Rondom een afzetting
Kerkbezoek in
Engeland
Amsterdams Nieuwe Kerk
Geboortejaar
van Jezus
Merkwaardige christenen
De kogel niet door de kerk
KORT NIEUWS
Kerk te koop
Oud-katholiek
congres
14
Ds. A. van
tweemaal
der Ziel preekte zondag
op een „bijeenkomst"
F
ZATERDAG 6 NOVEMBER 1965
Erbij
Het was te verwachten dat de afzetting van de nestor van de gere
formeerde predikanten (vrijgemaakt) van Groningen-zuid, ds. A. van
der Ziel, die in de afgelopen week haar beslag gekregen heeft, tot om
vangrijke reacties in de kerkengroep zou leiden. Reeds geruime tijd
u1Jui.er vry§emaakte kerken allerlei spanningen, die ertoe geleid
hebben dat er naast de vrijgemaakte kerk een tweede vrijgemaakte
kerk optrad. Dat is zo in Beverwijk, Breda, Gorkum, Kampen en Kat
wijk aan Zee. Deze zaken worden te ernstiger omdat de uitgetreden
groep toelating vraagt tot de kerkelijke vergaderingen als gelijkbe
rechtigde of als de juiste vrijgemaakte kerk. Het feit dat predikanten en
hoogleraren van de vrijgemaakte kerken in de schismatieke groepen
voorgaan draagt ook niet tot de rust bij.
Weer gepreekt
nnnranninnimnmnnmimnininiinimiiinniHmiiiniinnnminnnTi
Schorsing
llfÉll1
BISSCHOP BEWONDERT ZIJN PORTRET IN STEEN
iiimmiiiüuiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiRiiiiiiiiniiiiiiiiimnmiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiimiifiiiiiiHiiiiiiminiiiTii
HET TANAMEER
•Ma ka Ie
AddisAbeba
J. L,
over is temeer protest gerezen omdat
de vergadering waar deze beslissng
viel zeer onvoltallig was en de meer
derheid slechts een zeer krappe.
Groningen-zuid verdedigde zijn
standpunt met het beroep op gewe
tensnood. De kerkeraad vist zich te
verzekeren van de instemming van
de classis Groningen en in een schrij
ven dat hij aan de gemeenteleden deed
urtgaan en waarin hij nadere inlich
tingen beloofde, sprak hij zijn ver
trouwen uit dat deze leden wat ge
beurd is zullen toetsen aan de nor
men van de bijbel, de belijdenisge
schriften en de kerkenorde.
Eén van de streken, waar de vrij
making twintig jaar geleden het felst
en diepst was, is de provincie Gronin
gen. Alleen reeds in de stad Gronin
gen zijn naast de vijftien gereformeer
de predikanten negen vrijgemaakte
predikanten werkzaam.
Uiteraard zijn na twintig jaar de te
genstellingen in het land hier en daar
wat verzacht en zijn er ook voorgan
gers die streven naar toenadering.
Dat is niet in de geest van de toon
aangevende figuren in deze kerken en
meer dan één predikant, die met zijn
kerkeraad in moeilijkheden kwam,
verenigde zich met de gereformeerde
kerken. Dat zijn er thans al ruim der
tig, daarvan alleen in de afgelopen
twaalf maanden zes.
Deze strijd, die in de kerken zelf tot
zulke grote tegenstellingen aanleiding
heeft gegeven, houdt mede verband
met het feit dat men het er niet over
eens is, of de vrijmaking ook inhoudt
dat men moet ijveren voor vrijge
maakte scholen en dito sociale orga
nisaties, een eigen politieke partij en
vrijgemaakte verenigingen op het ter
rein van de kunst, de ontspanning enz.
wat men noemt de „doorgaande re
formatie".
Een sprekend bewijs van deze on
enigheid is, dat naast de vrijgemaakte
heer P. Jongeling, die in de Tweede
Kamer zitting heeft voor het gerefor
meerd politiek verbond, de vrijge
maakte ds. J. Meulink van de Twee
de Kamer deel uitmaakt voor de AR-
partij. Tot hen die van de doorgaande
reformatie niets willen weten, behoort
ook ds. A. van der Ziel, de nestor
van de vrijgemaakte predikanten van
Groningen-zuid. Hij is het ook die in
dividueel besprekingen heeft gevoerd
met de gereformeerde kerk van Gro
ningen.
