KWART DER WERELDBEVOLKING
KAN NIET LEZEN OF SCHRIJVEN
Aantal ongeletterden neemt ondanks
alle „vooruitgang" nog steeds toe
Unesco-offensief tegen analfabetisme
gehandicapt door gebrek aan fondsen
700.000.000
analfabeten
wachten op
licht in de
duisternis
DINSDAG 19 OKTOBER 1965
7
Twee menselijke wezens hebben reeds een wande
ling door de ruimte gemaakt. Maar op aarde
neemt het aantal mensen dat niet lezen noch schrijven
kan, nog altijd toe, alle vooruitgang ten spijt
Ongeveer 700.000.000 mensen dat wil zeggen bijna
een kwart van de wereldbevolking is analfabeet, zo
blijkt uit de zojuist door Unesco gepubliceerde cijfers.
Deskundigen rekenen daar nog de half-analfabeten bij
en komen dan tot een totaal van duizend miljoen.
De verbreiding van het onderwijs heeft uiteraard bij
gedragen tot een daling van het analfabeten-percentage,
doch geen gelijke tred kunnen houden met de bevol
kingsaanwas. Zo kon het gebeuren dat het aantal vol
wassen analfabeten in de 119 staten-leden van de Unesco
in de laatste tien jaar met 35 miljoen is gestegen.
Cadeau-coupons
...en Turkije
Kernprobleem: geld
In Rusland
De „jonge landen"
Lectuur voor beginners
Nooit te oud
Geen geduld
Een der voorposten in de wereldwijde
strijd tegen het analfabetisme, een
openlucht-dorpsschooltje zoals er te
genwoordig vele (maar nog altijd te
weinig) zijn in Afrika, Zuid-Amerika
en Azië. De onderwijzers, opgeleid in
nationale of Unesco-vormingscentra,
geven overdag de kinderen, 's avonds
soms nog volwassenen les.
instituut voor onderwijsplanning te Pa
rijs dat in 1963 werd gesticht f
TENSLOTTE IS er het Unesco „gift-
couponprogramma", een organisatie
waardoor particulieren en vrijwilligers
in ontwikkelde landen Kunnen helpen
met het verstrekken van uitrusting en
materiaal voor onderwijsprogramma's
in onderontwikkelde landen zonder
douane- of valutamoeilijkheden. Een
onderdeel van deze dienst is ook het
leggen van contacten tussen aanstaan
de vrijwilligers en de landen die hen
nodig hebben.
De verschillende programma's die
gangbare valuta verkrijgbaar zijn,
worden door de schenkers direct naar
het opleidingsprogramma van hun
keuze gezonden.
De verschillende programma's diee
nu zijn begonnen, zijn zojuist gepubli
ceerd in een Unesco-folder.
Een daarvan is gewijd aan de ont
wikkelingscentra van Bombay en Del
hi. Hier krijgen elk jaar duizenden on
ontwikkelde en werkloze volwassenen
les in lezen, schrijven en rekenen,
maar ook in kinderverzorging, gezond
heidsleer, hygiëne en andere funda
mentele onderwerpen.
Een ander programma is dat van
het Centrum voor Fundamenteel On
derricht in Kawara in Jordanië, dat
onderwijzers opleidt voor boeren en
veehoeders in dorpen en plattelands
steden. Ook zij leren niet alleen lezen
en schrijven, maar ook hoe ze meer
voedsel kunnen produceren en betere
huizen bouwen.
Dan is er de Federatie van Institu
ten voor Vrouwen in Rhodesië die
duizenden mannelijke en vrouwelijke
vrijwilligers-heeft opgeleid om in dat
land leeslessen te geven.
EEN BELANGRIJK aspect van de
wereldomvattende campagne is de pro
ductie van lectuur^ voor hen die pas
kunnen lezen. Eenvoudig gestelde pam
fletten over landbouw voor boeren zul
len in omloop worden gebracht door
een aantal centra in de ontwikkelings
landen gesticht met hulp van de
Unesco en de Voedsel- en Landbouw
organisatie.
Andere programma's die hulp nodig
hebben zijn de gemeenschappelijke ont
wikkelingscentra in Beechoeanaland;
het agrarische ontwikkelingsprogram
ma in Bolivia; het onderricht voor vol
wassen vrouwen in Kameroen; de
Ramallah-handerarbeidcoöperatie voor
vrouwen en meisjes in Jordanië;
de opleiding voor dorpsvrouwen in Li
banon; het onderwijsprogramma voor
volwassenen in de Soedan en het lees
lesprogramma in Oeganda. Er is dus
nog genoeg te doen.
