AARDGAS IN NOORDHOLLANDSE POLDER
met succes,
slaapt niet
De Amoco boorde
maar de bevolking
Onverminderde druk van de
metershoge gasvlam zou op
een grote hoeveelheid duiden
Ik blijf wie ik ben.
WOENSDAG 7 OKTOBER 1964
25
Reportage:
Berry Zand Scholten
Foto's:
Hans de Boer
Zo ÏS het! GEZELLIGE MENSEN STOKEN
Nuchtere eigenaar
Zestig meter hoog
Geheimzinnigheid
De bel
Niet nieuw
'Ik was er helemaal niet vóór... die om
schakeling op aardgas. Per slot van
rekening jagen ze je maar op kosten. Dit
afgekeurd, dat afgekeurd en de pijp af
gekeurd. En in de bus een briefje: zorg
er zelf maar voor! Dat kostte me handen
vol geld'. Deze verzuchting is van me
vrouw D. J. de Jong, Cattenhagestraat
11a in Naarden. Velen voelen het netzo.
Waarom blijft zij bij gezellig kolen
stoken?
T)at zal ik u zeggen. Het bevalt mij al-
niet met koken, laat staan met stoken I|
En ik wil graag klant blijven. Zoals ik
altijd geweest ben. Klant van een kolen
handelaar, die wéét wie ik ben als ik op
bel. Echt klant - en geen verbruiker
nummer zoveel. Een naamloze. Met
ambtelijk gedoe. Bovendien: in de kamer
waarin je leeft kan je niet zonder echte
stralingswarmte. Warmte waar wat aan
te beleven is 1' U hoort het: leefwarmte.t
Van kolen!
Nerveuze aardgasroes maakt zich
van landelijke Schermer meester
In juni is men met de oprichting van
de bijna zestig meter hoge boortoren be
gonnen. Jaren geleden reeds had een seis
mologisch onderzoek uitgewezen dat op
deze plek in de Schermer polder aardgas
in de bodem zou moeten zitten. Veertien
dagen terug werd het eerste aardgas aan-
De landelijke rust van de prachtige
Schermer met zijn vele molens wordt
tijdelijk verstoord door het geraas
van een reusachtige aardgasvlam. De
Amoco had met succes op een terrein
aan de Zuidervaart naar
aardgas gehoord.
Een schrille tegenstelling: het rustieke
polderland met zijn koeien, vaarten
en sloten en de stalen boortoren van
de Amoco, die zestig meter boven het
vlakke landschap uittorent.
Sinds zaterdagmiddag stellen de ex
perts van de Amoco een onderzoek in
naar de druk, het gehalte, de kwaliteit en
de hoeveelheid van het in de Schermer
polder aangeboorde aardgas. Zij werken
met de routine van mensen die verschei
dene malen per jaar een gasbel aanboren
en ze behandelen de vondst met het ge
mak van een leeuwentemmer die met een
welp speelt.
Met precisie wordt van tijd tot tijd de
druk gemeten, wordt de vlam hoger of
lager gesteld en het gas naar kwaliteit be
oordeeld. Het zijn Hongaren, Fransen,
Duitsers, Amerikanen en Nederlanders die
in de Schermerfamilie van aardgasboorders
verenigd zijn. Zij vormen een uiterst mo-
Wat een land, wat een land, waar dit allemaal maar kan" zong Wim Kan
tijdens zijn laatste oudejaarsavondprogramma. De woorden wilden ons gisteren
nog wel te binnen schieten. Met de melodie hadden we het moeilijker. Elke
gedachte zelfs aan een muziektoon werd hard en ruw overstemd door een
oorverdovend geraas, begeleid door een onderaards gerommel. Een bekken
roffel van een bezeten slagwerker gedragen op het geluid van ontelbare zware
pauken. Het vee, dat eerst als waanzinnig door de hekken en afrasteringen
gerend was, zocht nu de uiterste hoeken van de weilanden op. Zover mogelijk
weg van dat brullende monster dat bovendien nog een verzengende hitte
verspreidt.
Schermerhorn. De twaalfhonderd inwoners tellende gemeente van burge
meester W. J. Driessen, zovele lange jaren een oase van rust in de wijde
Schermer, is plotseling opgeschrikt door gedreun, gesis en een spookachtig
verlichte avond- en nachthemel. Aardgas.
Als een slang kronkelde dit magische woord zich door de dorpsgemeenschap.
