R.-k. kerk en anti-modernisten-eed
Dienstweigeraars critiseren
hervormd kernwapenrapport
Hervormden en Zuid-Afrika
MIVA-collecte
Psalmberijming
Modern onderricht
Dominee als
veldwachter
Humanistische stem over de vrije
meningsuiting in de kerk
ZATERDAG 26 SEPTEMBER 1964
Erbij
PAGINA TWEE
De Plaatsbekleder
Studiecentrum
5ecretaris voor Afrika
Weinig rijpheid
Heliocentrisch
Geen blad voor de mond
Zondag zal de Missie Verkeersmid
delen Aktie aan alle kerkdeuren van
Nederland een collecte houden voor
de aanschaf van moderne vervoermid
delen voor de Nederlandse missiona
rissen. Het is de traditionele Miva-
Kerkdeurcollecte, welke jaarlijks op de
derde zondag van september wordt
gehouden. Het vorig jaar bracht deze
collecte 354.000 op; in 1962 318.000.
Men hoopt weer op een flinke stijging,
omdat het vervoersprobleem in de mis-
sioneringsgebieden meer en meer tot
het grootste probleem gaat worden.
Bij de Miva-Centrale in Amsterdam
liggen in totaal 298 aanvragen uit alle
delen van de wereld, waar Neder
landse missionarissen werken. Hier
onder bevinden zich 75 jeeps, 24 vracht
wagens, 97 auto's, 9 ambulances, 14
boten en verder nog een groot aantal
motoren, scooters, bromfietsen, fietsen,
buitenboordmotoren en kleine bussen.
Met deze aanvragen is een totaal be
drag gemoeid van 1.651.300.
Vooral uit Afrika komen de laatste
tijd zeer dringende verzoeken om on
middellijke hulp. Het ligt voor de hand,
dat de missionaris bij het uitvallen
van de openbare vervoermiddelen, naar
mogelijkheden moet zoeken om zijn
werk gaande te houden. In noodgebie-
den moet hij daarbij nog de mensen
in hun lichamelijke nood helpen.
De commissie psalmberijming heeft
aan de generale synode van de gere
formeerde kerken vrijgemaakt gerap
porteerd dat het de proeven van een
nieuwe berijming van de interkerkelijk
stichting voor de psalmberijming on
aanvaardbaar acht. Ook de berijming
van ds. L. W. Muns te Utrecht en van
drs. J. Luykenaar Francken te Rotter
dam acht de commissie niet aanvaard
baar. Zij oordeelt het gewenst dat het
onderzoek naar de bruikbaarheid van
het psalter-Hasper thans tot een einde
wordt gebracht.
Voorts wil de commissie in overleg
treden met de „stichting geestelijke
liederen" opdat de auteur van het
psalter-Hasper door deputaten gewenste
wijzigingen zo mogelijk in zijn berij
ming kan verwerken. Bij hun contacten
met deze stichting en deze auteur wil
de commissie geen verplichtingen aan
gaan die de kerken zouden binden een
eventueel gewijzigd psalter te zullen
aanvaarden.
In de discussie heeft onder meer
prof. Kamphuis de berijming-Hasper
onaanvaardbaar genoemd. Dr. R. H.
Bremmer was van gevoelen dat als
men aan de berijming Hasper kan
dokteren, men het ook wel kan doen
aan de proeven van de inter-kerkelijke
commissie. De synode is met deze zaak
nog niet tot een einde gekomen en heeft
de behandeling wegens tijdgebrek af
gebroken.
Nog steeds wordt er veel gedis
cussieerd over Hochhuth's stuk DER
STELLVERTRETER. „Mens en We
reld" (hum.) onderwerpt het boek
„Voor en contra de Plaatsbekleder"
aan een bespreking. Het citeert de in
leiding van prof. A. D. Belinfante, die
eindigt met de woorden over Pius XII:
„Maar zijn karakter en zijn opleiding
als diplomaat brachten niet mee, dat
hij de weg der strijdbaren is gegaan".
Het blad oordeelt dat prof. Belinfante
hier is blijven steken.
„Hij had moeten zeggen dat het ka
rakter van de r.k.kerk als heilsinsti
tuut zozeer verstrikt is in de organisa
tie, dat de boodschap, die deze kerk
pretendeert te brengen, niet in de eerste
plaats meer komt. Dostojevsky heeft
dat grandioos beschreven in de legende
van de Groot-Inquisiteur uit de roman
„De Gebroeders Karamazov". De tra
gedie onder en achter Hochhuth's stuk
is de tragedie van de organisatie, van
élke organisatie, die eigen wetten eer
der moet gehoorzamen dan de wet van
het geweten, op straffe van uiteen ta
vallen."
