't is weer tijd voor
De Joodse Erasmus van zijn eeuw
Bij de dood van
Martin Buber (1878-1965)
Fa. B. ENGELENBERG
Militair bestuur
in Zuid-Vietnam
Pasjesovereenkomst
is afgelopen
(door dr. J. Meijer)
^Qraatótoel
van duiven boden n.v.
van duivenboden n.v.
MAANDAG 14 JUNI 1965
3
de permanente
meubelshow
Londense jongedame legt
politie het vuur
na aan de schenen
da
M. Mok
OFFICIËLE VERKOOP SIKKENS1AKKEN
SAIGON (AP en Reuter) Generaal-
majoor Ngoejen van Thieoe is benoemd
tot voorzitter van een nieuwe Nationale
Raad, die Zuid-Vietnam zal besturen. De
samenstelling van deze Raad zal nog wor
den bekendgemaakt. In Saigon meent
men dat luchtmaarsehalk Ngujen en Cao
Ky en generaal Ngujen Hoeoe Co er deel
van uitmaken.
Vertegenwoordigers der rooms-katho-
lieken en boeddhisten in Zuid-Vietnam en
van de godsdienstige groeperingen van
de Cao-Dai en de Hoa-Hao hebben in een
in Saigon uitgegeven verklaring gezegd,
dat zij de voorkeur geven aan een bur
gerlijk boven e'en militair bewind, dat in
de plaats zou moeten komen van de af
getreden burgerlijke regering onder dr.
Phan Juy Quat. Deze groepen vormden
de kern van het verzet tegen de afgetre
den regering wier bevoegdheden thans
door militaire leiders zijn overgenomen.
De Amerikaanse ambassadeur in Sai
gon, Maxwell D. Taylor, is zondag naar
Saigon teruggekeerd van een bezoek aan
Washington, waar hij met president John-
son en andere hoge autoriteiten belang
rijke besprekingen heeft gevoerd over de
Vietnamese oorlog.
De correspondent in Saigon van de
„Sunday Times" meldt, dat reeds meer
dan de helft van de 51.000 man Ameri
kaanse troepen in Zuid-Vietnam in ge
vechten met de Vietcong-rebellen is ver
wikkeld.
Zuidvietnamese luchtlandingstroepen
hebben in een hevig gevecht even ten
noorden van Dong Xoai zware verliezen
geleden. Slechts 150 van de 480 man rege
ringstroepen die bij het gevecht waren
beerokken, hebben de strijd overleefd.
Een bataljon Amerikaanse luchtlan
dingstroepen van achthonderd man is
naar Phoeoc Vinh getransporteerd.
Phoeoc Vinh is een dorpje op ongeveer
vijftig kilometer ten zuiden van Dong
Xoai.
Bij een aanval van achttien vliegtuigen
van de Amerikaanse marine op een le-
geropslagplaats 144 kilometer ten zuiden
van Hanoi zou zondag tachtig percent van
de gebouwen zijn vernietigd. In Zuid-
Vietnam kwamen zondag vier Ameri
kaanse helikoptervliegers om toen hun
toestel verongelukte.
WEST-BERLIJN (Reuter). Ongeveer
70.000 Westberlijners hebben zondag van
de laatste gelegenheid gebruik gemaakt om
hun familie in het oostelijke stadsdeel te
bezoeken. De pasjesovereenkomst, in sep
tember 1963 gesloten, heeft de Westberlij
ners in staat gesteld gedurende vier af
zonderlijke periodes een bezoek aan Oost-
Berlijn te brengen. De laatste van deze
periodes eindigde zondag.
Nieuwe onderhandelingen tussen Oost-
Duitsland en West-Berlijn over een moge
lijke voortzetting van deze regeling zullen
eind deze maand beginnen. Waarnemers
in West-Berlijn achten het onwaarschijn
lijk dat de overeenkomst in de huidige
vorm zal worden gehandhaafd. Men ver
wacht dat de Oostduitsers met nieuwe ei
sen zullen komen, die mogelijk zijn gericht
tegen bijeenkomsten van het Westduitse
kabinet of de Bondsdag in West-Berlijn.
