BOUWEN (OP AFSTAND)
IN DE „VERBODEN STAD"
ZOLANG ER NOC
EEN HUURORCEL
Er klinkt nog pierement-muziek
VAN PERLEE BESTAAT
EEN STUKJE
Bovenmaatse
babies
TIEN JAAR VLIEGEND OVER DE NOORDPOOL
WOENSDAG 26 APRIL 1967
25
SskhS
Eetgewoonte bepaalt
grootte van pasgeboren
kinderen
Orgelverhuurder Perlee
TWEE BEKENDE Duitse architecten, professor R.
Guthrod en professor Frei Otto, werken op het ogen
blik aan een zeer interessante opdracht. Voor de Sa-
oedi-Arabische regering moeten zij een conferentie
centrum met hotel, restaurant, congreszaal, administra
tiegebouw en een moskee ontwerpen. Het unieke van
dit project is, dat de architecten hun werk noch tijdens
de bouw, noch in voltooide toestand ooit zullen zien.
Het moderne politiek-religieuze congrescentrum zal
namelijk in Mekka verrijzen en wel in dat gedeelte van
deze heilige stad van de mohammedanen, dat geen
„ongelovige" betreden mag.
ZES internationaal-bekende archi
tecten uit Engeland, Frankrijk, Italië,
Tunesië, Noorwegen en Duitsland wa
ren via de internationale architecten
unie UIA in Parijs, uitgenodigd deel
te nemen aan een wedstrijd voor een
congrescentrum in Riad, de wereldlij
ke hoofdstad van Saoedi-Arabië. Dat de
beide Duitse architecten werden uitge
nodigd lag waarschijnlijk aan het feit,
dat zij een opzienbarend ontwerp voor
het Duitse paviljoen op de in april be
ginnende wereldtentoonstelling in
Montreal (Canada) gemaakt hadden.
Onlangs kregen de professoren Gut-
brod en Otto bericht, dat hun ontwerp
verwezenlijkt zou worden. Echter niet,
zoals aanvankelijk gepland, in Riad,
maar in Mekka. Het voor de wedstrijd
ingezonden model zal wat het principe
betreft ook in de bouwplannen voor
Mekka overgenomen worden, alleen het
hotel wordt viermaal zo groot, terwijl
er ook een moskee en een admini
stratiegebouw zullen verrijzen.
EVENALS bij het Duitse paviljoen
voor de „Expo 67" in Montreal hebben
de Duitse architecten voor het Arabi
sche congrescentrum een interessante
oplossing gebonden. Het gaat om een
groepering rond een kunstmatige oase.
De oasen bestaan uit bomen en water
lopen, waarin het water als in een
zwembad voortdurend rondgepompt
EEN SOVJETGELEERDE heeft on
langs de waarschuwing uitgesproken,
dat zwangere vrouwen, die niet ver
standig maar te goed eten, kunnen be
vallen van gevaarlijk bovenmaatse ba
by's.
Dr. A. A. Pokrovsky van het voe
dingsinstituut van de Sovjetunie heeft
een groep deskundigen van de voedsel-
en landbouworganisatie van de UNO
(FAO) medegedeeld, dat Sovjet-ver
loskundigen bezorgd zijn over het toe
nemend aantal van zulke „reuzenba-
by's.
Hij zei dat deze bezwarend zijn voor
de moeders. De Sovjet-geleerde ver
klaarde voorts dat de geboorte van bo
venmaatse baby's wordt veroorzaakt
doordat vrouwen, door al te geestdrif
tig gevolg te geven aan voedingspro-
paganda, die haar aanspoort tijdens
de zwangerschap flink te eten, te veel
eten.
Dr. Pokrovsky zei tot de deskundi
gen, dat verkeerde voeding niet al
leen ondervoeding betekent, maar
soms ook overvoeding kan zijn.
De groep deskundigen was bijeen
om aan de FAO en de Wereldgezond
heidsorganisatie (WHO) advies te ge
ven inzake hun programma's met be
trekking tot de voeding.
