Laatste glans
van een
stervend keizerrijk
WERELDTENTOONSTELLING
ANNO 1867 IN PARIJS
uPs
„Airbus"-plan voor Europa
m
Hf
rv~j.
Courant en
Met een nieuwe Expo
tin Montreal, opening
26 april) in zicht, laten
we nog eens een histo
rische Wereldtentoon
stelling (in Parijs, april
1867) de revue passeren.
Pijnlijk incident tijdens de Pa-
rijse Expo 1867: de aanslag op
tsaar Alexander II toen deze, in
gezelschap van zijn gastheer
keizer Napoleon III, in een open
kales een rijtoer maakte door
het Bois de Boulogne. De dader,
een Poolse réfugié, verwondde
alleen zichzelf.
éMSÉ
Nog een topsensatie: de stoom-
Meubelen en siervoorwerpen in het Oostenrijkse paviljoen: een tijdsbeeld
DE TOEKOMST van de lucht
vaart „is reeds begonnen". Niet zo
zeer op de vliegvelden als wel op
de tekentafels van de luchtvaart
industrie. En het is een geenszins
verre toekomst: binnen enkele
jaren zullen reusachtige Ameri
kaanse jumbo-jets de oceanen over
steken met rond 400 passagiers aan
boord. Tegen die tijd wil Europa
voor de dag komen met een
Het monsterkanon van Krupp, een der spektakelstukken op de wereldtentoonstelling. Korte tijd later ervoeren
de Fransen aan den lijve zijn vernietigende vuurkracht.
gemeenschappelijk Duits-Engels-
Frans produkt: een „airbus" met
een capaciteit van ongeveer
300 passagiers.
TOT DE GROTE ATTRACTIES van de Wereld
tentoonstelling die op 1 april 1867, dus nu honderd
jaar geleden, door keizer Napoleon III te Parijs werd
geopend, behoorde een 1 i f t. Dagelijks vergaapten on-
telbaren zich aan dat wonderbaarlijke geval, dat ons
als volgt wordt beschreven: „In het midden der Fran-
sche afdeeling verheft zich een eigenaardige toestel,
namelijk: eene machine om menschen naar boven te
brengen en het vervelende trappenklimmen aan arme
menschenbeenen te besparen. Twee groote kooien van
EEN MISSCHIEN nog grotere aan
trekkelijkheid van de tentoonstelling
was, dat zij zoveel gekroonde hoofden
naar de Franse hoofdstad lokte. En
dat was voor Napoleon een aangelegen
heid van het allergrootste gewicht.
Sinds 1860 was zijn positie zowel na
tionaal als internationaal voortdurend
zwakker geworden. Aanvankelijk
steunde de geestelijkheid en het grote
kapitaal hem. Maar de geestelijkheid
wendde zich van hem af toen de Paus
in de Italiaanse oorlog de helft van
zijn gebied verloor en de industrie
nam hem een handelsverdrag met En
geland kwalijk dat een einde maakte
aan de protectie. En juist in de perio
de onmiddellijk voorafgaande aan de
opening van de tentoonstelling, leed
de Keizer enige ernstige diplomatieke
nederlagen tegen Bismarck en werd
het duidelijk dat het „Mexicaanse
avontuur" op een catastrofe zou uitlo
pen. De positie van Maximiliaan van
Habsburg daar in het verre Mexico
werd hoe langer hoe benarder en Na
poleon had reeds onder de dreiging der
Verenigde Staten moeten besluiten de
handen van hem af tedrekken. Tegen
deze sombere achtergrond nu wilde hij
laten zien waartoe Frankrijk op veler
lei gebied in staat was. De Wereld
tentoonstelling moest bewijzen dat
Frankrijk nog steeds de leiding van
Europa in handen had, dat het nog
steeds de machtigste staat op het vas
teland was, machtiger dan Pruisen,
al had dit Oostenrijk verslagen, mach
tiger dan het uitgestrekte, maar nog
feodale czarenrijk en dan het piepjon
ge koninkrijk Italië. De wereldtentoon
stelling zou Parijs opnieuw tot het cen
trum van Europa maken, militair, in
dustrieel, kunstzinnig. De machtigen