Onder de huidige overeenkomst zijn in
totaal twee-en-een-half miljoen dagpasjes
verstrekt.
Advertentie
Luister naar ,,'t Is weer tijd woor North State", met de Dutch Swing College Band o.l.v. Peter Schilperoort via Radio Veronica za. 11.15 en 18.45 u.zo. 10.30 en 18.45 u
Wanneer Huizinga aan het slot van zijn tuur-verleden, zoals de universiteiten van eigenaardige van het Joodse vólk, maar De ineenstorting van het Duitse Jodendom
TT.conciusies Wenen, Berlijn en Zürich de jonge Ween- het wezen van Israëls religie, want onmid- maakte hij overigens van zeer dichtbij
biografie van Erasm.us zijn
trekt, stelt de Leidse hoogleraar het pro- se intellectueel zouden vormen naar de
bleem, waardoor de befaamdè Nederland- maatstaven van West-Europa. In de be-
se humanist van de 16e eeuw zo groot gaafde student groeide dit alles tot een
gebleven is. Want ogenschijnlijk is het synthetisch geheel onder een alles beheer-
streven van Erasmus mislukt. Hij heeft sende Joodse noemer
zich immers angstvallig teruggetrokken
uit de ontzaglijke worsteling van zijn da
gen. „In die forse zestiende eeuw is de
eiken kracht van Luther nodig, de stalen
In Duitsland werd deze Joodse cultuur
filosoof Martin Buber geestelijk gevormd.
Op de grens dus van twee werelden, die
elkander in een iets verder gevorderd
dellijk zag hij, dat dit hem niet tot na- mee. Eerst in 1938 ontkwam hij de ramp
tionale grenzen terugleidde of binnen het en vestigde hij zich in Jeruzalem, waar
perk der orthodoxie. „Und dieses Urjüdi- hij verbonden werd aan de Hebreeuwse
sche war ein Urmenschliches, der Gehalt Universiteit, die hijzelf had helpen stich-
menschlichster Religiositat (Wezen ten.
der Joodsche religie, pag. 214).
Buber en Israel
Joods nationalisme
Van uit dit Chassidisme heeft Buber ge- De snelle evolutie van de Joodse Staat
CllvCll JA-I dill L V dl l LlUlllvl UUUlg) UC DvmICU ClAClllUCl -LAI ucil co O*-' IJ j 1 ciMtitrilr
scherpte van Calvijn, de gloed van Loyo- stadium op leven en dood zouden bestrij- tracht het Joods-nationale denken nieuwe en de daarmee gepaard gaande ontwiK
Advertentie
spaarne 11 damstraat en
teylermuseum
official dealer
van
artifort - bovetikamp - leolux - tessi
gelderland zitmeubelen
wandmeubelen
fristo - formule
mah. yongg
pastoe
royal systeem
deco k.l.m.
aed. oude gracht 108-110 - spaarne 11
kruisstraat 22 - afd. woningtextiel
katalogus op aanvraag.
LONDEN (Reuter). Een aantal Lon
dense politiemannen heeft vrijdag uren
nodig gehad om een twintigjarig meisje te
arresteren, dat, gewapend met een pistool,
op de vensterbank van een huis in een
buitenwijk van de stad zat en noncha
lant de ene sigaret na de andere rokend
op alles schoot wat in haar nabijheid
kwam.
De politie was naar het huis gekomen
om het meisje terug te brengen naar de
gevangenis waaruit zij twee maanden ge
leden was ontsnapt. Zij zat daar een straf
uit voor een gewelddadige beroving. Toen
de politie in de buurt van haar kamer
kwam werd zij op een regen kogels ont
haald en moest halsoverkop het huis ver
laten. Daarbij kreeg een politieman een
schot in de rug.
