„Pas op de grootjes!"
Voor VOLKSWAGEN-MONTEURS
ANDERHALF MILJARD GULDEN OM IETS OP TE
SPOREN DAT MISSCHIEN NIET EENS BESTAAT
Goedkope
bouw
Al een nieuwe
auto voor 47
hebben wij volop werk in CONNECTICUT
(één van de mooiste staten in de USA)
LOON: S 100,— TOT 150,— PER WEEK.
Sociale voorzieningen en verzekering.
Voor huisvesting wordt door ons gezorgd.
Inlichtingen: G. van ZjjH, 284 Chestnuthill Road Torrington
(Conn.) US-A.
SOEP' \J
POSTKANTOORTJE SPELEN
Europese kernfysici willen een super-versneller
DEN HAAG Moet West-Europa anderhalf miljard
(ofwel vijftienhonderd miljoen) gulden neerleggen om
iets op te sporen waarvan men niet weet of het bestaat
Dat is de vraag, die de Westeuropese staten eerlang
zal worden voorgelegd door de Europese natuurkun
digen, die zich bezighouden met het doorvorsen van de
wereld der uiterst kleine dimensies. Anderhalf miljard
zal de reusachtige deeltjesversneller moeten kosten,
voor welks bouw de plannen klaar liggen bij de CERN,
de Europese organisatie voor kernfysisch onderzoek in
Genève. Moet deze versneller er komen? En, zo ja,
waar?
Micro- en macrokosmos
Twee kwartjes
itniiiinitimniiininiiniiiii
Aanbiedingen
Oogkleppen op
Amerikaan kan met zijn dollar 2.5 maal
zoveel doen als Nederlander met gulden
DE GESCHOOLDE Amerikaanse arbeider
verdient bijna evenveel dollars als zijn
Nederlandse collega guldens. Dit zou mis
schien alleen een loze kreet zyn, als hier niet
nog iets bijkomt: de Amerikaan kan met
Wij in Nederland hebben onze prijzen keu
rig vastgelegd en gedeponeerd bij de één of
andere rechtbank. Die tientallen buitenland
se concurrenten, die ons straks als de EEG
volledig is geworden fel gaan beconcurreren,
ach, daar hebben we oogkleppen voor.
zijn loon twee tot tweeëneenhalf maal zoveel
doen als de Nederlander. Hij kan een huis
kopen voor 20.000 dollar. Een Volkswagen
om boodschappen mee te doen voor
1.585 dollars, 450 gram kip voor 49 dollar
cents. Aldus de brochure „Pas op voor de
grootjes", samengesteld door de Amster
damse supermarkteigenaren Dirk van den
Broek en Jac. Hermans. Zij zijn vorig jaar
in de Verenigde Staten geweest om uit te
zoeken, hoe het komt dat de Amerikaan zo
veel meer met zijn dollar kan doen dan de
Nederlander met zijn gulden.
MET EEN SOMS Koekoekiaanse
simpelheid gaan zij de Nederlandse
fabrikant te lijf en berispen zij de Ne
derlandse huisvrouw. Aan hun argu
menten is overigens een commercieel
eigenbelang niet helemaal vreemd.
Maar toch is het interessant kennis te
nemen van ideeën en hun bevindin
gen.
„De meeste huisvrouwen zijn (nog)
niet prijsbewust. Ze zouden het moe
ten zijn; ze zouden elke week vele,
vele guldens kunnen besparen. Prijs
bewuste consumenten helpen mee aan
de bestrijding van de bestedingsbeper
king, die de merkfabrikanten ons heb
ben opgelegd met him vastgelegde
prijzen".
Ter verduidelijking wordt een lijst
je met prijzen van produkten uit de
Amerikaanse supermarkt gegeven.
Het zijn prijzen, die herinneringen op
roepen aan advertenties uit kranten
van ver voor de oorlog. Uit de tijd,
toen „een goede sigaar nog drie cent
kostte".