De in de Rijkspsychiatrische Inrich
tingen te Eindhoven tewerkgestelde ge
wetensbezwaarden hebben het kernwa
penrapport van de hervormde synode
besproken. Hoewel zij het principiële
„neen" van de synode tegen de kern
wapenen een geweldige stap vinden,
waarover zij zich verheugen, hebben zij
toch ook tal van bezwaren geuit.
Zo hebben zij als hun mening uitge
sproken dat er geen rechtvaardige oor
logen bestaan. Anders dan de synode
zien zij wel een praktisch, maar geen
principieel verschil tussen kernwapenen
en andere wapenen en stellen zij het
meewerken aan een bewapening gelijk
aan het bevorderen van een kernoorlog.
Dit geldt dus ook voor het alternatief
van de synode: het opvoeren van de
„conventionele" bewapening.
De tewerkgestelden spreken ook als
hun mening uit dat het „afschaffen"
van kernwapens geen oplossing geeft.
De situaties waarin zij worden gebruikt
moeten worden geëlimineerd, risico's
van bij voorbeeld het Rapacki-plan en
de eenzijdige ontwapening van Neder
land moet men durven nemen. „De
kernbewapening werkt demoraliserend"
oordelen zij verder. „Want de „vijand"
moet als een onmens worden voorge
steld.' Genuanceerde voorlichting, be
zinning op eigen stelsel en respect en
tolerantie ten aanzien van anders den
kenden achten zij voorwaarden voor
coëxistentie.
„De voorlichting van de synode ten
aanzien van 't communisme blijkt een
zijdig en intolerant te zijn. Het is ver
wonderlijk dat de synode het commu
nistische stelsel even absoluut afwijst
als zij het kapitalische stelsel schijnt
te aanvaarden", zo oordeelt men.
„De synode zou ten aanzien van het
voorkomen van oorlogen concretere
aanbevelingen moeten doen (bijvoor
beeld ten aanzien van de hulp aan de
ontwikkelingslanden)
De gewetensbezwaarden betreuren
het rapport geen steun verleent aan
hen, die door het rapport in gewetens
conflict zijn geraakt. Zij menen, dat
het alternatief moet worden gezocht in
geestelijke weerbaarheid en geweldloze
actie, al is de vorm, waarin dit ge
goten moet worden voor hen nog een
punt van discussie, met name ten aan
zien van de gewelddaden, die misschien
door geweldloze acties worden uitgelokt
Rev. Frederick Levison, voorganger
van de St. Bernard's Church in Edin
burgh, zei te hopen dat deze pakketten
er toe zullen bijdragen dat de ouder
wetse methoden om de kinderen met de
bijbel in contact te brengen zullen wor
den vervangen. Ds. Levison heeft deel
uitgemaakt van de groep, die de pak
ketten heeft samengesteld.
Paus Paulus de Zesde zal in Jeruza
lem een permanent studiecentrum voor
de comparatieve theologie laten bou
wen ter bevordering van de eenheids
gedachten onder de christenen.
Ds. Y. Schaaf, die van 1959-1963 voor
het Nederlands bijbelgenootschap in
Kameroen heeft gewerkt, is per 1
januari 1965 benoemd tot secretaris
belast met publiciteit en informatie
voor alle in Afrika werkende bijbelge
nootschappen. Deze nieuwe adviseren
de en coördinerende functie is door de
bijbelgenootschappen gecreëerd met het
oog op de „Afrikanisatie" van de veer
tien vestigingen van de bijbelgenoot
schappen in Afrika. Ds. Schaaf blijft
voorlopig in Nederland wonen en zal
regelmatig reizen door Afrika maken.
Ds. Landsman meent dat alles moet
worden gedaan om het gesprek voort te
zetten, zolang dit nog mogelijk is. On
danks alle misverstanden, schimpscheu
ten en verdachtmakingen. „Wij zouden
onszelf later wellicht verwijten moeten
maken als we het niet zouden hebben
geprobeerd. De zaak, waarom het gaat,
is het waard".
KORT NIEUWS
In de geheel nieuwe woonwijk in
noord te Dieren gaan hervormden en
gereformeerden samen 'n kerk bouwen.
De nieuwe kerk krijgt onder meer twee
predikants- en twee kerkeraadskamers.
