leder gezin
zijn eigen
computertje
Niet content met uw tent?
R UIMTE-
PRAAT
a
Leerzaam
maar
zinloos
experiment
van de
wetenschap
Conclusie: Viet Cong
laat zich niet „aan
tafel bombarderen"
DE MENS VERBREEKT
ZIJN AARDSE KLUISTERS
ZATERDAG 5 NOVEMBER 1966
Erbij
21
..w.
-y -j If1
Succesje
(Van onze correspondent)
GRONINGEN Eindelijk is het dan gelukt, de in
Vietnam strijdende partijen rond de tafel te krijgen,
op een geheime conferentie in Zweden
Het laatste nieuws? Helaas niet. Wel het resultaat
van een nieuw spel, dat ernstig gespeeld, tot verras
sende resultaten kan leiden. Een spel, een techniek, die
het verdient verder ontwikkeld te worden, aldus drs.
H. W. Tromp van het Polemologisch instituut dat
zich bezighoudt met de wetenschappelijke bestudering
van het oorlogsprobleem van de rijksuniversiteit te
Groningen.
Onweegbaarheden
w^R ZIJN MAAR weinig tech-
nieken die zich zo storm-
achtig hebben ontwikkeld
als de elektronica. De jongste
FIAREX vaktentoonstelling,
half oktober in de RAI gehouden
liet ons duidelijk zien hoe snel
die ontwikkeling gegaan is. Het
meest sensationele is wel de zo
genaamde micro-elektronica:
complete ingewikkelde elektro
nische schakelingen ter grootte
van een vierkante millimeter.
Nog niet zo lang geleden had
den schakelingen die dezelfde
functie konden verrichten de af
metingen van een schoenendoos.
Rob Geutskens
Dan zijn hier nieuwe mogelijkheden
t ij f i T,
DE MENSHEID kijkt al zo
lang als zij bestaat naar de
hemel. Maar tot het jaar 1609
had niemand de sterren anders
dan met het blote oog kunnen
waarnemen: de verrekijker was
nog niet uitgevonden.
De Italiaanse sterrekundige
Galileo Galilei was de eerste
mens op aarde die een kijker
gebruikte voor het observeren
van de hemel.
Het was in onze ogen een
primitieve kijker, maar hij ont
hulde toch de aanwezigheid van
bergen en dalen op de maan,
het bestaan van schijngestalten
van de planeet Venus en de
aanwezigheid van een aantal
manen rondom de planeet Ju
piter.
Galileis werk betekende een
mijlpaal in de geschiedenis van
het sterrekundig onderzoek.
Zijn gebrekkige instrument was
de stamvader van onze grote en
moderne telescopen, die het be
staan onthullen van miljoenen
kers te gaan gebruiken; er was
meer nodig.
Tegenwoordig kunnen wij,
door het licht van verre sterren
te ontleden in zijn samenstellen
de kleuren, allerlei dingen te
verre spiraalnevels.
Maar de mijlpalen volgen el
kaar in onze tijd sneller op dan
vroeger. De astronomie zou
nooit zover gekomen zijn door
alleen maar steeds sterkere kij-
weten komen over de eigen
schappen van zulke sterren, hun
ouderdom, hun samenstelling,
enz.
Door sterke radio-ontvangers
(radiotelescopen) te gebruiken
kunnen wij een soort straling
uit het heelal opvangen waar
van het bestaan enkele tiental
len jaren geleden onbekend was.
En tenslotte is het de mens in
het midden van de twintigste
eeuw voor het eerst gelukt,
onderzoekingen te doen in de
buitenaardse ruimte zelf, hetzij
door middel van automatisch
werkende robot-apparatuur,
hetzij door waarnemingen van
astronauten zelf.
Nu de mens kan doordringen
in die buitenaardse ruimte, kan
hij waarnemingen doen die op
de aardoppervlakte niet mo
gelijk zijn. De dampkring die de
aarde omgeeft, werkt als een
soort filter, een verhullend gor
dijn. De ruimtevaart heeft dat
gordijn opzij geschoven.
