NOCH GENEIGD TOT
Zwijgzaam, onberispelijk, plichtsgetrouw,
nauwgezet, sportief
CLAUS BEWAART
GOEDE HERINNERINGEN AAN
JEUGDJAREN IN OOST-AFRIKA
Ouders zaten de oorlog uit in
Britse interneringskampen
Zoon voortijdig van school
voor arbeidsdienst en leger
DONDERDAG 24 JUNI 1965
Knappe verschijning
Geen hoogvlieger
Eerste gelukwens
In uniform
Kippenjacht
Ouders anti-nazi
Van kamp tot kamp
Pruisische kostschool
je voor studie en levensonderhoud toch
nog kans zag iets voor zijn familie over
te houden. En ook bleek zijn bezorgdheid
uit zijn regelmatige telefoontjes naar
Hitzacker gedurende de laatste opgewon
den weken, om te informeren hoe de toe
stand was met alle drukte die hij had ver
oorzaakt.
Zowel zijn stipthied als een geringe nei
ging tot overdrijven blijkt uit de onein
dige zorg waarmee hij zich kleedt. Steeds
schijnt hij zich zeer bewust van zijn goe
de verschijning. Toen hij na enige tijd het
roken te hebben gestaakt vond dat hij te
dik werd, schaarde hij zich ijlings weer
waardoor hij achter het stuur de tempe
ratuur van de grond kan aflezen. „Dan
weet ik meteen of het soms glad zou
kunnen zijn op de weg", zegt hij.
Het is de vraag of Von Amsberg een
man met grote initiatieven is: hij is nooit
als gangmaker naar voren getreden, hij
staat vaak afwachtend terzijde. Een an
der wees hem zijn beroep en ook sinds
de publikatie van de beruchte foto heeft
hij geen moeite gedaan in Duitsland de
deining rond zijn persoon enigszins te be
heersen.
Aanpassingsvermogen heeft hij in elk
geval wel. Hij kan zich gemakkelijk ont-
schrikken voor situaties waarvan hij de
consequenties niet kan overzien.
De familie Von AmsbergVon dem
Bussche vormt naar buiten toe steeds
één front. Claus' moeder is door de ja
ren heen in het middelpunt gebleven.
Druk schrijvend hield zij haar kinderen
op de hoogte van alles wat zij uit an
dere brieven leerde. Julius von dem Bus
sche Haddenhausen, burgemeester van
Hitzacker, de oom van Claus, treedt zon
der concurrentie op als hoofd van de fa
milie, ook al wekt zijn optreden vol ma
gistrale pompeusheid wel eens een lach.
Over het probleem van Duitslands ver
leden is in de familie nooit veel gespro
ken. Dat mag men wel afleiden uit de
thans betekenisvolle vraag die Claus een
klein jaar geleden stelde: „Zijn mijn
het goed dat hij buitengewoon gesteld is
op erwtensoep, Indische rijstgerechten en-
vaak Chinese restaurants bezoekt waar
hij dan met stokjes eet. Zijn voorkeur
voor „Kartoffelkloese" (balletjes van ge
malen gekookte aardappel, gemengd met
meel en ei) past echter minder duidelijk
bij de tradities van zijn nieuwe vaderland.
Hoe het ook zij: de eerste gelukwensen
uit Nederland hebben hem nu al bereikt.
In zijn brievenbus ligt een ondertekend
briefje waarop in het Nederlands
staat: „Veel geluk wens ik u".
Want sommige Nederlanders zijn heel
spontaan.
Vervolg van de vorige pag., laatste kolom
Vanzelfsprekend kon hij deze krachttoer
niet verrichten zonder de steun van, een
enorm verantwoordelijkheidsgevoel. Hij
■gaf daarvan blijk toen hij in de barre na
oorlogse jaren van een zeer klein bedrag
onder de nicotinegebruikers. Zijn redelijk
inkomen staat hem toe zich, bij een zorg
vuldig financieel beheer, soms extrava
gante zaken te veroorloven. Een voor
beeld: als accessoire voor zijn blauwe
Porsche 1963 heeft hij onder de wagen
een soort thermometer laten monteren
spannen, bij tennissen, golf, skilopen (zeer
goed) en de jacht (niet zo goed). Tijdens
de weekeinden loopt hij bij voorkeur in
een oude trui, door een van zijn zusters
gebreid, slaapt uit en gunt zich overal
ruimschoots de tijd voor, Claus von Ams
berg is iemand die ietwat lijkt terug te
vier zwagers, die allemaal gediend heb
ben, soms bij de S.S. geweest?" Dat was,
zo bleek bijna twintig jaar na de oorlog,
niet het geval.
