Groninger Schmidt een der grootste
sterrenkundigen van de wereld
Nederlander vergaart
roem in Californië
UBELT
WIJ
HALEN
Exposities in Rotterdam en Antwerpen
van Belgische kunst van deze eeuw
KERKELIJK NIEUWS
Een huis vol toneel"
KROM
Voorproefje van zomerexpositie in Centraal Museum
Elektriciteit uit
eb en vloed
Scheepsreizen naar
VS in '67 duurder
Lening Kerk van
Amersfoort
MAANDAG 21 MAART 1966
7
:w
If MÉt
mm wmwmmk
BINNENKORT ZAL IN HET Centraal Museum een tentoonstelling van
Belgische schilderkunst van 1890 tot heden geopend worden. Blijkens de
namen van enkele vertegenwoordigers valt daar iets belangrijks te ver
wachten, reden temeer om twee andere tentoonstellingen aandacht te
geven. In het Museum Boymans-Van Beuningen is tot 1 mei werk te zien
van de belangrijke Belgische kunstenaar Lismonde, die voornamelijk te
kent, en in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten te Antwerpen
kan men tot 17 april nader kennismaken met werk van een in ons land te
weinig bekende groep kunstenaars, vertegenwoordigd op de tentoonstelling
„De generatie van 1900-Animisten en Surrealisten", een expositie, die men
vermoedelijk niet gauw in Nederland zou maken.
Bob Buys
Examens
7?
Boeiende tentoonstelling in Amsterdam
IN HET FRAAIE Amsterdamse
grachtenhuis (Herengracht 168) dat
sedert 1960 het Toneelmuseum her
bergt is dezer dagen een tentoonstel
ling geopend zoals er in Nederland
op toneelgebied nog maar zelden een
te zien is geweest. De tentoonstelling
heet „Een huis vol toneel", maar dat
is eigenlijk een „understatement"
want wat er te zien is is zo veelom
vattend dat de naam „Een wereld vol
toneel" toepasselijker zou zijn.
EGKS steunt onderzoek
in Limburgse mijnen
Simon Koster
(Van onze correspondent)
GRONINGEN. „Hoe zul je ooit
je brood kunnen verdienen door naar
de sterren te kijken". Pa Schmidt;
rijksaccountant, heeft het zijn zoon
vaak gevraagd in de jaren direct na
de tweede wereldoorlog. De studie
van zijn zoon verontrustte hem een
beetje. De sterrenkunde was voor
hem ook zo iets onwezenlijks. „Waar
kun jij met al die wijsheid die je nu
opdoet ooit terecht".
Vader Schmidt heeft zich vergist, zoals
meer vaders zich vergissen als ze zien
dat hun zonen of dochters een voor hen
nog niet te begrijpen levensrichting kie
zen, want nu, nog geen twintig jaar la
ter, begeeft Maarten Schmidt (36 jaar)
zich ongeveer dertig avonden per jaar
naar Californiës Mount Palomar-observa
torium, waar zijn forse gestalte plotseling
lilliputachtige vormen aanneemt door de
mammoettelescoop, die boven hem uitto
rent. Daar, in 's werelds grootste tele
scoop, gaat hij naar zijn cilindervormige
observatiekooi, ontsluit de hemel door
automatisch deuren te laten wegschuiven,
richt zijn camera's, controleert alle in
strumenten en begint zijn eenzame nacht
wake om de eeuwenoude geheimen van
het heelal te ontdekken.
Coverstory
Maarten Schmidt is een groot astro
noom geworden. Een van de grootste van
de wereld. Zo groot dat het Amerikaanse
weekblad Time een coverstory aan hem
heeft gewijd.
„Hij heeft," zo schrijft Time, „de we
reld van astronomen, fysici en filosofen
in beweging gebracht" met zijn waarne
mingen en gevolgtrekkingen. „De kosmi
sche vragen, die Schmidts observato
rium heeft opgeworpen, reiken veel ver
der dan landingen op de maan door astro
nauten of zelfs het zoeken naar leven op
andere planeten".