der aarde zouden samenkomen; het
Franse keizerschap zou een verblin
dende glans ten toon spreiden en ieder
een zou geloven in Napoleons macht,
kracht en heerlijkheid. En als men ziet
welke gasten hij in zijn hoofdstad
mocht begroeten, krijgt men sterk de
indruk dat zijn streven de hele wereld
te imponeren met succes bekroond
werd. Daar kwamen ze uit alle oorden
der wereld, aangetrokken als door een
magneet. Waarschijnlijk was de beeld
schone Hortense Schneider wel de
krachtigste magneet. Zij zong en
speelde de titelrol in Offenbachs nieuw
ste operette La Grande Duchesse de
Gérolstein en zij deed dat zo innemend
zo lieftallig, zo hartveroverend dat ge
heel Parijs aan haar voeten lag. Alex
ander II, tsaar van Rusland, die zelfs
telegrafisch van Keulen uit zijn am
bassade opdracht had gegeven plaat
sen voor de voorstelling te reserveren,
raakte evenzeer onder de bekoring van
haar charme als zijn zoon Wladimir
en in de boulevardbladen van de vol
gende dag kon men lezen dat het na
de voorstelling heet was toegegaan,
tussen de tsaar en de prins wel te
verstaan. Wie van beiden tenslotte tot
de kleedkamer der verleidelijke vedet
te was doorgedrongen, meldden de cou
ranten evenwel niet. Amoureuze con
currentie behoefde noch vader noch
zoon te vrezen van de puriteinse koning
van Pruisen, de volgende belangrijke
gast op de tentoonstelling. Niet alleen
liep hij altijd braaf in de huwelijkspas,
maar ook was hij vergezeld van Von
Moltke en Von Bismarck, wiens witte
kurassiersuniform en glimmende kap-
laarsen de lachlust der spotzieke Parij-
zenaars wekten. Maar wel vonden bei
de Russen spoedig een andere mede
ijzeren staven, iedere voorzien van twee banken, in
evenwicht hangende, stijgen op en neer tusschen vier
ijzeren stangen ter dikte van een arm, welke tot aan
het dak reiken. Door middel van die kooien kan men
zich, zonder eenige moeite, laten ophijschen tot op het
dak der tentoonstelling, om vandaar een heerlijk pano
rama te genieten over het gansche Champ van Mars,
de stad Parijs en hare fraaie omstreken. Het is wel der
moeite waard deze „hemelvaart" („ascension") eens
te beproeven".
len met grote gestrengheid had onder
drukt en reeds enige malen had Alex
ander als hij langs de Parijse boula-
vard reed, de kreet „Vive La Polog-
ne" moeten horen.
Een evenzeer pijnlijk situatie ont
stond korte tijd later toen keizer Franz
Jozef van Oostenrijk de tentoonstelling
bezocht. Hij was immers de broer van
de ongelukkige Maximiliaan van Habs
burg die zich in 1863 door de Franse
„plannenmaker" had laten verleiden
de kroon van Mexico te aanvaarden en
die op 19 juni 1867, op het hoogtepunt
der Parijse feestelijkheden door de
Mexicanen was gefusilleerd. Zijn
dood had enige dagen een schaduw ge
worpen over de hoofdstad, maar ieder
een de pers vooraan spande zich
in de droevige gebeurtenis zo snel mo
gelijk te vergeten. Maar de Franse
keizerin zal nog wel eens hebben te
ruggedacht aan het gesprek dat zij
in 1864 met de gezant der Verenigde
Staten had gevoerd. In haar enthou
siasme voor de grootse onderneming
had zij hem verzekerd: „Als Mexico
niet zo ver weg was en mijn zoon was
geen kind meer, dan zou ik willen dat
hij zich aan het hoofd van het Franse
leger stelde om met zijn zwaard een
der schoonste bladzijden uit de ge
schiedenis van deze eeuw te schrijven".
„Mevrouw", antwoordde de Ameri
kaan droogjes, „dank God dat Mexico
ver weg en uw zoon een kind is."
Wellicht hééft Eugénie nu God gedankt.
