De Jezuïeten en de moderne mens
Dr. Dubbink op de Proklos-leerstoel
Gesprek met generaal Arrupe
De vrouw in de r.-k. kerk Missie en zending
Promotie
Witte harten plan
ZATERDAG
JULI
1966
Opleiding
Moderne eisen
Geweten
Belemmering
SB
Negende toogdag
van Zoeklicht
Promotie
Christian Science
Oosters geestelijk leven
Oecumenische monnik
Belangrijke taken
KORT NIEUWS
(Door Tanneguy de Quénetain)
De Jezuïeten worden vaak beschouwd als de elite van de katholieke
kerk. IVIet hun opleiding is maar liefst vijftien jaar gemoeid. In de gehele
wereld bevinden zich slechts 36.000 van deze „super-geestelijken''. Hun
invloed is echter groot: zij geven op 3200 instellingen van onderwijs les
aan achthonderdduizend leerlingen. Wat is de taak van deze eeuwenoude
orde in onze moderne wereld? Aan het hoofd van deze strijdbare secte, die
officieel de naam draagt van het „Genootschap van Jezus" staat pater
Pedro Arrupe die vorig jaar tot „generaal" werd gekozen. In bygaand
interview met een Franse journalist geeft hij antwoord op een aantal
actuele vragen.
Vraag: Wat is wat u betreft het be
langrijkste probleem in de wereld van
vandaag?
Antwoord: Ons belangrijkste pro
bleem is er zo effectief mogelijk naar
te streven dat de principes van het ka
tholicisme doordringen in de moderne
wereld. Wij menen, dat de waarheid,
waarop ons geloof is gebaseerd, de fun
damentele oplossing biedt voor de pro
blemen van de moderne wereld. Maar
dit besef heeft de wereld nog niet door
drongen en we moeten onze presentatie
van de waarheid daar dientengevolge
bij aanpassen.
Wat we tot nu toe gedaan hebben is
onder de maat gebleven. De wereld ont
wikkelt zich snel en onze oplossingen
zijn vaak al verouderd voor we ze in
toepassing kunnen brengen. Onophou
delijk moeten we daarom trachten so
lide bruggen te slaan tussen het katho
lieke denken en de verschillende we
tenschappelijke, filosofische en sociale
activiteiten waarin de mens zich open
baart. Een van de problemen, die mij
het meeste bezighouden, vormt het
doelmatig gebruik van de moderne
media voor de communicatie van
ideeën: film en televisie. Op dit gebied
valt nog veel te doen voor ons.
Vraag: Op welke taak zouden de Je
zuïeten zich het meest moeten concen
treren?
Antwoord: Op de opleiding van men
sen. In onze tijd komt de nadruk steeds
meer te liggen op de persoonlijkheid
van het individu. Onze taak en ook
ons probleem is de elite van de toe
komst op te leiden volgens de princi
pes van het christendom. In het ver
leden werd deze elite uitsluitend gere
kruteerd uit de rangen van een bepaal
de klasse, die privileges genoot op ba
sis van geboorte en rijkdom.
Vandaag de dag komt de elite uit
alle lagen van de maatschappij en we
moeten in staat zijn om overal persoon
lijke verdiensten te ontdekken zodat we
diegenen met de begrippen van het
christendom kunnen doordringen, die
het lot van anderen bepalen: academi
ci, vakbondsleiders, wetenschapsmen
sen en de sleutelfiguren bij film en te
levisie.
Vraag: Van oudsher voerde het „Ge
nootschap van Jezus" zijn apostolaat
onder de elite uit door middel van zijn
scholen. Kan het doorgaan met deze
opvoedende rol of zullen de scholen ge
leidelijk in het kader der jezxdetische
activiteiten hun belang verliezen?
