Parlementair jaar van compromissen
en
DONDERDAG 31 DECEMBER 196-,
r*.
iiiiiimiiniiiini
Bijlmer-strijd
(Van onze parlementaire redacteur)
Het kabinet-Marijnen heeft zijn eerste
volledige kalenderjaar achter de rug. Het
was een belangrijk jaar omdat het de aan
loop vormde voor het beleid dat in de
volgende twee en een half jaar moet wor
den verwezenlijkt. De obstakels heeft de
regeringsploeg niet onhandig omzeild. Op
vele omstreden punten werden compro
missen bereikt. Bij de beoordeling van dit
resultaat moet men niet vergeten dat mr.
Marijnen en zijn collega's het in vele op
zichten moeilijker hadden dan voorgaande
kabinetten. De rooms-rode coalities van na
de oorlog konden in het parlement altijd
rekenen op een overweldigende meerder
heid. Het kabinet De Quay, het eerste
zonder de Partij van de Arbeid, profiteer
de van de verandering in het politieke
klimaat. De tijd was rijp voor een ande
re politieke samenstelling en vier jaar
lang is er niet serieus gedacht aan een
terugkeer van de socialisten in de rege
ring. Maar met het verstrijken van de
tijd wordt de mogelijkheid van een poli
tiek alternatief steeds groter al was
het maar door de tijd alleen. De situatie
is er nu nog niet rijp voor, maar het is
geen geheim dat in brede kringen van de
K.V.P. en de A.R.P. de liefde voor de
Partij van de Arbeid weer aan het groei
en is. Gezien tegen deze politiek-psycholo-
gische achtergrond moet men het kabi
net-Marijnen na dit eerste kalenderjaar
een voldoende geven. Maar handig ma
noeuvreren is iets anders dan regeren.
Het is de vraag of dit kabinet nog wat
méér doet dan de afspraken van Wasse
naar inlossen. Het optrekken van de
A.O.W. en het verlagen van de belasting
zijn belangrijke maatregelen, maar de ge
volgen ervan voltrekken zich in de per
soonlijke inkomenssfeer en dragen piet bij
tot de versterking van de onderbouw die
ons land in deze overgangsperiode zo
hard nodig heeft.
Ons landje groeit uit tot een grote me
tropool aan de mondingen van de belang
rijkste Europese rivieren. Het wonder van
ons na-oorlogse herstel verbaast ons niet
meer, maar het is er nog steeds. Begun
stigd door een goede conjunctuur, de eco
nomische éénwording van ons achterland
en door verstandige investeringen in on
derwijs en „know how" voltrekt zich in
de benedenrijnse Delta een maatschappe
lijke revolutie, die dit gebied zal doen
uitgroeien tot een van de belangrijkste
samenballingen van talent, kapitaal en in
dustriële bedrijvigheid ter wereld, verge
lijkbaar met het stedelijke industriege
bied aan de Amerikaanse oostkust en de
grote Japanse agglomeraties. De rijks
overheid heeft daar onvoldoende oog
voor. Na de na-oorlogse herstelperiode
lijkt het alsof de regering nu nog slechts
pas op de plaats maakt en geen leiding
meer geeft aan de ontwikkeling. Onze
nijpende tekorten in de communicatie
sector zijn van dit gebrek aan daadkracht
een duidelijk gevolg. Het tekort aan we
gen wil de regering nu cureren met een
Wegenfonds, te vormen uit de bijdragen l e ÖCtr
van het wegverkeer alsof in dit revo
lutionaire tijdvak een goed modern we
gennet alleen voor het wegverkeer van nut
is. Zij vergeet dat de wegen de slagade
ren zijn voor het behoud en de groei
van ons economisch organisme. Dezelfde
kortzichtigheid doet zich voor bij de tele
communicatie. Ons staatstelefoonbedrijf
moddert door met jaarlijkse begrotingen
volgens achterhaalde negentiende-eeuwse
richtlijnen. Het radio- en televisiebestel is
in handen van een aantal ideologische
pressiegroepen en draagt weinig bij tot
de versterking van de culturele en econo
mische basis van ons land.
