•schietlenis van een
HOLLANDS DORP
Een huwelijksdrama
in de 16de eeuw
i
m
Columbus contra de Noormannen
Spanje woedend over landkaart van
Yale: „Boosaardige politieke stunt"
Ongelukje in Parijs
Heer Gerrit
Asseedelft
boette op
Assumburg voor
een jeugdzonde, maar hij
verloochende noch zijn
„zondeddnd", noch diens
valse^muntende moeder
Waterkuur
Dubieuze landkaart
ZATERDAG 16 OKTOBER 1965
Erbij
PAGINA DRIE
HET SLOT ASSUMBURG te
Heemskerk, thans gedeeltelijk in
gebruik als jeugdherberg en voor
het overige in (trage) restauratie,
dateert in zijn huidige vorm voor
een groot deel uit het jaar 1546.
Reeds in de tweede helft van de
dertiende eeuw stond op die plaats
een huis of hoeve, genaamd Wil-
Iiaems woninghe van Velsen. In
1328 verkocht de eigenaar, Jan van
Rietwijk, deze hoeve aan Bartout,.
heer van Assendelft. Hij en zijn
nakomelingen zouden er enige
eeuwen lang hun verblijf hebben.
DE BELANGRIJKSTE bewoner
van Assumburg is wel Gerrit van
Assendelft geweest. Reeds in 1529
hij was toen 42 jaar werd de
ze Gerrit op grond van zijn „ge-
leertheyt, discretie, wijsheyt ende
experiëntie" door Karei V benoemd
tot „Eerste Raad", een der hoogste
functies in de Lage Landen. De
heer van Assendelft vond de toen
nog bescheiden behuizing te weinig
representatief en besloot van As
sumburg een hem en zijn nazaten
waardige residentie te maken. Aan
bouwmateriaal had hij geen gebrek.
In de onmiddellijke nabijheid van
Assumburg bevond zich de ruïne
van het eertijds onneembaar ge
achte kasteel Haarlem, als een der
vele bolwerken opgericht in de tijd
dat Kennemerland zich verdedigde
tegen de herhaalde aanvallen van
de Friezen. Het was tijdens de
Hoekse en Kabeljauwse twisten
met nog zeventien andere kastelen
door de Kabeljauwen verwoest.
TOEN HET HUIS Assumburg in vol
le pracht gereed was, kreeg heer Ger
rit het land. Waarom had hij het
niet gebouwd op de puinen van het
oude „Haarlem"?! Op die oude Erve,
op die vaste muyrachtige ende puyn-
achtige Grondt-bouselen, opdat alsoo de
glorie ende heerligheyt des geslachts
door de geheuchenisse des outheyts
soude altijts bekent blijven".
Maar gedane zaken nemen geen keer.
Het oude „Haarlem" verviel steeds
meer en de Rijksdienst voor Oudheid
kundig Bodemonderzoek heeft de aller
laatste met gras bedekte resten enige
jaren geleden opgemeten alvorens ze
voorgoed onder nieuw te bouwen wo
ningen in de vergetelheid zouden gera
ken.
Ook in het leven van Gerrit van As
sendelft zelf was iets dat geen keer
kon nemen waarbij moet worden ge
zegd, dat hij er ook geen pogingen
toe gedaan heeft. Hij was alleronge
lukkigst getrouwd. Gerrit was in 1487
geboren en als heel jonge man werd
hij, zoals in die tijd bij de aanzien
lijken gebruikelijk was, ter voltooiing
zijner opvoeding naar het buitenland
gezonden om zich bij een universiteit
te laten inschrijven. Ons land bezat
Slot Assumburg naar een tekening
anno 1647 van R. Rogtman (British
Museum, Londen).
m
toen nog geen universiteit pas later
zou Willem de Zwijger aan Leiden de
eerste hogeschool schenken. De keuze
viel op Parijs. Gerrit bleek de weelde
van de vrijheid niet te kunnen dragen
en er gebeurden ongelukken. Hij ont
moette een meisje uit een wijnhuis,
waar een „jager" uithing. Ze stond la
ter bekend onder de naam Catherine
de Chasseur. Op een kwade dag werd
het tweetal door de vader van het
meisje betrapt in een uiterst compro
mittante situatie. De waard van „De
Jager" zag nu een kans, zijn dochter
te binden aan een man van geld en
aanzien en hij eiste van Gerrit, dat hij
haar zou trouwen.