Een greep: 450 gram kalkoen 0,32
dollar; 450 gram riblap met been 0,85
dollar; zes pakjes soep 1 dollar; een
grote bloemkool 0,29 dollar; 450 gram
ham (niet gesneden) 0,39 dollar; hon
derd theebuiltjes 0,69 dollar; tien blik
ken babyvoedsel 0,89 dollar; 4500
gram suiker 0.95 dollar; 1350 gram
aardappelen 0.29 dollar. Uit de drug
store: voetweegschaal 2.44 dollar; Ko
dak kleurenfilm 0,88 dollar; zes-tran
sistor radio 4,66 dollar. Al deze prij
zen zijn van oktober 1965
HOE KAN dat 'nu allemaal? Per slot
van rekening zijn er in de Verenigde
Staten nog altijd vier percent werklo
zen. Allereerst trekken de heren Van
den Broek en Hermans van leer te
gen de verticale prijsbinding: „niet lo
gisch vinden we, dat het merkartikel
overal in Nederland evenveel moet
Tijdens ons laatste bezoek aan de
Verenigde Staten werden we, aldus
het boekje „Pas op de Grootjes",
door een vliegtuigvertraging ge
dwongen om een extra ochtend in
Dayton Ohio door te brengen. We
benutten deze morgen om nieiiwe
huizen te bekijken. 15 km buiten
Dayton wordt een geheel nieuwe
buitenwijk uit de grond gestampt.
Naar Nederlandse maatstaven in een
enorm tempo.
Zo'n bouwbedrijf koopt een
stuk grond, maakt dit bouwrijp,
legt er direct wegen naar toe aan
en plaatst 6 modelwoningen. Door
middel van advertenties nodigt men
dan aspirant-kopers uit deze com
pleet ingerichte huizen te komen be
zichtigen. Toen wij er waren wer
den er reeds ruim duizend huizen
bewoond. Op een stuk grond van
600 m2 wordt, volgens een bepaal
de standaardbouw, het huis dat men
uitzocht neergezet.
Voor 14.500 dollar koopt u het
goedkoopste huis met grond. Het is
een type bungalow met zadeldak en
het bevat een grote woonkamer, 3
kleinere slaapkamers, een compleet
ingerichte keuken met aanrecht,
kastjes, enz, een flinke garage en
een badkamer. Het huis heeft cen
trale verwarming en is voorzien van
dubbele deuren: een houten deur en
een stalen hor-deur. De vloeren zijn
belegd met een soort cólovinyl-te-
96Men zou het kunnen vergelijken
met een prefabricated huis van
N.V. Bouwfonds Nederlandse Ge
meenten van f 48.000 (zonder
grond).
Voor 20.000 dollar: 600 m grond
en een huis met verdieping. Par
terre: grote woonkamer met open
haard, grote keuken met bijkeuken,
kleine woonkamer, toilet en garage
voor 2 auto's. Boven: grote slaap
kamer, 3 middelgrote slaapkamers,
toilet, douche en een badkamer.
Ook hier weer dubbele deuren en
centrale verwarming (olie).
Beide typen maakten op ons, zo
wel van buiten als van binnen, een
degelijke indruk. Men kan deze hui
zen natuurlijk ook op afbetaling ko
pen: ongeveer 1000 dollar contant
en het restant in 60 a 70 dollar per
maand.
kosten. Niet logisch is dat het pakje
soep in Tietjerksteradeel evenveel
kost als in een grote, drukke zelfbe
dieningszaak in Amsterdam".
Volgens de schrijvers zit een winke
lier op het platteland op veel hogere
kosten dan de zelfbediener in de stad
en moet hij veel meer voor zijn klant
doen. In de zelïbedieningszaak doet
vooral de klant het werk. „De fabri
kanten meten zich de rol aan van de
P.T.T., die een landelijk tarief heeft.
Maar wat bij de P.T.T. logisch is als
staatsbedrijf, is bij de fabrikant als
particulier ondernemer onlogisch".
Deze advertentie verscheen in sep
tember van het vorig jaar in één
van onze bladen. Ondanks de vier
percent werklozen in de Verenigde
Staten is er dus plaats voor vak
arbeiders. Voor het geboden loon
kan een werker daar 2lk maal zo
veel kopen als zijn Nederlandse
VW-collega.
Een ander punt is, dat de huis
vrouw nog te weinig op de prijs Iet:
„als het maar duur is.De schrij
vers: „het duurdere produkt is niet
noodzakelijk beter, ook al denkt men
dat zo vaak aangespoord door tal
van reclamemethoden, die dagelijks
de lof van dat duurdere produkt be
zingen.
Wat dit betreft stellen de
schrijvers de Nederlandse huisvrouw
een beetje te naïef voor .Dit blijkt wel
uit het feit, dat er de laatste jaren
zoveel Belgische blikgroente in Neder
land is verkocht. De Belgen komen
met een blikgroente, die over het al
gemeen goedkoper is dan de Nederland
se en kwalitatief zeker net zo goed is.
