Sensationele bekentenis van Harster
Onrust in Spanje na referendum
OPRUIMING
L
VAN DAG TOT DAG
Nederlandse journalisten uit
protest uit de rechtszaal
fO4
„IK HAD MOETEN ZEGGEN: IK GA, MAAR DAARTOE MISTE IK MOED
3
Naar de maan
LENIG MET BIRCITTA
Nieuwe last
amm
WOENSDAG 25 JANUARI 1967
Protest van studenten
tegen ex-nazi Kiesinger
Geen moed
Doodse stilte
Incident
Te snel
Politieke partijen
De Amerikaanse begrotingen voor het
lopende belastingjaar en het per 1 juli be
ginnende fiscale jaar 1968 verduidelijken
het beeld van de Verenigde Staten, zoals
zich dat steeds sterker aandient: een mi
litaire mogendheid, die zich denkt te kun
nen permitteren de levensstandaard aan
te passen en zelfs op te voeren naast het
„onderhouden" van een zeer kostbare qer-
log.
De militaire kosten slokken niet minder
dan 56 percent van de totale begroting op,
maar dat zal voor Johnson geen struikel
blok vormen. Geen Amerikaanse politi
cus wil zich brandmerken als de motor
voor „het in de steek laten van de boys
die overzee hun leven wagen".
Als de president critiek krijgt, dan zal
dat zijn over het feit dat de defensiekos-
ten te laag zijn geschat en niet voorzien
in een anti-raketsysteem met raketten.
Deze laatste voorziening, die bedoeld zou
moeten zijn om door middel van een slui
tend rakettenstelsel het grondgebied van
de Verenigde Staten te beschermen tegen
vijandelijke raketten, wil Johnson op
slechts zeer beperkte schaal invoeren,
omdat hij de bedreiging van de kant van
de Sovjet-Unie kleiner acht dan tevoren.
Militairen en vele parlementaire figuren
zijn warme voorstanders van een uitbrei
ding van dit systeem, omdat zij hebben
vernomen dat ook Moskou aan zo'n defen
siesysteem werkt. Deze kwestie belooft
een der grote tegenstellingen van de ko
mende parlementaire zittingsperiode te
worden.
De Amerikaanse begrotingscijfers teke
nen de V.S. niet alleen als een militaire
mogendheid, maar ook als een natie met
sterke sociale ontwikkelingen. Het bevol
kingsdeel dat met „arm" wordt aange
duid, heeft voor het eerst tijdens de ambts
periode van president Kennedy de nood
zakelijke aandacht van de regering ge
trokken en gekregen.
Het programma van Kennedy „strijd
tegen de armoede" is door Johnson
voortgezet. Hij vraagt er nu bijna 26 mil
jard dollar voor. Dat zal belangrijke cri
iiek uitlokken van de conservatieven, die
ledert de laatste verkiezingen weer heel
wat in de melk te brokken hebben ge
kregen. Zij zullen vooral op dit punt de
stijging van de overheidsuitgaven willen
beperken. De consequentie is echter
meestal, dat de gevraagde bedragen met
slechts een minimale beknotting worden
toegestaan. Vorig jaar knabbelde het
Congres niet meer dan een half percent
van de cijfers af.
Tenslotte: het ruimte-onderzoek en de
voorbereiding van de maanlandingen gaan
onverminderd door. Bijna vijfeneenhalf
miljard moeten die projecten kosten, iets
minder dan vorig jaar weliswaar, maar
dat komt doordat de duurste investeringen
op dit gebied achter de rug zijn. De am
bitie om als eersten naar de maan te gaan
blijft alle Amerikanen van hoog tot laag
sterk bezielen.
De miljarden die in Vietnam naar de
maan gaan houden die ambitie niet te
gen.
WIWMWWIAIWWIIWMWIIWyMMWVWWWWWWtlWWWWIIWWWWWW
BERLIJN (AP) Een groep Westber-
lijnse studenten heeft dinsd. tegen bonds
kanselier Kurt Kiesinger gedemonstreerd
door blanco stukken papier omhoog te
houden. Een student zei dat deze vorm
van protest tegen het vroegere lidmaat
schap van Kiesinger van de nazi partij ge
kozen was „omdat borden met opschrif
ten toch in beslag zouden zijn genomen."
