BOEKAREST STREEFT NAAR
ONAFHANKELIJKHEID (I)
euLTUUn yszAis is*
Roemenië wil niet langer „de achtertuin en
benzinepomp van de Sovjet-Unie" zijn
i f
ZATERDAG 25
FEBRUARI 1967
Erbij
17
Voor de Roemenen zijn de gren
zen nog steeds vrijwel volledig
gesloten. Grenspatroüilles, zoals
deze (foto links) in Oradea, zijn
I uitgerust met afgerichte honden.
Deze (rechts) voor de joodse ge
meenschap in Boekarest uitge
geven krant verschijnt twee
wekelijks in het Roemeens, Jid
disch en Hebreeuws.
- v"
Van onze reisredacteur
mr. H. L. Leffelaar
Kettingreactie
Straf bewind
I t-5
lltlMilH I
êm i.&LLLJ
-
1 i
In een antiquariaat in Oradea
bladert een rabbijn in een oude
uitgave.
Grapje
Tijdschrift
j^^^^^^VVVUVWMVWWWWWVWWWVWWWVWWWUWWWAIVWWWVWWWWVVVVWWWWWWWVMVWVWWVWVUVWWVin/VWVWVVVWVWWVWVVWVWWVWVW
ROEMENIË ANNO 1967 is een land
met twee gezichten. Het ene lonkt naar
hetvWesten, het andere bepaalt zich met
een grimmige blik tot het binnenland.
Het buitenlandse gezicht speurt uitnodi
gend naar Westerse handelspartners en
toeristen. Het binnenlandse heeft de
vorsende blik van de „securitate", de ge
heime politie. Terwijl Duitse, Franse,
en Japanse handelsdelegaties met voor
komendheid worden ontvangen, maakt
de geheime politie jacht op minirokken
en baardige Roemeense studenten. Ge
confronteerd met deze tegenstellingen is
de buitenlandse waarnemer geneigd bei
de aspecten afzonderlijk te beschouwen
ten koste van het totaalbeeld van een
land dat niets tweeslachtigs heeft.
HET BEELD dat Roemenië's jonge
en bekwame leiders voor ogen staat
is dat van een onafhankelijk, natio-
naal-communistisch land dat zijn iden
titeit alleen kan handhaven wanneer
het economisch iets in de Oosteurope-
se melk te brokkelen heeft.
Uitgangspunt is nog steeds de baan
brekende verklaring van de in 1965
overleden Roemeense communistische
partijleider Gheorghe Gheorghioe-Dej,
waarin hij een jaar voor zijn dood ten
opzichte van Moskou het principe for
muleerde: „Er is en er kan geen „va-
der"-partij en een „zoon"-partij be
staan." Roemenië had er genoeg van
als „achtertuin" en „benzinepomp" voor
de Sovjet-Unie te fungeren zoals
Gheorghioe-Dej het uitdrukte.
ZIJN UITEENZETTING van 12.000
woorden zou bij holle frasen zijn ge
bleven, als het moment ervoor niet zo
goed was gekozen. Moskou bevond zich
in 1964 op het hoogtepunt van het ide
ologische conflict met China en bereidde
een communistische top-conferentie
voor waar de Peking-leiders de volledi
ge breuk aangezegd zou worden. Op
diplomatiek geraffineerde manier buitte
Roemenië dit conflict ten bate van
grotere onafhankelijkheid uit. De Roe
meense leiders verklaarden zich neu
traal in het conflict en weigerden de
topconferentie bij te wonen. Toen de
Italiaanse communistische voorman
Palmiro Togliatti en Waldeck Rochet
in Frankrijk zich bij Boekarest aan
sloten, werd de conferentie op de lan
ge baan geschoven.
Met deze manoeuvreer-ruimte begon
in Roemenië het streven naar politie
ke emancipatie en het terugdringen
van de Russische invloed. De duide
lijkste aanwijzingen hiervoor zien
waarnemers in de Roemeense houding
met betrekking tot de economische en
militair-politieke samenwerking tussen
de Oosteuropese landen.