Overredingen en bevelen het vuurwapen
weg te werpen en zich over te geven hiel
pen niet. Het was tenslotte vrouwelijke
ij delheid, die haar parten speelde. Een
persfotograaf, die in een aangrenzende
kamer had weten te komen, leunde uit het
raam en vroeg of hij een „plaatje" van
haar mocht maken. Om er zo voordelig
mogelijk op te komen leunde het meisje
naar voren, hetgeen de fotograaf de kans
verschafte haar pistool weg te grissen
Het vuurwapen ging hierbij af waardoor
de fotograaf een schampschot opliep. De
politie overmeesterde toen het meisje.
la, niet de fluwelen zachtheid van Eras
mus. Hun kracht en gloed is nodig, maar
ook hun diepte, hun niets ontziende, voor
niets terugschrikkende consequentie, op
rechtheid en openhartigheid. Zij kunnen
die glimlach niet verdragen, die Luther
doet spreken van het arglistig wezen, dat
uit zijn trekken straalt.- Zijn vroomheid is
hun te effen en te slap
Dan komt de biograaf tot zijn oordeel
over de mildheid van Erasmus, de typi
sche humanist, -die Huizinga ook zelf ge
durende zijn leven is geweest en waarom
hij zich geïnspireerd moet hebben gevoeld
tot zijn biografie, die aldus eindigt: „Het
beschaafde mensdom heeft reden, Eras
mus' naam in ere te houden, al was het
enkel omdat hij de innige oprechte predi
ker is geweest van die algemene zacht
moedigheid, die de wereld nog zo bitter
nodig heeft."
den. Wij bedoelen: Jodendom en Deutsch- impulsen te geven. Zijn opvatting, die
Erasmus-Buber
Het schijnt symbolisch, dat de Joodse
wijsgeer tijdens zijn laatste grote reis
naar dit land kwam om de Erasmus-prijs
in ontvangst te nemen. Want meer dan
alles was deze subliemste Jood onzer ge
neratie een humanist naar de snit van de
brede Europese cultuurstroming der voor
bijgegane eeuwen. Een Jood, wiens beeld
alleen maar past binnen het kader der
turn. Want bij de dood van Martin Buber
schijnt het geboden allereerst op te wijzen
hoe vruchtbaar aanvankelijk juist beide
genoemde gebieden elkander hebben be-
invloed.
Reeds sedert de 18e eeuw hadden in
Duitsland denkbeelden van mannen als
Herder (die van zichzelf beweerde dat
Erasmus en Grotius zijn idolen waren ge
weest!) de grondslagen gelegd voor een
humaniteitsfilosofie, die door Joden als
t Moses Mendelssohn wijsgerig met het mo-
voor een zinvol voorbestaan van het Jood
se volk de ontwikkeling eist van ook an
dere dan uitsluitend rationele krachten,
bracht hem in botsing met vele Zionisten.
Dat hij omstreeks de Eerste Wereldoorlog
reeds samenwerking met de Arabiéren be
pleitte (zulks tegen de imperialistische op
vattingen van het toenmalige Engeland
in) deed toen al voor velen de deur dicht.
Hij propageerde zijn denkbeelden in
zijn tijdschrift „Der Jude", dat mag wor
den beschouwd als het belangrijkste Jood-
keling van het Israëlische nationalisme
maakten, de Erasmiaanse Jood huiverig.
Ook temidden van het jonge Israel bleef
hij zichzelf immers trouw. Dat dit vaak
aanleiding gaf tot botsingen spreekt wél-
naast vanzelf. Om Huizinga te module
ren: In de realiteit van het Joodse land
is de eiken kracht Van Ben Goerion nood
zakelijk, de stalen scherpte van Moshé
Dayan, niet de fluwelen zachtheid van
een Buber, wiens beschouwingen over Jo
den en Arabieren zelfs het grapje deden
ontstaan van „Bubertat", waarmee men
onrijpe politieke opvattingen wilde type
ren.
Het verontrustte de wijsgeer soms; het
deed hem nooit afdwalen van zijn eens
begonnen, rechte weg. Wel leidde deze
consequentie Jodendomsopvatting ertoe,
dat Martin Buber in de niet-Joodse we
reld een veel grotere populariteit verkreeg
dan binnen het Joodse volk zelf. Een pro
bleem op zichzelf, dat binnen het kader
van dit In Memoriam buiten beschouwing
moge blijven.