Aardgas. Associaties met boortorens, raffinaderijen, geweldige gashouders en
fabrieken, enorme industriecomplexen engeld. Want de vondst van aardgas
spreekt bij velen nog tot de verbeelding. Zij zien zich zelf al in grote auto's rijden,
mooie villa's bouwen, terwijl achter ergens in de tuin een verborgen ja-knikker het
banksaldo omhoogknikt. In schrille tegenstelling daarmee is de nuchterheid waarmee
aan de Zuidervaart in de Schermerpolder gewerkt wordt door de tientallen technici
van de Amoco-Netherlands, een olieconsortium waarin de PAM een niet onaanzienlijk
belang heeft.
biel geheel dat twee of drie maal per
jaar de boortoren elders opslaat. De Ne
derlandse bodem levert ook op twee- of
drieduizend meter diepte geen geheimen
meer op, want de spitse buizen van de
boortorens dringen diep in de ingewanden
van onze drassige aarde en brengen van
daar de vondsten naar boven: zand, klei,
steen, kalk, laag na laag. Tientallen ma
len een mislukking, maar soms ineens
raak: aardgas, of nog liever olie.
Nuchter is ook de eigenaar van de grond
waarop de boortoren staat. Het is de heer
Th. Pronk, veehouder in de Schermer.
Van zijn achtentwintig hectare land heeft
hij er anderhalf aan de Amoco verhuurd.
,,'t Levert natuurlijk een flink extraatje
op", vertelt hij zonder schroom, „maar
mag dat misschien met die trammelant?"
Minder nuchter zijn de omwonenden in de
verre omtrek die geen „extraatje" kregen
toegeschoven. „We kunnen geen oog dicht
doen met al dat lawaai" zeggen ze. Het
is zelfs tot in Alkmaar en Heiloo te horen!
De meeste hinder ondervindt de veehou
der Th. Kager. De ramen denderen bij
hem in de sponningen en de stoelen staan
af en toe te dansen in de kamer. Maar de
heer Kager woont dan ook op enkele hon
derden meters afstand van de razende
vlam. De grootste schrik bezorgden de
helse vlammen aan zijn veestapel. De
koeien en kalveren renden toen zaterdag
het geraas begon wanhopig door het land,
hekken en afrasteringen verbrekend. Thans
is de rust ietwat weergekeerd aan de Zui
dervaart. Het went allemaal en de vlam
geeft trouwens al minder lawaai.
geboord, maar dat was nog slechts een ge
ringe hoeveelheid. Zaterdag echter nam
plotseling de druk geweldig toe. Dat zou
een aanwijzing kunnen zijn dat er een
flinke hoeveelheid aardgas op deze plek in
de bodem zit. De experts achten het zeer
onwaarschijnlijk dat de Amoco dezelfde bel
zou hebben aangeboord als de Nederland
se Aardoliemaatschappij enkele weken ge
leden in Middelie.
Van tijd tot tijd wordt de vlam, die nu,
na de afsluiting via een aftapbuis nog
maar vijf meter hoog is, gedoofd voor me
tingen. De Amoco neemt momenteel proe
ven om de grootte van de vondst te be
palen. Wanneer deze proeven een gunstig
resultaat hebben, zal de Amoco als twee
de maatschappij na de -N.A.M., waarin de
Esso en de Shell vertegenwoordigd zijn
een consessie aanvragen.
Het aanboren van gasbellen schijnt dus
geen monopolie van de Nederlandse Aard
olie Maatschappij meer te zijn. Mobil Oil
boorde in het Waddengebied al met suc
ces. Nu weer is het Amoco, waarin de
Amerikaanse maatschappij Standard Oil,
de AKU, die samen met de oliemaatschap
pij een petrochemische industrie in Delf
zijl vestigde, de Duitse maatschappij Gel-
senkircher Bergwerk en de Utrechtse
Steenkolen Handelsvereniging (PAM), die
met succes boorde. In dit Noordhollandse
kwartier wordt verder nog naar gas en
olie gezocht door de Amerikaanse Phil
lips Oil.
Over de hoeveelheid aardgas zwijgt de
Amoco stil. Zelfs de diepte waarop het
gas aangetroffen zou zijn wordt min of
meer geheim gehouden. Men vermoedt
dat dit op ongeveer vijfentwintighonderd
meter zou zijn. De arbeiders in de Scher
mer zijn zo gesloten als een bus. Zij doen
alsof ze je niet verstaan en wijzen ver
volgens op de dreigende borden „streng
verboden voor onbevoegden". Via een ge
moedelijke Westfriese portier kwamen we
toch op het terrein.
Aan publieke belangstelling ontbreekt het
de boorders trouwens niet De anders zo
stille Zuidervaart is plotseling veranderd
in een drukke autoweg, vooral omdat bij
avond de vlam kilometers in de omtrek
te zien is. Afgelopen zondag stonden er
honderden auto's langs de vaart gepar
keerd. Het verkeer zat helemaal vast.
Bij velen leeft de veronderstelling dat
een aardgasbel een soort holle ruimte is
die enkele kilometers onder het aardop
pervlak gevuld is met gas. „Stort de hele
zaak nu niet in wanneer we dat gas er
uit halen?" vragen velen zich af. De naam
gasbel is eigenlijk fout. Het is een woord
dat zich met onstuitbare snelheid een
plaats in ons taalgebruik heeft verworven,
maar dat niettemin onjuist is. Evenmin
als er onderaards „oliemeren bestaan",
zal men in onze bodem gasbellen aantref
fen.