Antwoord: We zijn zeker niet van
plan om onze scholen op te geven want
zij stellen ons in staat om één van onze
wezenlijke taken uit te voeren, de op
voeding van jonge christenen. Maar
waar we onze gedachten over zullen
moeten laten gaan is een verandering
in het leerprogramma, die aansluit bij
de noden van de huidige tijd. Sint Ig
natius van Loyola legde de nadruk op
het belang van de geesteswetenschap
pen omdat zij de fundamentele bron
nen van kennis vormden voor een ont
wikkeld man in die dagen. Hij moedig
de bij voorbeeld de beoefening van de
retoriek en het toneelspel aan: tegen
woordig moeten we het accent leggen
op de disciplines der wetenschap.
We moeten er ook voor waken dat
het niet alleen de kinderen van bemid
delde families zijn, die in onze scholen
worden opgevoed, omdat het onze plicht
is open te staan voor persoonlijke kwa
liteiten in alle sociale categorieën.
Ons actieveld op opvoedingsgebied
moet uitgebreid worden door de vor
ming yan opleidingsscholen voor beroe
pen en herhalingscursussen om jonge
mensen uit minder bevoorrechte cate
gorieën in staat te stellen hun scholing
te verbeteren. Ten slotte zijn er instel
lingen die ten doel hebben de bestude
ring van sociale problemen en de ver
spreiding van de leer van de kerk op so
ciologisch terrein.
Vraag: Brengt deze aanpassing van
de katholieke opvoeding aan moderne
eisen ook enige verandering met zich
mee in de opleiding van de Jezuïeten
zelf?
Antwoord: Ja, onze laatste algemene
congregatie heeft over dit onderwerp
een decreet uitgegeven. Hierin wordt
een grotere nadruk gevraagd op gespe
cialiseerde studies in het bijzonder
op het terrein der wetenschappen. Dit
betreft zowel de levens- als de exacte
wetenschappen.
Vraag: Paus Paulus VI gaf het „Ge
nootschap van Jezus" onlangs een spe
cifieke opdracht: Atheïsme met alle
macht bestrijden". Hoe stelt u zich de
vervulling van deze missie voor?
Antwoord: Het is een uitgebreide
missie, die al onze activiteiten om
vat. Hoe moeten we de grote verwe
reldlijking van het leven in de mo
derne tijd opvangen? Het atheïsme
dat we moeten bestrijden manifes
teert zich niet alleen op filosofisch
terrein maar ook op praktisch gebied:
het vertoont zich in alle aspecten van
het dagelijks leven en leidt tot onver
schilligheid tegenover godsdienst.
Hoe kunnen de relaties worden her
steld tussen aan de ene kant God en
het individu en aan de andere kant de
familie en de maatschappij? Om te be
ginnen moeten we de deelneming van de
Jezuïeten aan het wetenschappelijk en
filosofisch werk van onze tijd zoveel
mogelijk vergroten. We dienen volledig
vertrouwd te zijn met de atheïstische
interpretaties van biologische, schei
kundige en sociologische verschijnse
len, zodat we met een christelijk ant
woord kunnen komen. Dit gaat even
goed op voor de filosofie, in het bijzon
der waar het de marxistische dialectiek
betreft.
Maar bij onze strijd tegen het atheïs
me moeten we ongetwijfeld een onder
scheid maken tussen de verschillende
vormen van atheïsme en ook tussen
het atheïsme als begrip en de indivu-
duele atheïst. Onze pogingen moeten
altijd de atheïst als persoon eerbiedi
gen, want terwijl dwaling op een theo
retisch niveau een absoluut karakter
kan dragen, kan dit nooit het geval
zijn in een concreet geval. De mens kan
nooit volledig de incarnatie zijn van de
absolute dwaling. Dit betekent dat er al
tijd wat geleerd kan worden van wat
de atheïst ons vertelt.
Vraag: Er bestaan een hele catego
rie mensen die religieus besef hebben
maar niet tot een van de gevestigde
godsdiensten wensen te behoren. Wat is
hiervan, meent u, de belangrijkste re
den?