Het is een fabeltje geworden, dat Ne
derland het land van de blikgroente
is: zo onmondig is de Nederlandse
huisvrouw dus ook weer niet, dat zij
niet kan kiezen.
„Wij menen dat verscheidene indus
triëlen, gesettelde fabrikanten zijn
vastgeroest in gewoonten en me
thoden. Zij volgen de weg, die „men"
volgt. Zij zijn niet meer de „knok
kers", voor wie elke gulden belang
rijk is". Veel fabrikanten en handels
bedrijven hebben, aldus de schrijvers,
onbewust de leus: „aan zo min mo
gelijk, zoveel mogelijk verdienen".
Die fabrikanten hebben hoge produk-
tie-, verkoop- en reclamekosten, maar
zij vergeten, dat zij door een scherpe
prijs in te voeren die kosten kunnen
drukken. „Waarom is er niet ergens
een bekende industrieel die zegt: ik ga
concurreren op het prijs vlak. Als hij
dezelfde kwaliteit soep kan leveren
voor de helft van de prijs, heeft hij
geen dure advertenties nodig en geen
We vinden het logisch
dat de port op een brief
die vijf huizenblokken
verder moet worden be
zorgd dezelfde is als op
een brief naar een
plaats 200 kilometer
verder. Niet logisch is
het dat een pakje soep
in Tietjerksteradeel
evenveel kost als in een
grote zelfbedieningszaak
in Haarlem. Die winke
lier in Friesland moet
veel meer voor zijn
klanten doen en zit per
klant op veel hogere
kosten dan de zelfbe
diener in de stad.
Beun/ViaT
AMSTÉSDAM
TltTJcRK*
teeveespots en minder vertegenwoor
digers".
IN DE Nederlandse industrie wordt
over het algemeen aardige winst ge
maakt- Bijna iedereen is tevreden.
Maar de „verontruste" schrijvers vra
gen zich af: „leidt die tevredenheid
niet tot gezapigheid? heeft de Neder
landse industrie niet de neiging wat
gezapig te gaan doen?"
Er is toch nog steeds vooruitgang
in Nederland: „Het is tegenwoordig
de gewoonte Nederland een welvaarts
staat te noemen". Maar: „waarmee
wil men de huidige levensomstandighe
den in Nederland vergelijken?" Die
omstandigheden zouden alleen maar
met Amerika te vergelijken zijn; een
vergelijking, die zeer in het nadeel
van Nederland zou uitvallen.
„Geef een Amerikaan honderd dollar
en een Nederlander honderd gulden,
laat ze beiden boodschappen doen, en
u zult merken, dat de Amerikaan met
bijna driemaal zoveel thuiskomt". Als
aanvulling: een VW-monteur verdient
in Nederland tegen de 175 gulden per
week, in de V.S. tegen de 150 dollar
per week.
„Verander de strijd", roepen de
schrijvers fabrikant en consument toe.
Voor de fabrikant: „produceer ratio
neel verlaag de prijzen vergroot
uw afzet! Voor de consument: „let
op de prijs prijsverlaging is de bes
te loonsverhoging". Misschien hebben
ze nog wel gelijk ook
(Van onze correspondent)
DE MENSELIJKE KENNIS breidt
zich uit naar twee kanten. Enerzijds
zijn er de astronomen, die zich verdie
pen in de geheimen van het heelal en
met hun kijkers en radiotelescopen
doordringen tot afstanden van triljoe
nen kilometers en in tijden, miljarden
jaren geleden. Aan de andere kant
zijn er de natuurkundigen, die werken
in de wereld van het atoom en zijn
samenstellende delen, waar miljard-
sten en biljoensten van onze standaard
eenheden groot kunnen zijn.
DE LAATSTE jaren begint het erop
te lijken, dat de astronomie en deze
zogeheten subnucleaire fysica elkaar
gaan vinden, dat twee uitersten elkaar
gaan raken. De astronomen komen te
staan voor verschijnselen, die mis
schien alleen te verklaren zullen zijn
als de fysici meer zullen hebben be-
grpeen van wat er in het subnucleaire
wereldje gebeurt. Omgekeerd zou het
begrijpen van processen in de kosmos
wel eens kunnen bijdragen tot het door
gronden van de wereld van het kleine.
WAT VOOR de astronoom de tele
scoop is, dat is voor de subnucleaire
fysicus de deeltjesversneller, het appa
raat waarmee hij minieme brokjes ma
terie zeer grote energieën geeft om ze
vervolgens tegen andere materiedeel
tjes te laten botsen. De sporen van de
ze botsingen worden fotografisch vast
gelegd en laten zien, wat voor deeltjes
erbij betrokken waren en hoe ze dat
waren, net zoals een foto van de he
mel sporen van sterren laat zien op de
plaats waar ze zich eens hebben be
vonden.