Het openbaar vervoer is schrikbarend
ten achter. Andere miljoenenagglomeraties
hebben al jarenlang een snel openbaar
transport dat, niet gehinderd door over
belaste stadswegen, het publiek in korte
tijd in het hart van de stad brengt. Wij
modderen door met onze verouderde trams
en bussen. De Nederlandse Spoorwegen
hebben geen nieuwe lijnen aangelegd,
wel' oude opgeheven. Tussen Maas- en
hoofdstad ontbreekt nog steeds een snelle
directe verbinding. Miljoenen treinreizigers
moeten het nog steeds doen met de rou
te die onze voorouders in het midden van
de vorige eeuw aanlegden
Het geldgebrek van onze gemeenten is
een ander gevolg van kortzichtigheid bij
de rijksoverheid. Rotterdam, de grootste
haven ter wereld en één van de belang
rijkste pijlers voor onze huidige en komen
de welvaart, wordt kort gehouden. Het uit
blijven van afdoende voorzieningen op het
gebied van de recreatie, water- en lucht
bescherming kan men gevoeglijk als weer
andere demonstraties van een tekort aan
visie noteren. Het heeft er alle schijn van
dat de regering pas in het geweer komt
als er een echte noodtoestand is ontstaan.
Het Deltaplan werd pas uitgevoerd nadat
Zuidwest-Nederland onder water had ge
staan. De woningnood lijkt ook nu pas,
twintig jaar te laat, duchtig te worden
aangepakt.
Nederland is niet meer het kalme land
je van boeren en schippers. Het groeit
uit tot een imponerende industrie- en han-
delsstaat in een snel groeiend Europa. Wij
zullen moeten leren in grotere dimensies
te denken dan die van de Bijlmermeer.
In het persoonlijke vlak hebben zich de
schaalvergrotingen al voltrokken. Voor
honderdduizenden Nederlanders liggen de
recreatie-terreinen niet alleen meer op
Ameland of in de Achterhoek, maar voor
bij de landsgrenzen, de Alpen en de Pyre
neeën. Wij dragen kleren en schoenen uit
heel Europa en eten voedsel uit de gehele
wereld. Duizenden arbeidskrachten komen
uit het buitenland om hier een goed be
legde boterham te verdienen. Iedere dag
halen we meer van de hele wereld in ons
eigen huis. Laten we dan bedenken dat ons
eigen huis iedere dag meer deel wordt
van de hele wereld en dat ons huis slechts
kan blijven staan als het nu een goede
onderbouw krijgt
Het jaar van de geheimzinnige wisselingen binnen het Kremlin, van Johnsons
daverende verkiezingsoverwinning, Wilsons krappe zege en de Chinese A-bom
zal in de Nederlandse politiek alleen maar geboekstaafd worden als een jaar
van nogal saaie en bleke compromissen. Dat het toch nog een rood kruisje mee-
krijgt in onze geschiedenisboeken is te danken aan twee mannen die niet in de
compromissen meedeelden: Hugo de Bourbon-Parma en Cornells Verolme. Hoe
men over de persoonlijke kwaliteiten van beide heren mag denken, een feit
is dat zij voor de schaarse opwindende momenten hebben gezorgd die dit jaar
1964 rijk was.
Alle gewone stervelingen in dit land
hebben wel meegedeeld in de compro
missen, die vooral de laatste maanden
zo vaardig uit de hoge hoed van de re
gering te voorschijn werden getoverd.
Er kwam een compromis uit voor de
optrekking van de A.O.W., voor de be
lastingverlaging, voor het weggeld en
het collegegeld, voor de lonen en ten
slotte zelfs voor de omroep. Het kabi
net heeft met al deze middendoorge-
zaagde problemen zichzelf wat extra-
steun gegeven en zal nu nog wel een
tijdje blijven. Het krakende geluid dat
na Prinsjesdag 1964 zo luidruchtig over
ons Binnenhof weerklonk is nu zo zacht
geworden dat alleen de pessimisten
en de oppositie het nog horen.