Als hij alles had kunnen voorzien,
zou hij zich wel tweemaal bedacht heb
ben. Onze Gerrit, nog geen twintig
jaar oud, verklaarde waarschijnlijk on
middellijk, dat dit altijd in zijn bedoe
ling had gelegen, dat hij er „niet aan
dacht Catherine in de steek en in on
eer te laten enz. enz.; kortom hij
trouwde haar.
MAAR TOEN hij naar Holland terug
moest keren probeerde Gerrit zijn
vrouw, die notabene een kind moest
krijgen, in Parijs achter te laten. Dit
lukte hem niet. Catherine reisde hem
achterna en toen Gerrit haar noch op
Assumburg, noch in zijn huis te 's Gra-
venhage wilde ontvangen, beviel zij in
een herberg van een zoon, die Nicolaas
genoemd werd. Gerrit dacht er geen
moment aan, de wettigheid van dit
kind te ontkennen. Hij beloofde, het
een opvoeding naar zijn stand te zul
len geven, maar de moeder, die was
hem te ordinair.Hij liet haar met
kind en al voor de deur staan. Cathe
rine liet zich dit niet aanleunen en zij
begon tegen de jonge vader een proce
dure, die zij na jaren geharrewar won.
Gerrit moest moeder en kind bij zich
in huis nemen. Opnieuw werd er over
en weer gepraat en ten slotte liet Ca
therine zich overhalen, genoegen te
nemen met een royaal jaargeld en een
geriefelijke eigen woning, aan de
„Nijeuwer Straete" te Den Haag.
INMIDDELS overleed Gerrits moe
der, die hem een rijke erfenis achter
liet. Wanneer hij in Den Haag moest
verblijven in zijn kwaliteit van presi
dent van het Hof, bewoonde hij een
groot huis aan het Westeinde, dicht bij
de St. Jacobskerk, waar zijn familie
een eigen zijkapel had. Catherine wil
de daarbij niet achterblijven en om
ringde zich met de luxe, waarop zij als
echtgenote van zo'n belangrijk man
meende aanspraak te kunnen maken.
Maar de kosten van die afzonderlijke
„hof"-houding aan de Nieuwstraat wer
den op geen stukken na gedekt door
het bedrag, dat Gerrit haar gaf en
toen hij niet van zins bleek haar ali
mentatie belangrijk te verhogen deed
Catherine hem een nieuw proces aan.
Zij eiste, dat alle vorige overeenkom
sten betreffende haar onderhoud zou
den worden vernietigd. Over hun zoon
Nicolaas moest 'n voogd worden aan
gesteld en Gerrit moest haar het vier
de deel van al zijn goederen in eigen-
dom afstaan. In verband met de posi
tie van de heer van Assendelft werd
het proces gevoerd voor de Grote Raad
te Mechelen.
NA VEEL rekken en trekken eindig
de de procedure met een akkoord: Ca
therine kreeg het huis in de Nieuw
straat te Den Haag in eigendom en
een aanzienlijk groter jaarlijkse uitke
ring. De kosten van de opvoeding van
de kleine Nicolaas zouden geheel door
de vader gedragen worden.
CATHERINE nam hier genoegen
mee en trok haar eis in.
Maar zij scheen heel moeilijk de te
ring naar de nering te kunnen, zetten.
Ze liet een eigen huiskapelaan uit
Frankrijk komen, Mathurin Alys ge
naamd, alsook twee kameniers, Hugu-
ette en Robine, en een page, Ambroise.
Dat kostte veel geld, vooral omdat de
kapelaan prijs bleek te stellen op een
heel prettig leventje.