Nu is het dan zover. Claus von Ams
berg zal gaan trouwen met prinses Bea
trix. Hij wordt Nederlander. Daarom is
(Van onze speciale verslaggever)
Claus von Amsberg: Nederland kenten de kroonprinses verscheen, zijn fa-
hem zo langzamerhand enigszins van ge-milie opgebeld en gezegd: „Er is iets
zicht. Op de foto's, die in enkele weken ergs gebeurd.er zal in de kranten
vol geruchten bij schaarse gelegenhedeneen foto van mij verschijnen en dan be-
van hem werden gemaakt ziet hetgrijpen jullie het wel. Maar niemand
krantenlezend publiek hem in en uitmag iets zeggen, iedereen moet zwijgen",
auto's stappen, een enkele maal zichEn iedereen heeft gezwegen: in Hit-
zelfs zonder enige aanwijsbare noodzaakzacker werden journalisten onverbidde-
achter een krant verschuilend. Het is wellijk van de deur gestuurd, in Bonn kreeg
duidelijk: Claus von Amsberg wenst eenniemand toegang tot de bronnen waar-
onbekende te blijven tot op de dag datuit kennis omtrent de persoon Von Ams-
hij aan de zijde van prinses Beatrix in deberg zou kunnen voortvloeien. Een ge-
openbaarheid kan treden. Hij heeft inschreven portret, een beschreven levens-
de nacht voor de ochtend waarop deloop, moet lacunes vertonen, maar men
allereerste veelbesproken foto van hemzou met reden een poging kunnen doen.
Praag was vermoord. Enkele jongens uit
de klas van Claus, die hoorns bezaten,
bliezen onmiddellijk het jachtsignaal:
„Sau tod", hetgeen zoveel wil zeggen als
„Het zwijn is dood".
Claus heeft in de oorlog zijn schoolop
leiding niet voltooid. Hij kwam bij de ar
beidsdienst van de Gau Frankfort, geleid
door zijn oom, Arbeitsdienstführer Frei-
herr von Bothmer. Vervolgens kreeg hij
in Denemarken een rekrutenopleiding
voor de pantsertroepen en werd nadien
als chauffeur op een vrachtwagen inge
zet in Italië. Volgens zijn oom Julius en
zijn tante Rixa is hij bij gevechten zeer
licht gewond geraakt. Zelf zegt hij zich
daarvan niets meer te herinneren.
Oom Julius von dem Bussche-
Haddenhausen, hoofd van de familie,
gefotografeerd tijdens een recente
jacht, waar hij als beste schutter
tot „Jagdkönig" werd uitgeroepen en
een sparretak in de hoedband kreeg
gestoken.
De wildebras die Claus in Afrika was
geweest bleef hij nog even. Hij wilde niet
in het gareel lopen, vertoonde weinig nei
ging om zich bij de andere leerlingen aan
te sluiten, miste nogal eens de aanslui
ting waar het de solidariteit betrof en
kreeg dan ook verschillende malen een
stevig pak slaag. Na verloop van tijd
De Amerikanen maakten hem krijgsge
vangen, doch omdat hij heel behoorlijk
Engels sprak gebruikten zij hem al spoe
dig als tolk. Dat verschafte hem na de
capitulatie de gelegenheid zich, zoals de
Duitse gevangenen dat noemden, „zelf
standig te maken": hij nam de benen en
trok liftend naar het noorden. Op kerst
avond 1945 stond hij voor de deur van
zijn geboortehuis in Hitzacker, waar zijn
oom Julius von dem Bussche woonde, die
zwaargewond uit de oorlog was terugge
komen. Zijn grootmoeder, overgrootmoe
der en zijn beide zusters hadden voor de
aanstormende Russische troepen uit, ook
de weg naar Hitzacker gevonden.
Daar, in 1945, begon Claus te werken
aan zijn toekomst.
Claus vcm Amsberg senior, een foto
genomen voor de tweede wereld
oorlog.
Begin van het verhaal: 6 september
1926. In Hitzacker aan de Elbe, toen
nog een geliefd kuuroord voor uitgaand
Hamburg wordt Claus Georg Wilhelm Ot
to Friedrich Gerd von Amsberg geboren.
Hij kreeg twee namen minder dan zijn
vader. Claus senior, die er negen had. Dit
tweede kind van het gezin von Amsberg
zou de enige zoon blijven. Na hem wer
den nog vijf meisjes geboren. Een belang
rijk jaar in zijn leven: 1929. Met zijn va
der, moeder en zijn oudste zusje ging hij
naar Afrika. Hij bleef er vier jaar, kwam
in 1933 terug, bezocht een lagere school,
ging in 1936 weer naar Afrika, kwam- in
1937 terug naar Duitsland en bleef daar.
Afrika is een land waaraan Claus von
Amsberg goede herinneringen bewaart.
Ais jongen, heet het nu, was hij een wil
debras, dikwijls spelend met de kinderen
van de negerarbeiders op de plantage die
zijn vader had gepacht in Mjesani, een
kilometer of twintig van de havenstad
Tanga. In overeenstemming met de fa
milietraditie leerde hij al snel met een
buks omgaan en oefende zich terdege in
het om het leven brengen van de kippen,
die niets vermoedend rondscharrelden op
de erfjes van de negerbehuizingen. Vele
kippen heeft vader von Amsberg terwille
van zijn schietkundige zoon moeten ver
goeden. De familie bewoonde een groot
huis met een veranda er omheen. Er
waren bovendien nog twee bijgebouwen.
