Conclusie van seismologen: bouw Skopje
weer op de plaats waar het werd verwoest
Columbus' ware
gezicht
Zonder cijfers
jy "siiffiSi'DoV
mgmm
-';T
Ontdekking van numismaticus
Dr. Caettens in Heidelberg
Ingeborg von Schönermark
HONGARIJE'
Df provinci» Noord'
BrdbM^opqtliik»
school
lOJtOÓmt
ROEMENIË
BMftluki »<"1
r^LWHifn
f, ,-2>~ «wunwk
.RtJEWgJjU;|o x—
SERVIË
n^MORTEf/E G!fb*\^
PvrrocRAriO
:BULGAR'JE;
LScuUrt.
I ^^-iTsKOPLJE
fWEOOWË
LoJhnlU »fnüp
Bitji
yGRIEKENL
iW0-4flT14|
Op 26 juli 1963 om zeventien
minuten over vijf 's morgens trof
de Joegoslavische stad Skopje een
verschrikkelijk lot. Een aardbeving
verwoestte in luttele minuten het
leven van 1070 mensen, verwondde
3500 personen en beschadigde alle
huizen en gebouwen in deze nijvere
handelsstad meer of minder ernstig.
Een jaar na die vreselijke ramp,
laatstleden zondag, bezocht onze
medewerker Jan Dassen in opdracht
van het Unesco-Centrum Neder
land de stad Skopje. Hierbij zijn
verhaal, een verhaal „zonder cijfers".
Onlangs presenteerde de numisma
ticus (penningkundige) van de univer
siteit van Heidelberg, dr. Richard
Gaettens, het resultaat van een studie
waaraan hij tientallen jaren lang had
gewerkt en waarmee hij bewijzen wil
dat hij het enige echte portret van
Christoph Columbus op een munt
ontdekt heeft. Het is een vijf centi
meter brede, ovale en onbewerkte
bronzen munt, waarin de naam Chris-
tophoro Colombo gegraveerd is, uit
de vijftiende, respectievelijk begin
zestiende eeuw. Als vervaardiger
wijst hij aan Guido Mazzoni, een be
kende beeldhouwer, schilder en mi
niaturist uit Padua. De belangrijkste
kenners van de Italiaanse renaissance-
medailles zijn het hiermee eens.
Het portret van de ontdekkingsreizi
ger staat in volledige tegenstelling tot
de totnutoe bekende afbeeldingen van
Columbus, die waarschijnlijk produkten
van de fantasie zijn en twintig tot der
tig jaar na zijn dood geschilderd wer
den. De ontdekte medaille vertoont het
hoofd van een oude, harde, door een
ijzeren wil geleide zeeman, van wie
men kan vermoeden dat hij onver
biddelijk en fanatiek kan zijn.
In deze afbeelding is niets geïdeali
seerd. De mond staat een beetje open
en de door jicht gekromde rug is nog
juist zichtbaar. De meest opvallende
kenmerken worden gevormd door de
uitstekende jukbeenderen, de uitermate
krachtige neus, het hoge voorhoofd, de
volle lippen en door de betrekkelijk
kleine kin.
De medaille, die waarschijnlijk aan
de hand van een studie werd vervaar
digd, legt er getuigenis van af dat hij
naar het levende voorbeeld is gemaakt.
Dit blijkt vooral uit de vormgeving van
haren en kleding.
Een probleem, dat echter nog niet
opgelost kon worden is waar Mazzoni
Christoph Columbus ontmoet heeft. Dr.
Gaettens vermoedt dat de kunstenaar,
die beroemd geworden grafstenen
maakte, na de dood van Isabella van
Castilië pogingen heeft aangewend een
grafsteen voor haar te maken en voor
dit doel in 1505 het Spaanse hof be
zocht. Wanneer dit inderdaad in 1505,
een jaar na de dood van Isabella, het
geval is geweest, dan kan hij hier Co
lumbus hebben ontmoet, want in die
tijd reisde hij het hof na naar Segovia,
Salamanca en Valladolid om voor zijn
rechten te strijden.