Het jaar begon erg opwindend. Een
paar dagen voordat onze volksvertegen
woordigers de feestpakken te voorschijn
haalden om samen met onze Benelux-
vrienden het 500-jarig bestaan van de
Staten-generaal te vieren bracht de
VARA een programma op de beeldbuis
dat ons volk tot in zijn diepste gevoe
lens kwetste. Dat zeiden tenminste vier
fractieleiders die ijlings critische vra
gen stelden aan omroepminister Bot.
Minister Bot antwoordde even cpitisch tt i
en ons volk dreigde in de daarop vol- sl 61 OtRnOOPU
gende „Zo is het'
ren. Vooral de socialistische oppositie
maakte zich daar erg ongerust over.
Dr. Vondeling diende zelfs een wetsont
werp in om de onroerende goederen ook
onder de Prijzenwet te brengen.
De parlementaire behandeling ervan
is intussen vrijwel tot stilstand geko
men. Behalve de onroerende goederen
gingen er nog een paar andere zaken
in prijs omhoog door regeringsmaat
regelen: de huishuren, de posttarieven
en het luistergeld alles op 1 juli. De
sigaretten en de benzine waren op
1 april al duurder geworden door ver
hoging van de belasting op deze
goederen. Het waren tijdelijke ver
hogingen, zei minister Witteveen. Dat
betekent naar goed Nederlands gebruik
dat de tijdelijkheid tenslotte in een al
tijd durende verhoging werd veranderd.
Volgend jaar gaan de posttarieven weer
een stuk omhoog en dan wordt ook het
autorijden duurder door de verhoging
van de wegenbelasting met 65 percent.
Deze laatste verhoging is ook tijdelijk.
Er stijgt nog iets volgend jaar: de prij
zen van de toto en de staatsloterij. Alle
bei worden ze opgetrokken tot honderd
duizend gulden belastingvrij.
rel vrijwel in tweeën
te splijten. Maar na een paar weken
werd het rumoer al weer overstemd
door een gebeurtenis die ons volkska
rakter nog dieper in zijn grondvesten
raakte: prinses Irene ging over naar
het katholieke geloof. Het nieuws was
als een ijsberg waarvan alleen het
kleinste deel boven water zichtbaar
was. Iedere dag kwam er een klein
stukje meer boven water. Minister-pre
sident Marijnen bracht begin februari
een paar geheimzinnige bezoeken aan
paleis Soestdijk en op de avond van de
vijfde februari maakte de koningin zelf
aan alle geruchten een einde door via
radio en televisie mee te delen dat
Irene's verloving was afgesprongen.
Maar wat een eind leek was slechts
het begin van een affaire die een onge
kende sensatie teweegbracht. De minis
ters Marijnen, Biesheuvel, Scholten en
Toxopeus voerden een geheimzinnige
estafette uit tussen Soestdijk en Den
Haag. Uit Spaanse bron kwamen berich
ten dat de verloving toch doorging en
na een ongehoorde reeks ontkenningen
kwam Soestdijk tenslotte voor de dag
met een bevestiging. Een feest werd
deze verloving niet. Parlement en volk
hoorden de voorwaarden die aan deze
verloving met Hugo de Bourbon-Parma
verbonden moesten worden. Prinses
Irene moest afstand doen van haar
rechten op de troon en het paar zou
zich in het buitenland moeten vestigen.
Medio februari kaartte de Tweede Ka
mer nog wat na over de vreemde voor
lichting en allengs werd het duidelijker
dat de Carlisten verloving en huwelijk
als een politieke stunt bleken te be
schouwen.
Begin april werd het onze regering te
bar. Premier Marijnen en de zijnen lie
ten weten dat het kabinet niet langer
verantwoording wenste te dragen voor
de activiteiten van prinses Irene. De
prinses ging niet mee bij het officiële
koninklijke bezoek aan Mexico en het
huwelijk in Rome werd gesloten in af
wezigheid van de koningin en de prins.