In de Comecon (de in 1949 opgerich
te tegenhanger van het Marshall-plan
in het Westen), bepaalt Roemenië zich
nu nog tot vier gemeenschappelijke
projecten: de Comecon Bank, het pro
ject voor autowegen, een integratie
project voor de elektriciteitsvoorzie
ning, en de samenvoeging van het
spoorwegmaterieel. Als gevolg van dit
Roemeense verzet tegen de supra-na-
tionale Comecon-organen, zien welinge
lichte kringen een toenemen van bila
terale verhoudingen tussen Comecon-
landen, waar vroeger multilaterale re
laties werden onderhouden.
DE ROEMEENSE critiek veroor
zaakte kettingreacties. Andere Come-
con-landen begonnen zich af te vra
gen waarom de Sovjet-Unie zeventig
percent van de ruwe grondstoffen moest
leveren voor hun produkten, waarbij
de lange afstanden een prijs-niveau
noodzakelijk maakten dat vaak boven
de wereldprijs lag. Tsjecho-Slowakije
en Polen klaagden in de Comecon over
de kwaliteit van de hun geleverde goe
deren. Andere landen eisten en kregen
het recht om aangekochte voorraden
van tevoren te inspecteren.
Ook ten aanzien van het Warschau
pact is Roemenië een eigen koers gaan
varen. De dienstplicht werd terugge
bracht van 24 tot 16 maanden, en
waarnemers zijn van mening dat de
Roemeense leiders Moskou duidelijk
hebben gemaakt dat zij sommige as
pecten van het Warschau-pact als een
aantasting van de soevereiniteit be
schouwen. Recente Roemeense verkla
ringen wijzen er verder op dat Boeka
rest in de richting denkt van een col
lectieve veiligheidsregeling voor heel
Europa, waarbij zowel NAVO als het
Warschau-pact verouderde begrippen
zouden zijn.
De Nederlandse ministervan Bui
tenlandse Zaken, Luns, die door zijn
Roemeense ambtgenoot Manescoe on
langs in Boekarest over deze veilig
heidsregeling werd gepolst, noemde het
voorstel „voorlopig onrealistisch".
Het kundige politieke evenwichtsspel
tussen Moskou en Peking heeft Roe
menië de meeste resultaten opgeleverd
in zijn handel met het Westen, en dan
voornamelijk met West-Duitsland. Ter
wijl de handel met de Sovjet-Unie sinds
1955 terugliep van 69 tot 41 percent,
nam die met het Westen over dezelf
de periode met ruim dertien percent
toe tot ongeveer 33 percent.
De kolossale Galati-staalfabriek, die
wordt gebouwd bij de Donau wordt
deels uitgevoerd door de Westduitse
firma Gutehoffnungshütte met een le
verantie ter waarde van tachtig mil
joen gulden. Krupp, Siemens en andere
Westduitse bedrijven hebben in Roe
menië een investering lopen van een
200 miljoen gulden. De Verenigde Sta
ten zullen er binnenkort Pepsi Cola
laten bottelen, Italië bouwt een gigan
tische bakkerij van vier miljoen gul
den, Zweden levert elektrische loko-
motieven, Japan schepen.
DE SFEER in de bar van het Lido-
hotel in Boekarest, waar veel buiten
landse delegaties door het al-regelend
toeristenbureau Carpati worden onder
gebracht, verschilt weinig van soortge
lijke gelegenheden in het Westen. De
menus van het oud-sjieke Athenee Pa
lace Hotel doen in aanbod niet onder
voor de spijskaarten van Krasnapolsky
of De Doelen ten onzent, al laten be
reiding en smaak vaak nog te wensen
over. Maar Roemeense wijnen als Ries
ling Ternave en Murfatlar wedijveren
met goede westerse. In bioscopen in
Boekarest draaien veel buitenlandse
films onder andere „Mondo cane". De
theaters zijn dagen van tevoren uit
verkocht. Het opera- en muziekleven
staat op hoog niveau. Niettemin staan
al deze zaken in schril contrast met de
manier waarop de Roemeense leiders
hun volk onderwerpen aan een straf
bewind, dat nog veel stalinistische trek
ken vertoont.