DE AMERIKAANSE deskundige
prof. N. S. Scrimshaw, hoofd van de
afdeling voedingsleer van het techno
logisch instituut van Massachusetts,
zei dat ondervoeding van kinderen
waarschijnlijk de gevallen van maze
len en andere infectieziekten verer
gert.
Hij merkte op, dat uit studies van
de FAO en de WHO is gebleken, dat
de verhouding tussen voeding en in
fectie een belangrijk probleem van de
volksgezondheid is.
Het sterk gestegen aantal sterfge
vallen tengevolge van mazelen bij on
dervoede volksgroepen is het meest
concrete bewijs, dat ondervoeding de
ernst van infectiegevallen doet toene
men", aldus professor Scrimshaw.
Hij noemde kinderdiarree als een
ander voorbeeld en deelde de groep
mede, dat diarree bij een goed ge
voed kind gewoonlijk een acute ziekte
is, die wordt gevolgd door volledig
herstel, maar dat zij in streken, waar
ondervoeding heerst, veelal chronisch
wordt en een dodelijke afloop kan
hebben.
Dr. V. Ramalingaswani van het
Pan-Indisch instituut voor medische
wetenschappen, werd gekozen tot voor
zitter van de zitting en professor
M. J. L. Dols van het Nederlandse mi
nisterie van Landbouw tot ondervoor
zitter.
„GROOTVADER LEO WARNIES is met de draaiorgels be
gonnen. Dat was in 1875. Hij was de opa van mijn moeders
kant en van oorsprong Fransman. Maar voor hij naar Hol
land kwam, woonde hij een paar jaar in België. Zijn beroep
was eigenlijk wereldreiziger", zegt de heer Perlee, de zestig
jarige afstammeling van de eerste Amsterdamse draaiorgel
verhuurder. „Ja, de naam Perlee is ook typisch Frans. Vroe
ger is het met één e geweest en met een accent erop. Mijn
voorouders waren Hugenoten. Na de Bartholomeusnacht in
1572 zijn ze uit Parijs naar Nederland gevlucht en hebben
ze zich, als zovele Fransen, in de Jordaan gevestigd. Daarom
geloof ik dat de naam Jordaan wel degelijk afkomstig is van
het Franse jardin (tuin)".
WIST U dat het draaiorgel ook van
Franse oorsprong is? Nee, de uitvinder
was geen Fransman. Dat was de Ita
liaan Gavioli. Hij maakte hoofdzake
lijk buikorgeltjes. Ik had hier een paar
jaar geleden nog een grote Gavioli
staan. We hebben hem aan een aanne
mer uit Assendelft verkocht; die heeft
een enorme liefhebberij in draaiorgels.
Hij heeft hem helemaal gerestaureerd;
dat was trouwens ook hard nodig.
Maar de Fransen zijn begonnen met
de draaiorgels zoals wij die hier ken
nen. Vooral Morrenci en Goudin wa
ren bekende draaiorgelbouwers."
„IN 1925 kwam ik zelf in de orgel
branche. Opa Leon was in 1903 ge
storven en toen heeft grootmoeder, een
pittig vrouwtje, het nog tot 1910 alleen
volgehouden. Daarna hebben mijn va
der, die met de dochter van de oude
Warnies getrouwd was, en een paar
broers van haar de zaak verder voort
gezet. De Warnies hebben zich toen te
ruggetrokken en nu beheer ik de draai
orgels met mijn twee zoons."
„OP STRAAT ga ik nooit met een
orgel, wel met bijzondere gelegenhe
den of in het buitenland. Zo was ik in
1955 met de Arabier in Londen op het
Festival of Britain, en in 1956 in Edin-
burg op het festival van die naam. Een
jaar later zijn we naar Denemarken
geweest er daarna waren we in Ham
burg. In Duitsland kennen ze wel or
gels, maar dat zijn meer die kermis-
orgels bij draaimolens, weet u wel?
Gasparini en Limoner hebben die al in
het begin van deze eeuw naar Duits
land gebracht.
TOEN OPA nog orgels verhuurde
hij had grote en kleine had je nog
niet van die typen, die je nu langs de
straat ziet. Het waren cilinder-orgels,
die op hetzelfde principe berustten als
de carillons in de oude torens. Nu zijn
het allemaal zogenoemde boekorgels."
