Vernageld geheim van de kunstschat
in middeleeuwse kelders van slot Vaduz
SLIK UW PIJN WEG MET EEN "AKKERTJE
San balm m
DAM PO
De verzameling van de vorst van Liechtenstein
<-A 4
NEGEN MUZEN
George Robert verlaat
na 42 jaar de C.O.V.
„Wartezeit", nieuwe kosmische roman
van Grass, kerstgrap van Duitse krant
ruwe n rMncw?
■HhhBF
WOENSDAG 12 JANUARI 196 6
13
mmmzu"
Straatje om met Dorus
De kunstdiefstal
te Besan^on
Mej. mr. Th. F. Lemaire
verlaat V ARA-TV
Parodiërende recentie niet herkend
De radio geeft donderdag
T elevisie pro gr anima
verkouden
„De kale Zangeres
Nico Scheepmaker
VADUZ, LIECHTENSTEIN (AP) Een schilderijen-
verzameling van onschatbare waarde is opgeslagen in
de schemerduistere kelders van een dertiende-eeuws
kasteel, dat hoog boven een der kleinste staten ter we
reld gebouwd is. De eigenaar is prins Franz Josef II, de
twaalfde heerser van Liechtenstein, een landje met
18.000 inwoners die een smalle vallei langs de Rijn tus
sen hoge Alpenpieken bewonen. De waarde van de ver
zameling, die uit ongeveer 1500 schilderijen bestaat, is
nooit geschat. Sommige kunsthandelaars beweren dat
een cijfer van 150 miljoen dollar veel te laag zou zijn. De
vorige maand heeft de prins doodkalm een bod van zes
miljoen dollar op een op hout geschilderde Leonardo da
Vinei, voorstellende een jonge patricischevrouw uit
Florence, die voor Ginevra dei Benei wordt gehouden,
afgewezen. Er worden geen bijzonderheden over de
prinselijke schilderijenschat gegeven en slechts weinige
bezoekers worden toegelaten in de kelders, waar onon-
1 hi.
tv i* >i.
'i x
IN DE TIJD, toen Liechtenstein groter
was dan de huidige 150 vierkante kilome
ters, ingeklemd tussen Zwitserland en
Oostenrijk, waren zijn heersers zeer be
kend om hun belangstelling voor de kunst.
Karl Eusebius (1611-1684) was de eer
ste vorst van Liechtenstein, die zijn schat
ten systematisch heeft verzameld en ge
rangschikt. Hij pleegde overleg met voor
aanstaande kunsthandelaars, kocht kost
bare juwelen, tapijten en schilderijen en
droeg zijn zoon op de collectie toegewijd
te beheren. Franz Joseph II kwam aan
de regering in 1938 en betrok anders
dan zijn voorgangers, die er de voorkeur
aan gaven in Oostenrijk of Duitsland te
leven met zijn vrouw en 5 kinderen,
het kasteel van Vaduz, een stevig ge
bouw, 100 meter boven de huizen van
Vaduz.
Na de oorlog zijn enkele schilderijen
tentoongesteld te Londen en Luzern en
voorts is er permanent de reeds vermel
de expositie van 72 stuks in het museum
van Vaduz. Dit museum is uitsluitend
open in de zomer en wordt jaarlijks be
zocht door ongeveer 25.000 personen, hoofd
zakelijk toeristen, die door de stad rij
den. Maar de eigenlijke schat wordt be
waard in het kasteel met zijn mysterieu
ze atmosfeer van een middeleeuws hof.
Franz Joseph II kan tussen de kantelen
van zijn burcht door zijn hele rijk over
zien. Het bestaat uit een ongeveer 25.6
km. lang en van 4.8 tot 8 km. breed dal
met keurige huizen, kerktorens en moder
ne fabrieken.
ONDANKS ZEKERE operette-achtige
karaktertrekken van Liechtenstein val
len er toch geen grappen te maken
met het kleine landje. De statistieken
zijn indrukwekkend. Zij tonen aan, dat
Liechtenstein een van de meest geïndus
trialiseerde landen ter wereld is in ver
houding tot het aantal inwoners. De mo
derne fabrieken in de vallei maken pre-
cisie-instrumenten, machinerieën, kunst
tanden en meubelen. De gevangenis van
het land, die acht cellen telt, is nooit vol
en een politiemacht van 18 man, bijge
staan door een hond, waakt over orde en
recht. Het leger van Liechtenstein is in
1868 ontbonden en zijn uniformen zijn
eerbiedig opgeborgen in het kasteel, teza
men met een indrukwekkende verzame
ling oude wapens. Het volk spreekt drie
dialecten, die een overgang vormen tus
sen de talen van de naburige landen,
Oostenrijk en Zwitserland. Een regering
van vijf ministers wordt door de prins
benoemd uit de leden van de grootste
partij. Er zijn drie partijen, die de rode,
de zwarte, en de groene worden genoemd.