Over dit onrustbarende verschijnsel is in de maand
september in de Perzische hoofdstad Teheran een wereld
congres gehouden, dat deel uitmaakte van het wereldom
vattende Unesco-program ter bestrijding van ongeletterd
heid, zoals dat met algemene stemmen door de Unesco-
Assemblée in november 1964 werd aangenomen.
Voornaamste punt van discussie was het probleem, hoe
deze plannen aan te passen aan de economische vooruit
gang en aan de nationale ontwikkelingsprogrammals in de
diverse landen. Ook de financiering van de campagnes, de
aanpassing der nieuwe leermiddelen aan de plaatselijke
omstandigheden en de inschakeling van nationale en inter
nationale hulpbronnen bij de strijd tegen het analfabetisme
werden uitvoerig besproken. Daarbij bleek, helaas, weer
eens opnieuw wat het grote obstakel is: te weinig geld. Er
moet hulp gezocht worden bij derden en dat kost tijd en
moeite, die beter aan het doel besteed konden worden.
Daardoor verloopt het Unesco-offensief tegen het analfabe
tisme minder snel dan gewenst was. Toch is er in de tien
maanden dat de campagne aan de gang is, al veel bereikt.
DE ECONOMISCHE consequenties
van dit probleem blijken uit de statis
tieken van de Unesco die aantonen hoe
zeer het analfabetisme onder de be
volking van 15 tot 44 jaar de wereld
teistert. Het aantal analfabeten van
deze leeftijdsgroep bedraagt in Afrika
94 miljoen, in Noord- en Zuid-Amerika
34 miljoen, in Azië 243 miljoen en in
Europa 9 miljoen. De afgevaardigden
hebben tevens overlegd over de finan
ciering van deze ontwikkelingsplannen,
het aanpassen van nieuwe leermidde
len aan de plaatselijke omstandigheden
het gebruiken van nationale en inter
nationale hulpbronnen en het werven
van steun over de gehele wereld voor
het uitroeien van analfabetisme.
afbeeldingen te laten zien en vragen
te beantwoorden en daarna kan iede
re vrouw of man die dat wil, worden
ingeschreven als leerling van deze
nieuwe „radio-school". Hij kan leren
lezen en schrijven en Dovendien al
lerlei nuttige kennis opdoen, bij voor
beeld hoe hij meer gierst van zijn
velden kan krijgen en hoe kan wor
den voorkomen dat kleine kinderen
ziek worden.
leerde men lezen en schrijven als ge
volg van de technische vooruitgang.
De twintigste eeuw heeft voor dit pro
ces geen geduld. Nu wetenschap en
technologie onstuitbaar voortschrijden,
de bevolking snel is toegenomen en
oorlogen en sociale hervormingen het
beeld van onze planeet meer hebben
gewijzigd dan ooit tevoren in de ge
schiedenis, zijn de vroegere leefpatro
nen verouderd en is plotseling als een
ven, om het Russisch als tweede taal
aan te leren.
TURKIJE had te kampen met der
gelijke problemen toen in 1923 het rijk
een republikeinse regeringsvorm kreeg.
Slechts tien percent van de bevolking
kon lezen en schrijven toen president
Moestapha Kemal (later bekend als Ke-
mal Atatürk) besloot het onderwijs sa
men met andere hervormingen te be
vorderen. Duizend jaar lang sinds
de verovering door de Moslems was
het Turks met Arabische letters ge
schreven, ofschoon het geen Arabische
taal is en deze letters niet erg ge
schikt waren om de klanken weer te
geven. Dit laatste feit, benevens zijn
streven naar een meer Westers inge
steld klimaat, bracht Atatürk ertoe te
bepalen dat het Turks voortaan met
Romaanse letters geschreven moest
worden; de lagere school werd ver
plicht en iedereen tussen zestien en
veertig jaar moest naar school om het
nieuwe alfabet te leren.
niseerde het bedrijfsleven ontwikke
lingscursussen voor werknemers. Dik
wijls bestond er samenwerking tussen
officiële campagnes en het particulier
initiatief.
DE ROL van de UNESCO in de
strijd tegen het analfabetisme is reeds
in de formulering van de doelstellin
gen dezer instelling vervat. Helaas be
schikt de Unesco over zeer weinig geld
in verhouding tot de problemen waar
voor men zich gesteld ziet. Hierdoor
is zijn voornaamste rol die van een
katalysator geworden.