Er bestaan talloze soorten gas, vele on
brandbaar, andere brandbaar. Tot de
brandbare soort behoort ook het aardgas.
In de scheikunde kent men een groot aan
tal verbindingen tussen de elementen kool
stof en waterstof, die daarom met de ver
zamelnaam „koolwaterstoffen" worden
aangeduid. Het brandbare aardgas en ook
aardolie behoort tot deze grote en inge
wikkelde groep van koolwaterstoffen. Met
heeft diverse theoriën over het ontstaan
van deze koolwaterstoffen.
Advertentie
foto Piet Keijser
De meest gangbare is dat in vrijwel af
gesloten zeebekkens de gunstige omstan
digheden heersen voor de afzetting van ge
steenten waarin de vorming van kool
waterstoffen kan optreden. In zo'n zeebek
ken bevat slechts de bovenste laag van het
water zuurstof, zodat uitsluitend daarin de
meeste levende organismen voorkomen,
waaronder plankton. Hoe dieper men
komt, hoe geringer het zuurstofgehalte.
Beneden een bepaalde diepte is er hele
maal geen zuurstof en düs bijna geen leven
aanwezig.
Alle afgestorven organismen zinken naar
de zeebodem en kunnen op hun weg om
laag slechts gedeeltelijk rotten of oxyde-
ren. Ook worden ze niet vernietigd door
aasvreters, omdat de zuurstof ontbreekt.
Dit is dus een geval waarin niet alle orga
nische afval door de natuur wordt opge
ruimd. Afhankelijk van de oxydatiegraad
bereiken de min of meer zwavelhoudende
resten van de gestorven organismen de
zeebodem waar zij door zand of klei wor
den overdekt.
De druk vermeerdert waardoor de tem
peratuur oploopt. Nu begint een langdurig
proces van omzetting van organische res
ten in koolwaterstoffen. Deze stoffen ont
staan dus in bepaalde gesteenten, de olie-
moedergesteenten. Door grote druk be
weegt het gas of de olie zich in opwaartse
richting naar de bovenliggende meer po
reuze steenlagen, welk proces migratie
heet. Deze gesteenten vormen het reservoir
van olie en gas. Er is dus geen sprake
van holle ruimten onderaards waarin zich
gas of olie bevindt. Het is duidelijk dat
dit proces zich over miljoenen jaren heeft
uitgestrekt.
In Noord-Holland en in andere moeras-
of veenachtige gebieden was men trouwens
al lang van het bestaan van aardgassen
op de hoogte. In vroeger jaren werd het
brandbare moerasgas, het methaan reeds
voor verlichtingsdoeleinden gebruikt. Het
gas borrelde zomaar op uit de moerassen.
Aardgas werd tot nu toe in grotere of
kleinere hoeveelheden gevonden in Sloch-
teren, Schoonebeek, Tubbergen, Rijswijk,
Rossum (Overijssel), de Lutte, Ameland,
op diverse andere plaatsen in Groningen,
op Ameland, bij Egmond, in Middelie en
nu dus, naar het zich laat aanzien in een
Metershoog priemt de rossige aard-
gasvlam in de nachtelijke Noord
hollandse hemel, de hele omgeving
in een spookachtig licht zettend.
vrij grote hoeveelheid in de Schermerpol
der, ten zuid-oosten van Alkmaar.
Het is niet uitgesloten dat de Amoco zich
nu bij dit tweetal voegt. Om met Wim
Kan te besluiten: „Aardgas is nu eenmaal
heter!" Langdurige proeven hebben name
lijk uitgewezen dat twee kubieke meter
conventioneel stadsgas te vergelijken is
met 1 kubieke meter aardgas. Vijfenzeven
tig m3 aardgas heeft een even grote calo
rische waarde als 1 mud antraciet.
De Nederlandse bodem houdt een nieuwe
belofte in voor de toekomst. Een belofte
die tijdelijk bepaalde gebieden van ons
land in rep en roer brengt. Zodra men
echter alle gegevens van de „bel" in de
Schermer heeft, zal ook in deze mooie
polder de rust spoedig zijn weergekeerd.
De NAM staat al met de Gasunie in con
tact over de distributie van het Noordhol
landse aardgas van Middelie en Egmond.
„Onze Vloot". Tijdens een bijeenkomst
van de Koninklijke Nederlandse vereni
ging „Onze Vloot" op maandag 19 okto
ber in het Concertgebouw in Haarlem
houdt prof. ir. W. Vinke, kapitein ter zee
T.D. een lezing over het onderwerp
„Kernvoortstuwing van schepen".
