Op de rede van Hampton vond
het eerste gevecht plaats tussen
twee gepantserde schepen
DE DOOD VAN NELSON
JAN EVERTSEN IN ACTIE
HH
ZATERDAG 16 JULI 1966
Erbij W
13
- u c-, v - v
Dr. P. H. Schroder
ZEESLAGEN IN WOORD EN BEELD
DE WETENSCHAP der geschie
denis put uit vele bronnen.
Daar zijn in de eerste plaats
de mededelingen en berichten, de
tekeningen en schilderijen der tijd
genoten, van hen dus die de feiten
welke de geschiedenis wil bestu
deren, aan den lijve hebben onder
vonden, ze persoonlijk hebben be
leefd. De geschiedschrijver heeft
geleerd hun ervaringen als hoogst
waardevol te beschouwen en ze te
gelijkertijd argwanend te bezien.
Want de omstandigheid dat iemand
getuige is geweest van een voorval
betekent geenszins dat het beeld
dat hij getekend of geschreven er
van geeft, objectief is. Men denke
slechts aan getuigeverklaringen
voor de rechtbank en aan de sterk
verschillende interpretaties welke
worden gegeven van één feit door
mensen die allen te goeder trouw
zijn. Pas wanneer men de gebeurte
nissen van wat groter afstand kan
bezien, is het mogelijk belangrijker
zaken van minder belangrijke te
scheiden; de emoties zijn verstild
en de objectiviteit neemt toe. Dan
kan een geschiedverhaal
ontstaan, maar geschiedenis
is dat nog niet. Een z i n r ij k e
voorstelling van wat gebeurd is kan
pas een volgend geslacht geven.
Dat gaat de grote lijnen trekken en
de samenhang begrijpen. Zo komt
uiteindelijk het inzicht in wat
in een vroegere periode van de
menselijke ontwikkelingsgang heeft
plaatsgevonden. Dan pas ontstaat
het mozaïek der historie, waarm
alles zijn plaats heeft gevonden.
Natuurlijk is het onmogelijk het ge
hele gigantische tafereel der geschie
denis te overzien, laat staan het te be
schrijven. Deelstudies zijn noodzakelijk
en ook daarin is het aantal specialisa
ties ontelbaar. Als onderdeel van de
krijgsgeschiedenis heeft de Engelsman
Oliver Warner thans een aantal be
langrijke zeeslagen in de geschiedenis
tot onderwerp van studie gekozen en
Een fascinerend beeld van het Duitse slagschip Bismarck in volle actie tegen de Engelse slagkruiser Hood. Het was een
van de laatste stuiptrekkingen van deze gevreesde oorlogsbodem. Na een felle jacht ging het schip op 27 mei 1941 ten onder.
- - >7/ - X/ - f 7
de resultaten van zijn onderzoek zijn
thans in Nederlandse bewerking gepu
bliceerd door de uitgeversmaatschappij
Elsevier. De forse afmetingen van het
boek (29 x 32,5 cm.) maakten bijzon
der fraaie illustraties mogelijk en het
zal zeker in de eerste plaats daarom
zijn dat velen het ter hand zullen
nemen en het zullen bewonderen. Aan
het bezit van tal van musea, o.a.
het Rijksmuseum te Amsterdam en het
Nederlands Historisch Scheepvaartmu
seum zijn de prachtige afbeeldingen,
waarvan de meeste in kleuren, ont
leend. Natuurlijk ontbreken de namen
De befaamde en geniale vlootvoogd Horatio Nelson werd bij de slag rond Kaap
Trafalgar (1805) in het zicht van de overwinning door een kogel van een Franse
schepschutter dodelijk getroffen. Hij stierf op zijn vlaggeschip Victory.
van beroemde Nederlandse zeeschil
ders als de Van de Velde's niet, maar
evenmin die van andere groten op dit
gebied. Het zeilschip immers heeft de
eeuwen door tal van schilders geboeid
en het is eigenlijk triest te zien hoe
ongunstig het moderne oorlogschip bij
het fregat afsteekt, even ongunstig als
de fotografie bij het schilderij.