In het slechte tropische klimaat, vochtig
De ouders van Claus, kort nadat zij
in 1947 uit Afrika waren terug
gekeerd in Hitzacker.
en zeer heet, kregen de kinderen von
Amsberg privé-onderwijs. Hun moeder
deed daar veel aan en bovendien was er
nog een Duitse gouvernante in huis. La
ter gingen zij naar de Duitse school in
Loejoto.
Claus was al twee jaar in Duitsland,
toen de oorlog uitbrak. De familie zou in
1939 naar het vaderland terugkeren, maar
dat is niet doorgegaan. Vader von Ams
berg kwam meteen terecht in een kamp
te Dar-Es-Salaam, de rest van het gezin
werd met vele andere Duitse gezinnen on
dergebracht in een ontruimd hotel in Tan
ga, nadat zij eerst op de plantage had
den mogen blijven. Ook het gezinshoofd
mocht toen nog even terugkomen. Met een
zeer gering aantal anderen was hij op
erewoord vrijgelaten. Hij behoorde tot de
ze uitverkorenen omdat hij altijd een zeer
anti-nazistische houding had aangenomen.
Als zijn kinderen op school leerden dat
Duitsland onder alle omstandigheden zou
overwinnen, dan schold hij 's avonds dat
die onderwijzers toch wel stomme idioten
moesten zijn, aangezien zelfs de grootste
knuppel kon zien dat dit niet waar was.
Hij noch zijn vrouw had ooit iets met
Hitlers N.S.D.A.P. te maken willen heb
ben.
Zo sleepte de internering zich voort:
Tanga, Lushoto (in de Duitse school) een
kamp bij Salisbury.
Gescheiden van de mannen, achter prik
keldraad en bewaakt, maar toch: „een
goede behandeling de Engelsen hebben
zich'keurig gedragen." In een van de klei
ne stenen huisjes waaruit het concentra
tiekamp bestond werd op 20 januari 1945
de jongste dochter uit het gezin geboren:
Christina. Haar broer Claus, die in Hit-
Zijn lievelingszuster Theda (25) in
spijkerbroek, die volgens sommigen
enige gelijkenis met prinses Beatrix
vertoont en verloofd is met Freiherr
von Friesen, bankemployé te Frank-
fort. Zij is assistente van een oogarts.
Zusters Tina (20) aanstaand stu
dente; Rixa (37) gehuwd met de
stedebouwkundig e Ahrens in Ber
lijn; Barbara (34) tweelingzuster van
Margit, gehuwd met de journalist
Haarhaus uit Springe en tenslotte
nogmaals Claus' moeder. (Van links
naar rechts).
Zuster Margit (34) gehuwd met de
journalist Grubitz in Bonn.
Iers leger diende, kreeg zij tot peetoom.
Het leven was uit te houden. Kleine wan
delingen waren zelfs toegestaan, onder be
waking van een vrouwelijke cipier en zo
nu en dan kwamen er via het Rode Kruis
brieven uit het langzaam maar zeker in
eenstortende Duitsland. Tussen de regels
door proefde het gedeelde gezin von Ams
berg de angst. Als de oorlog voorbij is,
Wat was er met Claus gebeurd in de
jaren na 1937? Hij was met zijn beide
zusters Sigrid en Rixa in huis gekomen
bij zijn grootmoeder en overgrootmoeder.
Zij woonden in een eigen woning in Dobe-
ran, waar Claus en zijn zusters op school
waren. Al vrij spoedig ging hij echter
naar een zeer voorname kostschool in
Mistroy, een plaatsje aan de (thans Oost-
duitse) Oostzeekust.
De school „het Duitse Eton" werd
in stand gehouden door de Pruisische
adel en volgens de verhalen die mede
leerlingen van Claus nu doen was men er
zeer tegen de nazi's. Weliswaar moesten
de jongens na de „Nationalisering" van
het instituut verplicht lid worden van de
Hitier Jugend, maar daar onder kwam,
aldus herinneringen, toch niemand uit.
Zijn moeder: Gosta von Amsberg-
von dem Bussche.
werd hij „een voortreffelijke kameraad".
Kenmerkend voorval: de Deutschlandsen-
der had bericht dat Reinhard Heydrich,
een van Hitiers bloedigste trawanten in
Zuster Sigrid (39) gehuwd met de
heer Jenquel, verkoopsdirecteur van
een fabriek van verpakkingsmateri
aal in Hamburg.
gaan we allemaal terug, zei moeder von
Amsberg dikwijls, maar haar man wil
de niet: we gaan weer naar de plantage
zei hij, want in Duitsland is het slecht.
Toen een bejaard Engels troepentrans
portschip op 6 juni 1947 de Elbe opvoer
stond toch het hele gezin von Amsberg
aan de railing: vader en moeder met de
meisjes Margit, Barbare, Theda en Tina.
En twee jaar na de capitulatie zagen zij
een land vol puinhopen terug. Claus stond
met zijn oom Julius uit Hitzacker aan de
kade, een magere jongen in slechte kle
ren.