De Kerk van Schotland maakt nu
pakketten voor jongeren van veertien
tot zestien jaar, die grammofoonplaten
van hymnen op moderne melodieën,
filmstrips, foto's en aanplakbiljetten
bevatten.
„Schoorvoetend laat de kerk de evolutieleer in Noord-
Europa en de Verenigde Staten oogluikend toe, maar op
godsdienst-wetenschappelijk terrein heerst nog steeds de
anti-modemisteneed, gelijk de Engelen, die met vlammende
zwaarden de toegang tot de Boom des Levens in het Para
dijs bewaakten".
Dat is de conclusie van een artikel van P D. van Roijen
uit Assen in het humanistische blad „Mens en Wereld" over
de vrije meningsuiting in de rooms-katholieke kerk. Hij
meent dat de vrije meningsuiting een groot goed buiten
en niet binnen deze kerk zal zijn, zolang ae anti-moder-
nisten-eed van kracht is.
nisten-eed. Slechts via een speciale dis
pensatie mogen r.k. theologen zich met
deze wijsgeren bezighouden. Wat de
grote vrijzinnige bij belgeleerden en
kerkhistorici onweerlegbaar hebben
aangetoond, valt onder hetzelfde veto,
aldus de schrijver.
Hij citeert de Haagse Post, die op 28
maart over paus Joannes XXIII
schreef: „Paus Pius X veroordeelde in
1907 de modernistenbeweging met zijn
encycliek „Pascendi gregis". In 1910
legde hij de priesters de anti modernis
ten-eed op. Roncalli (de latere Joannes
XXIII) besloot zoveel mogelijk over het
modernisme te lezen maar er zich af
zijdig van te houden en te zwijgen,
totdat de tijden er rijper voor waren
geworden".
„Van die rijpheid bemerken wij bij
kardinaal Alfrink weinig, wanneer hij
in de meergenoemde rede stelt: „God
verkondigt door Zijn Zoon in de Kerk
een openbaring, die wij mensen hebben
te aanvaarden en beamen", zo zegt de
schrijver. „Wanneer de kardinaal over
„Zijn Zoon" spreekt, bedoelt hij de
Zoon Gods in letterlijke zin: geboren uit
de Maagd Maria, ten derden dage licha
melijk ten Hemel gevaren, waar Hij
thans gezeten is aan de rechterhands
Gods. Met Hem troont de Moeder Gods,
Maria, in de Hemel, die ten Hemel is
opgenomen, en Medeverlosseres is (dit
laatste is nog geen dogma)".
Het wetenschappelijk bijbelonderzoek
aldus de schrijver, heeft aangetoond dat
Jezus de zoon van Jozef en Maria was
en dat Maria, behalve Jezus, nog vele
andere zoons en dochters bezat.
Er is dus geen sprake van, dat Je
zus in letterlijke zin de Zoon Gods is.
Hij was een mens en waarop berust
dan de in Hem gegeven „Openbaring,
die we hebben te aanvaarden en te be
amen?" zo vraagt de schrijver zich af.
„De anti-modernisten-eed heeft deze
aanval van de wetenschap weten af te
grendelen. En daarom kan kardinaal
Alfrink de vrije meningsuiting in de
kerk wel een groot goed achten, doch
dit grote goed is geen realiteit. Schoor
voetend erkent de kerk het heliocen
trische wereldbeeld. Schoorvoetend laat
de kerk de evolutieleer in Noord-Europa
en de Verenigde Staten oogluikend toe,
maar op godsdienstwetenschappelijk
terrein heerst nog steeds de anti-moder
nisten-eed".
Deze gewichtig uitziende man met
zijn puntbaardje is de 59-jarige Jack
Griffiths, rector van drie kerken in het
dorpje Easthope bij Much Wenlock,
Shropshire. Dat is overigens niet zijn
enige werk. Hij is ook nog de plaat
selijke veldwachter, al heeft hij nog
nooit een arrestatie verricht. De twee
de foto toont ds. Griffiths in volle ac
tie: hij geeft een verkeerszondaar een
waarschuwing.
Aanleiding voor zijn beschouwing is
de toespraak, die kardinaal Alfrink voor
het r.k. Thijmgenootschap in Utrecht
heeft gehouden over de vrije menings
uiting in de r.k. kerk, en wel speciaal
de passage over Copernicus en Galileï.
