m
Johnny wil samen met Rijk in de circuspiste
Verguisde Portugese edelmandoor
beulshanden monsterlijk vermink
was St. Helena's eerste inwoner...
Toni Boltini: een leuk ideef maar
of ik het betalen kan
aBgfeC
SINT HELENA is een minuscuul subtropisch eilandje in de Atlantische
Oceaan. Het heeft de status van Britse kroonkolonie: een dik woord voor
een stukje rotsgrond dat slechts 122 vierkante kilometer meet en nog
geen 5.000 inwoners telt. Economisch van geen enkel belang, heeft het
toch een lange en bewogen historie sinds het in 1502 door de Portugezen
ontdekt werd. In 1600 werd het door de Nederlanders bezet die het in
1660 met de Britse Oostindische Compagnie ruilden voor Kaapland. Het
diende als drenkplaats en depot voor de schepen der slavenhalers. In de
Boerenoorlog zat generaal Cronjé er met enkele duizenden Boeren in
krijgsgevangenschap. Maar zijn voornaamste rénommée dankt het eiland
toch aan het feit dat Napoleon er als banneling zijn laatste dagen sleet.
Zijn graf en zijn villa-gevangenis zijn thans, als enclave, een stukje Frans
grondgebied, hetgeen een staatkundig unicum is, in een Britse kolonie.
MAAR SLECHTS zeer weinigen weten dat er, lang voor Napoleons
tijd, een vrijwillige balling op Sint Helena geleefd heeft, een zwaar-
verminkte Portugese edelman wiens tragische levensloop zo uitzonderlijk
was dat zij ook nu vier eeuwen na 's mans dood als een legende
voortleeft. De eilanders wijzen u zelfs nog het primitieve hol-in-de-grond,
waar hun grote martelaar jaren in gewoond heeft. Misschien is dat nol
later nagemaakt wie zal het zeggen? Maar vast staat in elk geval dat
deze Dom Fernao Lopez (wiens neus, oren en anderhalve hand door de
beul waren afgekapt) de eerste reguliere bewoner van het eiland was
en daarmee de stamvader van alle vijfduizend Helenezen. Hier volgt zijn
bewogen geschiedenis.
Concentratiekamp
Ontsnapt uit de hel
Sprong naar vrijheid
Als Robinson
Lotgenoot
Terugkeer
Vrijgeleide
kozen".
Johnny Kraaykamp: „Ik heb het er zelf wel naar gemaakt".
Boetetocht
Grondlegger
DE EENZAAMSTE MAN DER ZESTIENDE EEUW
Enkele jaren na Dom Fernao's
dood vestigden zich de eerste
vaste bewoners op St. Helena.
De „hoofdstad" Jamestown
(foto) telt nu 2.500 zielen.
IN HET BEGIN der zestiende eeuw
waren de Portugezen druk in de weer
om handelsposten, christelijke kerken
en hun heerschappij in India te ves
tigen. Dit ging gepaard met veel strijd.
Een der beroemdste Portugese aan
voerders was de hertog van Albuquer
que, een officier van formaat en een
gelovig, maar hardvochtig man. Een
zijner officieren was de edelman Dom
Fernao Lopez. De tropen hadden op
Dom Fernao een slechte invloed gehad,
want hij was gedeserteerd uit het Por
tugese leger en had het christelijke
geloof verzaakt. In het jaar 1512 dwong
Albuquerque een Indiase vorst (Rasul
Khan) tot overgave. In de capitalatie-
voorwaarden stond, dat de binnen het
bereik van Rasul Khan zijnde Portu
gese overlopers moesten worden uit
geleverd, maar dat hun leven gespaard
zou blijven.
Zo viel ook Dom Fernao Lopez in
handen van Albuquerque. De hertog
hield zijn woord. Hij doodde de deser
teurs niet. Maar gestraft moesten zij
worden, vond hij. En daarom gaf hij
opdracht, alle oren, neus, rechterhand
en de duim van de linkerhand af te
kappen. Een afschrikwekkend voor
beeld moest worden gesteld, want on
trouw aan kerk en koning was een
zware zonde. Drie dagen lang voltrok
ken Albuquerque's beulsknechten de
bloedige operaties. De ongelukkige
verminkten werden nadien als slaven
tewerkgesteld in Indische concentratie
kampen avhnt la lettre
OOK DOM FERNAO trof dit lot. Hij
werd beschouwd als- de leider der
overlopers en daarom nog meer ge
meden en veracht dan de andere ver
minkten. Moeizaam sleepte hij zich
door het leven, radeloos en wanhopig.