Grote kennis
Maarten Schmidts interesse voor de
sterren werd al op twaalfjarige leeftijd
gewekt to enhij eens door een door een
oom gebouwd telescoop je de sterrenhe
mel mocht bewonderen. Toen hij op de
hbs in Groningen (in welke stad hij ook
werd geboren) zat, wist hij al zo veel van het
heelal dat de leraar tijdens de lessen,
die over astronomie handelden, hem zijn
stoel aanbood en hem zei dat hij verder
de klas maar moest vertellen wat er zo-
Advertentie
Wij zijn gespecialiseerd in
de verzorging van uw ge
hele garderobe. Ook uw
overgordijnen en tapijten
(Eurotop!) zijn bij ons in
goede handen.
KROM
al in het heelal viel te beleven: „jij te-
heerst deze stof beter dan ik".
Het was in de jaren, daarna, toen Maar
ten aan de rijksuniversiteit van Gronin
gen wiskunde, fysica en astronomie stu
deerde, dat zijn vader zich vaak hoofd
schuddend afvroeg wat zijn zoon toch in
die sterren zag. Maarten had echter reeds
door zijn grote kennis de aandacht ge
trokken en het was professor Blaauw die
hem onder zijn hoede nam.
Na het behalen van zijn academische
graad in 1949 werd Schmidt assistent bij
astronoom Jan Hendrik Oort van de Leid-
se universiteit, die grote bekendheid ge
noot door zijn studie van de Melkweg.
„Zijn werk was meer dan uitstekend,"
zegt Oort. Op een partijtje ten huize van
Oort ontmoette Schmidt in zijn Leidse ja
ren Cornelia Tom, met wie hij in 1955
trouwde.
Studiebeurs
Kort na zijn promotie in Leiden won
de jonge talentvolle astronoom een studie
beurs van het Carnegiefonds. Met deze
beurs betrad hij de astronomische com
plexen in Zuid-Californië, die voor hem,
zoals hij later zei, een inspirerende en
stimulerende atmosfeer hebben gehad.
Schmidt werd in Californië warm „als
een ideaal produkt van de Nederlandse
school" ontvangen.
Na zijn „beurstijd" keerde Schmidt
„wegens de opvoeding van zijn kinderen"
nog wel even naar ons land terug,
maar de aantrekkingskracht van Califor
nië was te groot. „Die enorme telescopen
hebben op mij de uitwerking van verdo
vende middelen". In 1959 vertrok hij voor
de tweede maal naar Amerika en werd
assistent van een hoogleraar in Pasade
na. Het jaar daarop nam hij het werk
over van de astronoom Rudolph Minkofs-
ki, die tot dat moment aan spectogram-
men van de Melkweg had gewerkt.
Kiss
En nu verdeelt professor Schmidt van
het Califomische instituut voor technolo
gie zijn tijd tussen het lesgeven aan stu
denten, zijn werk op het observatorium
en zijn huisgezin. Hij streeft ernaar het
diner thuis niet te missen. „Het is dan",
zo zegt Corrie Schmidt, „dat hij werke
lijk voor de kinderen is". En als het bed
tijd is, vertelt Time, staan Anne (5
jaar), Marijke (7 jaar) en Elisabeth (9
jaar) netjes gewassen in de rij te wach
ten op hun rituele kus (Dutch for kiss)
van Pappie.
V
:x- .-v - -• I
to '"A
LISMONDE WERD VOOR ons land ont
dekt door de heer J. van Loenen Martinet
in de tijd toen hij nog tezamen met de
schilder T. Michels in Amsterdam een
kunsthandel dreef. De huidige directeur
van het prentenkabinet van het Stedelijk
Museum, Van Loenen Martinet heeft hier
toen meer Belgen geïntroduceerd, en
was daarin dat museum vóór, zoals ook
andere handelaren dat wel waren. Lis-
monde exposeerde in dit museum in 1961.