OM BOTSINGEN te veroorzaken
waarbij werkelijk wat gebeurt moet
men de projectielen zeer grote snel
heden geven, zo in de buurt van de
lichtsnelheid: 300.000 kilometer per se
conde. Dan neemt hun massa, en dus
hun energie, aanzienlijk toe. Om dit te
bereiken laat men ze met behulp van
zeer sterke magneten cirkelvormige ba
nen beschrijven, waarbij ze op bepaal
de punten in die banen elektrische sto
ten krijgen. Het begon voor de oorlog
met betrekkelijk eenvoudige appara
ten, die aan de deeltjes een energie
konden meegeven van enige tientallen
miljoenen elektronvolts, hetgeen wil
zeggen dat zij een energie hadden als
of zij tussen twee elektrische polen een
spanningsverschil van enige tientallen
miljoenen volts hadden doorlopen. Dat
waren toestellen met middellijnen van
enkele meters. Steeds groter werden
de versnellers sindsdien en steeds
duurder.
HET OGENBLIK kwam, dat geen en
kel Westeuropees land zich meer kon
veroorloven, voor eigen rekening ver
der te gaan. Daarom sloeg West-Eu
ropa de handen ineen en richtte de
Cern op. Bij Genève werd een enorme
versneller gebouwd, die een middellijn
had van maar liefst 200 meter. Dit
„protonsynchroton" kon protonen
kernen van waterstofatomen ver
snellen tot een fractie van één percent
beneden de lichtsnelheid en gaf hun
een energie van 28 miljard
(28.000.000.000) elektronvolt „(28 Gev).
Met dit apparaat zijn ontdekkingen ge
daan van fundamenteel belang; ont
dekkingen die bij de fysica het verlan
gen wakker riepen naar nog sterkere
versnellers.
VOOR EEN DEEL krijgen zij hun
zin. Er is 350 miljoen beschikbaar ge
steld om aan deze machine „opslag-
ringen" te bouwen. Daarin worden
rondcirkelende protonen opgeslagen,
die in elk van de ringen tegengestelde
richtingen hebben. Laat men ze op
een „kruispunt" tegen elkaar botsen,
dan krijgt men „equivalente versnel
ler-energieën" niet van rond 60 GEV,
doch veel grotere. In deze wereld is
één plus één namelijk niet altijd twee.
Maar de verlangens gaan veel verder.
Men wil een machine, zeker tienmaal
zo sterk als het Geneefse apparaat.
Zo kwam men op het concept voor
een protonsynchrotron, dat niet min
der dan 300 miljard elektronvolt (300
GEV) zou kunnen halen, een machine
met een middellijn van 2,4 kilometer,
die, met inbegrip van experimenteer
ruimten, hulpapparatuur, laboratoria,
en dergelijke, een oppervlakte van 20
km2 zou beslaan, ongeveer een derde
van het totale gemeentelijke gebied
van Den Haag. Een bouwwerk zou het
moeten worden, waarin een miljoen ton
beton zou worden verwerkt, maar dat
niettemin zo nauwkeurig zou moeten
worden geconstrueerd, dat bij de mag
neten de afwijking over afstanden van
200 meter niet meer bedraagt dan een-
tiende millimeter.
HET IS MOEILIJK zich een beeld
te vormen van de duizend en een
uiterst gecompliceerde technische pro
blemen die aan de bouw van zo'n
machine vastzitten, van de kennis en
vindingrijkheid die nodig zijn om ze op
te lossen en van de hersen- en han
denarbeid die aan bouw en exploitatie
moeten worden besteed. Het is gemak
kelijker de vraag te stellen wat de zin
is van de bouw van zulk een appa
raat, waarvan de exploitatie 400 mil
joen per jaar belopen zou. Hier moe
ten wel zeer grote belangen in het
spel zijn, is men geneigd te denken-
De mannen van de CERN hebben het
antwoord klaar: het praktische nut van
de nieuwe machine is nihil. Het appa
raat zal enkel dienen om de mense
lijke kennis te vergroten. Iets minder
vaag uitgedrukt: de laatste jaren nei
gen de fysici ertoe, de grote verschei
denheid aan „elementaire deeltjes toe
te schrijven aan verschillende toestan
den van een deeltje, dat dan écht ele
mentair zou zijn; een deeltje dat voor
lopig „quark" is gedoopt en met
de monster-machine hoopt men te kun
nen uitmaken of dat deeltje bestaat.