De studenten stonden achter de zware
politie-afzetting toen Kiesinger een recep
tie in het kasteel Charlottenburg verliet.
Kiesinger deed alsof hij niets merkte.
Een enquête onder het winkelpersoneel,
uitgaande van werknemersorganisaties in
dit vak, heeft aangetoond dat het roule-
ringssysteem ter verwezenlijking van de
vijfdaagse werkweek geen succes is ge
worden. Gemiddeld een kwart van de be
drijven past het toe, waardoor volgens de
enquêteurs is aangetoond dat het niet
overeenkomt met de wensen en eisen.
Die wensen komen volgens de werkne
mersorganisaties neer op hoofdzakelijk
twee methoden: de ene helft wil een lang
weekeinde, de andere eigenlijk ook, maar
dan gedetailleerd een vrije maandag of
een vrije zaterdag of een vrije zaterdag
middag gecombineerd met een vrije
maandagochtend
Aangezien vijftig percent zich ongede
tailleerd voor een lang weekeinde heeft
uitgesproken, zou de meerderheid tevre
den zijn met een keuze tussen een vrije
zaterdag of een vrije maandag. Maar dat
betekent toch, dat eerlang in deze groep
van neringdoenden een algemene, bin
dende regeling op andere basis zal moeten
worden gemaakt, waardoor het winkelen
de publiek een nieuwe hindernis" zal moe
ten nemen ten aanzien van zijn koopge
woonten.
Men kan een groep dienstverlenende
werknemers niet het recht ontzeggen,
voor zichzelf privileges te verwezenlijken
die andere groepen werknemers al jaren
bezitten. Dat de samenleving daardoor op
nieuw minder comfortabel zal worden, is
te verwachten. Het lijkt wel een noodlot
van onze moderne maatschappij te zijn,
dat elke modernisering het leven moei
lijker en minder bevredigend maakt. Jam
mer genoeg is een meerderheid van de
nieuwe lasten tot dusver neergekomen op
de schouders der huismoeders en elke
verzwaring lijkt zich tot deze schouders
bijzonder aangetrokken.
De gezinsverhoudingen moeten wel
sterk worden herzien om gezond te blij
ven, en de positie van de huisvrouw in het
bijzonder eist de aandacht, wil de huis
vrouw gezond blijven en niet nog meer
levenvreugde derven.
MWUWWWWWWWWWUWWWUWWWUWWWVWWWMWWVAMWWWWWWU
iammwmmmwimmammmwwimmwwimvwmmmmmm
ADVERTENTIES
(Van onze correspondent)
MÜNCHEN. Dr. Wilhelm Har
ster, de vroegere chef van de Sieher-
heitsdienst in Nederland en verant
woordelijk voor het lot van meer dan
honderdduizend naar Duitse concen
tratiekampen vervoerde joodse Ne
derlanders, legde gistermiddag, op de
tweede dag van het proces tegen hem
en zijn medewerkers Zöpf en Slottke,
een volledige schuldbekentenis af. „Ik
heb een zware morele schuld op mij
geladen, doordat ik tot het eind op
mijn post ben gebleven. Een schuld
waarvoor ik moet boeten", aldus dr.
Harster, en hij ging voort: „Iedere
poging die ik achterwege heb gelaten
om mij een nauwkeurige voorstelling
te maken van wat er met de joden
gebeurde, betekent mijn zware
schuld".
Het was ongeveer drie uur in de mid
dag, toen dc president van de rechtbank
dr. Göppner, bij zijn ondervraging van
Harster, de kwestie van de verdrijving
van de Nederlandse joden had aangesne
den, dat de beklaagde zijn bekentenissen
deed. Hij verklaarde, in de lange jaren van
zijn opsluiting hij zat acht jaar van
zijn oorspronkelijke straf van twaalf jaar
in Nederlandse gevangenissen uit diep
erover te hebben nagedacht, van wanneer
af hij zeker had geweten wat er met
de op transport gestelde joden gebeur
de.
„Het was van de aanvang af een ge
heime zekerheid voor me, dat deze men
sen voor de dood waren bestemd", zei
Harster onder doodse stilte: „Ik ver
schanste me voortdurend achter principes
van gehoorzaamheid en plicht, die ik
door mijn opvoeding gewend was veel
te overdreven op te vatten. Ik was me
er intussen van bewust geworden, dat
een land als Duitsland niet meer het mo
rele recht op de eindoverwinning bezat".