Hoewel als schilder begonnen en nog stu
diegenoot van de wereldbekend gewor
den De Stael, van wie we in Rotterdam
verleden jaar een grote expositie mochten
zien, heeft Lismonde het geheel in de te
kening gevonden, waarnaast hij dan nog
ontwerpen voor tapisserieën en glasramen
is gaan maken. In verband met de aard
van Lismonde's tekenen is wel de naam
van Seurat genoemd. „Ten onrechte",
zegt zijn inleider voor deze tentoonstel
ling, Maurits Bïlcke. hierover want dan
begrijpt men niet „dat het in deze teke
ningen veeleer om een vergeestelijking
van de materie dan om de trilling van
het licht ging".
VEELEER STAAT misschien ook het
werk van Cézanne aan het begin van
Lismonde's weg in zijn tekenen. Men
denkt aan Cézanne om de wijze waarop
Lismonde het vlak beheerst. Ook is er in
Lismonde's idealiseren van de natuur iets
van sommige kubisten. Dat idealiseren
moet men dan zien als het zuiveren van
de vorm der dingen. Anders gedaan dan
de tekeningen van Seurat is er overigens
wel degelijk sprake van een prachtige sug
gestie van het licht, waarbij een voor
keur voor landen rond de Middellandse
Zee uit de onderwerpen blijkt. Daarnaast
bleek Zeeland een bron van inspiratie,
want we ontmoeten een paar tekeningen
van de nieuwe brug over de Oosterschel-
de, waar ik onlangs het landschap mocht
genieten en vervolgens moeilijk anders
zal kunnen zien dan Lismonde het deed.
Lismonde komt soms heel dicht bij ab
stracte kunst, maar zijn werk blijft na
tuur verbeelden. Zijn tekenen is wel bij
zonder mooi te noemen, weloverdacht,
diep doorvoeld. Men vergisse zich niet in
schijnbare toevalligheden. Alles dat hij
op zijn bladen van veelal groot formaat
neerzette heeft betekenis voor het geheel.
DE BELGISCHE surrealisten Delvaux
en Margritte kunnen door vertegenwoor
digingen op exposities in Nederland hier
enigermate bekend zijn. Hetzelfde geldt
de tot de animisten gerekende beeldhou
wers Grard en Leplae. Anders is dat met sf;
de schilders en tekenaars onder deze ani
misten, die zich in het algemeen weer
meer door het uiterlijk der natuur lieten
leiden dan bijvoorbeeld de hier goed be
kende Vlaamse expressionisten. Bepaald
geen avant-gardisten en voor een deel
zelfs toch wel navolgers van andere en
nu toch wel belangrijker te noemen per
soonlijkheden is hun geringe bekendheid
hier wel te begrijpen. Zij zijn enigermate
te vergelijken met sommige Franse schil
ders, die men in hun land humanisten
noemde en van wie ik als voorbeelden
Brianchon, Planson, Oudot en Legueult
noem, omdat hun werk in het Museum
voor Moderne Kunst te Parijs te ontmoe
ten is. In hun buurt zijn te situeren Ne
derlandse schilders als Sjollema, Buning
en De Kat, die met verschillende animis
ten bevriend was in de tijd van zijn ver
blijf in België. Als sommiger werk ons
als van een wat voorbije tijd voorkomt
dan is dit toch wel een kwestie van kwa
liteit. Albert Dasnoy herinnert door on
derwerpkeuze en visie soms aan de grote
Fransen Vuillard en Bonnard, wier werk
mij fris als van vandaag kan voorkomen.
Nu is er in Antwerpen genoeg van Da-
noy dat door de kwaliteit tot op vandaag
levend blijft. Een zeer bijzondere schilder
is Ward van Overstraten, wiens zo aparte
visie op het landschap, realistisch toch
geschilderd, ons bij een bezoek aan Bel
gië niet meer zal verlaten. Klassiek mooi
zijn portretten van eenvoudige jonge men
sen en kinderen van Albert' van Dijck,
minnaar ook van het Belgische platte
land. De andere vertegenwoordigden zijn
Jozef Hendrickx, Jacques le Mair, Hubert
Malfait, Paul Maas, Armand Vanderlick,
Jozef Verdechem, Jozef Vinck, Henri-
Victor Wolvens en de keramist Pierre
Caille, die de Nederlander wel zeer „Bels"
zal aandoen. Bijna het geheel verplaatst
ons trouwens dwingend in België en
draagt dus kenmerken van het aan het
land eigene, dat mij verwarmen kan waar
Van Dijck, Van Overstraeten en Dasnoy
het vertolkten.