Terwijl Irene en Hugo de koffers pak
ten voor hun huwelijksreis zette het ka
binet zich aan de voorbereiding van de
begroting '65. Een half jaar tevoren was
Nederland overspoeld door de groot
ste loongolf uit de geschiedenis, maar
de prijsstijgingen bleven beneden de ge
raamde zeven percent. Het zwaarste ge
schut had minister Andriessen voor het
bevechten van dit resultaat niet van stal
behoeven halen: de Prijzenwet die hij in
februari zo wilde ombouwen dat hij er
niet alleen tegen groepen ondernemers
mee zou kunnen optreden, maar ook te
gen afzonderlijke ondernemers. De
Tweede Kamer zag niet zo erg veel in
dit wapen en gaf er een werkingsduur
van een jaar aan, met bovendien de
opdracht aan de minister om advies te
vragen aan de S.E.R. inzake de defini
tieve werkingsduur. De grootste prijs
stijgingen vielen buiten het normale
levensmiddelenpakket van de gewone
Nederlander: in de onroerende goede-
Om terug te keren tot het broedende
kabinet: de grootste zorg bleek te liggen
in twee punten van het Akkoord van
Wassenaar, de optrekking van de AOW
tot een sociaal minimum en een royale
belastingverlaging. Beide maatregelen
waren moeilijk in te passen in een op-'
lopende conjunctuur. Zowel door pen
sioenverhoging als belastingverlaging
komt er meer geld onder de mensen.
Er wordt meer besteed, er moet meer
worden geproduceerd en ingevoerd en
dus neemt de spanning op de arbeids-
Stakanda Belgische
artsen wijken uit
naar ons land
•urn voor de optrekking van de A.O.W.
was toen al bekend: 1 januari 1965. Op
13 februari had de Tweede Kamer mi
nister Witteveen de belofte voor een be
lastingwet met open datum afgetrog
geld. Er werd in de kabinetsvergade
ringen van mei een compromis gevon
den. De A.O.W.-optrekking zou door
gaan op 1 januari 1965 en de belasting
verlaging zou later in twee etappes wor
den doorgevoerd. Maar toen op Prins
jesdag het regeringspakket op tafel
kwam bleek er nog wat meer in te
zitten: verhoging van het collegegeld,
invoering van een weggeld, eigenlijk
dat het echt niet kon en toen kwamen
de compromissen uit de bus. Het socia
le minimum van de A.O.W. ging een
stukje omhoog, de ontwikkelingshulp
werd wat uitgebreid en de verhoging
van het collegegeld mocht vervallen als
het parleVnent een andere verhoging
van de schatkistinkomsten zou beden
ken. Even leek het erop dat ook het
weggeld zou verdwijnen, maar toen mi
nister Van Aartsen duidelijk had gezegd
dat er dan niets extra's aan de wegen
bouw zou worden gedaan, bedacht het
V.V.D.-kamerlid Joekes een compromis,
waarbij alleen de hatelijke naam „weg-
Nederlandse succes
san op da Olympische
Spelen
Huwelijk Prinses
Irene met Don Carlos
Aankomst van vluchte
lingen uit Kongo
Koningin en Prins
bezoeken Mexico
Staten Generaal ba
staan 500 jaar
Rem-eiland bazat
uitzendingen gestaakt
Aanlag van .aardgas-
leidingen
Fusies tussan da
grote handelsbankan
Samenwerking tus
sen KLM en Martin's
Air Charter
Brug over Haring»
vliet naar Goarea
geopand
Einde van da Neder
landse walvisvaart
Spoorwegongeluk
bij Westervoort
Ti
Albert van Dalsum
naamt afscheid van
het toneel
Uitbreiding van da
aardgasvondsten
in het noorden
Afsluiting van da
Gravallngen begonnen
Anti- REM wet door
de kamer aangeno
men en in werking
Da KNVB bestaat
75 jaar en Nedarl.
speelt tagen Engeland
Ontbinding van da
Nedarlandsa Opera
Nlauw plan voor de
aanleg van rijkswegen
markt nog meer toe en wordt de han
delsbalans nog ongunstiger. Maar het
kabinet zat vast aan de Wassenaarse,
afspraak en moest dus op het slappe
(ak)koord. Het parlement bleek trou
wens niet van zins om de afspraken te
vergeten. Begin februari had drs.
