse omstandigheden.
Heeft muziek in een fabriek een sti
mulerend effect op het personeel?
Er valt nooit met zekerheid te voor
spellen wat voor invloed muziek on
der bepaalde omstandigheden, zo
als in een fabriek met werkende
mensen, zal uitoefenen. Niet alleen
het effect van muziek in het alge
meen laat zich moeilijk vooraf be
palen, maar ook, en vooral, de wis
selingen in effect van de ene dag op
de andere. Een sterk ritmische me
lodie in het populaire genre bijvoor
beeld zal de eerste keer een uitge
sproken reactie teweegbrengen,
maar kan de hoorder na enkele her
halingen weer geheel anders doen
reageren.
MEN KAN over het algemeen wel
aannemen dat de voorkeur hoofdzake
lijk uitgaat naar populaire muziek, en
het is niet zo moeilijk een licht mu
zikaal menu samen te stellen dat er
bij ieder ingaat. Dit soort muziek
draagt vermoedelijk bij tot het „oplos
sen" van spanningen. Zij schept ook
een sfeer van vertrouwdheid. Aan de
andere kant moet men ervoor waken
dergelijke gelegenheden. Maar het af
zetgebied neemt voortdurend in om
vang toe en er zijn nog heel wat meer
toepassingen te vinden. Psychiatrie en
psychotherapie kwamen in dit verband
reeds ter sprake.
Verdere bestudering van het gebruik
Iedere werkbank in deze microfoon-
fabriek is uitgerust met een eigen
luidsprekertje. De meisjes kunnen
zelf de geluidsterkte regelen.
voor therapeutische doeleinden kan wel
licht een beeld verschaffen van de enor
me mogelijkheden die hier nog liggen.
In de twee jaar, dat zij nu op bestel-
Een muziekbedieningsinrichting in
een groot hotel.
ling geleverd, wordt, is al duidelijk ge
bleken, hoe groot de huidige vraag naar
achtergrondmuziek is. En dit, terwijl
men nog maar pas begonnen is de di
verse bronnen aan te boren. Afgezien
van de oudste en meest bekende toepas
singen zijn er tal van andere mogelijk,
die men nu pas begint te onderkennen.
Het is een voordeel, wanneer een on
derneming zoals in dit gpval het Eind-
hovense bedrijf, over langdurige en
uitgebreide ervaring op het gebied
van geluids- en muziekproduktie be-
schiM, Dagrbij komt dan nog, dat da
werkwijze is gebaseerd op jarenlange
nauwe samenwerking tussen medici, so
ciologen, psychologen en muziekdeskun-
digen binnen het bedrijf.
MUZIEK is klank. Maar daarmee is
niet alles gezegd. Iedere vorm van
creativiteit is in wezen een kwestie van
ritme en uitdrukkingskracht. Hoe geraf
fineerd de klanken ons ook in de oren
mogen klinken, muziek is en blijft da
meest voor de hand liggende en meest
acceptabele vorm van ritmische expres
sie. Indien men hiervan uitgaat en te
vens zich realiseert dat ritme misschien
wel de meest essentiële vorm van con
tact is, dan begrijpt men ook veel meer
van het wezen van de muziek, de nauwe
samenhang ervan met de bewegingen
van de menselijke geest en het mense
lijk lichaam, en van de mogelijkheden
van functionele muziek.
Een van de klassieke voorbeelden van
functionele muziek, althans van klank
en ritme in een georganiseerde samen
hang, is wanneer een moeder haar kind
tegen zich aandrukt en het in slaap
wiegt. Er komt een verbinding tot stand
tussen de hartslag van de moeder en
die van het kind. Er komt menselijk
contact tot stand. Hier ligt het wezen
en het uitgangspunt van alle functio
nele muziek.
In deze textielfabriek zijn overal
kleine luidsprekers aangebracht, die
de muziek naar de werkers brengen.
212. Generaal O. K. Tuffy bleek een flinke voorraad
petten te bezitten en het was dan ook een heel werk om
ze allemaal te onderzoeken. Panda werd er zenuwachtig
van. „Als de generaal terugkomt, zijn we er lelijk bij,"
zei hij benauwd. „Help ook eens een handje, Joris, dan
schieten we op!" „Nee, nee," weerde Joris af. „Mijn
taak is het er op toe te zien, dat bij deze inbraak niet
gestolen wordt. Ik bepaal me er dus toe, de verleiding
voor u weg te nemen." „Onzin," zei Panda kribbig. „De
professor en ik stelen niet!" Maar Joris bleef op zijn
standpunt staan. „Zeker is zeker," zei hij, de bankbil
jetten wegnemend. „En let nu maar liever op uw werk.
Het is landsbelang, dat ge het luister-apparaatje vindt."
Deze laatste opmerking van Joris wekte ontsteltenis in
een ander vertrek. Daar zat iemand aandachtig te luiste
ren naar de gesprekken, die in de kamer van generaal
O. K. Tuffy werden gevoerd. Tot nu toe had hij er niet
veel uit kunnen'opmaken, maar nu veerde hij verschrikt
overeind. „Plofsk!" riep hij. „Ze zoeken de luister-
apparatuursk! Ons geheim is verraden! En hij greep
opgewonden de telefoon.
