Hmtkimmt Ifmuidet
I
EEN WERELD-IN-DE WERELD
GEVAT IN STEEN EN STAAL
i
De Haarlemse koepelgevangenis
Het gezicht van een stad wordt bepaald
D
Directeur Hummelen
moeten veranderen in
„De huidige straffen
schadeloosstelling"
i
o
door de contouren van zijn gebouwen. Zeg Haarlem, en ieder
een ziet de stad voor zich met zijn Grote Kerk, zijn Sint Bavo,
zijn pittoreske gevels boven de grachten en de koepel van zijn
gevangenis; een sinister colosseum, volkomen geïsoleerd van de
buitenwereld, die het aan alle zijden omringt, maar die er door
hoge muren, tralies en forse grendels toch zo oneindig ver van leeft.
De Haarlemse koepelgevangenis,
een stadje in de stad, met aan het
hoofd directeur P. Hummelen.
Reportage:
BERRY ZAND
SCHOLTEN
Foto's:
CEES DE BOER
Het inwendige van de koepel.
Tweehonderd cellen, verdeeld over
vier verdiepingen. Onder leiding
van een op het C.I.O.S. opgeleide
kracht sporten de gevangenen in
groepen.
DE GEVANGENIS is een wereld in de wereld, een
stadje in de stad. Er wonen ruim honderd mensen,
ieder voor een periode, die varieert van een half tot
twee en een half jaar. Mensen die wellicht nog kort
geleden met ons spraken, met ons werkten en met ons
liepen in dezelfde straat.
Het zijn nu in gelijkvormige kledij gestoken celbe
woners geworden, door ons, de maatschappij, opgebor
gen, omdat zij niet geleefd hebben naar de normen, die
onze voorvaderen, u en ik hebben gesteld en die zijn
vastgelegd in dikke boeken. Voor ruim honderd van
deze mensen heeft zich de deur van de Haarlemse ge
vangenis gesloten en zij zijn een leven begonnen in een
wereld midden in en toch zo ver van de onze af.
H
Vele gevangenen leveren verbluf
fende staaltjes van huisvlijt. Des
ondanks is directeur Hummelen
van mening dat volwaardig werk
positiever zou zijn.
ÜH
Een van de tweehonderd cellen. Links het opklapbed, daarachter, keurig
afgeschermd, de ouderwetse ton. De studiezin en de liefde voor de
literatuur worden gestimuleerd.
Opnieuw beginnen
Mooie stellingen
Selectie
De boekbinderij, waar veel universiteitsboéken worden gerepareerd.
T onnensysteem
Schadeloosstelling
EN HOOG boven Haarlem torent de
koepel, een massa van steen en staal
waar door ieder celraam het licht van
de onbereikbare vrijheid naar binnen-
straalt. Buiten bewegen wij ons mo
tor-, scooter- en autorijdend in alle
richtingen die we willen in het co
losseum dringen slechts vaag de uit-
laatgeluiden door de mensen binnen
bewegen zich op de strikte regelmaat
van het dagelijks schema: van de cel
naar de werkzaal en terug, en in de
cel van muur tot muur.
Toch zullen voor al deze mensen
ook de deuren weer open gaan. Wan
neer hun straftijd om is, of wanneer
hun V.I., hun voorwaardelijke invrij-
heidsstelling, intreedt. De wijze waar
op zij zich weer in onze maatschappij
zullen aanpassen is mede afhankelijk
van de wijze waarop wij hen zullen
opvangen én van die gedurende hun
verblijf in de gevangenis.