Schmelzer op het congres van zijn par
tij al duidelijk gezegd dat men de pen
sioenverhoging en de belastingverlaging
het best zou kunnen koppelen. De da-
geld" verdween. Want weggebruikers
zullen toch meer moeten betalen, om
dat de wegenbelasting met 65 percent
zal worden verhoogd.
helemaal geen verhoging van de ont
wikkelingshulp en zelfs een verhoging
van de kleutergelden.
Dit Prinsjesdagpakket werd de inlei
ding tot een lange reeks parlementaire
debatten, die alle uitliepen op een com- T
promis. De gevechten waren begonnen LtOOtlCOttlprOWlis
met de eis van drs. Schmelzer dat
A.O.W.-verhoging en belastingverlaging
tegelijkertijd moesten ingaan en wel op
1 januari 1965. De premier liet weten
[SHU"»
|Éj>
Een compromis werd er ook bereikt
aan het loonfront, waar volgens de re
gering de grootste rust geboden was.
Na dagenlang gepingel kwam er ten
slotte een verhoging uit, die aardig het
midden hield tussen de wensen van de
regering en die van de vakbonden. En
de eerste hap van de belastingverlaging
zal tenslotte op I juli volgend jaar wor
den uitgedeeld.
Moeilijker nog dan de verdeling van
de welvaartskoek is de verdeling van
het continentaal plat onder de Noord
zee. Dat moeten we dan ook doen met
de Duitsers. In de loop van dit jaar
werd duidelijk hoe moeilijk het zal wor
den om over dit vraagstuk overeen
stemming te krijgen. In maart begon
nen Nederlandse en Duitse ambtenaren
zich over de zeekaarten te buigen. In
april deelde premier Marijnen mee dat
zij er niet waren uitgekomen. In decem
ber meldde hij dat alleen de verdeling
tot de 54-ste breedtegraag geregeld is.
Wie het wint heeft kans op de hoofd
prijs uit de aardgasloterij.
De hoogte van deze hoofdprijs ls voor
iedereen een vraag. Even bleek het erop
dat wij in ons parlement een echte
aardgasprofeet hadden in de persoon
van dr. Vondeling, die vorig jaar no
vember al uitriep dat onze Nederlandse
bodem zeker tweeduizend miljard ku
bieke meter aardgas bevatte. In novem
ber herhaalde hij zijn voorspelling,
maar in plaats van tweeduizend zou er
misschien wel zesduizend miljard ku
bieke meter zitten. De N.A.M. en de
regering blijven vasthouden aan elfhon
derd miljard kubieke meter. Hoeveel er
werkelijk zit zullen we pas weten als
het allemaal ls opgebruikt.
Nederland heeft dit jaar ook weer een
beetje buitenlandse politiek gevoerd.
Niet zo erg veel, want minister Luns
was weer vaak weg. Behalve de ge
wone uitstapjes naar Amerika, Enge
land, Frankrijk en nog een stuk of wat
andere Europese vrienden ging onze
bewindsman ook naar Moskou en zelfs
naar Indonesië. Zowel met Moskou als
met Djakarta zijn onze betrekkingen nu
een stuk beter. Gromyko komt vol
gend voorjaar zelfs hier om, zoals
hij gezegd heeft, de bloeiende bollen
te bekijken. Of president Soekarno ook
eens mag komen is een vraag die men
nauwelijks durft te stellenlaat staan
beantwoorden.