De belangrijkste kenners van renais-
sance-medailles in Europa, de profes
soren Grotemeyer uit München en Ba-
belon uit Parijs bevestigen de juistheid
van de ontdekkingen van de numismati
cus uit Heidelberg.
te lang, want de plaats waar die ba
rak staat is een van de weinige plek
ken, die in de seismologische studie on
betrouwbaar wordt genoemd." Hij gaat
me lachend voor, de barak in. De voor
lichtingsambtenaren ontvangen me ge
routineerd hartelijk. Boro blijft buiten
het vertrek. Ik krijg vele stencils en
boekwerken met cijfers. Als ik het kan
toor verlaat is Boro verdwenen. Ik heb
al die stencils en boekwerken achter
in de wagen gelegd. Daar liggen ze
nog
Jan Dassen
Het flatgebouw op deze foto is het
„nummer dertien" waarover Boro
Matovski in bijgaand artikel spreekt.
Links ernaast is nu niets meer. Daar
stond „nummer twaalf"een jaar
geleden. Daarin leefden meer dan
200 mensen een jaar geleden.
SKOPJE, 24 Juli 1964. „Ik ben twee keer geboren".
Boro Matovski glimlacht wrang. „Mijn eerste geboortedag
14 juni 1943 vieren we. De tweede 26 juli 1963
herdenken we". Hij staat op van de met een dubbelge
vouwen mat belegde vuilnisemmer en loopt naar de rand
van het weilandje, waarop Boro met zijn vader van ijzeren
platen, planken, asbest en board een lage hut gebouwd
heeft. Hij wijst op een hoog, gehavend flatgebouw: „Daar
staat nummero dertien. Daar woonde ik. Ernaast is nu
niets. Daar stond nummero twaalfeen jaar geleden.
In flatgebouw 12 leefden meer dan 200 mensen". Over een
zanddam in de sloot loop ik achter hem aan de straat op,
een der straten van „Karpus", een jaar geleden door de
vele, nieuwe flatgebouwen de meest moderne wijk van
Skopje, na de aardbeving het meest troosteloze terrein van
de Macedonische hoofdstad.Er loopt een scheur door
de drie van het cijfer 13; dat zie ik als we voor het zes
verdiepingen hoge gebouw staan. Halverwege de eerste
trap draait hij zich om: „Ik ben al vele keren naar boven
geweest". Merkte hij mijn aarzelen? Onze stappen klinken
hard en hol op de cementen trap. Is het alleen de tocht
door de venstergaten, de scheuren en scheefhangende
deuren, die me zo koud maakt? Als ergens een steentje uit
de muur valt zoek ik snel houvast. Negen trappen gaan we
op. Zigzag om gaten en puin heen. Op de vijfde verdieping
duwt Boro een deur verder open, loopt een smalle, korte
ging in en blijft voor een open kamerdeur staan. Als ik
naast hem ben wijst-ie op ae blinde kamermuur tegen
over ons.
„DAT IS NU EEN BUITENMUUR. Het hoofdeinde van mijn bed stond er tegen.
De flats waren erg gehorig. Maar van mijn buren achter die muur. de mensen die
dus op dezelfde verdieping in gebouw 12 woonden hoorde ik nooit iets. Nu weet ik
dat dat kwam omdat er een dubbele muur tussen ons wasDie avond voor de
26ste juli hadden we een studentenfeest in „Cardak", een oud-klooster enkele kilo
meters buiten Skopje. Ik lag nauwelijks enige uren in bed, toen het gebeurde....
Voor mij was alles als een film, die te snel wordt gedraaid. Zo snel, dat de meeste
gebeurtenissen geen tijd kregen indruk op me te maken. Enkele beelden drongen
door: vader in onderbroek, die me het bed uitsleurde, moeder die struikelend over
haar nachtgewaad de trappen afviel, buren die gillende kinderen omklemden of
meesleepten, verkillend gekraak van hout, ploffen van steenbrokken, knerpen van
glassplinters, een felle pijn in m'n knie, die ik ergens gestoten had".
zes etages tot één verdieping geplet
had. Zo raak was die slag dat uit die
puinhoop geen menselijk geluid meer
kwam.Wij, bewoners van dertien,
van wie niemand noemenswaard ge
wond was, staarden naar die compacte
massa staal en steen. Verbijsterd. Ver
stijfdtot iemand riep: Hij valt.'