Ramen
Motorisch eiland
EEN SPELLETJE
m:\ f -r
VIETNAM
^.,«4
ten. Met een simulatiemodel heb je
iets meer greep op de argumenta
ties."
Drs. Tromp voegt eraan toe: „poli
tieke wetenschap, zo is wel gezegd,
bestaat tenslotte uit niets meer dan
beweringen omkleed met argumenten.
Bewijzen zijn er nooit van tevoren
te leveren. Dat doet alleen de geschie
denis zelf, achteraf."
De heer Tromp nam onlangs deel
aan „een spelletje Vietnam", weten
schappelijk gezegd: een Vietnamsimu-
latie, in Zweden, waartoe het initia
tief was genomen door het Koninklijke
Zweedse instituut voor defensieonder
zoek. Een aantal militairen en weten
schappelijke medewerkers speelden zo
goed mogelijk de rollen van presi
dent Johnson. Ho Tsji Minh, Mao Tse
Toeng, generaal Ky en vele andere
sleutelfiguren in het Vietnam-conflict.
Neutrale landen waren ook vertegen
woordigd, evenals de factor openbare
informatie, in de vorm van een krant.
Drs. Tromp begon in het spel als
minister van financiën van Zweden en
eindigde, nadat hij de portefeuille van
financiën kwijt was geraakt door
„wanbeleid", als Zweeds premier.
HET WAS een leerzaam experiment,
zo bleek het in het spel onmogelijk,
de partijen aan de conferentietafel te
bombarderen (waarop in werkelijkheid
de V.S. hun hoop hebben gevestigd).
Ook pogingen om via de UNO of de
officiële kanalen tot een gesprek te ko
men faalden. Wel lukte het, de op
ponenten op een geheime conferen
tie in een neutraal land rond de tafel
te krijgen. Het was echter een pover
succes: eenmaal aan de tafel liepen
de partijen vrijwel direct boos weg.
De hypothese is nu, dat de confe
rentie wel zou zijn gelukt, wanneer
niet alleen het besprokene op de con
ferentie geheim zou zijn, maar ook de
conferentie zelf in het diepste geheim
zou plaatsvinden. In het gespeelde ge
val was het wel bekend, dat er een
conferentie was. Bovendien wordt door
de speldeelnemers verondersteld dat
de besprekingen met zo weinig moge
lijk deelnemers, dus bilateraal (twee
partners), moeten plaatsvinden. Door
tijdsgebrek konden deze laatste hypo
theses echter niet meer worden uitge-
Sp66ld.
EEN SPELLETJE, hoeveel waarde
heeft het voor de praktijk? Klopt het
met de werkelijkheid en wat is het
„waarheidsgehalte" van dit experi
ment?
DE NATUURKUNDIGE die experi
menteert, kent de factoren, die invloed
hebben op het resultaat van zijn expe
riment, en heeft ze stevig in de handen.
Voor vrijwel onoverkomelijke moei
lijkheden echter, de man, die zich bezig
houdt met sociale verhoudingen, in dit
geval een conflictsituatie tussen groe
pen mensen (staten). Als hij een proef
zou willen inrichten zoals de natuur
kundige dat deed, een getrouw model
van de werkelijkheid maken dus, moet
hij rekening houden met zeer veel fac
toren. Hier zijn er een paar: mili
taire kracht, economische kracht en
stabiliteit, ideologie, traditie, stereo
tiepe gedachtenpatronen, godsdienst,
verdragen, persoonlijkheid van de lei
ders, staatsinrichting, welvaartsverde
ling, etc. etc. Zelfs een uitgelezen
team van sociologen, politicologen,
historici, economen, juristen, militai
re deskundigen, psychologen, en tech
nici zouden er niet in slagen, alle
factoren tegen elkaar af te „wegen".