Buber en van Eeden
Mogen wij onze beschouwingen beëindi-
Naslagwerkje
Een van mijn veelgehanteerde naslag
werken, de Nouveau Petit Larousse Illus-
tré, vertoont zeer duidelijk de sporen
van deze drukke omgang. Het degelijke
bindwerk is niet bestand gebleken tegen
wat in dit geval beter de hand des eige
naars dan de tand des tijds kan worden
genoemd. Enkele bladzijden zijn ondanks
mijn zorgen gescheurd of zelfs verloren
geraakt. Sedert het boek in 1930 mijn le
ven kwam verlichten, is het echter niet
alleen uiterlijk, maar ook qua inhoud aan
slijtage onderhevig geweest. Het kwam
van lieverlee te dikwijls voor dat ik, in
het handige boek delvend, mijn weetgie
righeid bedrogen zag, eenvoudig doordat
de tijd in 1930 niet is blijven steken, maar
onverdroten is voortgegaan met het pro
duceren van nieuwigheden. Ik was dus
wat dit gebruiksvoorwerp aangaat drin
gend aan modernisering toe. En zie, een
lieve, gulle hand heeft me dezer dagen
met een nieuwe editie verrijkt, gedateerd
1965 en overeenkomstig de neiging tot
bondigheid van onze tijd kortweg Petit
Larousse geheten. Ik ben dus weer aan
een periode van 35 jaar begonnen. Of
schoon het enigszins twijfelachtig is of ik
deze nieuwe periode zal vol maken, heb
ik het boek verheugd ter hand genomen.
Een oud boek kan een goede vriend
zijn, een nieuw heeft een speciale char
me, die van de jeugd. Het is over het
algemeen niet gepast een jeugdige scho
ne dadelijk scherp aan de tand te voelen
en na te gaan of achter het bekoorlijke
uiterlijk ook goede geestelijke vermogens
schuilgaan. Ik heb me door deze overwe
ging echter niet laten weerhouden van het
nemen van zogenaamde steekproeven.
Mijn eerste constatering was dat men niet
zonder moeite op een nieuwe vriend over
gaat. De oude, zelfs ouderwetse opmaak
was mij zo vertrouwd geworden dat de
nieuwe, wat meer overzichtelijke en fris
se aanpak mij het gevoel gaf met een heel
ander werk te maken te hebben. Alles
wat sinds 1930 boven de horizon der ge
schiedenis was verschenen, waaronder een
complete tweede wereldoorlog, had zijn
plaats opgeëist. Staatslieden, geleerden,
kunstenaars van gisteren en heden
vertoonden zich in woord en beeld aan
mijn speurende blikken. Wat was, om een
sprekend voorbeeld te nemen, Hitler in
1930? Een obscure agitator die de ency
clopedieën niet kenden. Nu is hij al-
weer achter de horizon verdwenen, maar
zijn rol was belangrijk genoeg om voor
het nageslacht te worden vermeld. Wie
ivaren vijfendertig jaren geleden Flemuig
en Waksman? Speurende geleerden, die
ons nu worden gepresenteerd als de ont
dekkers van penicilline en streptomycine.
Ze delen de eer der presentatie met vele
andere Nobelprijswinnaars, Nederlanders
inbegrepen. Toch is mijn nationale trots
niet voldoende gestreeld, want naar onze
laatste Nobelprijsdrager, Zernike, heb ik
vergeefs gezocht. Het mag nauwelijk als
een vergoeding worden beschouwd dat ik
daarentegen wel de Amerikaanse succes
schrijfster Pearl Buck heb mogen aan
treffen. De grote godsdienst- en cultuurfi
losoof Martin Buber, die in haar buurt
had moeten tronen, is echter bij de Pa-
rijse heren nog niet voldoende in tel om
hier zijn opwachting te maken. Voorts heb
ik geconstateerd dat Nehroe nog onder de
levenden vermeld staat, wat betekent dat
de geschiedenis dit splinternieuwe boek
hier en daar al is voorbijgestreefd.