9D
De situatie in het huis aan de Nieuw
straat werd moeilijk, maar Catherine
begreep, dat ze niet weer bij haar man
om geld behoefde aan te kloppen. Goe
de raad was duurtotdat zij zich
haar oude vrienden in Parijs herinner
de. Er waren er een paar bij, die haar
voorgoed uit de nood zouden kunnen
helpen, als ze wilden. En de heren wil
den wel. Het waren valse munters, vak
lieden in hun soort. De aard van hun
bedrijf bracht evenwel mee, dat zij op
gezette tijden van domicilie moesten
veranderen. En Den Haag was veilig
ver van Parijs verwijderd. Catherine
verschafte de beide gezellen het ma
teriaal, dat ze nodig hadden en een
ruimte waar ze rustig en onbespied
konden werken. De kapelaan hielp in
zijn vrije tijd gretig een handje mee.
Voor de verspreiding van het valse
geld zorgden Catherine en de rest van
het gezin. Het is echter nooit bewezen
dat de kameniers en de page wisten,
dat aan het geld, dat ze voor hun in
kopen meekregen een luchtje zat. Het
was blijkbaar zo goed nagemaakt, dat
Catherine het door bemiddeling van
lombardiers (geldwisselaars) kon laten
verspreiden tot in Delft en Haarlem
toe.
PAS IN FEBRUARI 1541 werd het
misdrijf ontdekt. Catherine werd met
haar „dienstwijff" Huguette en haar
huiskapelaan Mathurin in de Voorpoort
van het Hof van Holland ingesloten. Op
9 april viel het vonnis. De kameniers
en de page werden niet gestraft, maar
wel over de grens gezet als ongewens
te vreemdelingen. De valse munters en
de kapelaan werden na op de pijnbank
tot bekentenis te zijn gebracht, in het
publiek onthoofd.
Catherina zelf ontliep de pijnbank
doordat ze tijdig had bekend. Maar
omdat ze het middelpunt geweest was
van het complot werd zij veroordeeld
„mitten Brande", tot de brandstapel.
Op voorspraak van haar echtgenoot
werd zij door de landvoogdes Maria
in zoverre begenadigd, dat het vonnis
niet in het openbaar zou worden ten
uitvoer gebracht en niet op de brand
stapel, maar „mitten zwaarde ofte an
derzins". Het zou „anderszins" wor
den.
NADAT ZE twee dagen en twee
nachten biddend had doorgebracht in
gezelschap van twee dominicanerpries
ters, werd zij aan de beul Jan Sy-
brandts overgeleverd. Die bond haar
vast op een bok, wrong een trechter
tussen haar tanden en goot zolang wa-
ter in haar lichaam tot zij stierf.
Voor haar man was het een uiterst
pijnlijke tragedie. Hij had haar exe
cutie niet kunnen verhinderen, zijn fa
milie voorkwam dat hij Catherina's li
chaam in de kapel der Assendelfts liet
bijzetten. Het uiterste wat hij berei
ken kon was, dat zij tenminste in
gewijde aarde werd begraven.
Catherine's goederen werden ver-
(Van onze correspondent)
MADRID In Spanje is men hevig verbolgen over de publikaties van
de zogenaamde „dramatische kaart van Yale", de door de Amerikaanse
universiteit van die naam gepubliceerde wereldkaart uit 1448, die zou be
wijzen dat Amerika niet door Columbus zou zijn ontdekt, maar door de
Noormannen Bjarni en Leif Erricson.
Spanje wil de historische juistheid van deze kaart, die nu door Yale zou
zijn bewezen, niet direct aantasten, maar vindt het moment waarop zij is
gepubliceerd „uiterst provocerend en een aantasting voor de positie en
goede naam van Spanje in de beide Amerika's". De universiteit van Yale
heelt deze kaart namelijk aan de publiciteit vrijgegeven aan de vooravond ZwaBI" OD de 1X1332
van de zogenaamde Columbus-Day, of de „Dia de la Hispanidad", de
twaalfde oktober, waarop de gehele Spaans-sprekende wereld het feit
herdenkt dat Columbus in 1492 voet aan wal in de nieuwe wereld zette.
periode opkomende cartografie zich
voortdurend met de afmetingen van de
aarde bezighield. Niets bewijst dat die
kaart, die ter gelegenheid van het Con
cilie van Bazel in de eerste helft van
de vijftiende eeuw moet zijn gemaakt,
niet is samengesteld uit alle gegevens
die in die periode over de omvang van
de aardbol bekend waren. Voorts valt
men in Spanje de stelling aan, dat het
kleine stukje Amerika dat op de kaart
van Yale voorkomt, inderdaad het hui
dige Canada zou zijn met de mondingen
aan de Hudson en St. Lawrence-rivier.
