D 66-lijsttrekker mr. Van Mierlo
in het rijk der blaffende honden
Proces-Van der Lubbe
herleeft in Duitse
televisie-documentaire
De moeilijkheden bij de
Regionale Omroep Noord
Weglopen
Erkenning
Vier zetels
HOOFDROLSPELER
JULES HAMEL:
„SOMS WAS IK
ER KAPOT VAN"
Film komt ook
naar Nederland
Mentaliteit
15
ZATERDAG 28 JANUARI 1967
Erbij
(Door onze parlementaire redacteur J. J. Vis)
AMSTERDAM. Mr. H. A. F. M. O. van Mierlo (35) is de lijsttrekker
van de nieuwe politieke partij „Democraten '66", die streeft naar een in
grijpende verandering van ons politieke bestel. De Democraten '66 willen
een rechtstreekse verkiezing van de minister-president (waardoor kabi
netsformaties overbodig worden) en streven naar de invoering van een
districtenstelsel, waardoor de verhouding kiezer-gekozene zwaarder zal
gaan wegen dan de verhoudingen tussen kiezer en partij en tussen ge
kozene en partij. De partij beleefde haar ontstaan in het afgelopen naiaar
en besloot een paar dagen vóór nieuwjaarsdag, aan de verkiezingen van
15 februari mee te doen. De lijsttrekker beleeft een „beestentijd" en gaat
geen nacht voor drie uur naar bed.
(Van onze rtv-medewerkster)
,,'S AVONDS LAAT liep Van der
Lubbe over straat brand te stichten.
Maar voor straf moest zijn hele hoofd
eraf. Dat was jammer".
Een oud versje, al weer 34 jaren oud,
wat vergeelde documenten en foto's opge
borgen in het Nederlands Oorlogsmuseum,
hier en daar een korte vermelding in ge
schiedenisboekjes, dat waren tot voor kort
de enige herinneringen, die men aan de
zaak-Van der Lubbe had, de man die in
Duitsland, eind 1933, zijn hoofd verloor
doordat hij, naar hij zelf zei op eigen initia
tief, het Rijksdaggebouw in Berlijn in
brand had gestoken.
„DE MEEST VERGETEN GROEP,
DAT ZIJN DE KIEZERS
|<jyWWMMWWMWWWWWWWWAIWVW<AWWW\WWWW\WWWWVWWWWWWV\/VV<Wn«WWWWWWMW\WIWWWWMWWWWWWW
TIJD VAN dit gesprek: zaterdag
morgen 21 januari. Plaats: zijn woon
huis aan de Amsterdamse Heren
gracht, één hoog achter in een lage
brede kamer met uitzicht op de tuin.
Hoe voel je je nu uit de journalistiek,
in de politiek?
„Le journalisme mène a tout", zegt
men in Frankrijk, waar men een
..journal" ook een „monsieur" noemt.
Ik heb wel met een beetje pijn afscheid
genomen van de krant. Mijn geschikt
heid voor de politiek zal pas in de
praktijk blijken".
VERTEL eens wat van jezelf. Je
heb zo veel voorletters. Ben je van
huis uit katholiek?
„Ja, maar vijftien jaar geleden
kwam het ongeloof opzetten. Er is niet
zoveel te vertellen. Geboren in Breda,
opgevoed in Nijmegen bij de Jezuïten,
Canisiuscollege. Daarna de studenten
gemeenschap in Nijmegen. Rechten
studie met niet veel overtuiging. Ik ge
loof dat het een zeer onjuiste opleiding
is zolang hij niet bestemd is voor prak
tijk-juristen. Je leert natuurlijk wel
analytisch denken. Maar er zit vrese
lijk veel in van een keuze ontlopen.
Tijdens mijn studie ben ik er vandoor
gegaan een jaar naar Frankrijk.