Dat is een doorn in het oog van al
len, die voor de doorgaande reforma
tie zijn en het samenspreken met ge
reformeerden zien als een verlooche
ning van het beginsel der vrijmaking.
In Engeland is een opinie-onderzoek
gehouden naar de godsdienstige en ze
delijke opvattingen van de bevolking.
In vergelijking met een dergelijk on
derzoek in 1957 geven de resultaten
aanleiding tot bezorgdheid voor de
kerken. Het kerkbezoek namelijk is in
de loop van deze zes jaar verontrus
tend gedaald. Ondanks het feit, dat 94
percent van de bevolking zich lid van
een geloofsgemeenschap noemt en 64
percent de Godheid van Christus on
derschrijft, is het kerkbezoek met een
derde gedaald. Niet meer dan een vijf
de deel van de bevolking gaat geregeld
elke zondag ter kerk, een kwart houdt
het op een keer per maand.
Tussen de verschillende kerken zijn
natuurlijk verschillen op dit terrein.
Bij de Church of England vormen de
trouwe kerkbezoekers 13 pcercent, bij
de andere protestantse groeperingen 30
percent en bij de rooms-katholieken
59 percent. De opgegeven redenen voor
het verzuimen van de eredienst waren
van verschillende aard. 16 percent van
de antwoorden noemde het in onbruik
raken van de gewoonte als reden. Ver
der waren er klachten over de verve
lende en weinig belangwekkende kerk
diensten (9 percent), „ik zie er niets
meer in" (8 percent) en geloofsmoei-
lijkheden (7 percent).
Een onevenredig groot deel van de
kerkgangers in de Church of England
zijn jonge en oudere vrouwen, veelal
ongehuwd. Verder blijkt dat de mees
te aanhangers van deze kerk behoren
tot de bovenste lagen van de samen
leving. Dit geldt ook voor de andere
protestanten, terwijl de werkende klas
se meer de overhand heeft in de
Rooms-Katholieke kerk. Wat de socia
le belangstelling der kerken betreft
had de Church of England de slecht
ste beoordeling. De belangen van de
leden worden weinig behartigd en dan
nog het meest van de beter gesitueer
den. Ondanks dit alles liet de opiniepei
ling zien, dat de kerk in het algemeen
toch nog een gewaardeerde plaats in
de samenleving heeft.
Uitgaande van een Baptistengemeen
te in Houston, Texas, is een team jon
geren uit die stad samen met enige
artsen en predikanten gedurende zes
weken ingeschakeld geweest in een
vaccinatie-actie in Honduras. De vrij
willigers waren uit verschillende ker
ken afkomstig baptisten, presbyte
rianen, episcopalen, methodisten en
rooms-katholieken en hielpen in een
twintigtal dorpen de mensen in te en
ten tegen polio, t.b.c., typhus, tetanus
en kinkhoest. In die tijd werden ze {Dij
de dorpelingen ondergebracht.
De kerkeraad van Groningen-zuid ver
langde dan ook van ds. Van der Ziel
dat hij zijn besprekingen „ou nalaten
en zich voegen naar wat zijn kerke
raad als het juiste beginsel ziet.
De kerkeraad van Groningen-zuid
wilde, toen ds. Van der Ziel niet in
diens beslissingen trad, hem schor
sen. Dat moet volgens de kerkenor
de met een naburige kerkeraad te
zamen. Dat was in dit geval die van
Groningen-noord, maar deze weiger
de hierbij behulpzaam te zijn. Zo
kwam de zaak op de classis Gronin
gen, later op de particuliere synode
van Groningen en tenslotte op de
generale synode van Rotterdam-
Delfshaven. Ook daar heeft zij tot
ernstige spanningen geleid, die re
sulteerden in het heengaan van niet
minder dan twaalf synodeleden.
De adviezen van de onderscheiden
kerkelijke vergaderingen waren soms
zeer tegenstrijdig en meer dan een in
stantie was van oordeel dat men
iemand niet uit zijn ambt kan zetten
wegens zo luttele zaken. Dat temeer
daar de kerkenorde immers spreekt
van „zonden die hem voor de wereld
eerloos maken".
Het resultaat van de weigering van
de kerk van Groningen-noord is ge
weest-, dat de kerkeraad van Gronin
gen-zuid toen geheel alleen op eigen
houtje de schorsing uitvoerde. Daar-
Ds. Van der Ziel, die al meer dan
twee jaar zijn amht niet mag uitoefe
nen norh preken, is zondag (dus on
middellijk na zijn afzetting) op uitno
diging van een comité „Gereformeer
de stemmen" tweemaal opgetreden in
een bijeenkomst, die niet als kerk
dienst werd aangekondigd maar waar
in toch gepreekt werd. Er waren
's morgens zeshonderd en 's middags
450 bezoekers.