HOEWEL IN mindere mate dan enke
le jaren geleden, wordt het interne
Roemeense beleid nog steeds gekarak
teriseerd door angst en argwaan. Angst
voor de macht van de geheime politie
die in Roemenië een kolossaal appa
raat vertegenwoordigt met duizenden
informanten, afluister-apparatuur, en
geraffineerde verhoormethoden. Arg
waan voor de betrouwbaarheid van
medeburgers die als agenten in dienst
van de staat kunnen staan.
De al-snuffelende neus van de ge
heime dienst wordt blijkbaar zo alge
meen bekend verondersteld, dat men
vaak nauwelijks de moeite neemt om
de sporen van een ingreep uit te wis
sen. Buitenlanders ontvangen hun post
uit het Westen niet zelden voorzien van
plakband op de geopende zijde van de
enveloppe, waarbij de strook dan on
zorgvuldig is aangebracht over het
poststempel waarmee de Roemeense
PTT binnenkomende stukken regis
treert.
Verkeersagenten in hun cilindrische
wachtposten op de hoeken van de stra
ten hebben opdracht, de nummers van
passerende buitenlandse auto's door te
bellen naar volgende posten, zodat de
wagen op zijn route gevolgd kan wor
den. Om het nummer te kunnen no
teren zet de agent het licht voor de
aankomende auto vaak op rood. De
bestuurder kan dan waarnemen dat de
agent het nummer noteert en de tele
foon oppakt, terwijl het licht weer op
groen wordt geschakeld.
In hotel-lobbies staan agenten die
vertrekkende buitenlanders signaleren
en zo nodig een beschrijving doorbel
len naar een andere instantie. Roeme
rken die zich in het gezelschap van be
zoekers uit het Westen vertonen wor
den in het oog gehouden, en niet zel
den ter verantwoording geroepen. Een
onderwijzeres die uit vriendelijkheid
privé-lessen gaf ten huize van een
Westerse leerling werd kort daarop op
straat gearresteerd. Na een verhoor
werd zij volgens betrouwbare bronnen
overgebracht naar een inrichting voor
zwakzinnigen.
Telefoons van buitenlanders worden
afgeluisterd, waarbij de afluisterende
agent het vaak op zich neemt de te
lefoon voor de opgebelde te beantwoor
den en „niet thuis" te geven. De aan
wezigheid van microfoons, zelfs in
flatgebouwen, is aangetoond. Het ge
sprek in deze flats wordt op de geijk
te manier gevoerd: met een luidruch
tige muziekinstallatie voor de muur
met de ingebouwde microfoon.
Toen een buitenlander op een mor
gen wakker werd en ontdekte dat de
verwarming in de koude Roemeense
systeem van de coöperatie en beken
de eerst gedacht te hebben dat ik
een Rus was. De afkeer van de Rus
sen in Roemenië is groot. In Boeka
rest is slechts één van de talrijke
beelden van Stalin overgebleven. Stra
ten genoemd naar Russische helden
werden omgedoopt. Op de scholen werd
het Russisch als tweede taal in 1963
afgeschaft.
Opmerkelijk is de grote nieuwsgie
righeid die de Roemeen aan de dag
legt voor alles wat uit het Westen
komt. In een staatssouvenirwinkel met
prijzige waren bekeek de verkoopster
aandachtig mijn zonnebril en vroeg
tenslotte of ze hem kon kopen. Een
collega werd naar zijn gouden ring ge
vraagd. Een student in een bar vroeg
mij om mijn das. In een andere win
kel stelde men mij voor het gekochte
te betalen met overhemden, sokken
of handdoeken. En tenslotte zijn er de
vloeiend Frans, Engels of Duits-spre
kende jongetjes die in ruil voor een
paar Roemeense postzegels een ball
point of een ander buitenlands klein
ood hopen te krijgen.
De betekenis hiervan is niet dat deze
zaken in Roemenië niet te krijgen zijn.