In paniek renden we weg van nummero
dertien, zoals in heel „Karpus" de men
sen wegliepen van de hoge huizen.
als ze nog lopen konden. Pas toen we
op het weiland waren stonden we stil.
Keken om. Hoe lang het duurde weet
ik niet. Heel langzaam drong tot me
door dat ik kon denken, kon bewegen,
kon praten. Heel langzaam werd ik op
nieuw als mens geboren. De verbijste
ring smolt weg in een heet verlangen
iets te doen. Vele mannen renden te
rug.
schreeuwend gebrek aan bedden. Ge
schonken noodhospitalen redden ons
voorlopig. Skopje heeft geluk gehad. Het
is volgens wereldberoemde geleer
den 't enige geval waarin na een ca
tastrofe geen epidemie uitbrak. Merkt
u niet op, dat er weinig kinderen op
straat zijn? Dertigduizend kinderen zijn
door het stadsbestuur met vakantie uit
Skopje gestuurd".
„ALLE KINDEREN ZIJN dit jaar
weer naar school gegaan. Soms vier
scholen in een gebouw, maar ze kon
den tenminste weer wat leren. Aan
leermiddelen en boeken geen gebrek,
dank zij de gift-coupon-actie van de
Unesco. In de nieuwe stadsplanning zijn
De Wereldraad van Kerken schonk
Skopje 125 huizen, die door de bewoners
van de zo zwaar getroffen stad bij
zonder gewaardeerd worden. Boro
Matovski, student in de architectuur
noemde ze zelfs de beste.
In deze hut huizen nog steeds Boro
Matovski en zijn ouders na de aard
beving van vorig jaar in Skopje. Op
de achtergrond flats en scholen in
aanbouw.
ALS WE LANGS de Vardar-rivier
rijden vertelt Boro: „Daar aan de over
kant staat de universiteit, stond kan
ik beter zeggen. De meeste studenten
studeren nu verder. Zeventig percent
ongeveer in Skopje in noodgebouwen.
Dertig percent in andere universitei
ten in of buiten Joegoslavië. Vele jon
gens zijn ook in militaire dienst ge
gaan. Als student moet je toch je
dienstplicht vervullen. Dat doen we dan
nu maar, zo redeneren die knapen, als
we dan de dienst uitkomen, is de boel
weer wat normaal. Ik heb dat niet ge
daan, ik ben gebleven, ik studeer voor
architect. Waar kan ik een gunstiger
studiemogelijkheid krijgen dan hier in
Skopje? Daar in die groene barak ze
telt het stadsbestuur. Daar kunt u ho
ren, dat wij tot nu toe 12.000 montage
woningen hebben gebouwd en 18.000 hui
zen hersteld hebben. Daar kunt u alle
cijfers krijgen, die u wiit. Blijf er niet
„Karpus", de wijk die voor de aard
beving de meest moderne was van
Skopje. Nu spelen kinderen tussen
lege, kille flatgebouwen waar geen en
wrakke hutjes waar wel mensen
in wonen.
lige barak kieken kunnen. Dat is Skop
je niet! Bent u boven geweest? Heeft
u dat compound van bungalows gezien
dat de wereldraad van Kerken daar
gebouwd heeft? Dat zijn de beste. Maar
ook dat is Skopje niet!"
„WAT ER IN DIT JAAR is gebeurd?
Veel wel, veel niet. Aan zo'n antwoord
heeft u niets. U moet cijfers hebben.
Ik zal u naar de voorlichtingsdienst
van het stadsbestuur brengen."