Dat laatste is nodig. Om factoren
te kunnen vergelijken, moeten ze ge
waardeerd worden, het liefst in getal
len. Men zou bij wijze van spreken,
kunnen zeggen: een kilo nationale trots
heeft hetzelfde effect als een halve
kilo dynamiet, maar dat is natuurlijk
onmogelijk.
TOCH WIL de man van sociale we
tenschappen experimenteren. „Maar
we hebben in de sociale en politieke
wetenschappen geen apparatuur om
«ïeorieën te testen", zegt drs. Tromp.
Het enige wat dan gedaan kan worden
om tot proefnemingen te komen is:
sterk vereenvoudigen.
Voor de in Zweden gespeelde Viet-
namsimulatie werd sterk vereenvou
digd. De wereld werd teruggebracht
tot acht partijen. China, Sovjet-Unie,
Noord-Vietnam, de Viet Cong, Zuid-
Vietnam. de Verenigde Staten Enge
land en Zweden, de UNO en een krant
„Internews". De staten zelf werden
vertegenwoordigd door hun belangrijk
ste leiders en de basissituatie van de
staat werd teruggevoerd tot de meest
essentiële, bij benadering meetbare
factoren, onder te verdelen in kapi
taalgoederen, consumptiegoederen en
militaire macht. De conflictsituatie
zelf werd herleid tot de belangrijkste
besluiten in de staten. Een werkelijke
tijdsduur van drie maanden werd in
het spel twee uur. Zo ontstond een
model.
Is dit model, een zeer schematische
weergave van de werkelijkheid, nog
wel betrouwbaar? Drs. Tromp zelf is
er niet al te optimistisch over.
„We zijn nog in het stadium van het
„uitproberen" van deze techniek met
modellen van de internationale betrek
kingen. En ik vrees dat we nooit ver
der komen", zegt hij.
„Er is bijvoorbeeld geprobeerd of
een simulatie van de situatie in 1914
voor het uitbreken van de eerste we
reldoorlog klopte. Hij klopte inderdaad
met de werkelijkheid. Maar wie zegt
dat een model dat voor 1914 goed is,
dat ook per se is voor 1966?"
„De moeilijkheid is, dat te veel fac
toren niet goed meetbaar zijn. Wat je
wel kunt doen is aanwijzingen vin
den, veronderstellingen testen. Prak
tische politiek is namelijk gebaseerd op
veronderstellingen, niet op exact we-
ER ZIJN niettemin enkele dingen,
die voor het spel met de modellen
pleiten. Tot nu toe is bijvoorbeeld
niet gebleken dat het veel uitmaakt
welke personen meespelen. De in
Zweden uitgespeelde simulatie (die in
zeven ronden van twee uur elk een
werkelijk tijdsverloop van 21 maan
den dekte) is in Engeland gespeeld
door heel andere mensen, maar had
dezelfde uitkomsten. Dit zou erop kun
nen wijzen, dat de in het model ge
bruikte factoren inderdaad de facto
ren zijn, waar het om gaat in de po
litieke praktijk.
Verder moet men niet vergeten, dat
de deelnemers aan het spel zich zo
goed mogelijk in de rol inleven, waar
door allerlei psychologische factoren
(die niet in het schema zijn opgeno
men) hun invloed doen géldfen. Het
mislukken van de pogingen (in het
spel) om via de UNO ën de diploma
tieke kanalen of door bombardemen
ten Noord-Vietnam aan de ondehandel-
lingstafel te krijgen, klopte met de
realiteit. Wat in de simulatie een ge
deeltelijk succes was, de niet gehei
me conferentie met geheime inhoud
van de besprekingen is „in het echt"
nooit geprobeerd.
Ondanks zijn scepsis heeft drs.