Uit de vele zeeslagen der geschiede
nis heeft de schrijver er 26 uitgekozen,
te beginnen bij de slag bij Lepanto van
1571, waar Don Juan van Oostenrijk,
die later landvoogd over de Nederlan
den zou worden de Turken een zware
nederlaag toebracht. Het boek eindigt
met de slag in de golf van Leyte op
de Filippijnen in 1944, waar de Ameri
kanen een beslissende overwinning be
vochten op de Japanse marine. Van de
slagen in de tussenliggende kleine 400
jaar zijn er verscheidene waarvan de
namen bij ons,'Nederlanders; herinne
ringen wakker roepen, herinneringen
aan onze schooljaren, maar ook aan'
wat wij zelf op afstand hebben mee
beleefd. Daar is de strijd tegen de Ar
mada, daar zijn de slag bij Duins en
de Vierdaagse Zeeslag uit de geschiede
nisboekjes, maar daar is ook de onder
gang van de Duitse vice-admiraal
graaf von Spee met de kruisers Scharn-
horst en Gneisenau in de eerste wereld
oorlog bij de Falklandeilanden, de on
besliste strijd bij Jutland van 1916 en
de befaamde jacht op de Bismarck van
1941.
"T IET MINDER belangwekkend is
het relaas van de slag bij Trafal
gar, waar Nelson in 1805 aan Engeland
de heerschappij ter zee verzekerde ge
durende het verdere Napoleontische
tijdvak en de beschrijving van de laat
ste strijd die alleen door zeilschepen in
de baai van Navarino werd gestreden.
Daar versloeg een Engels-Frans-Rus
sische vloot de Turken, maar de een
heid en eensgezindheid der bondgeno
ten was zó gering dat de Engelse bevel
hebber er gedurende de slag op moest
letten dat de Franse en Russische
smaldelen niet in eikaars buurt kwa
men en dat iedereen een rol kreeg
„overeenkomstig de nationale waardig
heid." Men zou zeggen: ondanks alle
gruwelen en menselijke ellende is dit
nog de periode van de romantiek, waar
men bij de aanvang van het gevecht
de volksliederen speelde en elkaar over
en weer brieven zond met waarschu
wingen en aantijgingen over schending
van het volkerenrecht, voor het eerste
schot gelost werd.
Dan, omstreeks het midden van de
19e eeuw, om nauwkeuriger te zijn:
tijdens de Amerikaanse burgeroor
log van 1861-1865, treedt de grote ver
andering in. Voor het eerst in de ge
schiedenis bestrijden twee gepantserde
stoomschepen elkaar. Het met ijzer be
klede fregat de Merrimac van de zui
delijke staten en het ijzeren scheepje
de Monitor van de noordelijke bestook
ten elkaar uren lang op de rede van
Hampton, tot eindelijk het eerste de
wijk nam. De betekenis van dit zeege
vecht is dat toen terstond erkend werd
dat het gepantserde schip het oorlogs
schip van de toekomst was. Dat was
in zekere zin de afsluiting van een pe
riode die begonnen was in 1814 toen
Fulton het eerste oorlogsstoomschip
had gebouwd. Het betekende tevens
het begin van een nieuwe periode, die
der gepantserde gemotoriseerde oor
logsschepen, der onderzeeërs en vlieg
kampschepen van tegenwoordig.
Natuurlijk zou een Nederlander, wan
neer hij was geroepen een keuze te
doen uit de menigte zeeslagen die de
geschiedenis telt, de tocht naar Chat
ham van 1667 hebben opgenomen op de
lijst van zijn voorkeur en eveneens
de dramatische zeeslag in de Javazee
waar admiraal Doorman met de Ne
derlandse vloot onderging. Deze beide
beroemde gevechten vindt men in het
boek niet. Daarentegen zijn er wel op
genomen die ons minder belangrijk en
minder belangwekkend toeschijnen,
zoals de zeeslagen omstreeks 1780 in
de Indische wateren, de slag bij Ko
penhagen van 1801 en die bij Lissa in
1811. Maar natuurlijk was de keuze
van de Engelsman niet alleen bepaald
door het belang van de strijd maar ook
door het feit dat Engeland er bij be
trokken was.
TA E VERZORGING van de tekst in
de Nederlandse uitgave was toe
vertrouwd aan vice-admiraal b.d. Jhr.
H. A. van Foreest. Het komt de ter
zake niet geschoolde recensent voor
dat hij zich zeer bekwaam van zijn taak
heeft gekweten. Toch blijven de uit
zonderlijk mooie illustraties de hoofd
zaak. Het zal in de eerste plaats daar
om zijn dat velen het boek zullen wil
len bezitten.
Het eerste treffen tussen twee gepantserde schepen in de geschiedenis van de
zeekrijg: de Monitor en de Merrimac in de Amerikaanse Burgeroorlog (1862).
Jan Evertsen bij Duins (1639) in gevecht met het Spaanse vlaggeschip Santa
Teresa van de Portugese admiraal Don Lope de Hoces.