Hij zon op een middel om verbetering
te brengen in zijn bestaan. Hij vond
dit pas nadat Albuquerque gestorven
was (1515) en de bewaking iets minder
streng werd. Toen slaagde Fernao er
in, als verstekeling aan boord van een
schip met bestemming Lissabon onder
te duiken. De afschuwelijke slavenhel,
die India voor hem was geweest, lag
achter hem.
In Lissabon (aldus de Portugese ge
schiedschrijver Correa, die Dom Fer
nao's lotgevallen te boek stelde)
wachtten de verstekeling vrouw en
kind. Daar hoopte hij vrede, rust en
geluk te vinden. De reis van India
naar Europa duurde in die tijd lang en
bood ruimschoots tijd om na te den
ken. Naarmate India verder weg kwam
te liggen, begon de twijfel zich te nes
telen in Dom Fernao's gemoed. Zou
zijn vrouw hem, een geschandvlekte,
zwaar verminkte man, willen op
nemen? En welk leven stond hem te
wachten in Portugal? Hoe zouden zijn
landgenoten reageren op zijn terug
keer? Vrees en wanhoop overmees
terden hem.
TOEN HET SCHIP voor anker ging
bij de kust van het onbewoonde
eilandje St. Helena om drinkwater in
te nemen, sloop Fernao naar de ver
schansing, sprong in zee en zwom naar
de wal. Daar verborg hij zich in de
bossen. De bemanning deed zijn best
om hem te vinden, doeh zonder resul
taat. De zeelui lieten vóór hun ver
trek een en ander achter voor hem:
scheepsbeschuit, gezouten vlees, zout,
gedroogde vis, oude kleren en vuu r.
Zo bleef de verminkte, geschandvlekte
edelman moederziel alleen achter op
het eilandje. Hij was de eerste mens,
die zich metterwoon op St. Helena
vestigde.
DOM FERNAO was een nieuw leven
begonnen. St. Helena bood hem rust
en troost. Hij vond daar, in de een
zaamheid, genezing voor de wonden,
die menselijke verachting en spot hem
toegebracht hadden. Natuurlijk had hij
het vooral in het begin niet gemakke
lijk. Zijn eerste zorg was een woning
te maken. Met de schamele resten van
zijn linkerhand groef hij een hol in de
grond. Hij sloot het af met doornige
takken. In dit hol sloeg hij de levens
middelen op, die men voor hem had
achtergelaten. Gelukkig leefden er op
St. Helena geen verscheurende dieren.
De eerste tijd was zijn grootste zorg,
het vuur brandende te houden! Hij
zocht en vond vuurstenen en leerde
vuur slaan. Pas toen kon hij zich ver
oorloven, zijn eiland te gaan verken
nen. Hij maakte lange tochten door
de bossen en heuvels. Hij vond eet
bare planten en verschalkte zo nu en
dan een zootje vis. Wat hij vond en
ving, was voldoende om hem van voed
sel te voorzien. Zijn levenskracht en
gezondheid keerden terug.
gees schip. Een panische schrik beving
hem. De angst, gevangen genomen te
worden en opnieuw slavenketenen te
moeten dragen, deed hem de wijk
nemen in de bossen. Vergeefs pro
beerde de bemanning van het schip
het verhaal van Dom Fernao's
vlucht was inmiddels op alle Portu
gese schepen bekend geworden hem
te vinden. Doch toen Fernao zich na
enige dagen in de buurt van zijn hol
waagde, vond hij daar levensmiddelen
èn een brief, waarin hem werd mede
gedeeld, dat hij zich gerust kon ver
tonen, als er weer een schip ankerde,
daar niemand nog kwaad tegen hem
in de zin had.
De balling sloop naar de kust en
sloeg, verborgen onder de struiken,
het vertrek van het schip gade. Hij
hoorde de ankerkettingen bonken in
de kluizen, hij zag de zeilen hijsen.
Statig voer het schip weg. Eensklaps
zag hij, hoe er „iets" over boord viel
en in zee dwarrelde. Wat? Dom Fer
nao tuurde en tuurde. Wind en tij
maakten, dat dat „iets" naderbij kwam.
Toen zag hij, dat het een haan was.
Hij dook in zee, zwom naar de haan
toe en bracht het dier aan land. Hij
nam hem mee naar zijn hol, droogde
hem bij het vuur en gaf hem te eten.
De haan werd zijn trouwe huisdier.