Deze op- en aanmerkingen klinken mis
schien wat kleingeestig. De beste breier
van naslagwerken laat immers wel eens
een steek vallen en de geschiedenis te
genhouden kan niemand. Vandaar dat ik
er verder het zwijgen toe doe en het nieu
we boek dankbaar op zijn plaats zet.
bleef appelleren aan het geweten van de
mens. Verbluffend was zijn korte reactie
op de tot hem gerichte vraag van een
Duitser naar het wezen van het antise
mitisme. „Es ist eine Frage der Deut-
schen, nicht unsere Frage.
Dat in de Erasmiaanse mildheid van
deze grote Jood de innerlijke strijdbaar
heid schuil ging van een ongeschokt ver
trouwen in de mensheid als zijn geheel,
gen met een opmerking over het contact maar ook in ieder mens persoonlijk, dat
van deze Joodse wijsgeer met de schrij- maakt zijn lange, rijke leven voor ons tot
ver van De kleine Johannes. Kort vóór een blijvend symbool. Zijn Joodse bijdra-
de Eerste Wereldoorlog, in juni 1914, ont-
Europese geschiedenis, waarin zovele zo- ivioses ivienueissonn wijsgerig mn.,a mu- moetten beide denkers elkander in Pots-
nen en dochteren van het Oude Volk hun dernebegripvan toierantie werd veije- se tijdschrift da opit ml het Duits is ver- dam> Er werd d een conferentie gehou.
sporen hebben achtergelaten.
Gedurende zijn verblijf in Nederland
had ik het voorrecht hem te zien dwalen
door de zalen van het Rijksmuseum. Nog
zie ik hem staan voor Het Joodse Bruidje
van ftembrandt en het kwam mij voor
alsof de kleine Jood met zijn prachtige
baard alleen daar thuishoorde temidden
van de mystieke rabbijnen-figuren, die
Rembrandt voor de eeuwigheid bewaarde.
Inderdaad, Martin Buber was een Jood
der eeuwen.
Uit het Duitse cultuurgebied
In 1878 werd hij geboren in datzelfde
ven. De ontmoeting van Joden en niet.
Joden in het Duitse milieu omstreeks 1800
(en reeds naar verhouding ver voordien)
schijnt ons zelfs nu nog fascinerend. Is
het, een enkel symptoom uit ontelbare,
niet touchant, dat Beethovens „An die fer-
ne Geliebte" (onsterfelijke muziek op
zwakke gedichten van de Jood Alois Jei-
teles) volgens een hypothese betrekking
zou hebben op zijn liefde voor de Joodse
Rahel Varnhagen, en dat Schubert en
Schumann tot hun schoonste liederen wer
den geïnspireerd door Heinrich Heines
verzen? Maar dit op zichzelf behoefde in
Joods-historisch opzicht nog niet tot posi-
tieve resultaten te leiden. Hoe gemakke-
Wenen, dat Stefan Zweig zo meesterlijk Rjk immers kon dit uitlopen op totale as-
heeft getekend in zijn „Wereld van giste- similatie, gelijk in andere landen van het
ren". Een wereld, waarin wij zovele gro- westen als Frankrijk en Engeland, waar
te Joden ontmoeten, dat het ons voor- de gesignaleerde sociaal-culturele ontwik-
komt, dat zij het zijn, die het cultuurpa- keling zich eveneens voordeed, zij het niet
troon bij uitnemendheid hebben beïnvloed zo manifest en revolutionair als in de
Wij denken aan de vrienden van Buber buurt van Berlijn.
en Zweig, aan Siegmund Freud, Schnitz- Twee corrigerende factoren hielden het
Ier en Von Hoffmansthal. Duitse Jodendom ondanks alles in even-
Cultuurhistorisch gezien lag dit Wenen wicht en deden het bestand zijn tegen de
tussen het Oostjodendom met zijn conser- uiterste gevaren van een totale desintegra-
verende tendensen, en een Westjodendom, tie: het antisemitisme èn de nimmer af-
dat na de Emancipatie de weg zocht en latende immigratie van Oost-Joden. Nega-
vond naar de Europese beschaving. Voor tief en positief werkte dit tweetal conser-
Martin Buber gold dit zeer speciaal. Hij verend, hoe onaangenaam dit soms ook
schenen. Wie nu nog de jaargangen van
Bubers orgaan doorbladert, is gefrap
peerd door het hoge niveau der bijdragen,
door het onovertroffen peil van zijn naas
te medewerkers. In het zevende en acht
ste nummer van de tweede jaargang zal
deze lezer op het debuut stuiten van een
schrijver, die in onze dagen terecht we
reldvermaardheid heeft verworven. Bu
bers vriend Franz Kafka publiceerde in
de genoemde nummers zijn Zwei Tierge-
schichten: 1. Schakale und Araber; 2.