Tromp voldoende vertrouwen in de
simulatie om te zeggen: „Ik vind dat
deze techniek verder uitgewerkt moet
worden" en: „Als president Johnson
eerst eens zo'n simulatie had gepro
beerd, zou hij wellicht nooit Noord-
Vietnam hebben laten bombarderen."
DEZE microscopisch-kleine scha
kelingen zijn niet alleen maar ver
bazingwekkend. Het heeft wel dege
lijk nut dat ze zo klein zijn. Met
behulp van deze schakelingetjes
kunnen apparaten worden samenge
steld die ondanks een zeer grote
gecompliceerdheid hanteerbare af
metingen behouden. Er zijn reeds
rekenmachines die uit 100.000 scha
kelingen zijn opgebouwd. Ik heb
even voor u uitgerekend dat u tien
flinke huiskamers nodig zou hebben
als u een dergelijk apparaat op de
conventionele manier, dus met elek
tronenbuizen. zou willen bouwen.
Als de elektronische schakelingen
niet steeds kleiner waren geworden
zou de computertechniek reeds lang
zijn overleden aan corpulentie, want
zelfs eenvoudige rekenmachines
zouden dan niet te hanteren afme
tingen hebben gekregen.
OOK VOOR de ruimtevaart is de
miniaturisering van het grootste
belang. Dankzij deze ontwikkeling
hebben de Amerikanen een groot
deel van hun achterstand op de Rus
sen ingelopen Ruimtevaart is na
melijk niet alleen een kwestie van
grote en betrouwbare raketten,
maar ook, en misschien wel vooral,
van elektronische apparaten die de
baan berekenen, de motoren bedie
nen, alle onderdelen van de raket
doorlopend controleren en ingrij
pen als er iets misgaat. Op het ge
bied van de elektronica hebben de
Amerikanen, die de stoot hebben
gegeven tot de ontwikkeling van de
micro-elektronica, zeker een voor
sprong op de Russen.
OP ANDERE terreinen zullen
micro-schakelingen ook belangrijk
kunnen worden, bijvoorbeeld voor
medische toepassingen. Het is nu
mogelijk een pil te maken met een
zendertje erin dat allerlei gegevens
van de patiënt die de pil heeft
ingeslikt naar buiten seint.
Het hoorapparaat is in tijd van
enkele jaren gekrompen van een
tamelijk omvangrijk kastje, dat men
in een vestzak moest dragen, tot
een bijna onzichtbaar apparaatje in
het montuur van een „hoorbril".
Op het ogenblik is het reeds moge
lijk het gehele apparaatje onder te
brengen in een oortelefoontje dat
niet groter is dan het bekende rose
knoopje dat hardhorenden sinds de
komst van hoorapparaten in hun
oor dragen. Binnen enkele jaren zal
het echter mogelijk zijn hoorappa-
raatjes zo klein te maken dat ze
operatief achter één oor of achter
beide oren aangebracht kunnen
worden.
ALLE ONDERDEELTJES van
een microschakeling, en dat zijn er
dikwijls honderden, worden langs
fotografische weg op een schijfje
silicium, het hoofdbestanddeel van
gewoon zand, aangebracht. Hierdoor
ontstaan uiterst kleine en bedrijfs-
zekere schakelingen, zonder dat er
een mensenhand aan de montage
van de onderdeeltjes te pas komt.
Deze techniek kan ertoe leiden dat
binnen een afzienbaar aantal jaren
ieder gezin zijn eigen computer zal
hebben, die allerlei informaties kan
verschaffen, telefoonnummers kan
onthouden, de belastingaangifte kan
berekenen en als baby-oppas kan
fungeren.
„(Van onze correspondent)
KEULEN De tenten die het zich
nog steeds vermenigvuldigende legioen
kampeerders volgend jaar wachten,
zullen nog weer veel groter en luxueu
zer zijn dan dit jaar al het geval was.
