m
I' I
z
De strijd tegen de smook: een dure affaire
J
i -g Wekelijks toegevoegd aan alle edities van
|H T* Kl 1 Haarlems Dagblad/Oprechte Haarlemsche Courant,
- -/ I L/ A I IJmuider Courant en Beverwijkse Courant
Zijn uw lieve centjes verbrand, opgevreten door
het varken, vermalen in de wasmachine, verteerd
door de schimmel of verscheurd door de baby
Nederlandsche
Bank heeft vier
superlegpuzze-
laars in dienst om
vernielde bank
biljetten te
reconstrueren en
eventueel aan
gedupeerde
eigenaars
te vergoeden.
^iiSaSStö^PSëaW^SigsSW
8
rx
1 - wwiwiiiM
EIND SEPTEMBER van het vorige jaar
berichtten alle kranten over de kapitale
schrik van mevrouw Van Mierlo-Muller van
de Breemarsweg in Hengelo. Op een kille
donderdagmiddag had zij haar inwonende
vader met een verwarmde kamer willen ver
blijden, maar haar grote verrassing bleek zijn
kapitaalsverassing. Want zes weken tevoren
had de, na een autodiefstal in de straat wat
angstig geworden heer H. B. Muller zijn zui
nig bijeengebrachte spaarsom van f 4.000, met
medeweten van zijn dochter, verstopt in de
kachel een vrij vaak als veilige en brand
vrije brandkast gebrandmerkte bergplaats van
waardepapieren. Evenwel: niet zo brandvrij
als men wel denkt.
IN HUIZE MULLER werd de
kilte van donderdag 29 september
duur verdreven: mevrouw Van
Mierlo vergat bij het kachel aan
maken de veertig briefjes van hon
derd. Onmiddellijk na thuiskomst
realiseerde de 61-jarige lasser H.
B. Muller zich wat er was gebeurd.
Razendsnel trok hij de kachellade
open. Te laat: er was alleen nog
maar as.
„Dit moeten ze zijn geweest",
zegt de heer G. van Dolder. Uit een
kast trekt hij drie grote vellen
bordkarton waarop in dertig ge
tekende ruimten evenveel hoopjes
as zorgvuldig zijn uitgespreid. „En
hier moet de rest in zitten", zegt
hij, wijzend op een asla in de kast.
WIJ HIER in en om de
IJmond kennen maar al te goed
de roestbruine rook van de hoog
ovens, die vooral op de wasdag
vaak de wanhoop der huisvrou
wen is. Nu echter is bewezen
(aldus de Duitse graaf Stefan
von Schlippenbach, een bekend
„luchtverontreinigingsexpert")
dat deze bruine rook weliswaar
zeer hinderlijk is, doch (in te
genstelling tot afvalgassen uit
schoorstenen van andere indu
strieën, centrales en flatgebou
wen niet schadelijk voor de
volksgezondheid. De techniek is
overigens zo ver gevorderd, al
dus nog altijd Herr Graf, dat de
bruine hoogovenrook volkomen
onzichtbaar gemaakt kan wor
den. Omdat de Duitse staalindu
strie echter met moeilijkheden
en met een krappe kapitaal
markt te kampen heeft, kan zij
voorlopig niet als rookverdrijver
optreden.
D. J. Dijs
ÈMm i 1 wy
De aslezer IbremMt uitkomst!
tuur lijk snel door. De kelder is ook
nogal geliefd. Andere mensen stoppen
het achter de hanebalken, in dakgoten
of in lampekappen, waar het dan heel
gauw verschroeit, maar de kachel is
wel favoriet."
Hij vertelt het verhaal van de schip
per, die na sluiting van de bank met
12.000 aan boord kwam. Het salaman-
dertj e in de kombuis werd de uitverko
ren bergplaats. De volgende ochtend
De heer Van Doesburg: „Ook ande
re brandei) bezorgen ons veel werk.
Het bombardement van Rotterdam
heeft ons jaren bezig gehouden. Soms
gaat het om bedragen van 100.000 of
meer. We kunnen niet alles, wèl veel
DE HEER VAN DOLDER is een van
de aslezers van de Nederlandsche Bank
N.V. In een kantoorruimte op de twee
de verdieping van de bank aan de
Amsterdamse Oude Turfmarkt zijn hij
en zijn drie collega's dagelijks bezig
met het reconstrueren van door vuur
of andere oorzaken vernielde bankbil
jetten. Gevieren vormen zij een bijzon
dere bankbiljettenbrigade. Zij zijn de
geldengelen van mensen die door een
ongeluk of door onachtzaamheid één
of meer bankbiljetten hebben verloren.
Per jaar worden in dit kantoor voor
250.000 tot 300.000 aan bankbiljetten
gereconstrueerd en daarna vergoed.
De 57-jarige oud-Indischman G. van
Doesburg, sinds zes jaar werkzaam
op de afdeling beschadigingen van het
bankbiljettenkantoor: „Wij behande
len per week zo'n 50 tot 60 gevallen.
Dat zijn er per jaar dus 3000. Er zijn
eenvoudige zaken bij, maar ook een
aantal die ons wekenlang bezighouden.