„De muziek is trouwens in de loop
der jaren ook sterk veranderd. Vroe
ger overheersten de klarinet en de pic
colo, nu is alles veel verfijnder. Om
by doet en hoofdzakelijk ouvertures
maakt, en Gerrit Razenberg uit Mid-
delharnis. Hij legt zich meer op het
populaire genre toe."
„Ons bekendste orgel is de Arabier.
Daarmee ben ik voor de BBC opgetre
den als begeleiding van Willem (Son-
neveld) Parel zaliger nagedachtenis."
„HET IS met draaiorgels net als met
flatwoningen, ze zijn te duur. En je
haalt het geld er nooit meer uit, al
word je zo oud als Methusalem. Een
draaiorgel verkopen, doen we niet
gauw. Maar we hebben toch de laatste
jaren een paar exemplaren van de
hand gedaan. Zo ging het „Paraplu-
tje" die had een uitbouwt je boven
TIEN JAAR geleden vloog het
eerste passagiersvliegtuig in vaste
lijndienst over de Noordpool. Het
was ere wie ere toekomt de
Scandinavian Airlines System, die
het spits afbeet. Nu bevliegen vele
luchtvaart - maatschappijen de
Poolroute, de kortste verbinding
tussen „Oost" en „West". De ope-
ningsvlucht in een DC-7 van de
i S.A.S. vergde (op 24 februari 1957)
30 uur, wat een verkorting van
22 uur op de gewone zuidelijke
vliegroute betekende. Ook die der
tig uren zijn inmiddels, sinds de in
gebruikneming van straalvliegtui
gen als de DC-8 en de Boeing 727,
bijna gehalveerd.
De S.A.S. was reeds in 1947 be
gonnen met de voorbereiding op de
pool vliegerij. Eén der problemen is
het gemis aan oriëntatie aan (en
boven) de pool. Alle meridianen ko
men hier samen, waardoor ze voor
de koersbepaling onbruikbaar zijn.
Er werd een oplossing gevonden die
dit bezwaar onderving (Polar Grid
systeem). Er kwam een speciaal
gyrokompas en eer. „sky compass"
(Kollsman) dat de soms onbruikba-
'l wish they'd hurry up und stort 5^5 to we could
do these Poler trips in comfort.'
0
re sextant vervangen kan. Een net
werk van radiostations zorgt voor
een minutieus verbindingssys
teem en weerkundige informaties,
waarbij de burgerluchtvaart kon
profiteren van de ervaringen en in
stallaties van de United States Air
Force.
AL DIE VOORZIENINGEN, en
de reserach die eraan voorafging,
kosten de luchtvaartmaatschap
pijen veel geld. Toch hebben die
grote investeringen vruchten af
geworpen en dat niet alleen om
dat de poolroute korter is. Er is
n.l. over het algemeen slechts ma
tige wind, een laag vochtigheidsge
halte, een dunne bewolking en wei
nig regen of sneeuw, zodat men
praktisch altijd vliegen kan.
S.A.S. heeft het tienjarige bestaan
van de poolvluchten gemarkeerd
met de cartoon die u hierbij vindt.
Erik de Noorman, zijn vikingschip
door een wilde zee vol ijsschotsen
loodsend, verzucht: „Ik wou dat ze
opschoten en de S.A.S. oprichtten,
dan zouden deze poolreizen wat ge
makkelijker zijn!"
wordt, om de muskieten geen voe
dingsbodem te geven. Alle gebouwen
staan op stelten, om door de tocht op
de binnenplaats van de„oase" meer
koeling te verkrijgen. Als bekroning
zou de kleine conferentiestad een tent
dak van stalen kabels met aluminium
strippen krijgen. In Saoedi-Arabië waar
in het warme jaargetijde temperatu
ren tussen 40 en 50 graden Celsius ge
meten worden, kan de tent voor de
gebouwen als een zonwering werken
en de hitte voor het grootste deel naar
buiten reflecteren. Maar waarschijn
lijk moeten de architecten van deze
tentconstructie afzien. Europeanen mo
gen het gebied van de heilige stad niet
betreden, maar de Arabieren hebben
nog geen geschoolde krachten om deze
gecompliceerde constructie van stalen
kabels zonder hulp zelf op te bouwen.
