DE NOORMANNEN KOMEN!
Nieuwe sleutel tot een oud
Wm
Wekelijks toegevoegd aan alle edities van
Haarlems Dagblad/Oprechte Haarleitische Courant
m
«*- N*.
Wie de „Vikingen"
alleen beschouwt
als ruwe barbaren
doet hen onrecht;
zij leverden - op
hun manier - een
bijdrage aan onze
Westerse cultuur
mljMÊm
Erbij
Een opgegraven en gerestau
reerd Drakenschip van de Noor
mannen.
Naar aanleiding van het juist ver
schenen boek De Vikingen, vertelt
Theo de Vries over deze „woeste
rovers" die zo is het resultaat van
de jongste onderzoekingen heel
wat meer beschaafd waren dan men
vroeger dacht.
A
Fragment van een miniatuur
van omstreeks 900: Vikingen
varen ten aanval.
WEET U HET NOG uit de
schoolse geschiedenisboek
jes? De kustbewoners van
West-Europa baden elke avond na
het Onze Vader: „En van de Noor
mannen verlos ons, Heer!".
Wanneer het jaargetijde aange
broken was dat men de woeste Vi
kingen kon verwachten, stonden op
de hoogste duinen wachtposten te
turen over zee. Op geregelde af
standen langs de kust waren
vluchtburchten ingericht zo ver
onderstellen moderne historici, zo
als de Belgische professor Van
Werveke waar de bevolking in
tijden van nood bescherming vond
voor het vege lijf en de geringe
„tilhave"-goederen die men kon
meenemen, die getild konden wor
den.
Op deze wijze zou men de oudste
vestiging van Middelburg, de ron
de burcht op Oost-Voorne en die
van Leiden willen verklaren.
STEL U DE ANGST van de eenvou
dige kustbewoners van die tijden voor.
Elke avond kon het gebeuren. Al was
de wereld ruim. duizend jaar jonger
dan nu, en al veronderstelt men dat
de mensen toen ruwer waren dan
thans, we mogen toch niet vergeten
dat ook zij van vrouw en kinderen
hielden, dat men ook toen de weinige
bezittingen die men had, niet gaarne
verloor.
Onheilspellend trekken op zo'n avond
de jagende wolken door het luchtruim.
De wind is westelijk, de golven niet te
hooger dreigt gevaar! Er gaan al
enkele dagen geruchten dat de rovers
ver in het noorden zijn gesignaleerd.
Een snelle bode te paard bracht het
bericht
De uitzichtposten op de hoogste dui
nen worden bezet. Somber en zwijgen
zoekt de bevolking het bed op. Men
vergeet de veelzeggende toevoeging
niet bij het avondgebedMaar te
gen het morgengrauwen klinkt opeens
het noodsignaal. Een hoorn wordt ge
blazen. Aan de kim zijn de roodwit ge
streepte zeilen nog nauwelijks zicht
baar, maar ze varen snel, deze dra-
kenboten!
De kustbevolking vlucht haastig
naar de ronde burcht met de hoge
aarden wallen. Slechts enkele bezittin
gen kan men meenemen. Als het vege
lijf gered wordt, is al veel gewonnen.
Men weet immers uit de verhalen hóé
de Vikingen kunnen huishouden. Geen
man en geen vrouw worden gespaard.
Alleen de jonge meisjes en knapen, die
men op de slavenmarkten in het zui
den van Europa voor goud kan ver
kopen, laat men in leven. Plundering
en marteling om de plaats van de ver
borgen schatten te weten te komen zijn
aan de orde van de dag.
Ja, zó hebben wij altijd over die
Noormannen gelezen. En waarschijn
lijk niet ten onrechte, ofschoon natuur
lijk de verhalen van de beroofden en
geplunderden wel zwaar aangezet zul
len zijn. De monniken die in die eeu
wen de kronieken schreven, zagen in
de heidense Noormannen de aardse
vertegenwoordigers van de helse
machten, zodat hun al het kwaad toe
geschreven werd dat maar denkbaar
was.
Doch in de vroege middeleeuwen
was het plunderen van vijandelijke,
liefst weerloze, kustdorpen heel nor
maal. Al de bewoners van zo'n dorp
waren vijanden, die, als ze niet al te
sterk waren, zonder gewetensbezwaar
gedood mochten worden. Van hun be-
IWMAAAfWWWWVWUVVVUVUUUUUWWWWUUVUVWVWWUVWVWVUWWUWV.-
zittingen kon alles, wat niet te zwaar
was, worden meegenomen.