De ƒ4000 van de heer Muller is er
zo een."
BEGIN OKTOBER werd de Hengelo
se asla in Amsterdam afgeleverd. Of
men de as alsjeblieft wilde onderzoe
ken. Een paar dagen later schepte de
heer Van Dolder een berg as op zijn
bureau, nam een pincet in zijn hand,
zette een loep onder oog-, en een bakje
met schuifmesjes onder handbereik
en begon een wekenlang vergend
speurkarwei naar restanten van de
veertig verbrande honderdjes.
De mannen van de beschadigde-
bankbïljettenbrigade zijn meesters in
het herkennen van stukjes as. Tref
zeker pincetten zij minuscule maar
waardevolle brokjes uit de grote hoop.
Waar een gewoon mens niets ziet,
herkennen zij de verbrande snor van
Hugo de Groot (van een tientje), een
pijpekrul van Christiaan Huygens
(biljet van 25), de ganzepen van Eras
mus (op een honderdje) of het penseel
van Rembrandt (op een duizendje).
Watermerken, handtekeningen, letters
en lijnfiguurtjes worden voor hen on
der de loep weer zichtbaar.
De heer P. C. Barteling, negen jaar
op deze speurafdeling werkzaam, heeft
onlangs twee dozen met as nageplo
zen. In Apeldoorn /erbrandde iemand
tegelijk met een berg huisvuil in zijn
tuin een briefje van duizend, een van
vijfentwintig en vier van tien gulden.
Enkele dagen later werd de veraste
inhoud van de afvalkuil in Amsterdam
afgeleverd. Na een week speuren heeft
de heer Barteling slechts drie assnip-
pers terzijde kunnen leggen: een rand-
stukje van het biljet van duizend gul
den, een stukje watermerk van het
vijf en twintigje en een middenstukje
van het tientje. Misschien vindt hij in
de derde doos voldoende om alle 1065
te kunnen laten vergoeden. Als dat niet
het geval is, worden de drie dozen door
een collega voor de tweede maal na
gezocht. Want als er as van geld in
zit, zal het er uitkomen.
Restanten van in kachels ver
brand geld worden regelmatig naar
Amsterdam gebracht. De heer van
Doesburg: „Je hebt er geen notie van.
hoeveel mensen de kachel als een vei
lige plaats voor hun geld beschouwen.
Er zijn meer wonderlijke plaatsen
waar men kapitale bedragen meent te
moeten bewaren. Er wordt nog vrij
veel geld in de grond gestopt, soms
zelfs in blikken doosjes. Dat roest na
zet de nog wat slaperige schipper een
kop koffie. Bij het tweede kopje be
denkt hij met schrik wat hij heeft ge
daan. Hij trekt de lade snel open. Hij
is ook te laat. Zijn twaalfduizend gul
den zijn verschroeid. Op aanraden van
de Groningse agent van de Nederland
sche Bank wordt de gehele kachelin-
houd naar Amsterdam gezonden. De
aslezers buigen zich over de hoop. Zij
treffen voldoende restanten aan om
alle twaalfduizend gulden te kunnen
vergoeden
Half verkoold bankbiljet van dui
zend gulden. Slagen de experts er
niet in, het veraste deel terug te
vinden, dan krijgt de eigenaar
slechts de helft tot tweederde van
de waarde vergoed.
doen. Na een boerderijbrand in Leeu
warden kregen wij drie manden vol
puin en as. De buit werd zorgvuldig
gedroogd en daarna nauwgezet nage
zocht. Er werden inderdaad geldige as-
vlokken ontdekt. Men haalde er zelfs
een paar van kapotte dakpannen. De
DE VIEZE bruine neerslag is
voornamelijk te wijten aan de 32
z.g. Thomas-converters die in het
Ruhr-gebied in bedrijf zijn. Om de
staalmagnaten tegemoet te komen
(de bevolking doet er blijkbaar
minder toe) heeft de regering in
Bonn nu bepaald dat het tijdstip,
waarop alle Thomasconverters
rookvrij moeten zijn, verschoven
wordt van 31 december 1967 (de
aanvankelijke datum) naar eind
1970. Inmiddels is al een begin ge
maakt met de ombouw, zodat aan
het eind van dit jaar wellicht 12 van
de 32 converters „gezuiverd" kun
nen zijn.
OOK MET het stofvrij maken
van de 106 hoogovens in het Ruhr-
gebied is men begonnen. Overal
zijn reeds installaties aangebracht
die het ontsnappen van stof en gruis
bij het laden der hoogovens ver
hinderen. In Duitsland wordt on
danks 't lage energie-gehalte nog al
tijd hoogovengas voor het stoken der
ovens gebruikt. Maar thans mag
dat gas nog slechts een stofge-
halte van 5-10 milligram per kubie
ke meter bevatten. Ongereinigd be
vat het echter tot 20 gram vuil,
dat is dus 5000 maal zoveel als ge
zuiverd gas. De bij deze zuivering
ontsnappende afvalgassen zijn vol
komen vrij van zwavel, omdat dit
in het ruwe ijzer en in de sintels
wordt gebonden. Daarom bevatten
die afvalgassen na deze bewer
king aanzienlijk minder stofdeeltjes
dan die van andere industrieën
HET STOFVRIJ maken van de
sintelinstallaties is daarentegen nog
altijd een moeilijke zaak. Het is
nog niet mogelijk gebleken om daar
voor filterinstallaties te construe
ren, die betaalbaar zijn en inder
daad waarborgen dat de wettelijk
vastgestelde minima worden be
reikt. Bovendien hangt een goed
functioneren in hoge mate af van
de gebruikte grondstof. Duitse hoog
ovens gebruiken de van zwavel-
zuurfabrieken afkomstige, uit kiezel
uit Meggen gewonnen „afbrand".