De „bungalowtent met luifel", die tien
jaar geleden populair werd, is al weer
bezig om plaats te maken voor een
vrij pompeus bouwsel waarvan
enkele tientallen exemplaren een hele
camping kunnen vullen. Dit is de les
van de grote internationale vakbeurs
voor sport- camping- en andere vrije
tijdsartikelen, de Spoga, die in de
Keulse beursgebouwen is gehouden.
HET SIMPELE enkel- of dubbeldaks-
tentje van weleer stond hier als een
antieke curiositeit tussen enorm grot»
nakomelingen soms met een grond
oppervlak van 5 bij 5 meter en met
drie of meer binnententen. Zelfs voor
kinderen worden al lage, maar niette
min complete bungalowtentjes gefabri
ceerd. De tendens die een jaar na de
entree van de bungalowtent al merk
baar was, zet zich in 1967 duidelijk
voort. Het begon met een ruimte waar
van de helft werd ingenomen door een
binnentent. De woonruimte kon bij
mooi weer worden vergroot door een
of meer zijwanden als luifel op te zet
ten. Maar mooi weer komt in veel lan
den maar zelden voor en dus kreeg die
luifel al heel spoedig al dan niet uit-
ritsbare zijwanden. Ook dat was echter
nog niet voldoende, want kort daar
op waren voor die voortent ook al deu
ren verkrijgbaar. Inmiddels is nu de
ruimte onder de luifel gemakshalve
maar helemaal bij de tent getrokken,
waardoor de oorspronkelijke tent min
stens eens zo groot geworden is.
Maar een luifeitje boven de in
gang is zeker bij regenachtig weer
toch wel gemakkelijk en dus zit het er
in dat we over een verloop van ja
ren met nog veel grotere tenten ko
men te zitten, want op de Spoga za
gen we de nieuwe reuzententen op
nieuw met luifels uitgerust.
DE ZIJWANDEN van de tenten krij
gen voorts steeds grotere plastic ra
men. Boven, die ramen komen dan
weer luifels, tenzij men, zoals we bij
Governor zagen, de zijwand van plas
tic een naar binnen gebogen vorm
krijgt. Nieuw is ook het tentdoek dat
met een aluminiummist bespoten
wordt en dat weersveranderingen be
ter heet op te vangen. Nog een nieuw
tje: er bestaan nu ook tenten die ge
heel uit kunststof zijn vervaardigd. Ze
heten 20 percent lichter te zijn dan
die van katoen, maar gezien het stre
ven, steeds grotere en dus zwaardere
te vervaardigen, zal dit argument wel
niet van doorslaggevende betekenis
blijken te zijn.
HET AANBOD opblaasbare boten
zal volgend jaar ook aanzienlijk groter
zijn dan dit jaar. Het assortiment bo
ten is bij alle fabrikanten toegeno
men, niet alleen wat betreft boten die
geschikt zijn om door een kleine motor
te worden voortgestuwd, maar vooral
zeilboten zijn zeer in trek. Ze zijn er
nu al van 3000 en meer gulden. Nieuw
was op deze vakbeurs, waarvoor dit
maal rond de 700 exposanten hadden
ingeschreven, een op twee luchtkus
sens drijvend zonneëiland, dat door een
motor kan worden voortbewogen en
waarop zelfs een tent kan worden ge
plaatst.
Het aantal variëteiten waarin kam-
peerstoelen verkrijgbaar zijn is zelfs
niet bij benadering te schatten. Maar
ook hier: ze worden steeds groter en
luxueuzer, maar gelukkig ook steeds
lichter in gewicht. Men hoeft niet lan
ger op doek te zitten maar op dikke
lagen schuimrubber of polyester, vaak
bekleed met skaileer, plastic of doek in
allerlei kleurrijke dessins. Dat tenslot
te op deze beurs vele soorten privé-
zwembaden te bewonderen vielen,
moge een bewijs zijn dat althans
naar de verwachting van de fabrikan
ten het met de welvaart voorlopig nog
wel goed blijft gaan.