'Maar deze attributen vertegenwoordi
gen een voorwerp uit het buitenland
dat voor de meeste Roemenen een on-
Het grapje is wranger dan de bui
tenstaander vermoedt. Het drukt niet
alleen vrees uit voor infiltratie van
„bourgeois-ideeën" uit het „decaden
te" Westen, maar ook de beslotenheid
waarin de Roemeen leeft. Paspoorten
zijn moeilijk te krijgen, soms pas een
jaar nadat de aanvraag werd inge
diend. Bij terugkeer van de reis moet
de pas daags daarop weer worden
ingeleverd, waarbij de identiteits
kaart weer wordt teruggegeven die bij
het vertrek werd ingehouden. Zonder
dit laatste document is de Roemeen
vrijwel een vogelvrije.
Ónmogelijker wordt het wanneer de
Roemeen wil emigreren. Betrouwbare
bronnen meiden dat van de adspirant-
emigrant een losprijs wordt bedongen:
10.000 gulden voor een ongeschoolde,
15.000 gulden voor een geschoolde Roe
meen. Een nu in het buitenland wo
nende Roemeen bevestigde mij dat hij
10.000 gulden had moeten betalen. Hij
zat nu jaren vast aan de afbetaling
van het bedrag dat hij van een bui
tenlandse relatie had geleend.
IEDERE MIDDAG om vijf uur is er
in het weinig opvallende gebouw aan
de Niklos Beloianisstraat in Boekarest
een groep oude mannen te vinden. Het
vertrek met de zitbanken is klein,
V>
V. '.V.V
winter niet functioneerde, posteerde hij
zich voor de muur en deed zijn beklag.
Een half uur later meldde de con
ciërge van het gebouw dat dé ver
warming gerepareerd zou worden.
WAARNEMERS zijn van mening dat
de Roemeense superbureaucratie meer
uit gewoonte dan uit noodzaak vast
houdt aan deze methoden. Inderdaad
zijn er feiten die op een wijziging in
dit beleid wijzen. In 1964 werden vrij
wel alle politieke gevangenen vrijge
laten. Hun aantal werd geschat op
11.000. Er zijn meer Roemenen die,
vergeleken met enkele jaren geleden,
in het openbaar gesprekken met be
zoekers uit het Westen durven te voe
ren. Plun mening steken zij daarbij niet
onder stoelen of banken.
Een winkelier die eerst deed alsof
hij slecht Duits sprak bleek tenslotte
beter Duits te spreken, dan ik. Hij
uitte zich geringschattend over het
bereikbare droom is. Het is op dit
punt dat de Roemeense leiders het
onverdraagzaamst zijn.
HET ENIGE Roemeense grapje dat
ik hierover hoorde betrof de commu
nistische partijleider Nicolae Ceause-
scoe die, aldus de anecdote, de gunsten
trachtte te winnen van een jonge Roe
meense. Hij bood haar villas en een
auto aan, maar zij bleef weigeren. Ten
einde raad vroeg Ceausescoe wat zij
dan wenste. Zij antwoordde: „Open de
grenzen". Waarop de partijleider ge
zegd zou hebben: „Maar dat kan im
mers niet, dan zijn wij niet meer al
leen."
warm, en door kaarsen verlicht. De
mannen dragen hoofddeksels. Een voor
ganger zingt monotone gebeden. Het
gebouw is een van de 23 nog functione
rende synagogen in Boekarest.
Het kleine vertrek bevindt zich bo
ven de eigenlijke kerkruimte, die
plaats biedt aan ongeveer honderd ge
lovigen. Er zijn niet veel jongeren die
de dagelijkse diensten bijwonen. Er
zijn ook niet zoveel joden meer in Boe
karest. Van de 200.000 van voor de
oorlog, zijn er nu nog ongeveer 50.000
over. Van de 800.000 in heel Roemenië
wonen er nu minder dan een half mil
joen in het land waar van oudsher de
joden een belangrijke plaats in het
maatschappelijk en culturele leven in
namen.
De grootste terreur vond in de oor
log van 1941 tot 1944 in Jasy plaats.