Elke vier jaar worden verkiezingen ge
houden, maar de programma's zijn van
geen belang, want de leuze van iedereen
is: „Trouw aan God, prins en vaderland".
DE SCHILDERIJEN zijn opgeborgen in
de kelders van het kasteel, waar eeuwen
geleden wijn werd bewaard. Ze worden
tweemaal per jaar geïnspecteerd door
deskundigen, die zich onder ede tot ge
heimhouding hebben verplicht. Bekend is,
dat enkele werken ter plaatse zijn geres
taureerd. De prins heeft sinds de Tweede
Wereldoorlog misschien een zesendertig
Linksboven op de foto het oude slot
waarin de kunstschat van de prinse
lijke familie wordt bewaard. Rechts
onder het stadje Vaduz.
derbroken luchtbevochtigers en temperatuurregelaars
gonzen om bederf van de schilderijen te voorkomen. „De
collectie behoort niet aan de staat, maar is persoonlijk
eigendom van de regerende vorst", aldus de chef proto
col van het kasteel, Walter Kranz. Slechts een klein deel
van de verzameling 72 schilderijen wordt tentoon
gesteld in het openbaar museum van Liechtenstein, een
kamer met witte wanden boven het postkantoor en te
vens postzegelmuseum. Deze tentoonstelling bestaat on
der meer uit zestien schilderijen van de Vlaamse mees
ter Peter Paul Rubens en vijftien van Anthonie van
Dijck. De kunsthandelaar Josef Farago, die sinds 1948
in Liechtenstein woont, zegt dat de tentoongestelde
schilderijen „een idee (geven) van wat de rest van de
verzameling betekent", maar ook hij weigerde bijzonder
heden mede te delen. De verzameling is niet verzekerd.
Hofdignitarissen wijzen erop, dat de prins zich dat een
voudig niet kan veroorloven.
enorme verzameling en de 80.000 delen
tellende bibliotheek van het kasteel te be
heren. Verwacht wordt, dat deze stich
ting, die uit drie leden van de familie
zal bestaan, in de komende lente tot
stand zal komen. Het schijnt dat daarna
geen verkoop meer mogelijk zal zijn zon
der haar goedkeuring, maar de prins zal
een belangrijke stem in het kapittel be
houden.
IN DE LICHTENSTEINSE steden Va
duz, Schaan, Triesen en Balzers verwon
deren slechte weinigen zich hierover. Zo
is het eeuwen lang geweest. Dit is een
monarchie en niemand betwist de daden
van de souverein. In de oude koffiehuizen
drinken mannen met blozende gezichten
de wijn van Vaduz en zij spelen er kaart
en domino. Er schijnen hier geen grote
problemen te bestaan en de beroeringen
in afgelegen plaatsen zijn werkelijk ver
af.
Tom Manders zal op zaterdag 22 janua
ri a.s. op het Nederlandse televisiescherm
als „Dorus" zijn rentree maken in de
eerste uitzending van een nieuwe zater
dagavond-serie.
„Dorus gaat een straatje om" is de
titel van dit rechtstreekse programma uit
studio A in Hilversum. Tijdens dit „straat
je om" ontmoet Dorus een vrouwelijke,
een mannelijke en een dansende agent
(Marjo de Vries, Jan Velzenboer en Henk
Flier), een zeer vreemde dame en de van
haar vervreemde echtgenoot (Mies Ver
steeg en Floor Koen), een kioskhouder
(Louis Holst), een gemeentewerker (Sje'f
van Leeuwen), een voortdurend passerend
en een slechts één maal passerend meisje
(Paula Majoor en Trudy Libosan), een
meeloper (Ad Hoeymans), twee werke
loze musici (duo van Heelsbergen), een
scheermesjeseter (Comèl), een man met
een arm in gips (Johan te Slaa), de
dwergpoedel Mizzy, de Sint Bemardhond
Dolluf, een slager (Thom Keiling). De mu
zikale leiding wordt verzorgd door het or
kest Frans de Kok.