HARSTER vervolgde: „Voor mij had
het bestaan van de mens ook aan ge
wicht verloren, door alles wat er in de
oorlog al gebeurd was, aan bombarde
menten bijvoorbeeld, en daardoor raak
ten wij afgestompt". Aan heftige ge
moedsbewegingen ten prooi schilderde
Harster op dit voor hem beslissende uur,
hoe hij zijn twijfel in zijn Nederlandse
jaren had verdrongen. Op een vraag
van de rechtbankpresident of Harster dan
nooit eens over zijn twijfel met mensen
uit zijn omgeving sprak, antwoordde de
ze, dat dit niet het geal was: „Er is nu
eenmaal zoiets als de wil om te verdrin
gen. En wanneer ik mijn twijfel zou heb
ben geuit en deze twijfel door een ant
woord bevestigd zou zijn geworden, wat
had dit dan nog uitgemaakt. Ik had moe
ten zeggen: „Ik ga", en ik heb daartoe
niet de moed gehad".
Harster verklaarde ook niet met zijn
ondergeschikte en medebeklaagde Zöpf
over deze zaken te hebben gesproken:
„Hoewel wij beiden op dezelfde school
waren (het beroemde Maximilianeum,
een gymnasium in München) „was Zöpf
mijn ondergeschikte en tegen een onder
geschikte kon je over deze dingen niet
praten". Ook met zijn directe chef. Hans
Rauter, had Harster nooit over zijn
problemen gesproken. „Hij was een
oer-S.S.'er en een oer-nationaal-socialist
en in zijn ogen was ik, hoewel ik S.S.-
officier was, niet meer dan een buiten
staander, een vakman".
Harster antwoordde op een desbetref
fende vraag van dr. Göppner, dat hij
voor het eerst van de vergassingen van
de joden had gehoord toen hij was over
geplaatst naar Italië. Dit was eind 1943.
Tot dat moment r.ad Harster geloofd dat
de slachtoffers, die hij zelf verzamelde
en naar Westerbrok deed transporteren,
in de concentratiekampen louter door de
slechte levensomstandigheden of door
kwellingen om het leven kwamen.
OP EEN VRAAG of hij zelf ooit een
concentratiekamp had bezocht, antwoord
de Harster dat hij in gezelschap van
prins Von Waldeck (een berucht S.S.'er
en concentratiekampbeul, tegen wie op
nieuw een gerechtelijk onderzoek aan
de gang is) een bezoek had gebracht
aan Buchenwald. Hier had hij Nederland
se gijzelaars bezocht, die er in speciale
barakken waren opgesloten.
Hij verklaarde nooit in het kamp Vught
te zijn geweest. Wel was hij eenmaal in
Westerbork, dat volgens hem echter tech
nisch geen concentratiekamp kon worden
genoemd, geweest. Hij was er kort na
de bezetting in 1940, toen er aanvankelijk
naar Nederland gevluchte joodse emi
granten waren samengebracht. De vraag
of hij wel eens in Auschwitz was ge
weest, beantwoordde Harster ontkennend
en hij voegde eraan toe: „Daar mocht
niemand van ons naar binnen. Wie er in
was kwam er ook niet meer uit".
Na de uitvoerige zelfbeschuldigingen
van Harster, die in de zaal onder dood
se stilte werden aangehoord en een grote
indruk maakten, sprak de tweede aan
klager, dr. Kempner. die eens in Neu
renberg voor de Amerikaanse regering als
aanklager optrad, van Harster's „schok
kende bekentenissen". Na afloop van de
zitting antwoordde hij op mijn desbetref
fende vraag, dat naar zijn mening de
beide andere beklaagden, Wilhelm Zöpf
en Slottke, de naaste medewerkers van
Harster, nu de grond onder de voeten
was weggenomen.
Ook voorzag hij door de bekentenis
van Harster, grote gevolgen bij volgende
dergelijke processen. De laatste opzien
barende bekentenis die hij zich herinner
de, was die van maarschalk Keitel in het
proces Neurenberg. Hij verklaarde de
snelle bekentenis van Harster uit het
feit, dat in de voorbereidende arbeid van
het instituut van oorlogsdocumentatie, sa
men met het openbaar ministerie in
München, zóveel belasténd materiaal
bijeen was gebracht, dat ontkennen zin
loos zou zijn geweest voor Harster.