Men heeft na de morgenvergadering
de hoofden bij elkaar gestoken om
zich te beraden over de kerkelijke
status. Een verzoekschrift om tot de
kerk van Groningen-noord te mogen
worden gerekend werd door driehon
derd gemeenteleden getekend, terwijl
uitgesproken werd, dat men niet tot
een nieuwe kerkformatie wil komen.
Men heeft de kerkeraad van Gro
ningen-noord om een spoedige beslis
sing gevraagd, maar het valt niet aan
te nemen dat men op het verzoek zal
ingaan. Niet alleen is dit kerkordelijk
onmogelijk, maar er is ook in de kerk
van noord een groep, die zich tegen
zulk een figuur zal verzetten. Er zijn
er ook die terug willen tot de gerefor
meerde kerken (synodaal), terwijl an
deren aansluiting zoeken bij de christe
lijke gereformeerde kerken.
Dat er over deze procedure reeds
veel in woord en geschrift publiek is
geworden, spreekt haast wel vanzelf.
Meer dan één predikant in deze ker
ken heeft in een brochure ernstig ge
waarschuwd tegen de gang van zaken
in de kerken, want zegt men, dit voert
tot sectarisme. De toonaangevende bla
den, zelfs „De reformatie" verdedigen
de doorgaande reformatie. Daarnaast
fulmineert een blad als „Contact" el
ke keer opnieuw heftig tegen wat het
'li
V.V.-.vW
Dr. Roger Wilson, de zestig jaar
oude bisschop van Chichester, be
wondert een pas gebeeldhouwd por
tret van hemzelf, nadat het is ge
ïnstalleerd op de klokketoren naast
de kathedraal van Chichester in
Essex. Metselaars zijn bezig met de
restauratie van de toren en plaatsen
nu rondom effigies van de geeste
lijken en de werklieden in de tra
ditie van de middeleeuwse kerk
bouwers. De restauratie van de
negenhonderd jaar oude kathedraal
zal 300.000 pond kosten.
een ernstige bedreiging vindt van de
vrede en vrijheid in vrijgemaakte ker
ken. Daartussenin staat het orgaan
„Opbouw", dat voor een meer synthe
tische houding pleit.
Ook in andere plaatsen hebben leden
van de vrijgemaakte kerken bij hun
kerkeraad bezwaren ingebracht tegen
wat in Groningen is gebeurd of mee
gedeeld, dat zij zich wegens deze zaak
aan de kerkgemeenschap hebben ont
trokken.
De restauratie van de Nieuwe Kerk
te Amsterdam,waarmee in 1959 een
aanvang is gemaakt, heeft een nieuw
licht geworpen op de geschiedenis van
het gebouw, in het bijzonder wat het
tijdstip van de bouw betreft. De nieuw
ste studie heeft uitgewezen, dat met de
bouw niet werd begonnen in 1408, zo
als lange tijd werd aangenomen. De
kerk bestaat uit een oude kern waar
omheen op het eind van de middel
eeuwen latere bouwsels zijn toege
voegd. Het koor en het dwarsschip zijn
het eerst gebouwd en waren in 1408
reeds in gebruik genomen. Met de
bouw van het schip is men omstreeks
1430 aangevangen.
Bij de restauratie, die thans wordt
uitgevoerd, is allereerst de kap van
het schip hersteld. De architecten, die
met de restauratie belast zijn, nemen
telkens een gedeelte van de kerk on
derhanden. Pas als het schip, waarmee
men nu bezig is, gereed is, volgen de
andere delen van de kerk. Het ver
nieuwen van de vieringpijlers en de
aangrenzende kolommen is bijna vol
tooid evenals het herstel van de hoge
ramen van het schip. Thans volgen de
ramen op de begane grond. Het gebouw
aan de zuidzijde van de kerk, het zo
genoemde ministerie, is afgebroken. Op
die plaats komt evenwel een nieuwe
aanbouw, die dienst zal doen als ont
vangst- en vergaderruimte.
de
De zogenoemde kerkmeesterskamer
met Louis Seize betimmering, die zich
in de noordelijke aanbouwen bevond
wordt verplaatst en komt aan
Damzijde. Naar alle waarschijnlijk
heid zullen daar ook enkele huisjes
tegen de gevel worden aangebouwd.