Dit programma van Tom Manders
wordt voor de televisie geregisseerd door
Loet Steenbergen.
schilderijen verkocht. Over prijzen zijn
alleen strijdige mededelingen gedaan. Het
is evenwel een feit, dat tien schilderijen
uit de verzameling van Liechtenstein
zich in het Canadese Rijksmuseum te
Ottawa bevinden. Verder bezit het mu
seum van Washington een half dozijn
schilderijen uit het kasteel en het is be
kend, dat de National Gallery te Londen
er enige heeft gekocht, waaronder een
Italiaans altaarstuk uit de 18e eeuw van
zeldzame schoonheid.
NIEMAND WEET, wat de prins met
het geld doet. De veronderstelling is geuit,
dat hij het heeft gebruikt om behoeftige
verwanten te ondersteunen en een deel
van zijn gedurende de tweede wereldoor
log vernield bezit te herstellen. De perio
dieke verkoop van schilderijen schijnt in
de prinselijke familie van Liechtenstein
enige bezorgdheid te hebben gewekt. Kort
voor Kerstmis heeft het prinsdom bekend
gemaakt, dat een „familiestichting" in
het leven zal worden geroepen om dé
De diefstal van een collectie tekeningen
en schetsen, waaronder een Rembrandt,
uit het stedelijk museum van Besan on
(zie pag 1 van ons blad van gisteren) is
waarschijnlijk gepleegd met de bedoeling
de verzekeringsmaatschappij een losgeld
te laten betalen. De waarde van de ge
stolen collectie, die kan worden opgebor
gen in een doos van 40 bij 50 cm. en
15 cm. hoog, ligt tussen de 5 en 10 mil
joen franken (3,5 en 7 miljoen gulden).
De 56 werken omvatten een beroemde
serie van achttien schetsen van Frago-
nard, de trots van het museum. De mees
te van de gestolen werken hadden als the
ma de geboorte van Christus. Ze waren
als speciale kersttentoonstelling getoond.
Op de vitrines zijn geen vingerafdrukken
gevonden. De dieven hoefden alleen maar
het slot van de museumdeur te forceren.
De Fragonards zijn rode krijttekeningen
die de 18de eeuwse kunstenaar heeft ge
maakt na een bezoek aan Rome. De Rem
brandt is een tekening van de geboorte
van Christus. Twee van de tekeningen
zijn van Veronese en twee van Tiepolo.
Behalve de tekeningen worden drie acht
tiende eeuwse schilderijen vermist.
Dirigenten concours. Tot de 38 deelne
mers uit negentien landen aan het con
cours voor jonge dirigenten (tussen
twintig en dertig jaar), dat thans in
New York wordt gehouden, behoren
twee Nederlanders. Het zijn Johannes
F. M. Vonk en Jaap Zeeman.
De chef van de afdeling Documentaire
Programma's van de VARA-televisie-
dienst, mej. mr. Th. F. Lemaire, heeft
het bestuur van de VARA meegedeeld
dat zij haar huidige functie binnenkort
wenst te beëindigen. Zij is tot dit besluit
gekomen omdat de overwegend organisa
torische werkzaamheden haar te weinig
tijd bieden om zich direct en persoonlijk
met sociaal-economische en politieke
vraagstukken te kunnen bezighouden.
De VARA heeft de beslissing van mej.
Lemaire aanvaard, onder het verzoek om
in de toekomst op andere, zakelijk min
der belaste, wijze haar medewerking aan
het VARA-televisie-programma te blijven
verlenen. Hiertoe heeft zij zich beteid ver
klaard. Voorts zal op een nog overeen
te komen datum het adjunct-hoofd van de
VARA-t.v., de heer G. Stappershoef, ont
slag nemen i.v.m. verschillen van opvat
ting.
George Robert heeft om gezondheidsre
denen besloten het dirigentschap van de
Christelijke Oratorium Vereeniging neer
te leggen. Hij heeft de C.O.V. sinds 1923
geleid.
Bij het klimmen der jaren heeft de thans
75-jarige musicus diverse organist- en di
rigentschappen beëindigd, maar het C.O.V.
en het Bach-Ensemble bleef hij dienen.