Voor hij naast me in de wagen komt
wijst hij: „Al die flatgebouwen zijn
die bewoonbaar of niet? Dat gebouw
daar is door deskundigen bewoonbaar
verklaard, staat dus op de lijst van
gerepareerde huizen. Maar niemand wil
er in, durft er in. Ik zal u in het cen
trum een huis wijzen dat op de lijst
van niet te herstellen woningen staat.
Daar woont een vrouw. Ze wil er niet
uit, omdat ze er geleefd heeft met haar
man en drie kinderen.Maar u moet
cijfers hebben".
Hij stapt bruusk in. Als we voor een
brede weg lang moeten wachten op een
opening in het aan- en wegrijdende ver
keer zegt Boro: „Dat verkeer is een
van de slependste problemen van Skop
je. Vele wegen zijn vernield en het
verkeer is verveelvoudigd, vooral om
dat Skopje één grote bouwplaats is ge
worden. Vrachtwagens die puin af- en
bouwmateriaal anvoeren zijn vaak uren
onderwegDat was een bioscoop.
We hadden drie theaters, achttien bio
scopen, een concertzaal en een sport
hal. Nu hebben we alleen vier biosco
pen. Dat was een ziekenhuis. Er is een
prachtige scholen, ziekenhuizen en uni
versiteitsgebouwen opgenomen Skopje
wordt twee tot drie keer zo groot in
oppervlakte, maar het centrum blijft
op dezelfde plek. Na de aardbeving wil
den vele mensen Skopje ergens anders
opbouwen. De meesten redeneerden
echter, dat een economisch, politiek,
cultureel en administratief centrum zo
als Skopje eeuwenlang is geweest hier
in Macedonië niet ongestraft verplaatst
kan worden. Een uitgebreid onderzoek
van de knapste seismologen had tot
uitslag dat Skopje op dezelfde plek her
bouwd kan worden. Die studie is vol
gens de kranten net voltooid, dus nu
kan men met de stadsplanning begin
nen!"
Boro Matovski, de 21-jarige student
uit Skopje, is zo zegt hij twee
keer geboren. Een-en-twintig jaar ge
leden eneen jaar geleden toen de
dood hem op een halve meter miste.
„Op straat werd ineens de versuft
heid van slibovitska en slaap uit mijn
hoofd geslagen door een beeld dat pijn
lijk nuchter en kil scherp in mijn her
sens drong: Nummero 12, naast ons,
waarvan alle verdiepingen net als bij
ons, volgepropt waren met evacuees
uit een 's winters door de Vardar over
stroomd gebied, was neergeslagen. In
gestort is niet het goede woord, 't Was
of een reus met een enorme moker die
BORO STAARDE STEEDS naar die
blinde muur tijdens het vertellen. Hij
liep geen stap zijn kamertje in. Nu
draait hij zich om en loopt terug door
de gang naar het trapportaal. Als we
voorzichtig de negen trappen afdalen
klinkt zijn stem in het ontzielde ge
bouw hard: „Stoerlingen hebben ster
ke verhalen verteld hoe ze dadelijk an
deren hielpen. Ik geloof die dappere
verhalen niet. Weet u wie direct han
delen? Een vader die zijn zoon onder
het puin wist. Een moeder die haar
baby miste. Een oude vrouw die haar
man hoorde kreunen. Maar dat is geen
moed. Dat is wanhoop! Dapper ben je
als je de boel kunt overzien, weet wat
je doet. beseft aan welk gevaar je je
blootstelt. Dat besef heeft niemand als
alles om je heen kraakt, scheurt, in
stort.
Als we tot mijn opluchting bui
ten lopen zegt hij: „Nu komt u uit
Holland om te zien en te vragen wat
er in dit jaar na de ramp gebeurd is.
Uw land heeft zoals vele andere
ons met geld en goed geholpen. Daar
uit put u 't recht te informeren. Waar
om? We worden ziek van de toeristen,
die in deze maanden Skopje overstro
men, en die juichen als ze een oud
vrouwtje in lompen voor een bouwval-
De man op deze foto staat in de zaal
voor de ere-loge van het Stadstheater
van Skopje, tenminste van wat voor
26 juli 1963 een theater was.