Dit materiaal is aanmerkelijk goed
koper dan buitenlandse ertssoorten,
en heeft een hoog ijzergehalte. Bij
de sintelvorming komen echter me-
taaldampen vrij, die in een isole
rende laag op de electroden van de
filterinstallaties neerslaan. Deze ra
ken daardoor telkens defect. Indien
de overheid rigoureus zou vasthou
den aan een gehalte van 150 milli
gram afvalgas per kubieke meter,
dan zouden de Duitse staalbedrij
ven moeten afzien van gebruik van
kiezel uit Meggen. De produktie
van ruwijzer zou daardoor duurder
worden.
Dit versnipperde bankje van 25, per
abuis tezamen met een oude enve
lop verscheurd, was een zacht eitje
voor de legpuzzelaars van de Neder
landsche Bank. Reconstructies van
moeilijker gevallen houden hen
soms weken bezig.
boer kreeg een flink ged< elte van zijn
geld terug."
DE SPECIAAL voor hun taak bij on
der andere gelddrukkerij van Joh. En
schedé opgeleide mannen van de bij
zondere bankbiljettenbrigade pincet
ten in hun geheugen om nog wat
vreemde gevallen op te diepen:
SJEF ZEEGERS uit het Deurnese
kerkdorp Liessel kreeg een briefje van
duizend gulden vergoed dat op 27 mei
1964 door een varken van zijn vriend
Piet Kooien was opgevreten, nadat
Sjef Zeegers zijn portefeuille in het
varkenshok had verloren. De veearts
probeerde het biljet met een braak
middel „terug te halen." Het was te
vergeefs. In de tegenovergestelde rich
ting werd het doel bereikt: 'n laxeer
middel bracht uitkomst. De fecaliën
werden gewassen en gedroogd naar
Amsterdam gestuurd. „Het zag er keu
rig netjes uit", verzekert de heer van
Doesburg. Zijn mensen ontdekten
meer dan honderd, reeds kleurloos ge
worden snippertjes van het duizend-
guldenbiljet. Zij werden zorgvuldig aan
elkaar gepast, in een passe-partout ge
plakt en trots in dossier 1192 opgebor
gen.
De heer Van Doesburg: „Dieren
geven ons ook aardig wat werk. Jon
ge honden knauwen een bankbiljet in
recordtempo in talloze snippers. Daar
wordt meestal niet alles van terugge
vonden. Papegaaien en apen kunnen
ook heel aardig geld vernielen. En
dan hebben wij hier wel eens muizen
nesten gehad die gebouwd waren van
tot fijne reepjes geknaagde bankbil
jetten. Een duur nest, waarvan wij
toch nog heel wat hebben kunnen te
ruggeven. Verder zijn koeien en var
kens veelvuldig onze werkgevers."
WANNEER en hoeveel kan er wor
den vergoed?
De heer van Doesburg: „Wij vergoe
den naar rato van het voor ons her
kenbare oppervlak van de biljetten.
Als wij een heel biljet kunnen recon
strueren, wordt het gehele bedrag uit
betaald. Vinden wij van een honderd
je driekwart terug, dan vergoeden wij
75. Ik kan zeggen dat wij niet kin
derachtig zitten te kienen of naar ons
toerekenen. Wij proberen zo soepel
mogelijk te zijn. Vergeet u niet dat
de Nederlandsche Bank volgens arti
kel 13 van de bankwet niet verplicht
is, beschadigd bankpapier te vergoe
den. Dat zij het toch doet is omdat
zij zoveel mogelijk service wil verle
nen aan haar kredietgevers. Ons
speurwerk wordt gratis verricht. Wij
stellen wel een paar voorwaarden. De
verzender van de beschadigde stukken
moet de eigenaar zijn en de biljetten
mogen niet moedwillig zijn bescha
digd."
Geen rechtmatige eigenaar van een
stapel gedeeltelijk verbrande biljet
ten was een man uit de Zaanstreek.
Hij had een kraak gezet en bij het
openbranden van de kluis was een deel
van de buit verschroeid. Het beschadig
de geld stuurde hij naar Amsterdam.
Die daad werd hem noodlottig. Korte
tijd later stond de recherche voor zijn
deur. „Want wij krijgen ook onze in
lichtingen omtrent inbraken en over
vallen, waarbij bankbiljetten verdwij
nen", zegt de heer Van Doesburg.