DE HAARLEMSE koepelgevange
nis is een oud gebouw. Het is
gebouwd rond de eeuwwisseling naar
Amerikaans voorbeeld, toen in Ameri
ka dit bouwsysteem al weer afge
schaft was. Nederland telt drie /an
deze koepelgevangenissen, in Breda,
Arnhem en Haarlem. Er is enige tijd
sprake geweest van een drastische sa
nering van ons gevangeniswezen,
waarbij gesuggereerd werd dat de
Haarlemse gevangenis zou verdwij
nen. De vorige minister van Justitie
heeft hierover een uitvoerig apport
opgesteld, maar geldgebrek is er de
oorzaak van geweest dat de sanering
op bescheidener voet ter hand geho-
men kon worden dan in de bedoeling
lag. De laatste jaren is er veel ver
beterd en gerestaureerd aan de Haar
lemse koepel, en het ziet er dan ook
naar uit dat het gebouw de eerste de-
cennnia nog wel gebruikt zal worden
voor het doel waarvoor het gebouwd
is. Dat in de afgelopen tientallen ja
ren het gevangeniswezen in ons land
drastisch is gesaneerd, valt in deze re
portage te lezen. De voorstelling die
velen nog van een gevangenis hebben,
als een afspiegeling van het Inferno, is
in de gevangenisgebouwen zelf reeds
lang uit de herinnering gewist.
We hebben negentien grote gevange
nissen in Nederland en drie jeugdge
vangenissen. In Haarlem staat de re
cidivistengevangenis voor delinquen
ten met een straf van zes maanden tot
tweeëneenhalf jaar. Aan het hoofd van
de Haarlemse gevangenis staat de 51-
jarige directeur P. Hummelen, een
Drent van geboorte, een man die zijn
„„.Af.
ET IS EEN vroege, winterse
morgen. De toegang tot de ge
vangenis aan de Harmenjansweg is
hermetisch afgesloten. De deuren heb
ben geen klink. Slechts een bescheiden
belknopje geeft te kennen dat verbin
ding van buiten af mogelijk is. Een
wrang filosofisch gedachtenspronge-
tje: de verbinding met de buitenwe
reld hangt aan een dun koperen schel-
ledraad. Aan de andere zijde van de
deur rinkelen sleutels en de brede
eiken deur zwaait open. Binnen gaat de
portier voor naar een volgende deur,
naar een volgend hek, die allemaal
secuur worden gesloten. Dan overhuift
de enorme koepel ons met de starre
kilheid van zijn machtige constructie.
Vier galerijen met tweehonderd cellen,
waarvan er thans ruim honderd be
woond zijn, verbonden door stalen wen
teltrappen. In het midden de betonnen
vlakte die voor zaalsporten geschikt
gemaakt is. Naast me staat directeur
Hummelen. Hij overlegt op zachte
toon met een bewaker. Ben ik de eni
ge die is overmand door de intense
somberte van dit gebouw? Enkele me
ters boven ons hangt de fotograaf
over de stalen hekken. Ook hij ziet
starend voor zich uit en als even later
zijn statief met een tik het hek raakt,
wordt het geluid duizendmaal weer
kaatst.
IN DE KAMER van de directeur is
het warm, gezellig en comfortabel. Op
het bureau en de kasten staan werk
stukken van de gevangenen, die zij bij
hun ontslag aan hun directeur hebben
gegeven. De heer Hummelen, achter
zijn bureau, vertelt van zijn ervarin
gen, zijn gedachten en zijn plannen.
Het is goed voor te stellen dat de
meest verstokte delinquent, die met
hem praat, bereid is er tijdens zijn
verblijf in de koepel van te maken
wat ervan te maken valt.
Terwijl zijn handen spelen met een
in hout uitgesneden dierenfiguur hij
heeft het zojuist van een van de ge
vangenen gekregen klinkt zijn stem:
„Het gevangenisleven is zwaar, zowel
voor de gevangenen als voor het perso
neel. Het is een moeilijk beroep, om
dat de resultaten dikwijls zo negatief
zijn. Het is constant opnieuw beginnen.
hele leven in, om en bij de gevange
nis heeft gewerkt en die nu, na zijn
jarenlange ervaring, een volkomen
nieuwe straftheorie heeft opgebouwd,
die gebaseerd is op schadeloosstelling.