Er bevinden zich aan de kant van de
N.Z.Voorburgwal een aantal winkels
met woningen, die gerestaureerd wor
den en hun bestemming als winkelpand
.zullen behouden.
Het te kiezen centrale verwarmings
systeem voor de kerk leverde moei
lijkheden op in verband met het bij
zondere, van springladen voorziene or
gel. Zou een normale hete-luchtverwar-
ming in de kerk worden aangebracht
dan vreesde men, dat het orgel daar
door zou hebben te lijden. Nu is het
voorstel gebruik te maken van vloer
verwarming, die constant op lage tem
peratuur gestookt zal worden, zodat
grote temperatuursverschillen tussen
de weekdagen en de zondag vermeden
worden. Wanneer dit nodig is kan de
verwarming met hete lucht worden
aangevuld. De kerk zal weer worden
voorzien van kaarsenkronen. Hiervoor
zullen de oude kronen van de Portuge
se synagoge worden afgegoten. Voor
de normale verlichting zullen eenvoudi
ge elektrische ornamenten worden aan
gebracht.
Sedert het bestaan van het Ko
ninkrijk der Nederlanden hebben in de
Nieuwe Kerk de inhuldigingsplechtig
heden van de koningen en koningin
nen plaatsgevonden. Daarnaast heeft
de kerk ook in het jongste verleden
bijzondere bijeenkomsten binnen haar
muren gezien. Zo werd op de dag van
de bevrijding in deze kerk een nationa
le dienst gehouden.Op 31 oktober 1945
kwam de generale synode der Neder
landse Hervormde Kerk voor het eerst
bijeen in de Nieuwe Kerk. Ook in 1948
tijdens de eerste Assemblee van de
Wereldraad van Kerken en bij de in
huldiging van koningin Juliana stond
de kerk in het middelpunt van de be
langstelling, terwijl in 1953 bij de wa
tersnoodramp, toen de kerk overbezet
was, weer bleek dat de Nieuwe Kerk
nog altijd een functie heeft in Amster
dam.
Naar alle waarschijnlijkheid zal het
nog vele jaren (minstens acht jaar)
duren voordat de restauratie voltooid
is. Dan zal deze kerk haar plaats in
het kerkelijk leven van Amsterdam en
van geheel Nederland weer kunnen in
nemen.
Al lange tijd wordt er door historici
en astronomen gediscussieerd over het
juiste geboortejaar van Jezus. Thans
is er weer een boek gepubliceerd,
waarin het jaar 6 „vóór Christus" als
zodanig wordt aangewezen. Het is het
tweede deel van een werk, dat ver
schijnt onder auspiciën van de cultu
rele organisatie van de Verenigde Na
ties, de Unesco en dat de geschiedenis
der mensheid behandelt en beschrijft.
In dit deel, dat de periode van 1200
vóór tot 500 na Christus omvat, geven
de schrijvers, de drie Italiaanse hoog
leraren Luigi Paretti, Paolo Brezzi en
Luciano Petech als hun mening, dat
de geboorte van Jezus tegen het einde
van het jaar 748 van de Romeinse tijd
rekening moet hebben plaatsgehad.
Dat komt dan overeen met het jaar
6 vóór onze tijdrekening. Het verschil
wijten zij aan een rekenkundige fout
van de abt Dionysius, die in de zesde
eeuw de stoot heeft gegeven tot de
aanvaarding van een nieuwe tijdreke
ning, die uitging van de geboorte van
Christus. Dit voorstel werd inderdaad
algemeen aanvaard, zodat tegenwoor
dig praktisch overal ter wereld de
christelijke tijdrekening wordt ge
bruikt, ook waar andere godsdiensten
eigenlijk een eigen tijdrekening ken
nen.
Ethiopië is met zijn 22 miljoen in
woners het enige „gekleurde" christe
lijke land van Afrika. Ongeveer 55 pet
van zijn bevolking kan men christelijk
noemen. In Ethiopië ligt het Tana-
meer. Vanuit het gebied rond dit meer
werd Ethiopië in de vierde eeuw ge
kerstend. Nog steeds is dit gebied een
religieus centrum en er bestaat zelfs
een republiek van monniken. Het is
het autonome gebied van Chilga (zie
kaart).
of
Egyple
Ethiopië
Atlantische
Oceaan
Het gebied kent een religieuze ge
meenschap waartoe ook een aantal
kloosters bij het meer van Tana beho
ren. Deze kloosters moeten nog talrij
ke zeldzame en oude boeken bezitten
die echter slechts een enkeling te zien
krijgt. De ongeveer tweeduizend bewo
ners van de monnikenrepubliek van
Chilga leven niet alleen in hutten
huizen, een deel van het woont in grot
ten en rotsspelonken.