ANDERHALF MILJARD dus voor
een quark, waarvan men niet weet of
het bestaat? In een gesprek met de
voorzitter van de raad van de Cern,
onze landgenoot, dr. J. H. Bannier,
rijst natuurlijk de vraag of de fysici
nu niet te veel verlangen. Hij zegt er
dit van: „je kunt nooit weten, waar
fundamenteel onderzoek ooit toe zal
leiden. Wij zitten n.l. aan een grens,
aan de andere zijde waarvan wij de
oplossing van verscheidene intrigeren
de raadsels denken te kunnen vinden.
EEN ANDERE zaak is, hoe de rege
ringen erover denken, die voor de kos
ten moeten opdraaien. De regeringen
hebben zich bereid verklaard over mee
doen te praten, doch behouden zich
hun beslissing nog voor." Het geld
hoeft echter niet in een keer op tafel
te komen. De bouw zal acht tot tien
jaar vergen, en jaarlijks zal dus 150 a
200 miljoen beschikbaar moeten ko
men. Zeg, dat Nederland daarin parti-
Prijzen in oktober 1965:
Renault Dauphine contant
1.485 dollar. Op afbetaling:
47 dollar direct en het restant in
49 dollar per maand.
Volkswagen 1200 type 1966
1.585 dollar.
Mercedes 230 4.871 dollar.
Plymouth 8 2-deurs sport
3.006 dollar.
Het huren van een auto ge
schiedt in Amerika meestal met
recht van koop, men noemt dit
„lease":
Ford Falcon
54 dollar per maand
Ford Custom
59 dollar per maand
Ford Mustang
63 dollar per maand
Ford Thunderbird
107 dollar per maand
Deze prijzen gelden alle voor
de nieuwste typen 1966. Onder
houd en andere kosten zijn voor
rekening van de huurder (ben
zine kost per liter van 6 tot
8 dollarcent).
cipeert voor eenzelfde percentage als
momenteel in de Cern, (4 percent), dan
zou ons land per jaar 6 miljoen moe
ten opbrengen nog geen twee kwar
tjes per inwoner. Een te verwaarlozen
bedragje. Voor ons land hoeft het mee
doen aan de 300 Gev. financieel dus
geen bezwaar te zijn. Maar voor andere
staten kan de situatie anders liggen,
voor Engeland bijvoorbeeld, dat 24 per
cent in de Cern bijdraagt, of voor West-
Duitsland, dat 22 percent voor zijn re
kening neemt en de laatste tijd juist
aan het bezuinigen is.
Een tweede belangrijk aspect: waar
zou de versneller moeten komen? In
deze vraag verdiept zich in Genève de
Nederlander, dr. C. J. Zilverschoon.
Hij heeft de ervaring opgedaan, dat er
heel wat landen zijn, die graag een
terrein voor de 300 Gev beschikbaar
willen stellen. Nederland heeft geen
aanbieding gedaan er is bij ons een
voudig geen ruimte.
Valt al enigszins te onderkennen,
hoe de keuze straks gaat uitvallen?
„Op geen enkele wijze", zegt dr. Zil
verschoon. „Momenteel doen wij op al
le aangeboden terreinen metingen en
verkenningen. Er zal nog heel wat ge
studeerd moeten worden voordat een
definitief oordeel kan worden geveld.
Dat duurt zeker nog een jaar of twee".
DE VRAAG is gerechtvaardigd of
met de 300 Gev het laatste woord op
het gebied van versnellers zal zijn ge
sproken. Dat het af hangt van de ont
dekkingen, die met de 300 Gev zullen
worden gedaan. Blijkt er geen sprake
van het bestaan van een quark of van
andere onbekende fenomenen buiten
het nu doorvorste energiegebied dan
zal het misschien weinig zin hebben
om nog grotere machines te bouwen.
Dr. Zilverschoon ziet het zo: er zul
len na de 300 Gev misschien nog 2 gro
tere versnellers komen. De laatste
van deze twee zal waarschijnlijk het
einde van dit type machine zijn. Dat
zou een versneller moeten worden van
1000 tot 1500 Gev, een apparaat dat
noch de Sovjet-Unie, noch Amerika
noch Europa zelfstandig zou kunnen
financieren, omdat het 4 of 5 miljard
zou kosten. Dat zou dus een „wereld
machine" moeten worden een tastbaar
stuk samenwerking van heel de mens
heid.