Het kan evengoed het eiland Baffin
zijn dat zich inderdaad ongeveer op
dezelfde hoogte bevindt. Niets wijst
erop dat de Noormannen op het vaste
land van Amerika zijn geland en er
iets van hun cultuur hebben achterge
laten.
„DEZE KAART moet het schot in de
roos zijn van een lang voorbereide en
zorgvuldig geplande oorlogszuchtige
actie om de glorie van de ontdekking
van Amerika van de Genovees Chris-
tofer Columbus, in dienst van de
Spaanse koningin, te verpulveren,"
schrijft het invloedrijke Madrileense
dagblad „A.B.C." De krant gaat voort:
„Wij zijn aan zulke acties wel gewend,
want het is herhaaldelijk gebleken dat
verschillende politici en geleerden in
Noord-Amerika het niet kunnen ver
kroppen dat het de Spanjaarden zijn
geweest die de stoot tot de hedendaag
se ontwikkeling van het Amerikaanse
continent hebben gegeven."
OOK ANDERE dagbladen zien in de
püblikatie van deze kaart een „louter
politieke stunt". Zij zijn eensgezind in
hun commentaar. „Iieder schoolkind in
Spanje weet," zo schrijven zij, „dat
vóór Columbus zijn tocht over de At
lantische Oceaan volbracht, inciden
teel Noormannen en mogelijk ook
Spaanse en Portugese zeelieden per
ongeluk iets van de Nieuwe Wereld
hadden gezien. Maar een feit blijft dat
de enigen die werkelijk als kolonisato
ren van deze werelddelen zijn opgetre
den, die het reële belang van de ont
dekking hebben ingezien, de Span
jaarden zijn geweest en dit schijnt de
wereld nog steeds met jaloezie te ver
vullen."
NAAST DEZE felle kritiek wordt
een poging ondernomen om de belang
rijkheid van de kaart van Yale teniet
te doen. „Het gaat hier om een kaart
die betrekking zou hebben op een tocht
van Leif Erricson rond het jaar 1000.
De kaart is opgesteld of gecopieerd in
1440, dat is precies evenveel later als
er nu tussen de reis van Columbus en
de dag van vandaag ligt", zo luidt het
officiële Spaanse commentaar. Na een
zo lange periode mag men gerust aan
de identiteit van de ervaringen van
Leif Erricson twijfelen, die in zijn da
gen nog geen enkele notie van catogra-
fie had, niet eens wist wat een sex
tant was en zeker niets van maten, af
standen of breedtegraden afwist. In de
15de eeuw, vele jaren voor Columbus
zijn eerste reis ondernam, hebben er
vele kaarten bestaan omdat de in die
DEZE ZAAK ligt de Spanjaarden
zwaar op de maag. In Noord-Amerika,
waar de Italiaanse kolonie nog altijd
groter is dan de Spaanse, is om poli
tieke redenen dikwijls meer aan de
Italiaanse afkomst van Columbus dan
aan zijn Spaanse zending vastgehou
den. Senatoren en gouverneurs hechten
nu eenmaal meer waarde aan het gro
tere aantal „Italiaanse" stemmen dan
aan het geringere aantal „Spaanse".
Daarom heeft Columbus-Day in de VS
tot voor kort een overwegend Italiaans
karakter gehad, zeer tot ongenoegen
van de Spanjaarden. Door een doeltref
fende campagne die vanuit het Spaan
se paviljoen op de wereldtentoonstel
ling in New York is ondernomen, is
Spanje erin geslaagd iets meer waar
dering voor het Spaanse aspect in de
zending van Columbus te krijgen.