De monniken in deze grotten en spe
lonken wor.cn hier hun gehele leven en
zij verlaten hun woonverblijf nooit.
In sommige van deze woonverblijven
kan men niet rechtop staan. De mon
niken zitten hier de gehele dag in ge
bed of meditatie.
Een bezit kennen zij niet en zij sla
pen op de harde bodem zonder enige
bedekking. Hun voedsel ontvangen zij
van de kloosters. Men laat het voed
sel in een mand langs de bergwan
den zakken tot voor het hol van
monnik.
de
Chilga Gondar
TANA
MEER
Mondeling of schriftelijk contact is
er zelden en wanneer de mand met
voedsel niet meer wordt leeggemaakt
weet men dat de monnik is overleden.
Er zijn gevallen bekend van mensen
die reeds meer dan twintig jaren in
hun grot wonen. In die jaren hebben
zij nooit meer een ander mens gezien
of gesproken. In eenzaamheid staren
zij uit over de bergen rond het Tana-
meer. Mede door deze monniken noe
men de inboorlingen het meer nog
steeds „Heilig meer".
„De Kogel door de Kerk". Inter
views met gewezen gereformeerden,
Uitg. Bakker /Daamen, Den Haag.
Waarom een groot lezerspubliek zou
willen weten op welke manier lidmaten
van bepaalde kerkgemeenschappen uit
die gemeenschap zijn geraakt, is een
moeilijk te beantwoorden vraag. Men
kan overal boeken over vol schrijven,
en dus ook over dit onderwerp, maar
dat is toch niet als een doorslaggevend
argument te beschouwen. „Ze moeten
het zelf weten" zou een redelijker en
sportiever antwoord zijn dan: „we wil
len nu eens uit de doeken doen waar
die afval in de gereformeerde gelede
ren aan te wijten is". Geloof en geloofs
zaken zijn strikt persoonlijk. Met te we
ten waarom een ander uittreedt, is
men zelf geen steek verder. De lezer
zal aan dit boekje voor zijn geloofsleven
Drie zendingsarbeiders van de gere
formeerde kerken zijn naar Brazilië
vertrokken. Zij verbinden zich aan het
Institute Cristao te Castro in de staat
Parana. Het zijn de heer C. Geuze, die
algemeen directeur wordt van het in
stituut en de heer J. E. Scheffer en
mejuffrouw L. A. Versteeg, die als do
centen en internaatsleiders zullen op
treden.
In „De Witte Hei" in Huis ter Heide
is het centrum voor gereformeerd
jeugdwerk zijn werk begonnen. Het zal
voortaan alle werkzaamheden van
de jeugdorganisaties (samen 75.000 le
den) uitvoeren. Het C.G.J. is een uit
vloeisel van het besluit dat beide bon
den eerder dit jaar namen met betrek
king tot de taakverbreding en reorga
nisatie van het gereformeerd jeugd
werk. Het centrum heeft vijf afdelin
gen met elk een eigen deskundige staf
functionaris: kadervorming-vormings
werk, werkmateriaal, publiciteit, open
jeugdwerk en kampwerk.
Tot geestelijk raadsman voor'de in
richtingen van Justitie is door het Hu
manistisch Verbond benoemd de heer
A. Stevens te Bloemendaal.
Het centrum katholieke huwelijks
bureaus houdt op 19 november in „De
blije Werelt" in Lunteren een studie
bijeenkomst over het thema „Relatie-
problematiek in het huwelijk". Inlei
dingen op basis van praktische erva
ringen en theoretische beschouwingen
worden gehouden door mevrouw L. I.
E. Geelen-Voss en de zenuwarts M.
A. J. N. Nevejan.
er in
koop,
Oost
koop-
Al enkele maanden is
Knollendam een kerk te
som dertigduizend gulden. Oost-Knol
lendam is een gehucht van circa veer
tig huizen aan de oostkant van het
Noordhollands kanaal. Het hoort bij de
gemeente Wormer.