Antwoord: Het gaat hier om een hou
ding die gebaseerd is op de weigering
zich te onderwerpen aan een hoger
staande macht, die het individu ver
plichtingen oplegt voor deze mensen
is de enige aanvaardbare autoriteit hun
geweten. Zij willen vrij blijven, zij wil
len „geboden" ontvluchten en daarom
juist willen zij onze theologie niet be
studeren. Zij zijn bang dat zij zich dan
zouden moeten onderwerpen aan een
vreemde autoriteit, de kerk. De gods
dienst die zij beoefenen is zuiver subjec
tief.
Natuurlijk moet men de waarde van
de subjectieve gezichtshoek en de per
soonlijke vrijheid niet onderschatten.
Maar deze waarde is betrekkelijk en
betreft nooit het geheel maar slechts
een deel want God heeft zich zelf op
objectieve wijze kenbaar gemaakt en
deze objectieve openbaring vormt een
deel van onze geschiedenis.
Vraag: Sommige christelijke denkers
menen dat het vasthouden van de kerk
aan de Thomistische theologie een ern
stige belemmering vormt boor een
doeltreffende rol in de moderne wereld.
Volgens hen spreekt de kerk een taal
die de mensen niet langer begrijpen.
Meent u dat één van de belangrijkste
Bij koninklijk besluit van 30 mei
1958 werd de stichting „Proklos" ge
machtigd aan de rijksuniversiteit te
Leiden een bijzondere leerstoel te ves
tigen in de faculteit der letteren met
De negende zoeklicht-toogdag wordt
woensdag 10 augustus in de grote Ex-
pohal te Hilversum gehouden. De spre
kers zijn ds. G. A. Brucks, evangelist
Th. Dikkes, ds. J. Gravendeel, evange
list J. Kits (leider Toogdag), evange
list Jb. Klein Haneveld, ds. G. van 't
Wout en ds. Sj. Zijlstra.
De muzikale medewerking bestaat
uit: zang van John Buurman, ds gebr.
Spaargaren en mevrouw A. Vos-Spaar
garen.
De samenkomsten vangen aan om
tien uur, half drie en half zes. Om half
twee een zang- en getuigenisdienst.
Speciale avondsamenkomst om acht
als leeropdracht „Metafysica
geest van de theosofie".
in de
Generaal Arrupe
Drs. Harun Hadiwijono, docent aan
de theologische hogeschool in Djokja
karta, zal binnenkort naar Nederland
komen teneinde zich onder leiding van
prof. mr. D. C. Mulder aan de Vrije
Universiteit voor te bereiden op een
promotie. De kerken op midden-Java
achten het met de generale zendings-
deputaten van de gereformeerde ker
ken van groot belang, dat de Indone
sische docenten gedoctoreerd zijn.
Vandaar dat na drs. Harun ook nog
andere docenten naar Nederland zul
len komen. Drs. Harun zal zich in
Ëaam vestigen.
Als eerste hoogleraar werd toen op
16 juni 1958 benoemd dr. J. J. Poort
man te Den Haag, auteur van „twee
erlei subjectiviteit", „Repertorium der
Nederlandse wijsbegeerte", „Ochema:
geschiedenis en zin van het hylisch plu
ralisme" en van andere geschriften.
Wegens het bereiken van de zeventig
jarige leeftijd is hem thans eervol ont
slag verleend. Van zijn hand verschenen
in de laatste jaren: „De grondparadox
en andere voordrachten en essays" als
mede „Philosophy, theosophy, parapsy
chology, some essays on diverse sub
jects." Het laatste deel van „Ochema"
„De zin van het hylisch pluralisme"
is op het ogenblik met een subsidie van
„Z.W.O." ter perse.
Tot opvolger van prof. Poortman op
genoemde leerstoel is nu door het be
stuur van „Proklos" benoemd dr. J. H.
Dubbink (geb. 1919). Deze is thans le
raar in de oude talen aan de afdeling
gymnasium van „De werkplaats" te
Bilthoven. Eerder was hij als zodanig
werkzaam te Den Haag.
Hij promoveerde in 1945 bij prof. dr.