DE OCHTENDZITTING van gistermor
gen was met een incident begonnen. Na
dat men na de eerste dag van het pro
ces een reparatie van de gebrekkige ge
luidsinstallatie, die het de journalisten zo
goed als onmogelijk maakte normaal hun
werk te doen, in het vooruitzicht had ge
steld, viel in de loop van gistermorgen
de installatie geheel uit, zodat belangrij
ke verklaringen van dr. Harster op het
grootste deel van de perstribune totaal on
verstaanbaar waren. De Nederlandse jour
nalisten stonden toen in protest op en
verlieten de zaal. Rechtbankpresident
Göppner, die al eerder alle medewer
king had beloofd, maar geen concreet
resultaat had geboekt, schorste de zitting,
Prinses Birgitta van Zweden is ais
propagandiste voor de sport te zien
op grote aanplakbiljetten, die overal
in Zweden zijn opgehangen. De
prinses, een gediplomeerd gymnas-
tieklerares, ondersteunt als levens
grote blikvanger het motto van de
plaat wees lenig met Birgitta
(Van onze correspondent)
BARCELONA. Ruim een maand na het Spaanse referendum, dat
een overweldigende overwinning voor de politiek van generaal Franco
opleverde, valt er in Spanje nog weinig te merken van de vernieuwingen
die de aan dit referendum onderworpen grondwet in het vooruitzicht
heeft gesteld. Integendeel! Er heerst in Spanje op dit moment een gro
tere politieke en sociale onrust dan in de periode die aan de volksstem
ming is voorafgegaan. Het gewone volk, dat weinig begrip heeft van de
staatkundige betekenis van de nieuwe grondwet en gehoorzaam het
advies van de staatspropaganda heeft opgevolgd, om terwille van vrede
en welvaart voor Franco te stemmen, verlangt nu met groot ongeduld
dat dit goede leven spoedig gaat komen. Het referendum was nauwelijks
twee weken oud, toen de zo volprezen rust in het land werd verstoord
door demonstraties van duizenden stakende arbeiders in Madrid, Barce
lona en Bilbao. De laatste dagen hebben de dagbladen aan één pagina
niet genoeg om melding te maken van alle arbeidsconflicten in het land.
Maar deze poging tot een constitutie
laat een uiterst belangrijke legislatieve
leemte vrij. Om de vernieuwingen van
deze grondwet te kunnen doorvoeren,
is een serie wetten nodig, en wijzi
gingen van bestaande, die zoveel legis
latieve arbeid vergen, dat men zich
afvraagt of de vruchten van het refe
rendum nog wel dit jaar geplukt zullen
kunnen worden.
De nieuwe grondwet kent in de op
bouw van de Spaanse staat, in de over
brugging van de afstand tussen volk en
De politici, die om vele opportu
nistische redenen - voor de nieuwe
grondwet hebben gestemd, zitten el
kaar thans weer even duchtig in de
haren als een paar maanden geleden.
Juanisten contra Carlisten, republikei
nen contra monarchisten, falangisten
contra allen en de oppositie krijgt nog
weinig kans zich uit te spreken. Vorige
week werd het belangrijke weekblad
van de katholieke lekenorde Opus Dei,
„Actualidad Espanola", in beslag ge
nomen, omdat het een interview met
de christen-democratische leider van
vóór de wereldoorlog, José Maria Gil
Robles, had opgenomen. Er is een pro
ces aan de gang tegen het maandblad
„Mundo Obrero" van de Katholieke
Actie.
De bisschop van Bilbao heeft een
aantal leiders van deze militante
lekenorganisatie ontslagen,, omdat zij
hadden opgewekt tegen de nieuwe
grondwet te stemmen. Enkele plaatse
lijke leiders van de syndicaten zijn ont
slagen, omdat zij de nationale vak
bonden hadden verweten niet voldoen
de kennis te hebben van belangrijke
arbeidsconflicten in het land. Ter-
zelfdertijd zijn enkele communisten en
studenten vrijgesproken van illegale
handelingen. Maar de studenten be
ginnen zich weer te roeren. De rector
van de universiteit van Barcelona
heeft het vergaderlokaal van de stu
denten van de natuurkundige faculteit
laten sluiten.