Het was ouderwets weglopen. Ik had
geen zin meer om aan het proces deel
te nemen". Vertelt over zijn Franse
ervaringen: een paar maanden in Mar
seille op de vissersvloot. Daarna als
houthakker op het eilandje St. Hono-
rat tegenover Cannes bij een Cister-
ciënser klooster, wonend in een hutje
tegen de kloostermuur. Daarna op weg
naar Spanje blijven hangen in de
grensplaats Perpignan om geld te ver
dienen voor het visum. Werd in Per
pignan „Rédacteur adjoint" van een
plaatselijk dagblad. „Dat ben ik een
tijdje geweest; toen was de sorm uit
gewoed". Ging terug naar Nijmegen en
studeerde af in 1960. Daarna het Han
delsblad. „Waarbij ik moet noteren
dat ik de journalistiek inging om na te
denken over wat ik zou gaan doen".
DRIEKWART jaar geleden kwam
het eerste contact met de gelijkgezin
den die de grondslag legden voor D 66.
„Van dat moment af is alles mis ge
gaan, verdween de rust uit mijn leven.
Driekwart jaar lang hebben we ieder
stuk vrije tijd in D 66 geïnvesteerd.
Toen kwam ook het moment van de
loyaliteitscrisis. Overdag de krant en
daarbuiten datgene waar je zelf aan
hebt meegewerkt. De keus is in dit
geval wel begrijpelijk. Af en toe is
het wel onrechtvaardig dat het een
kwestie van of/of is. Maar allebei kan
niet. Het valt noch te rijmen met onze
opvatting van het Kamerlidmaatschap,
noch met de journalistiek. Je kunt niet
en toeschouwer èn deelnemer zijn".
HOE GAAT het met de verkiezings
campagne?
„Dat is het moeilijkste deel. Er is
bij mij ontzaglijk veel veranderd, in
mentaliteit en in kennis van zaken.
Het is een soort spoedcursus. Zo'n ver
kiezingscampagne heeft wel iets van
honden die tegen elkaar staan te blaf
fen. Je beseft, dat je in een rijk bent
gekomen waar je eigenlijk niet veel
mee te maken had". Vertelt over de
financiële problemen van de campag
ne. „De campagne van Ed. van Thijn
(P.v.d.A.) voor de Amsterdamse ge-
meenteraadsverkieziezingen kostte een
ton. Wij mogen blij zijn als we 30.000
gulden bij elkaar krijgen. We worden
overstroomd met aanvragen op spreek
beurten, waarbij het wel opvallend is
dat men geneigd is ons te stellen op de
hoogte van de bestaande partijen. Ze
nodigen de vijf grote partijen uit, de
P.S.P. en ons. Er zit een stilzwijgen
de erkenning in van de publieke opi
nie. We zijn niet op één lijn te stel
len met de splinterpartijtjes". Zet uit
een dat de bestaansreden van D 66
niet ligt in een radicaal idee, dat niet
binnen een van de grote partijen
te verwezenlijken is „We stellen
ons bewust buiten de „big five"
met de hoofdbedoeling deze te la
ten ontploffen. De vijf grote partijen
zijn niet meer in staat tot een modern
beleid. Ze roepen elkaar op. Zolang er
één confessionele partij is, zullen er
drie zijn. Zolang er een confessionele
kern in Nederland is, zullen er ook
andere zijn. Ze staan muurvast en im
mobiel tegenover elkaar. De V.V.D. en
de Partij van de Arbeid gaan wel meer
in de richting van een politieke partij
maar in wezen vertonen ze dezelfde
kenmerken. Enquêtes (zoals van het
weekblad Revu) wijzen uit, dat er een
ontzaglijke behoefte is aan een directe
invloed van de kiezers". Meent dat van
de grote partijen geen hervorming te
verwachten is. „Veel minderheidsgroe
pen zijn met bebloede koppen afge
dropen. Van het Liberaal-Democratisch
Centrum hoor je niets meer. „Tien
over Rood" zou niet zo veel invloed
gekregen hebben als D 66 niet was op
gericht. D 66 was voor de Partij van
de Arbeid een waarschuwing. We wil
len de huidige situatie doorbreken. Als
dat gebeurt en als de kiezer zich gaat
uitspreken in grotere politieke eenhe
den zullen we daarmee onszelf op
heffen".