Nu heeft hij zich moeten beperken tot
het Bach-Ensemble, wat niet verwonder
lijk is voor deze pionier van de Haar
lemse Bachcultuur, hoewel het besluit, om
de C.O.V. na 42 jaar te verlaten, hem
zwaar gevallen moet zijn.
Het bestuur van de C.O.V. heeft de diri
gent Jack P. Loory, die sinds zijn vertrek
uit Haarlem de Handelvereniging in Hil
versum leidt, bereid gevonden de repeti
ties en uitvoering (25 januari) van Han
dels „Semele" te leiden.
(Van onze correspondent)
BONN Teleurstelling bij de vlijtige Duitse lezers van de schrijver
Günter Grass. De man, die beroemd werd door zijn lijvige romans, „De
Hondejaren" en „De Blikken Trommel", heeft géén nieuw boek geschreven,
ondanks een aankondiging in de eerbiedwaardige „Süd-Deutsche Zeitung".
In zijn kerstnummer schreef het Münchener dagblad dat het boek „Warte
zeit" was verschenen van Günter Grass, 1860 pagina's dik en voor liefst 52
D-mark te koop.
„GRASS HEEFT ZIJN BOEK bijna on
gemerkt uitgebracht", schreef de beken
de criticus Joachim Kaiser in zijn bespre
king van „Wartezeit". Hij gaat voort:
„Ook deze roman biedt alleen diegenen
een verrassing, die zich door Günter
Grass' politieke activiteit van de wijs heb
ben laten brengen of vrees hebben laten
aanjagen." Kaiser duidde hier op Grass'
bemoeienissen met de recente verkie-
zinsstrijd in de Bondsrepubliek, waarbij
de auteur zich als een vurig propagan
dist van de sociaal-democratische kandi
daat voor het kanselier schap, Willy
Brandt, ontpopte. Hierop doelt Kaiser ook
als hij schrijft: „In „Wartezeit" is Grass
weer geconfronteerd met Danzig en het
probleem van de verdrevenen. In het lil
de hoofdstuk trekken in een meeslepende
karikatuur achtige verkiezingsrede in een
„br and-snelle, brand-gevaarlijke, ver
brande tijd" de scheppingen van de
Grass-kosmos aan ons voorbij.
KAISERS BESPREKING wordt vervol
gens abacadabra: „Grass kon de onver
mijdelijke zwakten van deze reuze roman
bijna lam leggen: de onverenigbaarheid
van de vluchtelingensituatie en infantilis
me; terwijl de volwassenen „worden be
zocht door herinneringen, visioenen en
breedvoerige fabels, houden de kinderen
zich bezig met zeer onkinderlijke spelen.
Zo vindt er net als in „Kat en Muis"
een bruisende orgie van de wildste
zelfbevrediging plaats, die natuurlijk al
leen als symbool moet worden opgevat.
Als symbool, zowel voor de infantiele
drang van de kinderen als ook voor de
onproduktiviteit van het vluchtelingenge-
doe van de volwassenen. Het is een scène
vol geniale spiegelingen."
AAN HET EIND van zijn bespreking
weet de recensent van de „Süd-Deutsche
Zeitung" nog te melden, dat de openbare
aanklager in Hamburg zou overwegen of
hij het uitvaardigen van een speciale wet
tegen litteratuur als die van Grass, een
zogenaamde „Lex-Grass" zou eisen. Kai
ser eindigt zijn artikel met de opmerking:
„Zo kondigt zich zonder twijfel een sen
sationeel succes van deze Grass-roman
aan."
ALS MEN zich na het lezen van deze
parodiërende recensie die in sommige
Nederlandse bladen aanleiding gaf tot het
bericht dat een nieuw boek van Grass was
verschenen in een Duitse boekhandel
Advertentie
HANDCREAM
I de,uitgedokterde'
HANDCREAM
HILVERSUM I. 402 m. 7.00 KRO. 11.45
VPRO. 14.15-24.00 NCRV.
KRO: 7.00 Nieuws. 7.10 Het levendë
woord: meditatie. 7.15 Lichte grammo-
foonmuziek. (7.30-7.32 Nieuws; 7.45 KNAC
ANWB wegeninformatie). 7.55 Overwe
ging. 8.00 Nieuws. 8.10 Lichte grammo-
foonmuziek. (8.30-8.32 Nieuws). 8.40 Voor
de huisvrouw. 9.35 Waterstanden. 9.40
Schoolradio. 10.00 Aubade: gevarieerd mu
ziekprogramma. 11.00 Voor de zieken.