WAT WAS er allemaal op de ten
toonstelling te zien behalve de lift en
dinger naar de gunsten der schone Hor
tense en wel in de persoon van de prins
van Wales. Men fluisterde weldra dat
hij de meest fortuinlijke was van de
drie.
GASTEN die de aandacht trokken,
waren voorts koning Luiz van Portu
gal met zijn schone gemalin Maria
Pia, koningin Sophie der Nederlanden,
Leopold II van België, Isabella van
Spanje, de sultan van Turkije, de khe-
dive van Egypte, de Italiaanse kroon
prins Umberto en de broer van de Ja
panse keizer. Natuurlijk wandelden
talloze Duitse vorstjes en vorsten rond,
onder wie de beide Lodewijken van
Beieren, grootvader en kleinzoon. Opa
had in 1848 afstand van de regering
moeten doen wegens zijn tedere rela
ties met de Ierse avonturierster Lola
Montez; de kleinzoon was de Maecenas
van Richard Wagner en zou zijn leven
krankzinnig eindigen. Het was alle
maal één schittering van uniformen,
ridderorden, gepluimde helmen en
fraaie steken. De dames droegen geen
crinolines meer maar de „gladde"
japonnen die nu „in" waren, bestonden
uit wolken tulle en kant. De harten
der heren klopten sneller.
OOK DE HARTEN van de twee kei
zers, Napoleon en Alexander, klopten
sneller toen zij op 6 juni 1867, in een
open rijtuig terugkerend van een para
de in het Bois de Boulogne, plotseling
een jonge man de revolver op zich za
gen richten en de kogel langs hun oren
hoorden fluiten. Dankzij de tegenwoor
digheid van geest van een officier te
paard die zich bliksemsnel tussen de
boosdoener en de vorstelijke persona
ges wierp, werd niemand gewond,
maar de situatie was natuurlijk uiterst
pijnlijk. Napoleon, die als gastheer
verantwoordelijk was voor het leven
zijner gasten, verklaarde onmiddellijk
dat de aanslag hém gegolden had,
maar toen bleek dat de dader een
Pool was, kon de schijn niet meer wor
den gered. Het was immers nauwelijks
drie jaar geleden dat Rusland een na
tionalistische beweging in Russisch Po-
de vorstelijke gasten? Wanneer wij de
illustraties bezien, moet het oordeel
luiden: ontzettend veel lelijks. Het was
de tijd van krullen en tierlantijnen,
van gietijzeren beelden en protserige
ornamenten. Midden op het Champ
de Mars verhief zich een geweldig
ijzeren circus met tien „generateurs"
die de stoomkracht aanvoerden voor
de tentoongestelde machines. De Parij-
zenaars noemden het gebouw „de rhi
noceros", „de schildpad" of „de reu-
zentaart." Beleefderen spraken van
„het Colosseum van de arbeid" of van
„het Babyion der Industrie." Tegen
over dit gebouw verrees een paviljoen
in Moorse stijl met een spits toelo
pende koepel die in het midden wijder
en aan de basis weer nauwer werd.
Het geheel, een horreur volgens de
plaatjes, was van hout, maar in het
voor de Keizer bestemde hoofdver-
trek was dit bedekt met marmeren en
geëmailleerde platen. In een brede
kring lagen daaromheen de nationale
„partijen", zoals men ze noemde.
„Daar opende zich voor de verbaas
de blik eene gansche wereld als in
eene lijst gevat", schrijft een opge
wonden toeschouwer. „Alle bekende
volkeren zijn daar in eene of andere
van hunnen eigenaardigheden vertegen
woordigd." Het zal niet verbazen dat
Nederland er met een boerderij acte
de présence gaf. Verder waren er
lusttuinen, moskeeën wigwams, aqua
ria, koffiehuizen en wat niet al. De
Franse minister van onderwijs had de
buitenlandse regeringen uitgenodigd
deel te nemen aan een soort vergelij
kende beschavingstentoonstelling.