REKENEN jullie nog steeds op vier
tot zes kamerzetels?
„Daar wordt steeds meer op gere-
kend.Volgens het Veldkamp-onder
zoek (gepubliceerd door De Telegraaf)
krijgen we nu vier zetels, vorige keer
twee. De manier van Veldkamp is
goed: een geheim stembiljet voor de
ondervraagden. Volgens de politicolo
gen is dat de enige manier om een
juist beeld te krijgen. Ga je de men
sen naar hun stem vragen, dan krijg
je geen duidelijk beeld. Dat zie je aan
de C.P.N. Die is volgens de opiniepei
lingen altijd kleiner dan in werkelijk
heid. Volgens Veldkamp zijn we van
twee naar vier zetels gegaan. Niets
heeft meer succes dan succes".
Hoeveel leden hebben jullie?
„In totaal 800 geloof ik. Er zit wel
groei in, maar onze acties zijn niet
gericht op ledenwerving. Er zijn veel
mensen die honderd gulden storten
met de uitdrukkelijke vermelding
„niet voor contributie". Lid worden
van een politieke partij daar den
ken ik weet niet hoeveel mensen niet
meer over".
ALS JULLIE in de Kamer komen
gaat D 66 dan een all-round politiek
voeren, aan alles meedoen of zullen
Jules Hamel: een moeilijke Marinus.
NU IS ER ineens weer wat opleving
in deze zaak gekomen: Duitse recht
banken buigen opnieuw het hoofd over
dit oude proces en tegelijkertijd heeft
de Duitse televisie een film over het
proces-Van der Lubbe gemaakt,
waarin de rol van Marinus van der
Lubbe gespeeld wordt door de Neder
landse acteur Jules Hamel. Twee af
leveringen zijn er van gemaakt; ze
duren beide anderhalf uur en worden
uitgezonden op 21 en 23 februari a.s.
Deze film komt ook naar Nederland,
wanneer is nog onbekend.
ZEVEN WEKEN, waarvan 28 came-
radagen, heeft Jules Hamel aan deze
film meegewerkt. Wat was hem be
kend over de zaak Van der Lubbe?
„Niets eigenlijk, behalve zijn naam en
zijn daad. Ik ben naar het Nederlands
Oorlogsmuseum gegaan en heb daar
dagenlang zitten graven in oude foto's
en papieren. Ik heb ook delen van zijn
dagboek gelezen, van het bestaan
waarvan de meeste Nederlanders zelfs
nog nooit gehoord hebben. Het dag
boek staat in het z.g. roodboek en zo
heb ik me enige voorstelling van deze
man kunnen maken. Geen zwakbegaaf
de volgens mij, maar een wat primi
tieve jongen, die simpelweg een daad
wilde stellen".
IN DE DUITSE film is de laatste
ontwikkeling van de zaak Van der
Lubbe niet ter sprake gekomen. Men
heeft zich uitsluitend aan de tekst ge
houden van het proces zij het uiteraard
sterk verkort. Het commentaar erbij is
kort en droog. Jules Hamel heeft in de
ze film uiteraard Duits gesproken, of
schoon Van der Lubbe zelf deze taal
nauwelijks beheerste. Hij sprak een
soort krom Nederlands-Duits.
„Ik had in het begin de neiging, te
vloeiend Duits te spreken; maar dat
heb ik gauw afgeleerd. Ik heb bijvoor
beeld de Nederlandse r gehandhaafd
en meer van die grapjes. Alle mede
spelenden in het proces hebben dit let
terlijk gezegd. Ik heb een geweldige
fijne tijd gehad in Duitsland. De sfeer
was fantastisch, de werkomgeving di
to. Droge repetities in de studio's, al
tijd voldoende camaramensen. Ze wer
ken daar, als bij de film, met een
klapper. Alles gaat langzameraan:
over drie pagina's tekst wordt drie da
gen gedaan. 25 takes worden er maxi
maal per dag genomen. Na elke take
wordt iedereen bijgeschminkt en ge
kapt. Iedereen mag commentaar ge
ven. Je krijgt er zelfrespect, ze halen
het beste uit je wat in je zit. Je wordt
geregisseerd op millimeters, op wim
peropslagen. Ik heb het met mijn rol
wel moeilijk gehad. Want niets is zo
moeilijk als niets-doen op toneel. En
ik moest nietsdoen als Van der Lubbe.