VPRO: 11.45 Drie Blues-zangers (gr).
12.10 Leven op het land, gesprek. 12.27
Mededelingen t.b.v. land- en tuinbouw.
12.30 Nieuws. 12.40 Deze week, praatje en
reportages van binnenlandse correspon
denten 13.15 Klassieke grammof oonmuziek
13.45 Voor de vrouw. NCRV: 14.15 Zigeu
nerorkest: Hongaarse liederen (gr). 14.25
Klassieke pianotrio's: (opn). 15.00 Bijbel
overdenking. 15.30 Koorzang: geestelijke
liederen. 16.00 Semi-klassieke grarnmo-
foonmuziek. 17.00 Voor de jeugd. 17.15
Bulgaarse volksliederen. 17.35 Stereo:
Licht instrumentaal kwintet. 17.50 Sport-
rubriek. 18.10 Stereo: Amusementsmu
ziek (gr). 18.40 Halte: programma voor
de twintigers. 19.00 Nieuws en weerpraat-
je. 19.10 Radiokrant. 19.30 Geestelijke lie
deren. 19.45 Op de man af, praatje. 19.50
Lichte grammof oonmuziek.. 20.10 Boeren
en burgers in Buitenveen, hoorspel (42).
20.40 Samen uit Samen thuis: ster-
avondprogramma. 22.00 Klavecimbelreci
tal: klassieke muziek. 22.15 Avondover
denking. 22.30 Nieuws. 22.40 Boekbespre
king 22.45 Kerkorgelconcert (opn): klas
sieke muziek. 23.15 Weerwoord: kroniek
van kunst en stijl van leven. 23.45 Klas
sieke pianomuziek (gr). 23.55-24.00 Nieuw
HILVERSUM H. 298 m. 7.00 AVRO. 7.50
VPRO. 8.00-24.00 AVRO.
AVRO: 7.00 Nieuws. 7.10 Ochtend
gymnastiek. 7.20 Lichte grammofoonmu-
ziek. (8.25-8.30 De groenteman). 8.45 Mor
genwijding. 9.00 Klassieke operafragmen
ten (gr). 9.40 tophits van toen (gr). 10.00
Voor de kleuters. 10. Arbeidsvitaminen
(gr). (Om 11.00-11.02 Nieuws). 12.00 Dans-
orkest met zangsolisten. 12.27 Mededelin
gen t.b.v. land- en tuinbouw. 12.30 Licht
ensemble. 12.50 Draaiorgelmuziek (gr).
13.00 Nieuws. 13.10 Radiojournaal. 13.30
Licht orkest. 13.55 Huishoudelijke zaken,
lezing voor de vrouw. 14.10 Volksliederen.
14.35 4 Sans, radiostrip (herh. van dins
dagavond jl.) 15.05 Licht ensemble. 15.20
Sjalom Mirjam: liedjes en gedichten uit
en over Israël. 15.40 Klassieke kamermu
ziek. 16.00 Nieuws. 16.02 Van vier tot vijf,
een radioprogramma in een notedop.
17.00 Minjon: Jeugdomroep. 18.00 Nieuws.
18.15 Radiojournaal. 18.20 Uitzending van
de Boeren Partij. Spreker: De heer L. J.
Harmsen, secretaris van de Boeren Par
tij. 18.30 Licht orkest. 18.55 Voor de kleu
ters. 19.00 Gesproken brief. 19.05 Sportpa-
rade. 19.30 Tout a toi: licht programma
uit Parijs. 20.00 Nieuws. 20.05 BRT-sym-
fonie orkest met solist: klassieke en mo
derne muziek. In de pauze: 21.00-21.25
Kunstkroniek. 22.10 Zigeunermuziek.
22.30 Nieuws. 22.40 Radiojournaal. 23.05
Stereo: Discotaria: nieuwe grammofoon
platen. 23.55-24.00 Nieuws.
HILVERSUM III FM-kanalen NRU - Ge
zamenlijk programma. 9.00-18.00
Voorbereid door VARA.
NRU VARA: 9.00 Nieuws. 9.02 Lichte
grammofoonmuziek. 10.00 Nieuws. 10.02
Gevarieerd muziekprogramma. 10.30
Country Western muziek (gr). 11.00
Nieuws. 11.02 Licht platenprogramma.