F. Sassen (die inviel voor prof. H. J.
Pos) aan de universiteit te Nijmegen
op een proefschrift „Studia plotiniana"
Dr. Dubbink is ook slavist. Hij volg
de 1950-'52 colleges aan het „Institut de
theologie orthodoxe" te Parijs en is
sinds 1952 privaat-docent in de geschie
denis van de Russische wijsbegeerte
van de 19e en 20ste eeuw aan de univer
siteit van Amsterdam. Van zijn hand
verschenen enige kleinere geschriften
en talrijke tijdschriftartikelen.
Prof. Dubbink zal te Leiden in de
eerste plaats college geven over „Rus
sische religieuze wijsbegeerte." In het
oosterse christendom heeft het neo-pla-
tonisme aanzienlijk meer invloed uitge
oefend dan in het westerse. Ook de
Russische denkers (Solovjof, Sjestof,
S. Frank, Lossky en anderen), die spe
ciaal zijn aandacht hebben, zijn door
het neo-platonisme beïnvloed. De neo-
platonici echter kan men volgens
theosofische opvatting evenals de
gnostici, Jacob Böhme en andere fi
guren, rekenen tot de oudere, histori
sche theosofen, als hoedanig zij dan ook
geregeld aangeduid worden.
De witte kerk op de voorgrond
wordt spoedig de kern van een grote
uitbreiding, die bijna de helft van
het op deze foto afgebeelde terrein
in Boston (U.S.A.) zal beslaan.
Christian Science zal er zijn hoofd
kwartier uitbreiden, maar ook zul
len er tal van nieuwe gebouwen
ontstaan op dit stuk grond dat
eigendom is van Christian Science.
problemen waaraan de theologen onder
de Jezuïeten zich zouden dienen te wij
den een vernieuwing van de theologie
is?
Antwoord: Men kan niet zeggen dat
een nieuwe theologie vereist is in die
zin dat de waarheid van de kerk, zoals
die uitgewerkt wordt in de geschriften
van Sint Thomas (van Aquino) afge
daan heeft. Maar wel zeker is dat als
we succes willen hebben met ons apos
tolaat we deze waarheid om moeten
zetten in een taal die de moderne mens
kan verstaan en die ook voor de niet-
Westerse wereld begrijpelijk is.
Dit is het grote probleem waarvoor
ons apostolaat zich in de Oriënt ge
plaatst ziet. De cultuur en de mentali
teit van de oosterlingen zijn geheel ver
schillend van de onze en min of meer
ontoegankelijk voor de Westerse termi
nologie waarin ons geloof geformuleerd
is. Nu gaat het er voor ons om de oos
terlingen tot het christendom te bren
gen, niet om ze om te vormen tot wes
terlingen. Dit betekent dat we ons ge
loof moeten ontdoen van alle westerse
franje en de mogelijkheden moeten be
studeren hoe de christelijke waarheid
over te brengen in oosterse concepties.
Vraag: Wat zijn, uitgaande van uw
persoonlijke kennis van Japan, de po
sitieve waarden die een christen kan
ontlenen aan de kennis van het ooster
se, geestelijke leven?
Antwoord: De vraag stelt het pro
bleem aan de orde van het natuurmys-
ticisme en de geestelijke disciplines
van de Oriënt, als Yoga en Zen. Ik
geloof wel dat deze waardevolle ele
menten in zich dragen. Maar wat is
het fandeel van het bovennatuurlijke
en van de fysiologische fenomenen in
het natuur-mysticisme? Dit probleem
wordt op het ogenblik nog bestudeerd
en men kan daarom nu nog geen defi
nitief antwoord geven. Niettemin heb
ik veel waardering voor de menselijke
waarden, die ik in Japan ontdekte:
zelfbeheersing, gevoeligheid, beleefd
heid, liefde voor de natuur, respect
voor de wet, de cultus van de familie,
liefde voor de kinderen.
Vraag: In hoeverre is het juist om,
zoals zo vaak gebeurt, het „materialis
tische westen" tegenover het „vergees
telijkte oosten" te plaatsen?