De afzonderlijke delen van de gebou
wen zullen voor het grootste deel in
Duitsland geprefabriceerd worden, op
dat men ze in Mekka alleen maar in
elkaar behoeft te zetten. Tot nu toe zijn
de kosten geraamd op 22 miljoen
mark.
HET PROJECT-MEKKA is een goed
voorbeeld voor internationale werkver
deling. De Duitse architecten leiden al
le onderhandelingen en financiële be
rekeningen over een Engelse, zoge
naamde „Quantity Surveyor", de bouw
werkzaamheden lopen via een Arabi
sche contact-architect. Wel hopen pro
fessor Gutbrod en professor Otto, dat
zij via de Pakistaanse ambassade een
visum krijgen, dat hen in staat stelt
naar een stad in de buurt van Mekka
te reizen, waar dan de werkbesprekin
gen met de bevoegde regeringsinstan
ties kunnen worden gehouden. Mis
schien krijgen zij ook toestemming, ten
minste van een helikopter uit een blik
op het aangewezen bouwterrein te wer
pen, voordat zij in Stuttgart aan hun
tekenbord gaan zitten om de definitie
ve bouwplannen klaar te maken.
Aan de hand van de hierbij afge
beelde maquettes van de twee Duit
se bouwmeesters is het „projekt-
Mekka" door de Arabische regering
aanvaard. Links de opbouw der ge
bouwen rond de kunstmatige oase,
rechts het complex met de als zon
wering gedachte open-tentconstrne-
tie van staalkabels en aluminium-
strippen.
Een bekend beeld op Amsterdamse
grachten.
de dirigent, die de maat sloeg naar
Canada en het „Waterduikertje" die
gleed een keer de Prinsengracht in
naar Kaapstad."
„HET MOOISTE dat ik met een
draaiorgel heb meegemaakt," glundert
Perlee, „was een gouden bruiloft op
Terschelling. Er was daar in het dorp
een echtpaar dat vijftig jaar getrouwd
was. De man had zijn leven lang eens
een draaiorggl willen zien. Hij was
dol op pierementmuziek maar omdat hij
nooit van het eiland was geweest, had
hij er nimmer een in „levende lijve"
gezien. Zijn kinderen huurden de Ara
bier en zo gingen wij uit Groningen
met een auto naar Harlingen en van
daar met de boot naar Terschelling.
De Arabier werd 's avonds verdekt bij
het huis van de „gouden bruigom" op
gesteld en precies om zeven uur
's morgens begonnen wij te draaien.
De man kwam in zijn nachthemd zijn
huisje uitstormen en begon, nadat hij
eerst met open mond het pierement
van voren en van achteren bekeken
had, voor het orgel de maat te slaan.
Met man en macht hebben ze hem
naar binnen moeten sleuren opdat hij
zich zou aankleden. Dat was hij in zijn
enthousiasme namelijk totaal vergeten.
Toen dat gebeurd was, begon het
feest pas goed."
WIJ ZIJN heel Terschelling overge
trokken. Van noord naar zuid, en van
oost naar west. Honderden mensen lie
pen achter de Arabier aan, ze konden
er niet genoeg van krijgen. Scholen,
winkels en werkplaatsen werden de
hele dag gesloten; het was compleet
kermis. En de bruidegom maar de
maat slaan. Van 's ochtends zeven tot
's avonds elf uur heeft hij met een
tak voor het orgel staan dirigeren.
Het bruiloftsmaal is er, wat hem be
treft, goeddeels bij ingeschoten. Maar
dat hebben ze toen de volgende dag
maar opgegeten.
aan voldoende en steeds nieuwe mu
ziek te komen, valt overigens niet mee.
Er zijn er eigenlijk maar twee die goe
de draaiorgelboeken kunnen maken.
Mr. Romke de Waard die het als hob-