Dit gebeurt op verschillende manie
ren die meestal niet erg spectaculair
zijn. Zo worden beurzen uitgereikt
voor studie en reizen in het buiten
land aan personen die in het eigen
land sleutelfuncties zullen gaan bekle
den in de strijd tegen het analfabe
tisme. Omgekeerd worden Unesco-spe-
cialisten uitgezonden om de regeringen
bij te staan bij het ontwerpen en uit-
explosie de behoefte ontstaan tot mo
derniseren, industrialiseren en ontwik
kelen, dikwijls ook als gevolg van po
litieke veranderingen.
Wat voor zin heeft het om wegen
aan te leggen en telegrafische verbin
dingen tot stand te brengen, vroeg Tol
stoi een eeuw geleden, in een land
waar, naar zijn schatting niet meer
dan één percent van de mensen kan
lezen en schrijven? Tolstoi was mis
schien overdreven pessimistisch, maar
zelfs dertig jaar later (in 1897) bleek
bij een volkstelling dat slechts 26,3 per
cent van het Russische volk kon lezen
en schrijven. Toen het Sovjet-regime
aan de macht kwam, schatte men dat
ongeveer 80 pet. van de mensen onder
zijn jurisdictie Russen en niet-Rus-
sen meegerekend analfabeet was.
IN 1920 werd in de Sovjet-Unie een
actie ondernomen om analfabetisme
onder volwassenen te bestrijden en te
vens scholen te stichten voor kinderen.
Ondanks de enorme draagwijdte van
dit probleem was in 1941 het analfa
betisme goeddeels overwonnen en bij
een volkstelling in 1959 bleek dat 98,5
pet. van de mensen konden lezen en
schrijven.
Bij een terugblik op de geschiedenis
van het onderwijs in zijn land, noemde
een vooraanstaand Sovjet-ambtenaar
onlangs de lees- en schrijflessen tussen
de twee oorlogen „een betrekkelijk ge
makkelijke taak" in de gebieden waar
het Russisch de moedertaal was. Maar
in veel gebieden van de U.S.S.R. wordt
geen Russisch gesproken; de helft van
de bevolking sprak een van de onge
veer zestig andere talen. Enkele van
deze talen hadden niet eens een ge
schreven vorm, terwijl andere zó inge
wikkeld werden geschreven, dat vol
wassen analfabeten ze onmogelijk in
hun vrije tijd konden leren. Ten slotte
werden (na enkele experimenten met
Latijnse letters) de meeste van deze
talen, afgezien van het feit of ze een
geschreven vorm hadden of niet, over
gezet in het Cyrillische alfabet, dat
voor het Russische schrift wordt ge
bruikt. Het gebruik van deze letters
maakte het makkelijk voor kinderen,
die hun eigen taal hadden leren schrij-
Toen Atatürks nieuwe wetten betref
fende het alfabet en de leerplicht
van kracht werden, veroorzaakten ze
bijna evenveel opschudding als die
waarbij de vrouwen hun vrijheid kre
gen en het haar verboden werd in het
openbaar een sluier te dragen. Maar
de hervormingen hebben vrucht gedra
gen. Meer dan 40 percent van de
Turkse bevolking kan lezen en schrij
ven en terwijl vroeger de meisjes
slechts in enkele gevallen naar school
gingen, ziet men thans bijna evenveel
meisjes als jongens in de klas.
IN MEXICO werd in 1944 een lande
lijke actie ondernomen tegen het anal
fabetisme. Andere nationale campag
nes werden ingezet in Zuid- en Oost-
Europa, als gevolg van politieke om
wentelingen die de tweede wereldoor
log had teweeggebracht. De behoefte
aan ontwikkeling werd verder nog ge
stimuleerd toen verscheidene koloniale
gebieden in Afrika en Azië, onafhanke
lijk werden.
Andere landen lieten verouderde ge
woonten varen en gingen toekomstplan
nen smeden, waarin de grote massa
geroepen zou worden actiever deel te
nemen aan het nationale leven.
De beste indruk van de draagwijdte
van de strijd tegen het analfabetisme
krijgt men uit het wereldomvattende
rapport Onderwijs voor Volwassen
Analfabeten een gezamelijke uit
gave van het Internationale Bureau
voor Onderwijs en de Unesco. Van de
88 landen die bij het rapport betrok
ken waren, meldden er 25 dat bij hen
analfabetisme praktisch niet meer
voorkwam. In de meeste andere lan
den werd dit euvel op de een of an
dere wijze bestreden of lagen plannen
klaar om dit in de nabije toekomst te
doen.