MARGRITTE, van wie de liefde voor
zijn vak hier eigenlijk zo opvalt, is voor
mij minder een voor zijn land typische
vertegenwoordiger. Maar men zou dat
land beter moeten kennen misschien. Aan
Delvaux's combinaties van gewoon „ake
lig" te noemen naakten met architectuur
had ik eigenlijk een hekel. Toch gaat men
hem in eigen omgeving na een tocht
langs veel Belgisch te noemen architec
tuur anders en meer geïntrigeerd bekij
ken. De ruime vertegenwoordiging van de
realistisch maar ook idealistisch gerichte
beeldhouwers Grard en Leplae wettigt
op zichzelf al een bezoek aan deze ex
positie, die op de dinsdagen gesloten is.
„Balkon", tekening van Lismonde
Ned. Herv. Kerk
Beroepen te Longehouw-Schetten Jhr.
F. W. Teding van Berkhout te Koekange.
Aangenomen naar Nieuwland en Oos-
terwijk (toez.) A. G. Haring te Veen;
naar Stavenisse D. Heikoop, kand. te
Utrecht, die bedankte voor Piershil.
Bedankt voor Veenendaal (toez. vak.
P. de Jong) J. Verwelius te Waddinxveen;
voor Voorthuizen (toez.) en voor Wier
den H. Jongerden te Schoonhoven.
Geref. Kerken
Beroepen te Amsterdam-West (vak. dr.
E. de Vries) J. P. Dondorp te Enschede;
idem (vak. M. Wildschut) R. J. de Jong
te Groningen; te Hoorn N. Wijngaarden
te Idskenhuizen; te Ommen (3e pred.
pl.) L. J. Goede te Aalten.
Aangenomen naar Sneek (als tweede
miss. pred. voor Argentinië) J. C. Lange-
veld te Vianen.
Chr. Geref. Kerken
Beroepen te 's-Gravenrage-West I. de
Bruijne te Rotterdam-West.
Doopsgezinde Broederschap
Aangenomen naar Franeker c.a. J. Gor
ter te Akkrum.
Aangenomen naar Assen A. C. Noort
te Groningen.
Ned. Herv. Kerk
Beroepen te Bodegraven (vac. A. den
Hartogh - toez.) R. J. v. d. Hoef te Hier-
den te Vinkeveen A. Klein Kranenburg
te Hoevelaken te Zeist J. Vuijst pre
dikant voor buitengewone werkzaamhe
den te Voorburg.
Bedankt voor Eist (U.) G. Broere te
Dinteloord.
Geref. Kerken
Beroepen te Harlingen C. Brilman te
Treebeek te Rijnsburg (vac. H. Post)
A. G. Baayen te Zuidland.
INCASSO WEEKABONNEMENTEN
De incasso van het abonnementsgeld
iedere week kost veel tijd en moeite,
aan u en aan onze bezorgers.
Er zijn twee mogelijkheden om het
ongemak in dit opzicht te vermijden
a. Overgang op een kwartaalabonne
ment.
b. Betaling aan de bezorger voor een
periode van 4—5 weken. U krijgt
dan een door de bezorger onder
tekend ontvangstbewijs Misver
stand over de betaling is daardoor
uitgesloten.
Het resultaat voor u Minder geloop
naar en gebel aan de deur; in uw wijk
daardoor een vlottere bezorging. Voor
de bezorger minder last. Probeert u
het eens.
DE ADMINISTRATIE.
