Wereld kreeg ander aanzien
Het geschonden
gezicht van
een tijdperk
door Jacques Levij
VRIJDAG 28 AUGUSTUS 1964
ErbiS
PAGINA DRIE
Onbetekenend
Verdwazing
Verloren
DE FATALE DATUM: 1 september 1939
EéN SEPTEMBER 1939, 's morgens om kwart voor vijf,
gaat het oude Europa onder, voorgoed. De mensheid wordt
gestort in een krijg die zijn weerga in de geschiedenis niet
heeft. De strijdmacht van de Duitse dictator Adolf Hitler
valt Polen binnen. De Tweede Wereldoorlog is begonnen.
Een allen en alles vernietigend monster is losgebroken, de
„totale oorlog". Het zaait dood en verderf, paniek en wan
hoop. Het laat onvoorstelbare chaos en ontreddering achter.
Deze oorlog zal bijna zes jaar duren. 57 landen worden
erin betrokken. Meer dan honderd miljoen soldaten brengen
zij op de been. Tussen de dertig en veertig miljoen mensen
De NSB kreeg in 1935 acht percent
van de stemmen van de Nederland
se kiezers. De zwarthemden van
ir. A. A. Mussert probeerden keer
op keer „de straat te veroveren".
Als de „leider" van de Nederlandse
nazi's sprak waren er steeds vele
„goede" Nederlanders die naar hem
kwamen luisteren. Toen hij in janu
ari 1935 in het Amsterdamse Con
certgebouw sprak, was de zaal
stampvol.
De Duitsers gedroegen zich in Polen
reeds als barbaren. Poolse patriotten
werden zonder vorm van proces
doodgeschoten. Het beest was los
gebroken!
HOE ZIET dat tijdperk eruit, dat
zulke diepe littekens heeft achterge
laten? Welke krachten hebben ge
poogd de uitbarsting van waanzinnige
haat en dolle begeerte naar macht te
voorkomen? Welke krachten hebben
ertoe gedreven? Wat is het gezicht
van de jaren die deze oorlog vooraf
gingen? Welk beeld heeft zich in
onze geesten en in die van onze kin
deren gegrift van die onmenselijke
strijd, dat bloedvergieten, dat onpeil
bare leed van al die naamlozen?
1 september 1939, 's morgens om
kwart voor vijf, begon de Tweede
Wereldoorlog.
„Maar dat is niet het begin van het
verhaal. Het is het begin van de mili
taire worsteling en niet van het grote
conflict. Men moet de voorafgaande
geschiedenis kennen om te begrijpen
waarom die inval in Polen („Eindelijk
dan", verzuchtten vele tijdgenoten) de
lawine in beweging bracht.
Waar zullen we het verhaal be
ginnen? Waar is het begin van de
draad die op die fatale datum een
onontwarbare kluwen is geworden?
DAT VRAAGT mr. G. B. J. Hilterman
in zijn inleidend overzicht tot het eer
ste deel van Sesams „geschiedenis van
de Tweede Wereldoorlog in foto's en
documenten".*) De serie gaat twintig
deeltjes omvatten.
Zij is een Nederlandse bewerking van
het materiaal dat H. A. Jacobsen en
H. Dollinger bijeen gebracht voor de
uitgave „Der zweite Weltkrieg". Elk
deeltje in de Sesamreeks opent met een
inleidend overzicht van mr. Hilterman.
De boekjes tonen het geschonden ge
zicht van ons eigen verleden waaruit het
tumultueuze heden is voortgekomen. Zij
geven als het ware het spiegelbeeld van
een tijdperk dat wij niet van ons kun
nen afschudden, dat wij niet ongedaan
kunnen maken, al willen we dat nog
zo graag
Het eerste deeltje, dat de veelzeggen
de titel „De voorgeschiedenis" draagt,
confronteert ons met de mannen die
er niet in zijn geslaagd na 1918 de vre
de te winnen. Met de van haat vervulde
Clemenceau, de ijdele Lloyd George,
de tragische Wilson. Vele namen van hen
die eens behoorden tot de machtigen
van deze aarde, maar die in het licht
van de geschiedenis onbetekenende
figuren zijn geworden, staren ons van
de foto's af aan.
Aan deze mensen vertrouwde de mens
heid de oplossing van de vraagstukken
van oorlog en vrede, dood en leven,
verdriet en leed, toe. Hoe duur heeft
zij dat moeten betalen? Hoezeer heeft
zij zich vergist?
Tsjecho-Slowakije werd door zijn
bondgenoten in de steek gelaten. Het
Duitse leger overstroomde het land.
De bevolking van Praag stak haar
woede, afkeer en verdriet niet onder
stoelen of banken toen de overwel
digers de stad binnentrokken.
Versailles, de bezetting van het Roer
gebied, het Saargebied, Locarno, Stre-
semann, Briand, het Kellogg-pact, Hin
denburg, de Spaanse burgeroorlog,
Mandsjoerijenamen van mijlpa
len en mannen die staan op de trooste
loze weg die het verleden verbindt met
het heden en die in deze voortreffelijke
foto-reportage tot nieuw leven worden
gewekt.
De selectie van het materiaal ver
dient niets dan lof. Nergens is de tekst
hoofdzaak. Het beeld overheerst voort-
durend en krijgt door een sobere tekst
en de rangschikking een groot indrin
gend vermogen.