„Natuurlijk zal men steeds weer wij
zen naar Copernicus en Galileï, die op
zuiver wetenschappelijke gronden ingin
gen tegen het vermeende geloof van de
kerk, waarvan de kerk zij het met
veel moeite later erkende, dat het
niet ging om geloofsbezit, maar om een
vrije natuurwetenschappelijke opvat
ting. Theoretisch is eenzelfde incident
weer mogelijk, maar voor ons is er
toch wel alle reden om bescheiden te
zijn, wanneer twintig eeuwen Christen
dom slechts één Copernicus en één Ga
lileï hebben gekend."
De heer Van Royen vindt dat de
woorden van de kardinaal gemakkelijk
heenglijden over de strijd, die sedert de
mondigwording van de Europese cul
tuur tussen christendom en wetenschap
aan de gang is. Behalve de éne Coper
nicus en de ene Galileï kenden de
laatste vijf eeuwen christendom hon
derden geleerden op natuurwetenschap
pelijk en geesteswetenschappelijk ter
rein, die aan den lijve gemerkt hebben,
dat vrije wetenschap en kerkelijk ge
loof onverenigbare grootheden zijn.
Toen Galileï zijn heliocentrische
wereldbeeld moest herroepen, besefte
de kerk heel goed, dat het heliocen
trische wereldbeeld niet slechts het
geocentrische wereldbeeld van de bij
bel, maar ook het geloof in een he
mel boven de aarde en het geloof
in een hel onder de aarde op losse
schroeven zette.
Toen de kerk, „zij het met veel moei
te", ten langen leste de strijd tegen het
heliocentrische wereldbeeld opgaf en
en deze kwestie tot een „vrije natuur
wetenschappelijke opvatting" verklaar-
De grootste nonnengemeenschap, de
Sisters of Charity of St. Vincent de Paul
in Engeland, staat voor een grote ver
andering. De 45.000 nonnen krijgen een
nieuw kleed en een nieuwe hoofdbedek
king. Voor de eerste maal sinds 1633
zal er dan iets aan de kleding worden
veranderd. Ontwerpster van het nieuwe
kleed is de moeder-overste van de orde
in het hoofdkwartier in Parijs. Het
kleed is op enkellengte, dus korter dan
het oude. De stof is wol met terylene
in plaats van enkel wol. Voornamelijk
de veel kleinere hoofdtooi valt op. De
foto toont zuster Francis met de
nieuwe kleding, aan iedere kant ge
flankeerd door een zuster in oude stijl
bij het St. Vincent Provincial House,
Mill Hill.
de, bezegelde deze erkenning de eerste
grote nederlaag van christelijk geloof
tegen de natuurwetenschap.
Aldus de heer Van Royen, die zegt
dat Darwin een kleine honderd jaar ge
leden met zijn evolutieleer de tweede
slag toebracht aan het christelijk we
reldbeeld.
„Doch de strijd om de evolutieleer
is nog niet geëindigd," zo betoogt hij,
want pater Teilhard de Chardin mocht
tijdens zijn leven niet publiceren. Pas
na zijn dood verschenen zijn werken in
druk en verleden jaar kregen de r.k.
boekwinkels in Rome het verbod opge
legd om de werken van Teilhard de
Chardin te verkopen vanwege de evolu
tionistische opvattingen van deze pater
Jezuïet.
Wanneer de kerk de evolutieleer tot
een vrije wetenschappelijke opvatting
verklaart zal dit de tweede bezegeling
zijn van een nederlaag, zo meent de
schrijver. Toch zal de kerk ook dan
Het antwoord van de commissie
van de Algemene Vergadering van de
Nederduits hervormde kerk van Afri
ka op het herderlijk schrijven van de
generale synode van de Nederlandse
hervormde kerk over het rassenvraag
stuk heeft een felle reactie opgeroe
pen van ds. F. H. L. Landsman,
hoofdredacteur van „Hervormd
Nederland". „Dit antwoord is ont
zaglijk teleurstellend en ontmoedi
gend", zegt de schrijver.
„De hervormde kerk heeft nooit de
pretentie gehad een eenvoudige,
snelle en radicale oplossing voor het
grijpen te hebben. Wel heeft zij ge
meend te mogen zeggen dat er in het
evangelie van Jezus Christus duide
lijke aanwijzingen zijn te vinden voor
de weg die zal moeten worden ge
gaan".
Ds. Landsman zegt dat de hervorm
de kerk in Nederland beweringen in de
mond worden gelegd die nergens in het
herderlijk schrijven te vinden zijn.