Bewoners van plaatsen die tegen
woordig nog geen kwartier rijden van
elkaar af liggen, waren destijds el-
kaars grootste vijanden en plunderden
elkaar vaak beurtelings met een gre
tigheid, die een veel minder slechte
zaak waardig geweest was.
En als men dan zo over landgenoten
dacht, hoe zal men dan wel gestaan
hebben tegenover mensen wier taal
men in het geheel niet verstond,
wier gebruiken men niet kende, en
die men dus vreemd en afkeurens
waardig vond?
Wanneer schepen uit het graafschap
Holland ter kruisvaart gaan let wel:
„ter kruisvaart" dan brengen ze
ook en passant een bezoek aan enkele
Moorse stadjes aan de Spaanse kust.
En als wij de kronieken van de Mu
zelmannen mogen geloven en waar
om zouden we niet, het waren immers
vaak hoogbeschaafde lieden die de
klassieke wetenschap van Hellas en
Rome voor het Westen hebben be
waard en doorgegeven ging het bij
zo'n „bezoek" van de Hollandse kruis
vaarders bepaald niet zachtzinnig toe.
De Hollanders hielden daar huis (ja,
we kunnen geen betere vergelijking
vinden) zoals de Vikingen hiér eens
hadden huisgehouden. Roof, plunde
ring, aanranding, marteling het
gewone verhaal. „Geen oog kon droog
blijven, dat dit aanschouwde no
teerde een Moorse priester. De chris
telijke kustbewoners van West-Europa
waren in de ogen van de heidense
Noormannen echt niet veel beter dan
de Moren in die van ónze verre voor
ouders. De Vikingen waren stellig
wreed en bloeddorstig, maar niét er
ger dan toen „algemeen gebruikelijk"
was.
Zien wij de Noormannen alleen als
bloeddorstige rovers, dan doen wij ze
groot onrecht. Ze waren meer, veel
meer.
Wij leerden nooit op school dat die
zelfde „roofzuchtige" Vikingen grote
delen van Engeland bijna geheel zon
der bloedvergieten veroverden, in Ier
land steden stichtten, in Frankrijk een
machtige provincie (groter dan het
huidige Normandië) bestuurden, en ge
heel Frisia beheersten dat kan be
tekenen ongeveer het huidige grondge
bied van Nederland en België teza
men. Zij vestigden in Spanje, in Noord-
Afrika en op Sicilië koloniën, waar
van er enkele uitgroeiden tot een ko
ninkrijk. Zij vielen Constantinopel aan
en dienden de Byzantijnse keizers als
uitermate trouwe lijfwachten. In Rus
land stichtten zij een groot rijk met
een eigen dynastie, het begin van dat
land als een politieke eenheid. Zij ont
dekten en koloniseerden IJsland en
Groenland en verkenden Amerika,
lang voor Columbus' tijdDoor hun
reizen, het onderhouden van contacten
met de kustbevolking (contact dat
heus niet alleen uit vijandelijke daden
bestaan moet hebben, maar ook nor
male handel betrof) hebben de Vikin
gen, op hun manier, een eigen cul
tuur door Europa verspreid.
En al deze rijken van de Noorman
nen, zowel in ons land als in Frank
rijk, Engeland, Sicilië,, Noord-Afrika of
Rusland, werden voor die tijd zeer
redelijk geregeerd.
Zij kenden een gevechtstactiek die
beter was dan die der toenmalige
mjgslieden van West-Europa. Het
schaakspel was nu eenmaal een ge
liefkoosd spel bij de Noormannen. Ja,
ze waren niet zo onbeschaafd
Zij vochten in een wigformatie. De
aanvoerder, beschermd door zijn
schildknaap, stond aan de spits. Een
geliefkoosde tactiek was dan, voor te
wenden dat zij vluchtten. De tegen
partij liet zich verleiden om de slagor
de te verbreken, maar zag dan tot
haar verbijstering dat de Vikingen
vliegensvlug rechtsomkeerd maakten
en zich op hun tegenstanders stortten
om dezen te vernietigen.
Zo'n tactiek was natuurlijk alleen
mogelijk bij zeer gedisciplineerde troe
pen. Ofschoon de Vikingen vrijheids
lievend waren, handhaafden zij in het
gevecht en onvoorwaardelijke gehoor
zaamheid aan >de eenmaal gekozen
aanvoerder.