12.00 Nieuws. 12.02 Lichte grammofoon
muziek. 12.30 Aktualiteiten. 12.35 Lichte
grammofoonmuziek (verv.) 13.00 Niéuws.
13.02 Jazzmuziek. 13.30 Franse chansons.
14.00 Nieuws. 14.02 Internationale volks
liedjes. 14.30 Metropole-orkest en solis
ten: amusementsmuziek. 15.00 Nieuws.
15.02 Lichte muziek en tips voor de
vrouw. 16.00 Nieuws. 16.02 Lichte gram
mofoonmuziek voor de tieners. 17.00 Nws.
17.02-18.00 Gevarieerd muziekprogramma
(gr).
BRUSSEL 324 m
12.00 Nieuws. 12.03 Lichte muziek. 12.40
Weerbericht, mededelingen en SOS-be-
richten voor de schippers. 12.45 Buiten
lands persoverzicht. 12.50 Beursberichten.
13.00 Nieuws en weerbericht. 13.20 Ka
mermuziek. 14.00 Nieuws. 14.03 Schoolra
dio. (15.00 Nieuws). 15.45 Gevarieerde
muziek. 16.00 Nieuws. 16.03 Beursberich
ten. 16.09 Franse les. 16.24 Lichte mu
ziek. 17.00 Nieuws, weerbericht en mede
delingen. 17.15 Lichte muziek. 17.30 Zangen
en dansen. 18.00 Nieuws. 18.03 Voor de
soldaten. 18.28 Paardesportberichten.
18.30 Amusementsmuziek. 18.45 Sport
kroniek. 18.52 Lichte muziek. 19.00 Nws.,
weerbericht en radiokroniek. 19.40 In een
notedop. 19.50 Vrije politieke tribune.
20.00 Koningin Elisabeth wedstrijd voor
compositie. (In de pauzes: Boekbespre
king, nieuws en berichten).
VOOR WOENSDAG
NEDERLAND I
VARA: 17.00-17.45 Voor de kinderen.
TELEAC: 18.30 Studievoorlichting: les 1.
NTS: 19.00 Nieuws in het kort. 19.01 Klaas
Vaak. 19.05 Franse les. (Les 15 en herha
ling les 14). NCRV: 19.35 De Beverly
Hillbillies, TV-film. NTS: 20.00 Journaal.
NCRV: 20.20 Plus minus, documentaire
quiz. 21.15 Dzjes zien: Off the record.
21.55 Attentie: actualiteitenrubriek. 22.20
Avondoverdenking. NTS: 22.25-22.30 Jour
naal.
NEDERLAND II
NTS: 20.00 Journaal. VARA: 20.01 Tim
Frazer, thrillerfeuilleton. (Deel II van
het tweede avontuur). 20.30 Achter het
nieuws. 20.55 Rechter Timberlane, speel
film. Centrale Commissie voor de Film
keuring: 18 jaar). NTS: 22.45-22.50 Jour
naal.
Advertentie
VOOR DONDERDAG
NEDERLAND I
AVRO: 14.30-15.05 Voor de vrouw. NTS:
19.00 Nieuws in het kort. 19.01 Klaas
Vaak. 1^.05 De Verrekijker: internatio
naal Jeugdjournaal. 19.15 Van gewest
tot gewest. AVRO: 19.35 De Dick van
Dyke-show. (45e aflevering). NTS: 20.00
Journaal. AVRO: 20.20 Direct.Peter
Nero: de Amerikaanse pianist met or
kestbegeleiding. 20.55 Wijlen Edwina
Black, TV-spel. (Bavaria-produktie).
22.25 Interpellatie: ongerepeteerde vraag
gesprekken met Nederlanders uit het
voorste gelid. NTS: 23.00-23.05 Journaal.
NEDERLAND II
NTS: 20.00 Nieuws in het kort. 20.01 De
Anneke Grönloh Show. 20.40 Zuid-Ameri-
ka 1965, actuele documentaire. 21.20 Ha
zel, TV-film. (12e aflevering) 21.45 Onze
man in Parijs. NTS( 22.10-22.15 Journaal.
Advertentie
een exemplaar van „Wartezeit" zou wil
len aanschaffen, kijken de boekverkopers
de ijverige litteratuurvriend aan of hij
gek is. En wanneer men de uitgeverij
Luchterhand in NeuwiedGrass" uitgever
die volgens de Süd-Deutsche Zeitung ook
voor Wartezeit verantwoordelijk is om
nadere inlichtingen opbelt, zegt nan de an
dere kant van de lijn een stem vol leed
vermaak: „Er is helemaal geen nieuw
Grass-boek. Het was allemaal een kerst-
surprise van de Süd-Deutsche Zeitung."