Waar staat bijvoorbeeld dat de genera
le synode van mening zou zijn dat
er geen differentiatie in de kerkelijke
organisatie zou mogen plaatsvinden, die
het mogelijk zou maken dat er bijvoor
beeld eigenstandige Bantoe-gemeenten
en kerken zouden worden gevormd
waarin de Bantoetalen worden gebruikt
en die overigens echt „inheems" zijn?
Maar is het antwoord werkelijk eer
lijk als het beweert dat wat men in
Zuid-Afrika met deze kerkelijke diffe
rentiatie bedoelt niets met het beginsel
van de apartheid en dus niets met ras
sendiscriminatie heeft te maken?
„Waarom dan die schampere opmer-
volhouden dat Adam en Eva wegens het
eten van een appel door God met de
zondeval gestraft werden en met hen
alle nakomelingen en dat Jezus geko
men is om de mensheid van de zonde
val te bevrijden door Zijn verzoenend
lijden en sterven, door de genademid
delen der kerk tot de wederkomst van
Jezus Christus bemiddeld.
„Terwijl het heliocentrische wereld
beeld het geloof in hemel en hel in de
kern aantast, tast de evolutieleer de
heilsgeschiedenis in de kern aan", zo
benadrukt de heer Van Royen met cur
sieve letters. „Slechts door de over
macht der wetenschap gedwongen kan
de kerk beide wetenschappelijke ontdek
kingen tot „vrije wetenschappelijke op
vattingen" verklaren". Anders zou de
kerk haar invloed verliezen onder gelo
vigen, die van de boom der kennis heb
ben geproefd."
De schrijver zegt dat de r.k. kerk op
het terrein der geestes-wetenschap, met
name op het terrein van wijsbegeerte
en godsdienstwetenschap, een schijn
overwinning heeft behaald door de zo
genoemde modernisten-eed van 1910,
die nog steeds van kracht is.
Deze eed verbiedt erkenning van wat
wijsgerig denken en historisch onder
zoek aan het licht hebben gebracht,
voorzover in strijd met het geloof. De
opvattingen van onder meer Kant, He-
gel, Nietzsche en de existentialisten val
len onder het veto van de anti-moder-
king dat het wel heel vreemd is als
het herderlijk schrijven de avondmaals-
gemeenschap als voorwaarde voor het
christen-zijn in Afrika stelt terwijl de
Nederlandse hervormde kerk het aan
zitten aan één avondmaalstafel met ge
reformeerde christenen nog altijd als
een enorm probleem ziet en behandelt?
Deze laatste bewering is er trou
wens wel heel erg naast. Leden van
de gereformeerde kerken zijn van
harte welkom aan de avondmaalsta
fel in de hervormde kerkdiensten. De
hervormde synode heeft nog onlangs
in een circulaire gepleit voor het
open en het oecumenisch avondmaal.
Niet de hervormde kerk maar de ge
reformeerde kerken zijn aan deze
avondmaals-gemeenschap nog niet
toe!
En dan: is de avondmaalsgemeen-
schap van christenen van verschillende
huidskleur werkelijk zo'n bijkomstige
zaak? Is ze dat met name in een land
waarin deze christenen niet met elkaar
in eenzelfde hotel mogen logeren, in
eenzelfde restaurant mogen eten, in
eenzelfde spoortwegwagon zitten, een
zelfde school mogen bezoeken, enzo
voorts? In een land waarin „zedelijk-
heidswetten" huwelijken van blanken
en niet-blanken verbieden? Is het dan
nog mogelijk een bepaling in de kerk
wet art. 3 van de Nederduits hervorm
de kerk van Afrika, die niet-blanken
van het lidmaatschap uitsluit, als een
louter formele zaak uit te leggen, die
alleen organisatorische betekenis zou
hebben?"
Ds. Landsman wijst er op dat één
der ondertitels van de brochure „Ge
lijke geleentheden" luidt: „Een eer
lijke weg". Eerlijk is dit antwoord in
elk geval wel, zo merkt hij op.
„Het neemt geen blad voor de mond.
Het zegt onbedekt en onbeschaamd
wat er omgaat in de hoofden en har
ten van een volk, dat zich in de engte
gedreven voelt en besloten is met alle
middelen, die het daarvoor goed acht,
voort te gaan voor zijn bestaan te
vechten. Hier is een kerk aan het
woord, die daarin volkomen solidair wil
zijn met de huidige regering van de
republiek en die haar belangrijkste
geestelijke bolwerk is".