Ein Bericht für eine Akademie.
In die jaren was Buber reeds verontrust
door de ontwikkeling van het Joodse
vraagstuk in West-Europa. De uiteindelij
ke catastrofe kon ook hij niet voorzien.
den over de mogelijkheid van een inter
nationale organisatie. Om Martin Buber
te citeren naar een schrijven uit 1930,
dat werd opgenomen in het Liber Amico-
rum Dr. Frederik van Eeden (ter gele
genheid van diens 70ste verjaardag)„Die
Bildung eines völkerüberspannenden
Kreises, dessen wichtigste Aufgabe es
sein sollte, in entscheidender Stunde eine
Einung der Menschheit zu autoritativem
Ausdruck zu bringen." Hoe schoon het
ideaal, hoe ontnuchterend de werkelijk
heid. „Die Stunde kam, der noch ganz un-
fertige Kreis hielt ihr nicht stand, er zer-
fiel mit einer zerfallenen Welt.
Het zou na 1,930 nog wel erger worden.
Hem, Martin Buber deerde het niet. Hij
ge tot de geschiedenis van de menselijke
geest blijft in eerste en in laatste intstan-
tie een universele, een profetische, geënt
op de idealen van het Oude Testament,
Dit kan niet korter en schoner worden ge
formuleerd dan door Buber zelf geschied
de in het gebed dat Rabie Israël von Kos-
nitz tot God richtte:
„Heer der Wereld ik bid U, verlos het
Joodse Volk. En als Ge dat niet wilt,
verlos de Gojiem, de volkeren der We
reld."
Op 3 juli 1963 ontving Martin Buber
in het Koninklijk Instituut voor de
Tropen in Amsterdam de Erasmus
prijs 1963 uit handen van Prins
Bernhard, in tegenwoordigheid van
de koningin en prinses Beatrix.
was de kleinzoon van Salomo Buber, ge
boren in 1827 te Lemberg en in de ge
schiedenis van de Joodse wetenschap be
kend gebleven als een mercator sapiens,
die naast zijn bezigheden als financier,
geassimileerde Joden voorkwam.
In de unieke figuur van Martin Buber
staat deze gehele evolutie voor ons. Zijn
wezen kan alleen maar worden begrepen
tegen de achtergrond van dit Duitse Jo-
Advertentie
koopman en groot-grondbezitter nog gele: dendom, dat hij echter en dit is Joods
genheid vond tot het publiceren van een gezien zijn grote verdienste nieuwe
imponerende lijst wetenschappelijke ge- horizonten heeft laten zien en nieuwe we-
schriften op het gebied der Joodse lite- gen heeft gewezen. Zonder aan enige an-
ratuurgeschiedenis. dere geestelijke prestatie van hem te kort
Deze grootvader zou zijn kleinzoon Mar- te doen, dient hier allereerst te worden
tin de weg wijzen naar het Joodse cul- gewezen op zijn (om Miskotte te citeren)
„bekering" tot het Chassidisme:
Chassidisme
„Het is de ontmoeting met het testa
ment van Rabbi Israël Balschem, de
stichter van het Chassidisme. Het was of
ook hem gezegd- werd: tolle, lege!
Daar rees voor zijn ogen het beeld zij
ner kindsheid in Galicië, de zaddik en zijn
gemeente, de vroomheid als vervoering en
als daad, de daad, als dagelijkse levens
vorm, zélf gedragen en gedrenkt door de
vervoering. Daar was hem het wezen der
Joodse religie geopenbaard; niet het
Doeistraat 59 - Haarlem - Tel. 15252
ELECTR. VERFSPUIT ƒ118.50