Daarop zond men uit Engeland..een
exemplaar van elk der bijna 2000 in
het Verenigde Koninkrijk verschijnen
de dagbladen. „De Drukpers immers",
aldus John Buil, „wordt door ons be
schouwd als het machtigste bescha
vingsmiddel." Voor Frankrijk met
zijn aanvankelijk gemuilkorfde en in
1867 toch nog steeds gecensureerde
pers, was dit wel een klein bitter pil
letje.
AAN DE Wereldtenttonstelling heeft
een componist wereldroem te danken.
Johann Strauss was in die jaren nog
zo weinig bekend dat zijn walsen onop-
gemerkt bleven. Maar Fürstin von
Metternich bleek bereid haar landge
noot de helpende hand te reiken. Zij
nodigde hem uit voor een bal in de
Oostenrijkse ambassade, waar ook
Napoleon en Eugénie verschenen en
na de voorstelling Hortense
Schneider met haar hele hofstoet.
Strauss speelde zijn nieuwste compo
sities; in de Figaro werd er over ge
schreven en in minder dan geen tijd
speelden alle strijkjes in de Parijse
café's en restaurants de Schone blaue
Donau en de G'schichten aus dem Wie-
nerwald.
MAAR de blinkende en schitterende
médaille had haar keerzijde. Die werd
gesymboliseerd door de inzending van
Krupp. In het Pruisische paviljoen
verhief zich dreigend zijn nieuwste
schepping, een monsterkanon dat 90.000
kilogram woog en dat desondanks zo
snel kon manoeuvreren dat het met
succes een voorbij zeilend schip onder
vuur kon nemen. Drie jaar later zou
Frankrijk de kracht van het Duitse
gescv.ut leren kennen. Het gehele Twee
de Keizerrijk zou er door worden weg-
gevaagd. R
IVtlWMI/tAIUWMV/WWVWWIAfVWMWWIAftAAWWWWWWWWWWI/WI/WWWWWMWWXAIWWWWWWWWIftAAfW
DEZE „AIRBUS" zal grote verschil
len met de lange-afstands-vliegtuigen
vertonen. Het ligt niet in bedoeling om
hem hiermee te laten concurreren. Ook
in de Verenigde Staten bestaan plan
nen voor de bouw van een dergelijke
„airbus". Zij moeten zoveel mogelijk
passagiers binnen zo kort mogelijke tijd
van de ene stad naar de andere ver
voeren. Boekingsformaliteiten en het
wegen van de bagage zullen bij voor
keur electronisch worden afgehandeld.
Hierdoor zal het publiek op elk ge
wenst ogenblik en zonder van te voren
een plaats te hebben gereserveerd van
de „airbus" gebruik kunnen maken.
Ook wil men er voor zorgen, dat de
verhouding tussen nuttig draagvermo
gen en dood gewicht gunstiger uitvalt
dan tot dusver gebruikelijk is.
EEN ONDERZOEK heeft uitgewezen
dat er in de komende jaren alleen in
Europa behoefte aan meer dan 200
„airbussen" zal bestaan. Zij zullen als
reusachtige horzels boven onze hoof
den brommen iets logger dan de
enorme intercontinentale vliegtuigen,
maar toch uiterst snel in vergelijking
met het verkeer op de aarde, dat dan
nog slechts zal voortkruipen met een
soort slakkegangetje. Juist hierom is
het nodig, bijtijds voor een oplossing
te zorgen. Gezien de omvang en de
kosten van dit project kon men niet
ontsnappen aan (moeizame) inter
nationale onderhandelingen. Uiteraard
zullen de airbussen diensten onder
houden met alle Europese landen, die
hier belang bij hebben.
HET SUCCES van dit project is ge
heel afhankelijk van de snelheid
waarmee men passagiers en vracht
naar de „busstations" zal kunnen ver
voeren. Zo lang de tocht naar het vlieg
veld nog evenveel tijd kost als door de
„airbus" wordt gewonnen is het ver
standiger om gewoon de trein te nemen.
Reeds vandaag de dag is de vraag hoe
men naar het vliegveld of er weer
vandaan komt een ware nachtmerrie
voor iedere passagier. Waarschijnlijk
zal men dit vraagstuk met behulp van
helikopter-taxi's moeten en kunnen
oplossen.
j