Men vergeet bij dit alles wel eens
dat deze Noormannen van huisuit land
bouwers waren. Niet in de eerste
plaats krijgslieden of rovers, maar
mensen die er op uit waren nieuwe
grond te veroveren om daarvan te le
ven. Zij deden dus niets anders (op
kleinere schaal) dan wat de Europea
nen drie eeuwen lang in Noord- en
Zuid-Amerika, in Zuid-Afrika en
Australië hebben gedaan. En daarbij
roeiden de Vikingen doorgaans niet de
gehele oorspronkelijke bevolking uit.
Integendeel, die lieten ze meestal on
gemoeid, ofschoon ze natuurlijk wél de
beste stukken grond in bezit namen.
Dit zijn dan de Noormannen die echt
op verovering uittrokken. Die naar IJs
land voeren en later naar Groenland.
Die hertogdommen in onze kuststre-
Grote in een havenplaats vreemde
schepen langs de kust hebben zien va
ren. De keizer realiseerde zich als in
een visioen dat dit vijanden waren en
geen kooplieden. De tranen stroomden
de oude heerser over de wangen. Tegen
zijn hofhouding zei hij: „Ik vrees geen
kwaad van deze waardeloze schelmen.
Nee, het doet mij leed te bedenken dat
zij tijdens mijn leven deze kust al dur
ven te schenden. En ik word verscheurd
door een groot verdriet, omdat ik voor
zie wat zij mijn nazaten zullen aan
doen."
Er zijn theorieën om de aanvallen
van de Noormannen op de zuidelijke
kusten te verklaren. Allereerst schij
nen in de achtste eeuw de schepen der
Noormannen zo verbeterd te zijn, dat
zij volkomen zeewaardig werden, zodat
ook de hoogste golven op de oceanen
getrotseerd konden worden. Archeolo
gische opgravingen schijnen deze theo
rie te bevestigen. Het „drakenschip"
van de Noormannen, zo genoemd om
dat de voorsteven versierd was met
een drakekop, was inderdaad een voor
treffelijk vaartuig. Nog in onze dagen
zijn kopieën van deze schepen gemaakt
Tekening uit een
handschrift uit de
negende eeuw: Vi
kingen vallen een
stad aan.
ken met goedvinden van de Duitse
keizers stichtten, die het eerste Rus
sische rijk grondvestten. Er waren ook
de andere soorten Vikingen, die er al
leen op uit waren om te roven en te
plunderen! Zulke misdadigers zijn er
bij elk volk altijd geweest.
Onderzoekers hebben zich lang met
deze kwellende vraag bezig gehouden:
hoe kwam het dat omstreeks het jaar
800 plotseling deze Vikingen-invasie be
gonnen om tweeënhalve eeuw te duren
en dan even plotseling op te houden?
Er zijn talloze theorieën. Er zijn ver
schillende redenen te bedenken die bij
elkaar deze plotselinge explosie kun
nen verklaren. In de oude liederen
opgetekend in de Edda, uit de
runeninscripties op vele stenen, en
door de huidige opgravingen meent
men enkele antwoorden te kunnen ge
ven.
Het verhaal gaat dat in een Zuiden
gelse haven in het jaar 789 vreemde
schepen verschenen. Vele jaren waren
er geen vijandelijkheden aan Albions
kust geweest. Toen de vreemdelingen
hun schepen meerden, kwam een edel
man, die ter plaatse de Engelse ko
ning vertegenwoordigde, naar hen toe
en beval hun op hoge toon hun wapens
af te doen en hem te volgen om hen
aan de koning te tonen. De Vikingen
want dit waren die „kooplieden
werden door het bevel woedend en ze
sloegen de edelman dood. Vervolgens
punderden zij de stad. Dit moet de
eerste aanval op het Westen zijn ge
weest. Kort daarna, in het jaar van
zijn kroning (800), zou keizer Karei de
en men is hiermee zonder enige moei
te de Atlantische Oceaan overgestoken.
De kapitein van zo'n schip verklaarde
later: „Ik zit liever in zo'n rank vaar
tuig dat op één golf loopt, dan op de
lange moderne passasiersschepen die
dwars door de zeeën heen moeten!"
Verder waren alle goede landbouw
gronden in de Scandinavische landen
zo omstreeks het jaar 800 geheel in
cultuur gebracht. De oudste zoon erfde
de boerenhoeve, de andere zoons moes
ten maar zien hóé en waar zij hun
kost verdienden. De gezinnen waren
vrij groot het is vrijwel zeker dat
de meeste Noormannen meer dan één
vrouw bezaten en zo kwam het dat
vrij plotseling grote landstreken van
het toenmalige Scandinavië overbe
volkt raakten.