Ik was alleen een in elkaar gezakte
jongen en alleen op die kop moest
zich veel afspelen. En die tegenstrij
digheid tussen die fysiek gebroken
jongen en dat geconcentreerde gezicht
maakte me kapot. Na een speeldag
ben je als een vod. Soms was ik wer
kelijk een flauwte nabij. Het was alsof
ik dan zelf dat proces te verwerken
kreeg de hele dag voorovergebogen,
de handen geoonden, zittend zo van
zelfsprekend, dat alles ook goed gaat
en daar wil je wel voor werken".
OVER DE zaak - Van der Lubbe
heeft Jules Hamel een strikt eigen oor
deel.
„Hier staat die jongen bekend als
zwakbegaafd. Ik geloof er niet in, en
wel om twee redenen; ik baseer me
op twee grote scènes, namelijk het ver
hoor en de zelfbeschuldiging. Ik heb
beide teksten goed doorgelezen en ik
heb ze trouwens ook gespeeld. De din
gen die die man zegt zijn zinnig en
steekhoudend. Het is het verhaal van
een man die iets gedaan heeft, daar
voor wil uitkomen, omdat hij het met
een bepaald doel voor ogen opzettelijk
heeft gedaan, dan een proces wil, dat
wereldkundigheid aan zijn daad zal ge
ven en tenslotte openlijk wil boeten.
Maar hij wordt tegen wil en dank be
trokken in andere politieke ellende:
die van de nazi's en van de commu
nisten en dan wordt hij moedeloos. Dan
Mr. H. A. F. M. O. van Mierlo
jullie alleen accenten leggen op zaken
die vooral voor D 66 van belang zijn?
„Dat hangt er van af hoe groot de
fractie wordt. Hoe groter de fractie
hoe meer mogelijkheden om een all
round politiek voeren. Ik zou het voor
mij persoonlijk ellendig vinden als ik
alleen in de Kamer kwam. Ik zou na
tuurlijk blijven zitten. We zouden ons
na vier jaar afvragen of het zin heeft
door te gaan. Ik zou proberen bepaal
de functies van het parlement accen
ten te geven. Als een soort waterdra
ger zou ik ideeën aandragen die nu
niet doordringen. De Kamer moet liet
effect hebben van een soort ombuds
man. We kunnen misschien ook wel
initiatieven indienen het hele wetge
vend karakter van de kamer is in on
bruik geraakt. De partij is daarvoor
een aardige brain-trust".
JULLIE staatkundige ideeën staan
centraal. Waarom heeft D 66 daar zo'n
uitgebreid programma omheen ge
bouwd?
„Je gaat materiële politiek voeren.
Daaruit moet een mentaliteit blijken.
We geven een richting aan. Als je dat
niet doet wordt je een vergaarbak van
ontevredenen, zoals Koekoek. Die zegt
dat een kind een verkiezingsprogram
ma kan maken. Dat is grote onzin.
Koekoek vertolkt het heimwee naar de
eenvoudige maatschappij. Dat is groei
ende omdat de politici het verdommen
uit te leggen wat ze doen. Zonder een
compleet programma weet je niet wat
je verzamelt. Als het sociaal-econo
misch een duidelijk behoudende teneur
had gehad zou ik zeker niet hebben
meegedaan".
GESTELD dat jullie groot genoeg
worden, zit er dan een regeringsdeel
neming in?
„Nee. Op zichzelf heeft het program
ma al een duidelijk oppositioneel ka
rakter. Ik acht het onmogelijk dat een
kabinet bereid is onze hoofdwensen
over te nemen. Je kunt er niet mee
gaan marchanderen. Je zou moeten
gaan doen wat je bestrijdt".
WAT HEB JE vroeger gestemd?