Antwoord: Naar mijn mening is die
tegenstelling volkomen onjuist. Azië is
veel minder religieus dan het westen.
Hiermee bedoel ik dat het geen duide
lijke conceptie heeft van een „persoon
lijke" God en van de betrekkingen die
ieder mens met deze „persoonlijke"
God kan onderhouden.
Azië is niet atheïstisch. In de meeste
gevallen neemt de vergeestelijking de
vorm aan van een diffuus pantheïsme,
dat vol zit met tegenstellingen, die zoals
in Japan kunnen leiden tot het bestaan
van een grote reeks van kleine sekten
(er zijn er ca. 300) wier religie door
drenkt is van materialisme en wier
Een monnik schrijft oude kerklie
deren over. Hij is één van de be
woners van het klooster Erlach in
Niederwaldkirchen (Oostenrijk)een
oecumenisch klooster, waar katho
lieken en protestanten onder de
regel van Benedictus leven.
doeleinden voornamelijk te vinden zijn
in het behoud van gezondheid of rijk
dom.
Verder bieden oosterse godsdiensten
geen antwoord op de problemen, die ge
steld worden door eigentijdse omwente
lingen op wetenschappelijk en sociaal
gebied. Dientengevolge kan het atheïs
me zich veel gemakkelijker en veel ver
der in Azië verspreiden dan in het wes
ten.
Niet alleen in communistisch-China
maar ook in Formosa, Thailand en Ja
pan is de jeugd tegenwoordig bijna ge
heel atheïstisch. In Japan vermelden de
meeste schoolboeken het geloof in God
alleen als een historisch fenomeen uit
het verleden en niet als een hedendaags
probleem. Ik beschouw een westerse
atheïst als minder atheïstisch dan een
oosterse atheïst omdat het christen
dom een veel sterkere afdruk achter
laat dan de oosterse godsdiensten.
Vraag: Wat zijn de belangrijkste ta
ken van de Jezuieten bij hun missie
werk in niet-westerse landen?
Antwoord: In de eerste plaats is er
het probleem dat ik al eerder noemde:
de aanpassing van onze taal aan het
denken van de oosterling of Afrikaan
waardoor het christendom in hun ogen
niet de betekenis houdt van een in we
zen westers produkt. Deze aanpassing
veronderstelt een diepgaande en grondi
ge kennis van de cultuur van deze vol
keren en de traditionele vormen waar
in hun samenleving georganiseerd is.
We hebben al instellingen in India en
Japan, die de oosterse cultuur bestu
deren.
Het tweede probleem betreft ons ge
brek aan mensen: we hebben niet ge
noeg missionarissen. Vele Afrikaanse
landen vragen mij om hun Jezuïeten te
zenden voor scholen, opleidingsinstitu
ten en ziekenhuizen maar ik kan hen
niet helemaal helpen omdat ik niet ge
noeg mensen heb. Dit knelt des te meer
wanneer men bedenkt dat er andere
landen zijn waar niemand ons iets
vraagt Japan en de landen van de
Islam bijvoorbeeld maar waar we
toch mensen moeten sturen om onze
apostolische missie na te komen.
Het derde probleem betreft de ma
nier waarop missionarissen moeten
werken. Overal waar nog sporen van
paternalisme bestaan moeten deze ver
dwijnen. De mensen die wij het evan
gelie brengen staan niet lager dan wij:
ieder volk heeft zijn waardigheid. Daar
naast is het onze hartewens om meer
en meer gevallen van roeping te mo
gen ontdekken in deze landen zodat het
niet nodig zal zijn om hun Jezuïeten
van buiten te zenden.