Deze uitgave is een „prentenboek van
onze tijd", vooral ook omdat in vele
nog nimmer gepubliceerde foto's bij
zondere nadruk wordt gelegd op het
leed en de doodsangst van mensen die
verloren hun weg proberen te zoeken in
de chaos en de verschrikking die over
hen is gekomen.
Maar dit prentenboek laat ons ook de
verdwazing zien van een volk dat alle
gevoel voor verhoudingen heeft ver
loren. Dat volk zag 1 september 1939
als „de grote dag".
De veldtocht in Polen liep snel ten
einde. De Duitse stoomwals en de mee
dogenloosheid waarmee alle tegenstand
werd gebroken, maakte korte metten
met het zwakke Poolse leger.
„De oorlog zou doorgaan. Waarom
vinden in die oorlog de dood. Zeker dertig miljoen mannen,
vrouwen en kinderen zullen hun leven lang de uiterlijke
tekenen blijven dragen van de verschrikkingen die zij
hebben doorgemaakt. In de zielen van ontelbare miljoenen
laat het leed zijn onuitwisbaar merkteken achter.
En toen, in 1945, het laatste schot was gevallen, had
de wereld een ander aanzien gekregen. Waarden die
eeuwenlang onaangetast waren gebleven, bestonden niet
meer. Zij waren kapotgeschoten op de slagvelden, ver
brijzeld in de concentratiekampen, tot rook en as vergaan
in het puin van de gebombardeerde steden. Het wereld
beeld van honderden miljoenen had zich volledig gewijzigd.
digheden. Zij zagen over het hoofd dat
zij een militair inferieure vijand had
den overrompeld, die in het geheel niet
op de moderne oorlog was voorbereid
en zij vergaten ook dat de snelle af
loop was bevorderd door het optreden
van de Russen."
Aldus de heer Hilterman in zijn inlei
ding tot het tweede deel van de serie
dat de oorlog in Oost- en Noord-Europa
in beeld brengt.
De diplomaten en politici waren er
niet in geslaagd de vrede te behouden.
Steeds opnieuw waren zij gecapituleerd
voor de dreiging met geweld. Steeds
opnieuw hadden zij geloof gehecht aan
de mededeling van Hitier dat hij geen
territoriale eisen meer had. Nog nadat
Polen onder de voet was gelopen had
den zij gedacht dat zij er in zouden
slagen de oorlog te beperken. Eerst
toen Noorwegen en Denemarken wa
ren overweldigd, door de Duitse horden
en het zonneklaar werd dat Hitier
van pi an was Europa onder de Duitse
laars te verpletteren, moesten zij het
failliet van hun politiek erkennen. Toen
was het voor de wereld te laat. Toen
was het beest losgebroken.
De vrede die zij zo angstvallig had
den willen bewaren en terwille waar
van zij steeds weer het recht met
voeten hadden laten treden, was voor
jaren verloren. In bloed, zweet en
tranen ging een wereld tenonder wier
politieke en geestelijke leiders niet in
staat waren geweest te voldoen aan
het verlangen van miljoenen naar
een leven zonder vrees en gebrek.
„Geschiedenis van de Tweede Wereld
oorlog in foto's en documenten" Deel I ,,D»
voorgeschiedenis", dl. II „De oorlog in Oost
en Noord-Europa". Uitg. Bosch en Keuninf
N.V. te Baarn. (Sesam-reeks).
De meedogenloze Duitse aanval op
Polen verdreef de burgerbevolking
van huis en haard. Het begrip „dis
placed persons" kreeg een lugubere
betekenis.
Neville Chamberlain, de Britse premier, reisde in 1938 naar De NSB had in Nederland jarenlang geageerd tegen de demo-
München en verkwanselde er de vrijheid van Tsjecho- cratie. Het fascistische dagblad „Volk en Vaderland" kon
Slowakije. Hij was nog blij ook met het resultaat van zijn straffeloos op de hoeken van de straten door de volgelingen
onderhandelingen. Zijn land en de wereld zouden een ont- van Mussert te koop worden aangeboden,
stellende rekening te betalen krijgen.
ook niet? De eerste Blitzkrieg was een
militair succes geworden. Met zeker
heid is nimmer vastgesteld hoeveel
Polen bij deze veldtocht het leven ver
loren, maar het staat vast dat de Duit
sers niet minder dan 694.000 krijgsge
vangenen maakten en de Russen 217.000
De Duitsers verloren ruim 10.500 man
en ruim 30.000 werden gewond, maar
deze getallen werden niet verontrustend
geacht. Zij werden zelfs met enige op
luchting vernomen en waren geringer
dan men had geraamd. Het militaire
prestige van Adolf Hitler was door de
ze veldtocht gestegen. Niemand herin
nerde zich de woorden van de beroem
de strateeg Von Moltke, die altijd had
gewaarschuwd; „Alleen de leek ge
looft, dat hij in het verloop van een
veldtocht de consequente uitvoering
moet zien van een van te voren vast
gestelde en tot in alle bijzonderheden
onder de loep genomen en tot aan het
eind toe vastgehouden oorspronkelijke
gedachte." De Duitsers vergaten die
waarschuwing. Zij zagen over het hoofd
dat de veldtocht niet in de eerste plaats
was geslaagd door de invloed van het
militaire genie Hitier, maar gelukt was
door tal van andere gelukkige omstan-