„K.V.P. Heel lang geleden. Ik
was toen al niet meer katholiek maar
ik dacht nog dat de K.V.P. zich zou de-
conjessionaliseren en een echte par
tij zou worden. Ik heb ook wel op de
Partij van de Arbeid gestemd. Eén
keer op Gruyters, maar dat was een
stem helemaal op de persoon. Ik heb
verder P.S.P. gestemd en ik heb me
vaak onthouden, omdat ik het gewoon
niet wist. 't Zou me niets verbazen als
60 a 70 percent van de mensen zich
in het stemhokje gewoon voor aap
voelt staan. Er zit een klein beledigend
element in, zo eens in de vier jaar.
Gisteren bedacht ik iets geks: alle par
tijen hebben het over de vergeten
groepen, maar de meest vergeten
groep zijn eigenlijk de kiezers".
(Van onze correspondent)
DE Nederlandse Radio Unie heeft
meegedeeld dat de uitzendingen
van de programma-serie „muziek
en religie" via de Regionale Om
roep Noord is gestaakt in overleg
met de adviesraad voor de RONO
en de programma-commissaris van
de NRU. „Op een bijeenkomst in
december 1966 spraken adviesraad
en programmacommissaris als hun
mening uit dat de bedoelde pro
grammaserie van professor Van
Baaren onvoldoende elementen be
vatte om te passen in het kader
van het regionale programma in
RONO-verband", aldus de NRU.
„Deze uitspraak houdt uiteraard
geen oordeel over de waarde van
de serie op zichzelf in. Dit moge te
vens blijken uit de bemiddeling van
het hoofd van de RONO, de heer
A. M. van der Veen, om de band
opnamen van het programma aan
te bieden aan de NRU om te over
wegen of de uitzending wellicht
nog kan worden opgenomen in het
kader van het landelijke program
ma van de NRU", zo vervolgt de
NRU. Verder wordt verklaard: „Dat
drie programma's inmiddels werden
uitgezonden, wordt verklaard uit
het feit dat de redacteur van de
rubriek „Kompas" de serie opnam
zonder voorafgaand overleg met het
hoofd van RONO die ook geen in
zage had gekregen in tekst en op
zet. Er was ook geen voorafgaande
goedkeuring. Het rapport van de
adviesraad was gebaseerd op de in
houd van de eerste zes afleverin
gen van de serie. De redacteur van
„Kompas", drs. L. Leertouwer, ver
klaarde schriftelijk bereid te zijn
zich neer te leggen bij de beslis
sing van de adviesraad en de pro
grammacommissaris. Drs. Leertou
wer nam ontslag omdat, zoals hij
zei, de heer Van der Veen weigerde
over het staken van de serie aan
de luisteraars mededeling te doen.
Over dit punt wordt in de NPU-
verklaring niets gezegd. Ook wordt
niets medegedeeld over het conflict
dat dr. L. W. Nouta, die redacteur
van „Literair Kwartier" was, met
de RONO-leiding had.
zegt hij na acht maanden proces: het
kan me niet meer schelen wat jullie
met me doen, als jullie nu tenminste
maar eens een eind maken aan dit el
lendige proces. Dat is niet het geluid
van een debiel, al had die jongen dan
geen fatsoenlijke schoolopleiding ge
had en al maakte hij dan niet een ver
bij sterend-flinke indruk, omdat hij half
blind was. Dat is het geluid van een
moedeloos man, die verwikkeld is ge
raakt in een warnet van nuances en
er tenslotte de brui aan heeft gegeven.
„Ik voor mij, gelool stellig, dat Van
der Lubbe ir, zijn eentje die brand wil
lens en wetens heeft aangestoken. Hier
in Nederland is iedereen bevooroor
deeld, deels misschien uit chauvinisme,
deels vanwege de eenzijdige berichtge
ving uit dit tijd. Maar van wat die
man werkelijk gezegd en gedacht heeft
weet niemand hier iets af. Wat dat be
treft zijn die zeven weken Duitsland
ook een belevenis voor mij geweest".