„De kale zangeres", het eerste toneel
stuk van de in 1912 in Roemenië geboren,
en sinds 1938 in Parijs wonende Ionesco,
beleefde in 1950 in Parijs zijn première en
werd in Nederland in 1956 voor het eerst
opgevoerd door het toneelgroepje „Test",
ook toen al onder regie van Kees van
Iersel. Ik heb die voorstelling gezien en
herinner mij haar als een van de aangrij
pendste toneelindrukken die ik ooit be
leefd heb. Gisteren maakte „De kale zan
geres" minder indruk. Misschien ligt dat
aan de „Zangeres" zelf, die indertijd de
officiële première was van het zogenaam
de absurde toneel (Ionesco noemde zijn
stuk een „anti-pièce" oftewel anti-toneel
stuk), maar inmiddels door veel gelijkge-
aarde stukken is opgevolgd van Ionesco
zelf, van Beckett, van Adamov en ande
ren, en zelfs is overvleugeld door toneel
schrijvers als Pinter en Albee, die Iones
co verwerkt en in zeker opzicht verbe
terd, of althans „vermeerderd"' hebben.
Het kan echter ook aan de televisie ge
legen hebben, die een mechanische ver
vreemding bewerkstelligt waarvan Brecht
(ware hij nog in leven) gelikkebaard zou
hebben. Ten slotte kan die lichte teleur
stelling ook te wijten zijn aan de regie
van Kees van Iersel, althans aan zijn te
levisieregie, want hij doorbrak bij de dia
loog tussen meneer en mevrouw Smith
(het hoogtepunt van het stuk) de onbewe-
gelijkheid van de beide personen door hen
om beurten, als zij hun claus moesten
uitspreken, in het midden van het beeld
in te dubben, waardoor iets van de strak
heid van de scène (die het moet hebben
van het geleidelijk opstapelen van het ma
teriaal) verloren ging. Een en ander nam
niet weg dat het boeiend was „De kale
Zangeres" weer terug te zien, en haar te
toetsen aan Ionesco's „inspiratiebron":
„De volslagen leegte van de taal, de on
waarschijnlijkheid van het bestaan, de
ijdelheid van hen die spartelen in een van
zin ontblote wereld, van een ruimte zon
der ruimte". Met „De kale Zangeres" heeft
Ionesco het automatisme van de taal, het
mechanisme van het alledaagse willen he
kelen, en hij heeft dat gedaan op een ma
nier die zowel tragisch werkte als (hier
en daar) komisch. Ionesco zegt er zelf
van: „Ik heb nooit het verschil begrepen
dat men maakt tussen het komische en
het tragische. Ik vind het komische, dat
een direkte uitdrukking is van het absur
de, veel meer wanhoop in zich bergen
dan het tragische. Het komische biedt
geen uitkomst. Ik zeg wel wanhoop,
maar in werkelijkheid bestaat de wanhoop
zowel uit wanhoop als uit hoop". En
wat ons oordeel betreft over „De kale
Zangeres", mogen we ons deze woorden
van Ionesco voor de geest houden: „De
moderne kritische geest kan niets meer
volkomen ernstig nemen, maar ook niets
meer te lichtvaardig opnemen"
De V.P.R.O. liet „De kale Zangeres"
voorafgaan door de beroemde Duitse ca
baretière Lore Lorentz, in een program
ma van de Saarlandse televisie.
Prijzenswaardig was het, dat zo
wel teksten als liedjes vertaald waren,
maar waarom gebeurt dat vaak zo kramp
achtig op rijm, waardoor de oorspronke
lijke tekst voor de helft vervlakt wordt,
terwijl we ons het rijmwoord van de uit
gewiste voorgaande regel toch niet meer
herinneren, zodat het effect nihil is.
De befaamde Chinese bariton Yi-
Kwei Sze is solist in het dinsdag-
concert van het N.Ph.O. op 18 ja
nuari. Het programma vermeldt „Le
Chant du Rossignol" van Stra-
winsky, delen uit „Boris Godoenov"
van Moessorgsky en de vierde sym
fonie van Tsjaikofsky.