Als een jonge hond, zo wist Correa
te vertellen, volgde het dier Dom Fer
nao overal. Als deze hem riep, kwam
het dier onmiddellijk. En als de bal
ling zich te slapen legde, ging de haan
gevraagd te betreden! Wie zou menen,
dat er tussen Dom Fernao en de Ja
vaan lotgenoten in de ware zin des
woords! vriendschap ontstond, ver
gist zieh deerlijk. Dom Fernao ver
koos zijn haan boven de Javaan. Dat
hij de indringer het leven zuur maak
te, kan men afleiden uit het feit, dat
de jonge slaaf zich meldde bij de
kapitein van het eerstvolgende schip,
dat St. Helena aanliep.
in het hol op stok. Zo kwam er vriend
schap in het leven van de Balling, zo
werd zijn eenzaamheid gebroken.
TIEN JAREN lang vermeed Dom
Fernao ieder gezelschap, behalve dat
van zijn haan. Telkens als er een schip
voor anker ging, verborg hij zich in de
bossen. Zijn hol echter was inmiddels
een bezienswaardigheid geworden en
de „Eenzaamste Man der Zestiende
Eeuw" was gaan behoren tot de meest
besproken Portugezen. Zelfs de Portu
gese koning hoorde over hem vertellen.
Hij was zo onder de indruk van het
relaas, dat hij Dom Fernao een brief
schreef waarin hij hem vrijgeleide
aanbood, als hij naar Portugal wilde
terugkeren.
TOEN DOM FERNAO die brief op
een goede dag bij zijn hol vond, ge
raakte hij in tweestrijd. Zou hij ge
volg geven aan de koninklijke uitnodi
ging? Of deed hij er beter aan, alle
contact met Portugal te mijden? Ter
wijl hij nog wikte en woog, ontwaar
de hij plotseling in de buurt van zijn
hol een mens.
Het bleek een jonge Javaanse slaaf
te zijn, die gedrost was van een voor
anker liggend schip. De Portugese
balling ontstak in woede. Hoe dorst
iemand het wagen, „zijn domein" on-
UIT WRAAKZUCHT verried de Ja
vaan de plek, waar de Portugese bal
ling zich verborgen had. Hij leidde er
de kapitein en een aantal matrozen
heen. De kapitein Pero Gómez
Teixeira heette hij gaf bevel, Dom
Fernao gevangen te nemen. De bal
ling nam de benen, doch was niet op
gewassen tegen de overmacht. Toen
hij bij de kapitein werd gebracht, zei
deze dat hij hem niet wilde dwingen
terug te keren naar Portugal. Dom
Fernao zei, slechts één wens te hebben,
namelijk: Wilde de kapitein de Javaan
meenemen? De kapitein stemde toe,
mits Fernao beloofde, zich voortaan
niet meer verborgen te houden als er
een schip bij St. Helena ankerde. Toen
gaf hij de balling een verklaring,
waarin hij alle scheepskapiteins, die
St. Helena zouden aandoen, op het
hart bond, Dom Fernao niet tegen
diens wil mee te nemen naar Lissabon.
GEPLAAGD door zijn herinnerin
gen aan gelukkiger tijden, besloot Dom
Fernao op een goede dag, terug te
keren naar Portugal om daar zijn zon
den te belijden. En dus ging hij scheep
naar Lissabon zonder zijn haan.
Niemand in Portugal legde hem een
strobreed in de weg, maar toch werd
het weerzien met zijn geboorteland
een teleurstelling. Lissabon werkte op
zijn zenuwen. Hij kon, na zoveel jaren
eenzaamheid in de vrije natuur, niet
meer wennen aan het geroezemoes en
de drukte van een grote stad. Op
nieuw dook hij onder en wel in het
huis van de scheepskapitein die hem
van St. Helena naar Portugal had ge
bracht. Een paar maal ging hij, als de
avond gevallen was, in het geheim
naar het koninklijk paleis, waar hij
werd ontvangen door de koning en
de koningin. Zij boden hem een plaats
aan in een klooster, doch Dom Fernao
weigerde. Hij smeekte de vorst, hem
EEN JAAR had Dom Fernao te
vreden op St. Helena geleefd, zonder
dat een schip het eiland genaderd was.
Maar op een ochtend ontwaarde hij
zeilen aan de horizon, een koopvaar
der, die koers zette naar St. Helena.
Het was, zag Dom Fernao, een Portu-
„TOEN IK bij de Snip en Snap-
revue was ontslagen en ik er in
kranteverhalen niet te best af
kwam, wist ik: Johnny, jongen, je
hebt het er ook wel naar gemaakt.