Een derde theorie wil dat het Wes
ten zich omstreeks die jaren met de
landen der Noormannen en hun buren
ging bemoeien en dat van de weerom
stuit de Vikingen hun aandacht op het
Westen gingen richten. De Saksen, die
tussen Eems en Wezer woonden, wer
den op vrij hardhandige manier door
Karei de Grote onderworpen en tot het
christendom gedwongen. Deze Saksen
kon men als (verre) „neven" van de
Noormannen beschouwen.
Bovendien was op dat ogenblik het
Westen enorm verzwakt. Het zwaarte
punt van Europa had eeuwenlang in
het zuiden, in Rome gelegen. Daarna
was Constantinopel centrum van de
toenmalige beschaving geworden. Maar
in de achtste eeuw waren door de kust
landen van Noord-Afrika de Moren
Koningsportret (Vikingkunst)
ook wel Saracenen genoemd opge
drongen en de Middellandse Zee werd
voor het christendom afgesloten.
West-Europa kwam nu op zichzelf te
staan. De zuidelijke landen maakten
een omwenteling door en raakten in
wendig verzwakt. Was dit niet het ge
val geweest, dan hadden de Vikingen
nooit veel kans gehad, zo ongenadig te
kunnen toeslaan.
Maar niet alleen vechten en verove-
ren was wat de Vikingen deden, hun
goede schepen, die volgens een Indiaan
se overlevering „over de golven gle
den als slangen", stelden hen in staat
naar de verste küsten te varen. Zo werd
IJsland ontdekt. Eerst door de storm
voortgedreven, later was men het
eiland gaan zoeken. Volgens het ver
haal hadden zulke op verkenning uit
gaande schepen altijd enkele raven aan
boord. Geen duif, zoals Noach, maar
wel met hetzelfde doel. Als men wilde
weten of land dichtbij was, liet men
een raaf de vogel van de door de
Vikingen vereerde oppergod Odin los
en de koers die deze vogel volgde, nam
het schip ook.
Van IJsland trokken de Noormannen
naar Groenland. Daar vestigden zij
zich. Enkele eeuwen lang bleef het con
tact met het moederland, Noorwegen,
bestaan. Daarna zakte het initiatief van
de Vikingen ineen. De kolonie op Groen
land werd vergeten en toen men in
de achttiende eeuw weer naar Groen
land voer, bleek de kolonie te zijn uit
gestorven. Jarenland was het een raad
sel waarom dit was geschied. Onder
zoekingen leidden in onze tijd tot
de conclusie dat vitaminengebrek de
oorzaak was.
De skeletten van de in de graven
gevonden mannen waren niet langer
dan 1.50 meter en die van de vrouwen
nergens boven de 1.20 meter: gevolg
van chronische ondervoeding geduren
de meerdere generaties!
Bij hun reizen naar Groenland kwa
men de Vikingen ook op de kusten van
Noord-Amerika terecht. Dat werd tot
voor kort bestreden, maar nu is het
onomstotelijk bewezen. De opgravin
gen van dr. Ingstad, onlangs op het
eiland Newfoundland verricht, bewe
zen dat de Vikingen inderdaad in Ame
rika hebben gewoond. Een recenter be
wijs is de landkaart uit 1460 die nu
pas onlangs werd teruggevonden.
Na het jaar 1000, als de westelijke
wereld opleeft en zich tegen aanvallen
te weer gaat stellen, is het met de
stootkracht van de Vikingen gedaan.
Ze worden op alle fronten verslagen.
Vaak door hun vroegere landgenoten
die in dienst genomen waren door
vreemde heersers of van deze land ge
kregen hadden op de belofte dat zij
het land tegen de Noormannen zouden
beschermen. En zo eindigt dan het
tijdperk, waarin een groot deel
van Europa gezucht en geleden had on
der de invasies der Vikingen.
Hoe zich dat allemaal precies heeft
afgespeeld, hoe de Vikingencultuur was
en wat nu haar achtergronden waren,
dat kunt u lezen in het prachtige boek
vol uitstekende illustraties, dat de
zer dagen bij de uitgeverrij Gaade in
Den Haag verschenen is onder de titel
DE VIKINGEN (geschreven door
F. Donovan en Sit Thoman Kendrick).
Een boek waaraan vele bijzonderhe
den voor dit artikel werden ontleend
en waarvan we u de lezing van hart»
aanbevelen.