Die theorie fundeert hij met de ge
degen argumenten van de man uit het
vak, zich nauwelijks bekommerend om
het feit dat hij met zijn theorie een
revolutie in ons strafrechtelijke bestel
kan ontketenen. Piet Hummelen is een
man die zich inleeft in de situatie van
de ruim honderd mensen voor wie hij,
omdat wij ze om welke reden dan ook
uit de maatschappij hebben verban
nen, de zorg en de verantwoording
heeft. Een directeur die in het active
ren van zijn gasten voor hem een
wijd begrip de voornaamste bijdra
ge voor de resocialisering ziet. Hij is
een vurig Adleriaan, bij het doorwer
ken van de theorieën van Freud, Jung,
Kunkel en Adler heeft hij in deze
laatste zijn geestelijke co-equipier ge
vonden, hetgeen uit zijn stellingen en
plannen duidelijk naar voren komt.
Met zo'n man aan het hoofd is het
duidelijk dat de situatie in de Haar
lemse gevangenis bepaald niet statisch
is en toen ik hem belde voor het ma
ken van deze reportage, verleende hij
alle mogelijke medewerking.
De gemiddelde leeftijd van de gevan
genen wordt steeds jonger. Het lijkt of
de oudere recidivisten afgestompt ra
ken en niet meer het initiatief voor
een misdrijf kunnen opbrengen. De
grootste groep wordt gevormd tussen
mensen van 23 tot 35 jaar!"
Over het personeelstekort: „Wie wil
er tegenwoordig nog gevangenbe
waarder zijn? We hebben een groot
personeelstekort, vooral ook omdat we
aan het personeel zulke hoge eisen
moeten stellen. U moet niet vergeten
dat onze gasten dikwijls vol agressie-
gevoelens zitten, vol frustraties en vol
onlust. Zij zien de bewaarder als de
vertegenwoordiger van de maatschap
pij, die hun de vrijheid ontnomen heeft
en zij reageren hun grieven af op het
personeel, dat een engelengeduld moét
hebben".
Over de gevangenen; „Moderne psy
chologen poneren vaak de mooiste stel
lingen die in de praktijk niets waard
zijn. Van een katheder in het univer
siteitsgebouw is het prachtig om te
theoretiseren. Ze zeggen dan dat de
band met de gezinnen onderhouden
moet worden, maar hoevelen Lebben
niet eens familie? Hoevelen hebben
een gebroken gezin of hebben tot dus
verre gewoon in concubinaat geleefd?
Ze zeggen: „pas dit of dat eens toe!",
maar ze vergeten dat zij bij het op
maken van hun hypothese van hun ei
gen gedachtengang uit redeneren. Die
van onze meeste gevangenen is echter
zo heel anders. Deze mensen hebben
een heel ander cultuurpatroon. Men
zegt: Laat hen werken voor hun ge
zin en betaal hun normaal loon!" Weet
u wat dan gebeurt? Wanneer ze vrij
komen permitteren ze zich de tijdelij
ke luxe van hun op dat moment ge
vulde beurs tot het geld op is en ze
vervallen in hun oude kwaal. Dat
werkt zelfs anti-socialiserend".
i E NIEUWE beginselenwet
van
het
gevangenisstelsel voorgeschreven. Na
de uitspraak van de rechter wordt een
delinquent thans naar recidive, sexe,
leeftijd en straf duur gescheiden. Zo
zitten in Breda de zwaarst gestrafte ge
vangenen. Dit geschiedt door selecteurs
De vorige minister van Justitie heeft
een gevangenisnota ingediend, waarin
een compleet hervormingsplaiï is opge
nomen. Het is een zeer revolutionair
plan, maar gebrek aan financiën laat
de uitvoering helaas langer wachten
dan wenselijk zou zijn. Op grond daar
van is er de laatste jaren in de Haar
lemse koepel, die aanvankelijk zou
verdwijnen, weer veel verbeterd.