Jasy is de hoofdstad van Moldavië en
de naam is nog steeds verbonden als
een begrip aan de eerste pogrom in
Roemenië, toen in juni 1941 in een paar
dagen tijd 12.000 joden werden ver
moord. Daarna gingen treinladingen
maandelijks op weg naar de concen
tratiekampen. Uit Bucovine werden in
de herfst van dat jaar 150.000 joden op
transport gesteld naar de Sovjet-Unie.
Tweehonderdduizend joden in Trans-
sylvanië, dat bij Hongarije was gevoegd,
keerden ook niet terug.
Het reilen en zeilen van de joodse
gemeenschap in Roemenië sinds de
oorlog, onder communistisch bewind,
is in Boekarest een moeilijk te bena
deren onderwerp. De onderzoeker stuit
onveranderlijk op een zekere terughou
dendheid die meer suggereert dan het
min of meer rooskleurige beeld dat in
de gesprekken wordt gegeven. Wat er
precies gesuggereerd wordt is niet na
te gaan. Als enig houvast dient het
feit dat tienduizenden joden na de oor
log Roemenië hebben verlaten, de
meesten naar Israël.'
ZEGSLIEDEN die bereid zijn erover
te praten, schrijven deze exodus toe
aan „angst", maar blijven ook in het
vage omtrent de oorzaken van deze
angst. Een hunner zegt: „De joden
hebben het hier erg moeilijk gehad.
De meesten die zijn vertrokken, wa
ren handelslieden en kooplui die er na
de nationalisaties geen brood meer in
zagen". Op de vraag of deze vertrek
kende joden ook de „losprijs" van om
streeks 10.000 gulden aan de Roemeen
se regering hebben moeten betalen om
te mogen emigreren, wordt met een
zwijgende glimlach beantwoord.
Even feitelijk is echter ook dat de
joden in het Roemenië van vandaag
geen ghettos bewonen en zich open
lijk mogen en kunnen manifesteren.
Tegenover de 23 nu functionerende sy
nagogen staan weliswaar twintig le
ge en ongebruikte, voornamelijk tenge
volge van de uittocht naar Israël, maar
in Boekarest bevindt zich ook een ac
tief secretariaat van de joodse ge
meenschap.
Een twee-wekelijks verschijnende
krant, „tijdschrift voor de Mosaische
cultuur", verschijnt in een oplaag van
zesduizend exemplaren en wordt ge
drukt op de persen van de staatsdruk
kerij. Het is een blad met gemiddeld
twaalf pagina's, waarvan acht in het
Roemeens, drie in het jiddisch, en één
in het Hebreeuws („omdat bijna nie
mand nog Hebreeuws leest", zei een
fuctionaris op het secretariaat). De
artikelen hebben alleen betrekking op
culturele en religieuze zaken. Politiek
staat er niet in.
In een recent nummer worden, bij
voorbeeld, kleine berichtjes gewijd aan
een tentoonstelling van Marc Chagall
in Praag, een folkloristische publikatie
in Warschau, een Rubens tentoonstel
ling in Genève, de opvoering van een
op een Kafkas roman geïnspireerde
opera in Hamburg, en mededelingen
van vergaderingen van joodse gemeen
schappen in andere delen van de we
reld.
In Boekarest zijn verder zes talmud-
i tora scholen met een totaal van hon
derd leerlingen, waar de joodse religie
wordt onderwezen. Er zijn abattoirs
waar uitsluitend „kosher" wordt ge
slacht onder toezicht van rabbijnen.
De muziek van de joodse Roemenen
Alfred Mendelsohn en Ludovic Feld-
mann wordt regelmatig ten gehore ge
bracht. Aan verschillende scholen
wordt door joodse leraren gedoceerd.
De president van de joodse gemeen
schap, dr. Moses Rosen, is een geko
zen lid van de Nationale Vergadering.
Ondanks deze voorbeelden van tole
rantie zijn er aanwijzingen dat de Roe
meense leiders op ander gebied de
joodse Roemeen niet altijd op gelijke
voet behandelen. Opmerkelijk is in dit
verband dat het aantal joden in re
geringsfuncties gedurende de laatste
jaren aanzienlijk werd teruggebracht.
Zoals te verwachten, is het aantal
joden dat lid is van de communis
tische staatspartij gering.