Dit is, uit de lucht gefotografeerd,
de eerste getijkrachtcentrale ter
wereld, die men in Frankrijk aan
het bouwen is in Bretagne. Door eb
en vloed te benutten hoopt men
volgend jaar zeshonderd miljoen
kwu stroom per jaar te kunnen
leveren. Als het project slaagt be
tekent dit een wereldprimeur voor
Frankrijk.
Leiden. A. Fuldauer, huisarts, geboren te
Dinxperlo en thans wonende te Hengelo, is
gepromoveerd tot doctor in de geneeskunde
op proefschrift: „Bejaardenonderzoek in
een huisartsenpraktijk". Promotor was
prof. dr. P. Muntendam. De heer G. Veld-
huisen, bioloog bij het medisch-biologisch
laboratorium van de RVO-TNO, geboren
te Ede en thans wonende te Pijnacker, is
gepromoveerd tot doctor in de wiskunde en
natuurwetenschappen op proefschrift: „Ge
netische transformatie van de bacteriofaag
t4". Promotor was dr. J. A. Cohen. Ge
slaagd voor het doet. examen Ned. recht:
mej. M. M. van Ditzhuijzen (Rotterdam).
LONDEN (Reuter) De Atlantic Pas
senger Steamship Conference heeft een
verhoging van de tarieven voor het pas
sagiersvervoer over de Atlantische Oceaan
bekendgemaakt. Hiertoe is besloten op
een bijeenkomst in Palma van 22 schep-
vaartmaatschappijen die tussen Europa
en Noord-Amerika varen.
De tarieven voor het hoogseizoen voor
reizen in oostelijke richting 1 mei tot 7
augustus en voor reizen in westelijke rich
ting 1 juli tot 7 oktober zullen in 1967
met vijftien dollar worden verhoogd. De
tarieven voor de rest van het seizoen
worden met vijf dollar verhoogd.
De geldigheidsduur van retourbiljetten
voor vakantiereizen naar Noord-Amerika,
waarop een korting van vijftien percent
wordt verleend, wordt verlengd tot 61 da
gen. Deze retourbiljetten zullen voortaan
gedurende negen maanden van het jaar
verkrijgbaar zijn. Voor vakantiereizen
naar Europa zullen volgend jaar biljetten
met een geldigheidsduur van dertig da
gen beschikbaar worden gesteld.
ONDER LEIDING van de conservator
van het Toneelmuseum de heer E.
Alexander, die daarbij werd geadviseerd
door de hoogst deskundige voorzitter van
het museumbestuur, prof. dr. F. W. S.
van Thienen, is hier een collectie bijeen
gebracht waaraan iedere toneelliefheb
ber zijn hart kan ophalen. De mooi uit
gevoerde catalogus die geen gewone
catalogus is maar eerder een geïl
lustreerd geschrift van prof. Van Thie
nen over de geschiedenis van de drama
tische kunst, dat tegelijk een handleiding
bij de tentoonstelling vormt opent met
de woorden van een ongenoemde Neder
landse actrice: „Onze kunst bestaat toch
alleen maar zolang het doek op is."
Van heden af staat (bij de Verenigde
Bankbedrijven en Ingwersen en co) de in
schrijving open op nominaal 350.000
6% percent dertig jarige obligaties 1966,
tegen 98 percent, ten laste van de chris
telijke gereformeerde kerk van Amers
foort. De stortingsdatum is vrijdag 15
april. De stukken zijn groot 1.000 en
500 aan toonder. De opbrengst van de
lening zal worden aangewend voor de ge
deeltelijke financiering van de bouw van
een kerk ter vervanging van het inmiddels
verkochte oude kerkgebouw en ter uitbrei
ding van het aantal zitplaatsen.
De aflossing der lening geschiedt a pari
van 1967 tot en met 1976 met 10.000 per
jaar van 1977 t/m 1981 met 11.000 per
jaar etc. etc. Vervroegde gehele of ge
deeltelijke aflossing is toegestaan en wel
voor het eerst op 1 april 1976.
De total investering zal rond 560.000
bedragen. Hiervan kon uit eigen middelen
210.000 worden gefinancieërd, zodat met
een geldlening van ƒ350.000 kan worden
volstaan, aldus het prospectus.