De meeste plaatselijke studenten
organisaties weigeren nog langer hun
landelijke leiders te erkennen. Ver
wacht wordt dat met de komst van
het voorjaar de gemoederen aan de
Spaanse universiteiten weer tot de tra
ditionele lente-temperatuur zullen op
lopen.
Vele Spaanse politici verhelen niet,
dat de regering van generaal Franco
met het proclameren van de nieuwe
grondwet iets te snel vooruit heeft
willen lopen op de politieke ontwikke
ling van het land. Men noemt daar
voor twee redenen. In de allereerste
plaats was, begin december, de EEG
nog bezig het Spaanse verzoek tot
associatie te bestuderen. Door de pro
clamatie van de nieuwe grondwet wil
de Spanje zijn politieke vijanden in de
Europese Economische Gemeenschap
gunstig stemmen. Voorts vergaderde in
New York de algemene vergadering
van de Verenigde Naties, die van plan
was de Spaanse koloniale politiek in
Noord-Afrika te hekelen.
Een feit is dat, zowel in Brussel als
in New York, de nieuwe Spaanse
grondwet op tijd ter tafel is gekomen.
Gil Robles
Generaal Franco
staatshoofd, een soortgelijke hiërarchi
sche constructie als de katholieke kerk.
Men zou de Raad van hel Spaanse Ko
ninkrijk kunnen vergelijken met het
college van kardinalen. De Raad van
de Nationale Beweging met de Vati
caanse curie. Het parlement, de Cortes,
met de internationale bisschopsconfe
rentie. Om de vergelijking door te
trekken: de eventuele opvolger van
generaal Franco zal door een soort
conclaaf in ononderbroken zitting moe
ten worden gekozen. In zijn tijd heeft
ook Mussolini in die zin getracht ga
ranties voor zijn regime na zijn dood
te treffen.
De nieuwe grondwet voorziet in een
gewijzigde samenstelling van het par
lement. Thans bestaat het grootste deel
van deze volksvertegenwoordiging uit
door de staat aangewezen leden. Maar
om deze wijziging door te voeren, heeft
Spanje nodig:
Een nieuwe kieswet.
Een nieuwe wet op de nationale
beweging.
Een wet op de syndicaten.
Een wijziging van de wet op het
recht van vergadering en vereni
ging.
Het huidige parlement eindigt zijn
zittingsperiode in maart. Men vraagt
zich thans af of het mogelijk zal zijn
deze serie gecompliceerde wetten voor
die tijd klaar te krijgen en in praktijk
te brengen. Daarnaast is men het er
niet over eens of het huidige parlement
nog wel zijn wetgevende functie kan
uitoefenèn, nadat het niet langer in
overeenstemming met de constitutie is
samengesteld.
Met overweldigende meerderheid
heeft het Spaanse volk een maand ge
leden de politieke partijen voorgoed
uit de Spaanse samenleving wegge
stemd. Dit baart vele politici zorgen,
evenals vóór het referendum. Volgens
de Barcelonese professor Manuel Jime
nez de Parga zijn politieke partijen de
enige rem op het politiek monopolie
van bepaalde pressiegroepen in Spanje.
Dit verrukkelijke land leeft nu een
maal nog in politiek opzicht in 1936
toen de burgeroorlog uitbrak, onder
meer als gevolg van de politieke chaos
van de republiek uit die jaren. Men
vergeet dat aan die periode ook de
moderne politieke partijen in West-
Europa met enige schrik terugdenken.
In Nederland zijn daarover enkele boe
ken verschenen, die een enorme popu
lariteit hebben, te beginnen bij „Het
rijke roomse leven". Bij het herlezen
van dit boek, van Michel van der Plas,
herken ik dikwijls details van de
Spaanse samenleving van heden.
Het dagblad „Ya", spreekbuis van
vooruitstrevende Spaanse katholieken,
komt thans met een compromis in dit
dispuut over de politieke partijen. Het
blad werpt zich de laatste tijd op als
een sterk voorstander van kiesvereni
gingen, die de Spaanse burger moeten
steunen bij het maken van zijn keuze
van vertegenwoordigers in parlement
en vakbonden.