Je hebt die trap onder je achterste
verdiend. Maar toen daarna mijn
privé-leven werd uiteengerafeld,
vond ik het eigenlijk wel een trap
na. Ik sta nu voor de keus: een
leven met als vooruitzicht te ein
digen onder de bruggen van Parijs
met een fles spiritus of zorgen niet
meer af te glijden en heel hard
werken. Ik heb het laatste ge-
I
JOHNNY Kraaykamps contract bij To
ni Boltini begint op 2 mei als het cir
cus in Tilburg staat. Daar zal Johnny
voor het eerst optreden als circus
clown. „Sommige vrienden hebben ge
zegd: wat, jij in een circus? Ze den
ken dat ik een soort dikke dame op
de kermis word. Maar het circus is
toch een levend stuk show-business,
waar zeker zo hard wordt gewerkt als
bij revue of cabaret. Ik heb in mijn
leven al van alles gedaan, jongens
sopraan, rolleh in musicals, cabaret, to
neelacteur, revueartiest en nu ga ik
het circus proberen. Het zal een nieu
we ervaring worden, maar ik geloof
dat het goed kan worden.
BOLTINI, wiens progamma vrij
wel geheel door artiesten van het Hon
gaarse staatscircus wordt gevuld zal
Johnny Kraaykamp in de publiciteit
als een speciaal nummer aankondigen.
Hoe zal het nummer eruit zien? „Dat
staat nog niet helemaal vast. Ik geloof
dat ik 10 minuten solo optreed en daar
naast nog een keer of vier als grap
penmaker tussen de andere nummers
doorloop. Ik schmink me niet. Ik kom
op als gewone man, in de geest van
de grote Russiche circusclown „Popov".
KRAAYKAMP heeft een stille hoop
dat Toni Boltini ook Rijk de Gooyer
zal engageren. Ruzie met Rijk? „Ach,
dat is al weer voorbij. Wij zijn nooit
een duo geweest dat lief en vredig
naast elkaar heeft geleefd. Wij heb
ben elkaar altijd flink de waarheid
durven zeggen. Toen ik Rijk vertelde
van het contract met Boltini zei hij:
dat moet je pakken, jongen. Ik ben
jaloers op je, ik zou het geweldig vin-
den om in een circus op te treden.
Hij zou best met mij samen een cir
cusnummer willen maken."
Toni Boltini: „Het is voor het eerst
dat ik hoor dat Rijk de Gooyer
bij me zou willen werken. Ik heb er
trouwens nooit aan gedacht om hem
te vragen. Het is misschien een goed
idee, maar ik zal toch eerst grondig
moeten overwegen of mijn budget het
toelaat."
Boltini zegt de afgelopen winter al
aan Kraaykamp te hebben gedacht.
Omdat „het zo moeilijk is goede clowns
te vinden en hij het type van de ge
boren grappenmaker is". Toen de
kranten berichtten dat de rechtbank
Kraaykamp had veroordeeld tot beta
ling van ƒ2650 schadevergoeding aan
René Sleeswijk, stuurde Boltini de ar
tiest een telegram: „Ben bereid schade
vergoeding te betalen uit respect voor
u als artiest. Bied voorts contract aan".
Het betalen van de schadevergoeding
is inmiddels wat op losse schroeven
komen te staan, want Boltini zegt te
hebben bedoeld bereid te zijn de 4500
te betalen, die Sleeswijk aan de AVRO,
als een soort afkoopsom zou hebben
voorgesteld.
DIT IS de lezing van Boltini: „Ik
heb de advocaat van Sleeswijk opge
beld en gezegd de ƒ4500 onmiddellijk
te willen betalen op voorwaarde dat
Kraaykamp verder met rust wordt ge
laten. Maar de man zei woordelijk:
Meneer Boltini. nu Kraaykamp weer
'n contract heeft en goed gaat ver
dienen. willen wij er ook van profi
teren. Daarom moet het hele bedrag
van de schadevergoeding worden be
taald".
Boltini zei verder: „Ik vind dat Slees
de zaak niet menselijk bekijkt. Hij
zou zich een goed mens tonen door
die 4500 te accepteren en Kraaykamp
niet verder te achtervolgen."
BOLTINI zei ook: „Wat er bij Slees
is gebeurd, is niet goed te praten.
Een artiest die zomaar uit de voor
stelling wegblijft, pleegt een misdaad
tegenover het publiek. Zo voelen wij
dat. Dat hij op straat is gezet en dat
daarna zijn persoonlijke leven te kijk
is gezet, is echter meer dan voldoen
de straf geweest. Sleeswijk had dat
proces nooit moeten beginnen."