De Hoge Autoriteit der EGKS heeft
besloten een bedrag van ruim 400.000 gul
den beschikbaar te stellen voor een tech
nisch onderzoek van de gezamenlijke
steenkoolmijnen van Limburg. Het betreft
hier een onderzoek naar de factoren die
van invloed zijn op de klimatologische
omstandigheden ondergronds, zo meldt de
voorlichtingsdienst der Europese gemeen
schappen.
Maar de tentoonstelling is daar, om het
tegendeel te bewijzen. Als men deze ver
zameling maquettes, decors, kostuums,
maskers, foto's, tekeningen, affiches, en
zelfs enkele programma's en recensies,
om zich heen ziet, mist men weliswaar
de toneelspeler door wie dat alles tot le
ven komt, maar de sfeer en de geest van
de dramatische kunst zijn niettemin aan
wezig.
CHRONOLOGISCH gesproken begint
de expositie met een maquette van het
antieke Griekse theater in Epidauros,
waar in de vierde eeuw vóór Christus on
der meer de tragedies van Aischylos wer
den vertoond, en zij eindigt heel zinvol
met een indrukwekkende opstelling
van de kostuums en de maskers waarin
één van die tragedies van Aischylos, na
melijk „De Perzen", in onze eigen tijd
door Erik Vos in het Amsterdamse Thea
ter Carré ten tonele is gebracht. De be
langrijkste fasen van de vierentwintig
eeuwen toneelkunst die daar tussen liggen
zijn op de tentoonstelling in 't algemeen
summier, maar altijd met goed-gekozen
voorbeelden vertegenwoordigd. Schil
derijen van middeleeuwse wagenspelen,
op hout geschilderde blazoenen van rede
rijkerskamers (waaronder dat van da
Haarlemse kamer „Het Wit Angierken"
met de zinspreuk „In liefde ghetrou")
en afbeeldingen van Landjuwelen geven
een indruk van het middeleeuwse en re-
naissance-toneel in de Nederlanden. Het
begin van de „echte" schouwburgbouw
(Palladio's Teatro Olimpico te Vicenza)
kan men vergelijken met het Elisabe-
thaanse Globe Theatre, dat ongeveer uit
dezelfde tijd dateert maar toch zo heel
anders van opzet is. Men kan zich ver
diepen in de constructie, de aankleding,
de decors, de diverse veranderingen en
tenslotte de noodlottige brand van de ze-
ventiende-eeuwse schouwburg aan de Kei
zersgracht die tot laat in de achttiende
eeuw dienst heeft gedaan. Men kan zich
verbazen oveV de ingenieuze toneeltech
niek van die tijd, toen spectaculaire
„wonderen" een belangrijk bestanddeel
van de dramatische kunst uitmaakten;
diverse op schaal geconstrueerde minia
tuurtoneeltjes geven daar een hoogst
merkwaardig beeld van. En zo gaat het
door, via de befaamde Nederlandse to
neelleider Jan Punt, de niet minder ver
maarde actrice Johanna Cornelis Ziese-
nis-Wattier, de kostelijke „Theoretische
lessen" van Jelgerhuis, de buitenlandse
toneelvernieuwers van de negentiende
eeuw, het naturalisme van Heijermans,
de romantiserende Royaards (vertegen
woordigd door Frits Lensvelts decors
voor de onvergetelijke „Driekoningen-
avond"-opvoering) en via nog onnoeme
lijk veel anderen, tot onze eigen tijd, di«
van Theater Carré tot De Brakke
Grond toch ook heel goed voor den
dag komt.
„Een huis vol toneel" is een tentoon
stelling die met veel liefde, zorg en des
kundigheid (en mede dankzij vele curiosa
uit binnen- en buitenlandse collecties) tot
een representatief en bijzonder boeiend
gehaal is gemaakt. Ze is tot eind juni
dagelijks te bezichtigen.
VERENIGDE CHEMISCHE WASSERIJEN NV