Op dat moment is nu de universiteit
van Yale met zijn kaart komen aan
dragen die bewijst dat bijna 500 jaar
voor Columbus de Noormannen Ameri
ka al hadden ontdekt. „Waarom heb
ben die Noormannen hun ontdekking
dan al die tijd verzwegen?", vraagt
„A.B.C." zich af. „Het is immers waan
zin om te proberen het belang van deze
Spaanse zending in Noord- en Zuid-
Amerika te ontkennen. Er wordt toch
immers geen Noors of Zweeds in Mid
den- en Zuid-Amerika gesproken?"
Slot Assumburg (luchtfoto
KLM-Aerocarto)
beurd verklaard ten behoeve van Zij
ne Keizerlijke Majesteit. De schatkist
wilde eerst nog beslag leggen op de
helft der bezittingen van haar echt
genoot, maar deze kon zich beroepen
op het in 1532 met haar gesloten con
tract, waarin zij afstand deed van de
rechten op alle goederen, die haar in
de overeenkomst niet waren toebedeeld
Intussen kon Zijne Keizerlijke Maje
steit dubbel en dwars tevreden zijn met
wat hem van Catherine zelf in z'n han
den viel: een grote hoeveelheid mate
riaal, (vlas) gemunt en ongemunt goud
en zilver en vele kostbare voorwer
pen, die zij zich dankzij haar finan
ciële manipulaties had kunnen aan
schaffen. Bovendien had zij niet te
versmaden geldsommen bij particulie
ren uitstaan.
De ongelukkige zoon Cok van Gerrit
van Assendelft en Catherine, Nicolaas,
die 't grootste deel van zijn jeugd in de
omgeving van zijn vader had doorge
bracht, omhelsde de geestelijke stand.
Niet „vrijwillig", doch „gewillig", een
verschil dat er op neer kwam, dat
vader Gerrit hem de pen op de neus
gezet had en hem te verstaan had gege
ven, dat hij uit „penitentie" voor de
schanddaden zijner moeder het pries
terkleed maar had aan te trekken,
daar hij dit anders in de toekomst wel
aan zijn beurs zou merken. Nicolaas
zag geen andere uitweg dan zich de
lagere wijdingen tot aan het diaco
naat te laten toedienen. Tot priester
gewijd is hij nooit, wat niet verhinder
de, dat zijn vader hem een benoe
ming bezorgde tot Proost van Arnhem
en later tot pastoor der kerk van
Overschie. Deze laatste functie liet No-
colaas uitoefenen door een werkelijk
priester, een „vice cureyt". Na de
dood van zijn vader hing Nicolaas
ijlings zijn habijt aan de kapstok, eis
te hij als erfgenaam de goederen van
zijn vader op en trad hij in het huwe
lijk.
GERRIT van Assendelft moet een
moeilijke man geweest zijn, die een
voortdurende strijd voerde met zijn ge
weten, heen en weer geslingerd werd
tussen wat hij als rechtvaardig mens
zijn plicht achtte tegenover zijn wetti
ge echtgenote en zijn afkeer, mis
schien wel haat jegens haar. Hij heeft
nooit pogingen gedaan, het in jeugdige
onbezonnenheid met Catherine gesloten
huwelijk nietig verklaard te krijgen,
maar hij heeft haar ook nooit bij zich
willen ontvangen. Hij heeft zijn best
gedaan, de haar opgelegde straf ver
zacht te krijgen, maar haar zoon
dwong hij de geestelijke stand in om
te voorkomen, dat nazaten van de
„waardsdochter" de schande van zijn
huis zouden verlengen. Hij had zich
die moeite kunnen sparen. Het in strijd
met zijn wens door Nicolaas gesloten
huwelijk bracht geen kinderen voort.
Mr. H. J. M. Tonino
CATHARINA schijnt haar
echtgenoot zelfs nu nog niet
met rust te willen laten. Zy
spookt! Na het persklaar
maken van dit verhaal ver
nam ik, dat ze bij nacht en
ontij ronddwaalt in de voor
malige woning van Gerrit
van Assendelft aan het
Westeinde te Den Haag,
thans de Engelse ambas
sade. Gerrit kan er geen last
meer van hebben en de En
gelsen op hun eiland zijn
wat spoken betreft wel het
een en ander gewoon. Ze
kan er dus beter mee op
houden. H. T.