Het blad meent dat de oprichting
van kiesverenigingen volledig past in
het raam van de Spaanse constitutie.
Het moeten de aderen zijn. waardoor
hel bloed van de volkswil kan stro
men", schrijft het blad. De bedoeiing
is duidelijk. Uit die kiesverenigingen
zullen immers onvermijdelijk politieke
partijen groeien!
zodat de installatie opnieuw kon wor
den gerepareerd.
Bij het begin van de dramatische mid
dagzitting was het gesprokene aanzien
lijk beter te verstaan. Toch werd er voor
vrijdag een geheel nieuwe versterkings
installatie in het vooruitzicht gesteld.
Op die dag zullen de beklaagden Zöpf
en Slottke aan een ondervraging van dr.
Göppner en eventueel al door de open
bare aanklager en de verdedigers, wor
den onderworpen. Tot nu toe hebben de
aanklager Huber en de beide verdedigers
Aschenauer en Leer zich op de achter
grond gehouden. Leer, de verdediger, van
Harster en Zöpf, heeft zelfs nog niet één
maal het woord genomen. Het is duide
lijk dat hij zijn cliënt Harster tot een be
kentenis heeft geadviseerd.
Ook de openbare aanklager Huber wist
zich gesteund door zoveel belastend ma
teriaal, dat hij Harster niet in een be
paalde richting hoefde te dwingen. Ook
over Zöpf is waarschijnlijk voldoende
bekend.
Af te wachten blijft in hoeverre de
raadselachtige juffrouw Slotke tot praten
te bewegen zal zijn. Wat men aan belas
tend materiaal over haar bezit is uiterst
gering. Het is mogelijk dat zij door de
gebeurtenissen van gistermiddag, haar
aanvankelijk starre houding zal prijsge
ven.
Wilhelm Harster, die op de tweede
dag van het proces in München een
bekentenis ajlegde, houdt rugge
spraak met zijn verdediger, Leer.
ADVERTENTIE
LAATSTE WEEK
Vrijheid. De zeven Belgische zakenlieden,
die zondag in Kongo werden gearres
teerd verdacht van een samenzwering
om de Kongolese economie te sabo
teren, zijn uit de gevangenis ontslagen
en onder huisarrest geplaatst. Dat meldt
radio Kinsjasa.
Wervelstorm. Hevig onweer en wervel
winden hebben dinsdagavond dichtbe
volkte delen van het gebied St. Louis
in de Amerikaanse staat Missouri ge
teisterd. Meer dan honderd mensen zijn
gewond. Eén persoon is omgekomen.
Aardverschuiving. Bij een aardverschui
ving in een dorp op het Philippijnse
eiland Leyte zijn dinsdag 24 mensen
omgekomen. Een aantal woningen werd
vernield.
Verworpen. De Belgische kamer van
volksvertegenwoordigers heeft dinsdag
avond met 116 tegen 75 stemmen een
motie van wantrouwen van de socialis
tische oppositie tegen het beleid van
de coalitieregering van Christelijke
Volkspartij en Liberalen verworpen.
Thermosfeer. Dinsdag zijn op Kaap Ken
nedy tweetrapsraketten gelanceerd om
metingen te verrichten naar de dicht
heid van deeltjes in de thermosfeer
(100 tot 320 kilometer boven de aarde).
De thermosfeer is van het grootste be
lang voor bemande ruimtevaartuigen
en satellieten. De deeltjes bepalen voor
een belangrijk deel hoe lang satellie
ten in een baan kunnen blijvn.
Griep. In Polen heerst een griepepide
mie. In Warschau zijn 20.000 gevallen
van griep gemeld. Van de 650 artsen
in Warschau hebben 160 de ziekte ge
kregen. Een derde van de schoolgaan
de kinderen in Szczecin (Stettin) heeft
griep.
Jamboree. Van een tot negen augustus
enigde St Men verwacht 14.000 deel-
in de V.S. de twaalfde wereldjamboree
gehouden. Dat heeft de Amerikaanse
padvindersorganisatie meegedeeld. Het
wordt de eerste jamboree in de Ver
enigde St Men verwacht 14.000 deel
nemers, inclusief 3500 uit Europa .waar
van 95 uit Neder;and. De Britse afvaar
diging van 1330 leden zal de grootste
zijn.