De echte buitenlandse politiek draai
de dit jaar weer om de E.E.G. en de
NAVO. Erg veel is er in de Nederland
se standpunten niet veranderd. Over
de Europese politiek schenen begin dit
jaar wat moeilijkheden in het kabinet
te bestaan. Landbouw-minister Bies
heuvel voelde niets voor een pas op da
plaats. Stilstand is achteruitgang,
vond hij. Mr. Luns is van het tegendeel
overtuigd zolang de Franse president
nog blijft geloven in zijn eigen denk
beelden. Een paar maal kwamen de
beide bewindslieden tot opvallend ver
schillende uitspraken. De meerderheid
van de Tweede Kamer voelt meer voor
het standpunt-Biesheuvel en het ziet er
naar uit dat het kabinet aan zijn visie
de voorkeur geeft. Mr. Luns zei in de
Tweede Kamer dat Nederland nog
steeds niets voelt voor een gesprek
over een Europese politieke unie. Maar
hij voegde er aan toe dat Nederland
de deelneming van Engeland aan zo'n
gesprek niet meer ziet als een wezen
lijke voorwaarde.
Onze minister van Binnenlandse Za
ken, mr. Toxopeus, heeft het dit jaar
niet makkelijk gehad. In januari nam
de Tweede Kamer na veel vijven en
zessen zijn wetsontwerp Rijnmond aan.
Even leek het erop dat het wetsont
werp in de ijskast zou komen omdat
een deel van de Kamer aan het open
baar lichaam meer uitvoerende be
voegdheden wilde geven dan de minis
ter toestond. Maar met hulp van da
P.v.d.A. haalde het voorstel toch nog
de eindstreep. Het K.V.P.-Kamerlid
Aarden, dat zo hard had gevochten
voor de Rijnmond-bevoegdheden kreeg
in oktober zijn revanche. Na een span
nende nacht nam de Kamer een amen-
dement-Scheps aan: de Bijlmermeer
zou bij Amsterdam komen, tegen de
zin van minister Toxopeus. De minister
trad niet af maar produceerde een com
promis dat de Kamer hem een paar
maanden tevoren had aangeboden. De
Bijlmermeer voor een jaar of tien bij
Amsterdam. In november kwam het
Bijlmermeer-probleem weer in de Ka
mer. Het resultaat was dat het oude
ontwerp nu wordt ingetrokken en dat
er een nieuw voor in de plaats komt.
Niet alleen met de twee grootste ge
meenten. staat mr. Toxopeus een beetje
op gespannen voet na Rijnmond en Bijl
mermeer. Alle andere Nederlandse ge
meenten hebben ook een flink appeltje
met de minister te schillen, want de
tekorten op de gemeentebegrotingen
zijn formidabel en de schatkist blijft
maar dicht.
Dan waren er nog de televisie- en
omroepproblemen. In januari liet de
REM weten op korte termijn te zullen
beginnen met de bouw van een buiten
gaats televisiestation. „Ze doen maar,"
dacht Den Haag. En de REM deed
maar. De pijlers van het REM-eiland
werden snel de zeebodem ingeslagen
sneller dan de basis werd gelegd voor
de anti-REM-wet. Minister Scholten
maakte een wetsontwerp om de REM
aan te pakken, maar de Kamer vond
dat de minister dat slordig had gedaan.
Hij moest zijn huiswerk overdoen. Er
varen adviseurs hadden de problemen
nog niet opgelost toen de REM haar
eerste beelden over West-Nederland uit
stortte. Pas in september was de wet
klaar voor openbare behandeling. Zij
werd aangenomen en daarna begon de
juridische belegering van de REM, een
vrolijk spel in vele bedrijven, dat Ne
derland voor het eerst sinds de Irene-
affaire weer eens flink wat buitenland
se publiciteit bezorgde. De REM werd
het zwijgen opgelegd, maar nog steeds
is niet duidelijk welke oplossing de re
gering voor het probleem van de recla
me in radio en tv in petto heeft. De
pure commerciële televisie schijnt van
de baan te zijn. Wat er dan wel komt
zullen wij vóór 1 maart weten, zo heeft
de regering beloofd. Blijkt een compro
mis aanvaardbaar dan zal het kabinet
Marijnen in 1965 heel wat minder zor
gen hebben dan in 1964.