Lang geleden werd er al centrale
verwarming aangelegd en nu wordt het
voorgebouw wat aantrekkelijker ge
maakt, komt er T.L.-verlichting in de
cellen, waardoor het wat prettiger voor
de gevangenen wordt om te lezen etc.,
en is er in elke cel een radioluidspre
ker aangelegd. Er zijn opklapbedden
gekomen die de cel meer ruimte ge
ven en die voorzien zijn van schuim-
plastic matrassen. De werkzalen zijn
gemoderniseerd en op dit moment wordt
er verbouwd in de administratiesector
en in de gangen. Een probleem vormt
de toiletgelegenheid: in elke cel staan,
weliswaar keurig afgeschermd, de
ouderwetse tonnetjes.
De heer Hummelen zegt hierover:
"„Buiten de gevangenissen maakt men
veel bezwaar tegen het tonnensysteem
maar doe het nu eens anders in dit
oude gebouw. Wanneer we bijvoor
beeld gezamenlijke toiletten aanleggen.
Wat denkt u dan van het personeel,
dat nu al zo overbelast is. Elke minuut
kan dan 's avonds een bewaker naar
een cel lopen, omdat een gevangene zo
nodig moet en die man heeft geen
haast, voor hem is het een uitje. Bo
vendien zijn de tonnen volkomen lucht
dicht afgesloten, worden ze elke dag ge
leegd en gereinigd en zijn ze voorzien
van een rand waarin elke dag een
beetje desinfecterend middel gegoten
wordt. Ik heb nog nooit iets van een
luchtje geroken."
Is hij op dit punt wellicht ietwat be
houdend, zo progressief is hij op een
belangrijker terrein. „De fout van ons
huidige gevangenisstelsel is, dat de ge
straften er na hun straftijd dikwijls
niet beter op geworden zijn. Wij slui
ten hen op, trachten er wat van te ma
ken door hun te laten sporten, te laten
lezen en wat eenvoudig werk te laten
verrichten. Het behoud van elk mens,
op welk niveau ook, is zijn zelfrespect.
Het zelfrespect weerhoudt mensen din
gen te doen en dingen te laten. We moe
ten er van uit gaan dat dat bij elk indi
vidu aanwezig is in welke mate dan ook.
Een man die 'n strafbaar feit gepleegd
heeft, hierbinnen voor 'n tijd wordt op
geborgen en die er na een tijd van be
trekkelijke passiviteit weer uitkomt is
niet verbeterd, hoogstens verbitterd.
Ons stelsel zou omgevormd moeten
worden in die zin, dat evenals in de
maatschappij, ook in de gevangenis ge
zegd wordt: „Wat presteer je?" Daar
om zou in plaats van gevangenisstraf
alleen, een gecombineerde schadever-
goedingsstraf gevonnist moeten wor
den.
DIT DRUIST in tegen de gangbare
scheiding van strafrecht en civiel
recht, maar het biedt het voordeel dat
ook het slachtoffer, waaronder ik ook
de maatschappij reken, eens aan bod
komt. Ik ga er van uit dat net voor
elke gestrafte beter zou zijn, wanneer
hij door de rechter een schadevergoe-
dingsstraf opgelegd zou krijgen, te ver
dienen in de gevangenis. Daarvoor .ou
den bij de gevangenissen goede werk
plaatsen moeten komen, waar de ge
straften volwaardig werk zouden kun
nen uitvoeren tegen een volwaardig
loon. Dit loon kan gebruikt worden als
schadeloosstelling en het geeft de ge
strafte het idee dat hij iets, al is het
nog zo weinig, heeft goedgemaakt. Hoe
sneller hij zijn schadeloosstellingsstraf
heeft verdiend, hoe sneller hij /rij
komt, binnen zekere normen na
tuurlijk.
Ik geloof dat hierdoor de delinquent
wordt geactiveerd, hij heeft het idee
dat hij voor zichzelf èn voor de bena
deelde werkt en dat hij voor zijn ar
beid betaald wordt. Dat appelleert aan
zijn zelfrespect. Het biedt voor hem
verder de gelegenheid zich in een oe-
paald vak te bekwamen waardoor hij
later gemakkelijker in de maatschap
pij kan terugkomen, wat later het werk
voor de reklassering ook ver
licht. Bovendien kan de man leren
(Vervolg zie pagina 7)