Het aantal kerkgangers van de Ne
derlandse hervormde gemeente was er
zo gering, dat het kerkbestuur het niet
verantwoord vond daarvoor het kerkje
in stand te houden. Men besloot een
fusie met de Nederlandse hervormde
gemeente in Wormer aan te gaan en
het kerkje te verkopen. Het kerkje, dat
eind vorige eeuw werd gebouwd en nog
in goede staat verkeert, bood ruimte
voor tweehonderd kerkgangers. Het zal
nu wellicht een opslagplaats of een
constructiewerkplaats worden.
of zijn geloofsargumentatie niets heb
ben, ook al zijn de interviews afgeno
men aan figuren die in het maatschap
pelijke leven iets betekenen. Het zou
zelfs zo kunnen zijn dat een interview
van een „afgevallen" naamloos arbei
der in een lompenpakhuis nuttiger zou
zijn geweest wat betreft de werkelijke
noden van een geloofsonzeker mens,
die zijn binding verliest en een andere
aangaat of de hele zaak verder over
boord zet.
Maar het boekje is er nu eenmaal en
er staan interessante uitspraken in, die
men op hun best als „geprangde ly
riek" zou kunnen beschouwen. Verder
strekt het niet,dunkt ons.
De samenstellers (jonge mensen,
wier namen al evenmin iets zeggen)
hebben misschien geprobeerd hun
eigen onzekerheid te schragen en ze
hebben van het verzamelde materiaal
een boekje gemaakt. Dat zou kloppen
met de enigszins frivole opmerking in
de inleiding, dat naam van het boek
je alleen gekozen is om de verkoop te
stimuleren. Een gevaarlijk uitgangs
punt, zelfs voor een titel, want het zou
kunnen leiden tot verwachtingen die
niet gehonoreerd worden.
De kogel is dus niet door de gerefor
meerde kerk, evenmin als door welke
kerk ook, alleen zitten we in een tijd
die de vaste binding tussen kerken en
gelovigen aantast en analyseert om er
iets redelij kers en stevigers voor in de
plaats te krijgen. De geloofsafval be
perkt zich niet tot de gereformeerden.
Het geloof in algemene zin maakt een
crisis door, waaruit het waarschijnlijk
beter te voorschijn zal komen. Dat „be
ter" zal de kerken soms als een bittere
pil vergaan, maar daarvoor moeten ze
de hand dan maar in eigen boezem ste
ken. In ieder geval zeggen de veertien
interviews in het onderhavige boekje
niets dat de algemene geloofsformule
raakt. Misschien heeft het waarde als
klein facet van een zich evoluerende
samenleving.
Onlangs is in Wenen het 19e Inter
nationale congres gehouden door onge
veer 350 afgevaardigden uit de Oud-Ka
tholieke kerk in de verschillende lan
den, waarbij ook afgevaardigden waren
uit kerken, met welke de Oud-Katho
lieke kerk besloot tot volledige ge
meenschap. Dat waren de Spaanse
Hervormde Episcopaalse kerk, de Lu-
sitaanse kerk van Portugal en de Phi-
lippijnse Onafhankelijke Katholieke
kerk. De overeenkomst daartoe werd
ondertekend in een vergadering van de
bisschoppen der kerken voorafgaand
aan het congres. De voorwaarden van
deze gemeenschap zijn dezelfde als in
1931 door de Oud-Katholieken werden
overeengekomen met de Anglicaanse
gemeenschap. Het betekent deelne
ming in de bediening der sacramenten.
De Oud-Katholieke gemeenschap
wordt gevormd door een aantal ker
ken in Europese landen, die in de
loop der eeuwen zich hebben losge
maakt van de Rooms-Katholieke kerk.
De oudste groep is de Kerk van
Utrecht, die gesticht werd in 1742. De
Duitse, Oostenrijkse en Zwitserse ker
ken maakten zich los van de Rooms-
Katholieke kerk na het eerste Vati
caanse Concilie vooral wegens de af
kondiging van het dogma van de on
feilbaarheid van de paus. In totaal tel
len deze kerken ongeveer 500.000 le
den. De drie kerken die er nu bij zijn
gekomen maken dat aantal aanzienlijk
groter. De kerken in Spanje en Portu
gal zijn maar klein, maar die in de
Philippijnen telt 1.600.000 leden!
Bij het congres waren waarnemers
aanwezig van de Rooms-Katholieke
kerk, van verschillende Orthodoxe ker
ken, van de Anglicaanse gemeenschap
en van de Wereldraad van Kerken.