DE VELE campagnes die in de af
gelopen twintig jaar tegen het analfa
betisme werden ondernomen, liepen
wijd uiteen wat betreft opzet, doel en
methode. Niet alle werden door de re
geringen gesubsidieerd. In sommige ge
vallen werden ze geheel uitgevoerd
door groepen vrijwilligers. Soms orga-
voeren van nationale onderwijspro
gramma's.
Om de uitwisseling van kennis en er
varing te bevorderen worden conferen
ties belegd, studiegroepen samenge
steld, werkplaatsen ingericht en cur
sussen gegeven voor groepen specialis
ten. Deze samenkomsten brengen men
sen tezamen uit landengroepen die met
dezelfde problemen worstelen.
DE UNESCO heeft tevens regionale
centra ingericht met een langere werk-
termijn voor de opleiding van leiding
gevende organisatoren en administra
teurs van het onderwijs aan volwasse
nen. Van de twee centra die hun werk
zaamheden zijn begonnen, ligt het ene
in Sirs-el-Layyan, in de Verenigde-Ara-
bische Republiek. Dit richt zich op de
Arabische staten. Het andere is geves
tigd in Patzeuaro, Mexico, en betrekt
zijn studenten uit Latijns Amerika.
Beide centra hebben niet alleen staf
leden van de Unesco maar ook van
de Wereldgezondheidsorganisatie, de
Voedsel- en Landbouworganisatie en
de Internationale Arbeidsorganisatie.
ER ZIJN ook meer gespecialiseerde
centra gesticht door of met behulp van
de Unesco. Zo is er een centrum voor
lectuurvoorziening in Karachi (Pakis
tan) een produktie-centrum van nieu
we boeken in Yaoundé in Kameroen;
een researchcentrum voor audio-visue-
le onderwijsmethoden in Dakar (Sene
gal); het Latijns-Amerikaans Instituut
voor educatieve films in Mexico City
en vele andere instellingen. Tegen
woordig worden de activiteiten van
deze instituten uitgebreid om daardoor
kracht bij te zetten aan de acties tegen
het analfabetisme.
De Unesco helpt ook de ontwerpers
en administrateurs van onderwijsplan
nen, wier taak het is de campagnes
tegen het analfabetisme te doen op
gaan in de overkoepelende ontwikke
lingsprogramma's van hun land. Deze
opleiding vindt plaats in vijf centra
(Beiroet, New Delhi, Bombay, Santiago
en Bangkok) en in het Internationale
HOE DIT werk in de praktijk wordt
aangepakt, vindt men beschreven in
een Unesco-boekje „Het A.B.C. van de
lees- en schrijfkunst" door Mary Bur
net, dat eind augustus is verschenen.
„MEN is nooit te oud om te leren!
Nooit te oud om te leren!" buldert
een stem door de luidspreker op de
glimmende witte vrachtwagen, ter
wijl deze zich een weg baant door
de verbaasde vrouwen, kinderen en
kippen in de hoofdstraat van het
dorp. Bij het dorpshuis springt de be
stuurder uit zijn wagen met een aan
plakbiljet en lijmpot. Op de affiche
staat wat de luidspreker al heeft
aangekondigd. Er zullen lessen voor
volwassenen worden gegeven. De vol
gende avond komen onderwijzers om
DIT KEER speelt dit alles zich af
in Afrika, maar het is al vaak, met
variaties, herhaald in Azië, Latijns
Amerika en het Midden-Oosten. In Per-
zië wordt dit soort lessen gepropageerd
door een militair te paard die de dor
pen bezoekt ver van zijn standplaats in
de vlakte. In Libië ploegt een jeep
op rupsbanden door het zand van de
Sahara. In de hoge bergen van Peru
kondigt het hijsen van een blauw-witte
vlag het begin aan van de radio-lessen.
Elders gaat een jonge leraar op weg
naar een groep werkloze mannen en
vrouwen die moeten leren lezen en
schrijven zodat zij een baan kunnen
krijgen."
IN HET EUROPA van de 19de eeuw
In de vormingscen
tra wordt het in
heemse kader ge
kweekt dat straks
zijn kennis aan de
jeugd en aan vol
wassen analfabeten
zal overdragen. Zij
zullen niet alleen
onderricht geven in
lezen, schrijven en
rekenen, maar ook
in hygiëne, kinder
verzorging, land
bouwkunde en vele
andere praktische
vakken, aangepast
aan de plaatselijke
behoeften en om
standigheden.