Johnny Kraaykamp erkent dat hij
de schadevergoeding op de één of an
dere manier moet terugbetalen. „Ik
hoop alleen maar dat ik daarna niet
nog meer op mijn boterham krijg. Die
periode bij Sleeswijk wil ik zo gauw
mogelijk vergeten. Van de eerste dag
af heb ik me er niet happy gevoeld. Ik
was duidelijk het derde rad aan de
wagen. Meer wil ik er niet van zeg
gen. Wie wil weten hoe het is, moet
er maar eens een paar weken gaan
werken. Ik heb nooit tegen hard wer
ken opgezien, maar wel tegen ongezel
lig werken.
KRAAYKAMP had de plannen van
de circusdirecteur om hem vorige
week reeds in de piste te brengen,
afgewezen. „Ik wil behoorlijk voorbe
reid voor het publiek komen. Boven
dien was ik nog te druk met de re
petities voor de volgende Johnny en
Rijk-show en voor een televisiespel
van de NCRV."
Johnny zal in het circus gaan wo
nen. Hij krijgt van Boltini een cara-
toestemming te geven om naar Rome
te gaan. Daar wilde hij biechten en
zijn geweten ontlasten.
ZO TROK Dom Fernao naar Rome.
De pau§ wees een der kardinalen aan
als biechtvader. Fernao beleed zijn
zonden, toonde oprecht berouw en
verkreeg absolutie. De paus, geïnteres
seerd in het geval, ontving hem in
audiëntie en stond hem ^oe, een gunst
te vragen. Dom Fernao antwoordde,
slechts één wens te hebben: terug te
keren naar zijn eiland. Hij vreesdë
echter, dat de koning van Portugal
hem in Europa wilde houden! De paus
schreef een brief aan de vorst, waarin
hij verzocht, Dom Fernao's terugkeer
naar St. Helena niet te beletten. Zo
kon Dom Fernao terugkeren naar St.
Helena. Hij was een ander man ge
worden. Zijn geweten kwelde hem
niet meer. Hij had geen angst meer
voor zijn medemensen.
TERUG op zijn stille eiland bouwde
Dom Fernao een kleine woning en be
gon hij een boerenbedrijfje. Eenden,
kippen, varkens en geiten liepen rond
op zijn erf. De nakomelingen dezer
dieren verwilderden na Fernao's dood
en verrijkten de dierenwereld op St.
Helena. Tot het einde zijner dagen
leefde Dom Fernao als enige bewoner
tevreden en gelukkig op „zijn" rots
in de oceaan. In 1545, na bijna dertig
jaar onafgebroken op St. Helena te
hebben vertoefd, overleed hij. Pas in
.1557 vestigden zich opnieuw enige
mensen op het eiland: een paar Afri
kaanse slaven en twee Javaanse sla
vinnen. Met hen kreeg St. Helena een
bevolking, want hun kinderen bleven
op het eiland wonen. Stellig hebben
deze mensen kunnen profiteren van
het agrarische pionierswerk, dat Dom
Fernao Lopez verricht had.
van. „Ik heb vroeger een caravan ge
had en ik heb er heerlijke vakanties
mee beleefd. Het is wel een probleem
dat ik straks mijn verloofde Tilly niet
zo vaak meer kan zien. Wij hadden
het plan na het seizoen te trouwen,
maar het zal wel eens kunnen zijn
dat die datum wordt vervroegd."
OVER zijn honorarium wil Kraay
kamp niet meer zeggen dan dat het
aanmerkelijk hoger is dan hij bij Slees
wijk kreeg. „Ik vroeg Boltini een ho
norarium dat hij veel te hoog vond.
Wij hebben toen het gemiddelde geno
men van zijn voorstel en dat was
precies wat ik wilde hebben, want ik
had veel te veel gevraagd".
Boltini: „Dat is dan de eerste ar
tiest die me op de eerste dag al te
glad af is geweest."
KRAAYKAMP zegt alle vertrouwen
te hebben in de toekomst. „Natuur
lijk heb ik er even vreemd tegen aan
staan kijken, maar moet je eens zien
hoe de kinderen zich verdringen voor
de hekken. Het circus trekt en de
mensen die er heen gaan willen lachen.
Ik zal me tot het uiterste inspan
nen om ze een vrolijke middag of
avond te bezorgen. Het moet heerlijk
zijn temidden van duizenden mensen
te staan en ze vrolijk te maken. Ik
hoop dat ik hem goed zal raken en
de mensen zich te pletter lachen."