Zowel voor de vrouw zelf als voor de
gestalte van de kerk is het noodzake
lijk dat de positie van de vrouw binnen
de kerk evenwaardig wordt aan die
De stichting Moria, die zich bezig
houdt met „de verkondiging van het
evangelie in woord en geschrift" en de
Youth for Christ in Amsterdam zijn
in de binnenstad van Amsterdam een
campagne begonnen, die zij het „witte
harten plan" noemen. Door middel van
duizenden papieren witte hartjes, op
lichtmasten geplakte strookjes en an
der propagandamateriaal willen deze
twee organisaties reageren op de vele
andere „witte plannen" die de afgelo
pen maanden zijn afgekondigd.
„Met deze campagne richten wij ons
in het bijzonder met het evangelie van
Jezus Christus tot de jongeren in Am
sterdam, die ontevreden zijn en actief
protesteren tegen een gestroomlijnd
en berustend bestaan", aldus de orga
nisatoren van de actie, waaraan jonge
ren van verscheidene kerken mee
werken. Er is nauw contact met de
provo's met wie de organisatoren zeg
gen veel gemeen te hebben.
van de man. Dit is een van de conclu
sies over het probleem van de vrouw
in de kerk waarover enkele werkgroe
pen van de St. Adelbertafdeling in
Rotterdam hebben gerapporteerd ter
gelegenheid van het zesde lustrum.
Het complete juli-augustusnummer
van St. Adelbert is aan het resultaat
van de werkgroepen gewijd. Zolang er
op dit punt geen positieve stappen
worden ondernomen blijft slechts het
hoopvolle teken van de spontane erge-
nis bestaan, terwijl het een historische
en evolutieve opdracht van het gehele
kerkevolk is de kerk tot voltooiing en
vervolmaking te helpen voeren.
Voorts zijn de Adelbert-studiegroe-
pen van mening, dat de emancipatie
van de vrouw in de kerk en in de
maatschappij niet los van elkaar kan
worden gezien. De evolutie in de
maatschappij kan het emancipatiepro
ces binnen de kerk gunstig beïnvloe
den, maar dan zal de kerk haar pogin
gen de kloof tussen kerk en wereld te
willen overbruggen gestand moeten
doen.
Bij de oplossing van het probleem
van de evenwaardigheid van man en
vrouw in de kerk speelt het verplicht
priesterlijk celibaat echter een vertra
gende rol, zo menen de Adelbert-werk-
groepen. Slechts een ontkoppeling van
priesterschap en celibaat en tevens
een verbreking van priesterschap en
man-zijn kan op den duur bevredigend
werken.
Ds. G. van 't Wout te IJmuiden, se
cretaris van de Zendingskommissie van
de Unie van Baptisten Gemeenten in
Nederland, zal in september een reis
maken naar Suriname om zich er in
samenwerking met de baptistenge
meente te Paramaribo op de hoogte te
stellen van de zendingsmogelijkheden
in dit rijksdeel. Ds. Van 't Wout, die
zelf enige jaren als zendeling werk
zaam is geweest in Kongo, hoopt onder
meer een bezoek te brengen aan zen
deling J. Kool, die reeds vele jaren in
het binnenland van Suriname zen-
dingsarbeid verricht.
Onderzocht zal worden in hoeverre
het mogelijk is om in coöperatie met de
Europese Baptisten-Zending de zen-
dingsarbeid in Suriname te intensive
ren en mogelijk uit te breiden tot an
dere Zuidamerikaanse landen.
Van 11-16 augustus wordt in Finland
het derde internationale Luther-re-
search-congres gehouden. Het eerste
vond dstijds plaats in Aarhuus, Dene
marken, in 1956, het tweede in 1960 in
Munster. Ditmaal komt men in Helsin
ki bijeen.
Het Vaticaanse secretariaat voor de
eenheid der christenen en de methodis
tische wereldraad hebben bekend ge
maakt dat er een gemengde studie
groep zal worden gevormd ter verbete
ring van de betrekkingen.
Naar men in oud-katholieke kringen
verwacht zal dit najaar een officiële
contactcommissie worden gevormd uit
vertegenwoordigers van de rooms-
katholieke kerk en de oud-katholieke
kerk. Op dit ogenblik bestaat er een
niet-officiële gespreksgroep.
