Ik, Evert Reydon, spion voor NATO
Avonturenboek mengeling van feiten
en James Bondachtige versinsels
ZATERDAG 3 JUNI 1967
Erbij
15
Bekentenis
Schijnproces
Drilboren
Echt verhoor
Terug naar huis
Voor acht jaar
Lekker hapje
Doodvonnis
Luxeuze jeugd
Kaken op elkaar
Blake
'Ï/Xï.'w/HoXl
Mijn vriend had gesproken. (Later
bleek dat dit gelogen was, ze hadden
De Jager precies hetzelfde verteld).
Ik moest weten dat spionnen die niet
meewerkten, na enige tijd worden ge
dood (wist ik, dat doen CIA en Ml-6
ook, het is gewoonte. Dan zeggen ze
dat je zelfmoord gepleegd hebt in de
gevangenis. Uit wanhoop. Wat natuur
lijk kan).
Maar ik kon mezelf nog redden.
Door de bekentenis te tekenen die de
KGB had opgesteld. En dan mee te
werken op het proces. Voor de wereld
pers.
Het was een onderdeel van de af
spraak dat ik hooguit vijftien jaar zou
krijgen. Want ze zouden mij behande
len als een spion eerste categorie.
Tweede categorie is doodstraf of le
venslang. Na twee jaar zou ik mis
schien uitgewisseld worden, werd mij
verteld. Op deze deal had ik zitten
wachten. Het was een gewone zake
lijke overeenkomst. Voor de vorm las
ik de prachtig uitgewerkte bekentenis.
Die werd later in het vonnis genoemd.
Stond ook in alle kranten. Het was een
mooi verhaal. Om mij heen golfden de
muren heen en weer. Gezichten namen
vele vormen aan. Op de grond was een
tapijt van bewegend gras. Met lood
zware handen tekende ik tweehon
derd volgetypte vellen. Ik moest ieder
vel afzonderlijk tekenen. Met een ball
point. Want het was in drievoud met
carbonpapier getikt."
Het proces tegen Reydon en De Ja
ger vindt in Kiev plaats. Reydon: „Het
proces werd uiteraard een schijnver
toning. Wij hadden immers beloofd
mee te werken. Het gaf een lekkere
ontspanning toen wij allen samen le
ken te werken. Na de deal. Wij namen
eindeloos alle gegevens door, welke
kolonel Besuchow ons voorlegde. Wij
leerden hele rollen uit ons hoofd, als
voor een toneelstuk. Wat we zouden
zeggen op het proces stond allemaal
precies vast. Tot het laatste woord toe.
Wij moesten alles helemaal uit het
hoofd leren. Wij mochten geen enkel
woord zeggen dat niet van te voren
was geleerd. Dat was allemaal afge
sproken met de KGB.
Toen alles helemaal gerepeteerd
was, volgde twee keer een generale
repetitie in het procesgebouw. Wij
moesten in de verdachtenbanken gaan
zitten. Achter de groene tafel zat een
officier van de KGB, in de zaal de ge
tuigen en tolken. Het leek net een
generale repetitie voor een toneelstuk.
We hebben toen wel gelachen. Soms
sloegen we zo door dat we door het
dolle heen raakten, door de rechtzaal
renden, achter de groene tafel gingen
zitten, met de KGB en Smersj-officie-
ren ravotten, ons belachelijk aanstel
den. Dat kwam van de spanning.
De Russen lieten ons maar. Speelden
gewoon mee. Intussen wisten wij dat
de KGB ons juist nu goed in de gaten
hield. Ieder woord dat wij spraken,
werd opgevangen door de tolken. Het
was dodelijke ernst. Ook was het op
vallend dat De Jager en ik nooit alleen
waren, zoveel mogélijk uit elkaar wer
den gehouden. Maar als het nodig was
dat wij bij elkaar waren, kwamen er
altijd de tolken die ieder woord
noteerden. En alles ook nog op de band
opnamen.
Het „echte proces" is uitvoerig in de
wereldpers beschreven. Wat nergens
gezegd werd, was dat buiten veertien
KGB-agenten in werkkleding met dril
boren onder de geopende ramen ston
den. Als we uit onze rol waren geval
len, had de KGB de straat opgebro
ken. Ook zou de versterkingsinstalla
tie dan uitvallen. Zodat we helemaal
onverstaanbaar zouden zijn. Dat heb
ben ze er bij ons goed ingehamerd.
Het vonnis wordt dertien jaar. Rey
don en De Jager worden overgebracht
naar het kampement Vladimir. Daar
volgt een nieuw verhoor. Het echte.
De Russen willen precies weten wat
zij in hun land gedaan hebben.
Na twee maanden slaat Reydon door.
In plaats van bij Odessa laat hij zich
echter bij Jalta droppen. Nog een
maand later vertelt hij de KGB-kolo-
nel Tjewsjenko alles.
„Uiteindelijk sloeg ik helemaal door.
Drie maanden had ik op een honger-
dieet gezeten. Was een wrak gewor
den. Tjewsjenko was mijn enige con
tact met buiten. Ik was hem aardig
gaan vinden. De laatste tijd werd ik
alleen door Tjewsjenko geholpen. Ook
in de cel. Als ik om de bewaker riep,
kwam er niemand. Niemand hoorde
mij, wist dat ik nog bestond. Maar
soms kwam Tjewsjenko. Bracht mij
wat eten. Bracht mij water. Sprak
vriendelijk met mij. Alsof de beken
tenis hem al niet meer interesseerde.
De belangstelling voor mij werd
minder. Ook Tjewsjenko zag ik niet zo
vaak meer. Maar hij was de enige, die
ik nog ooit sprak. Toen op een nacht
besloot ik eindelijk alles eruit te flap
pen. Drie maanden hadden ze nu in
Odessa de tijd gehad. Bij het eerst
volgende bezoek van mijn vriend
Tjewsjenko vertelde ik hem dat ik hem
helpen zou.
Ik hoefde alleen maar Odessa te
zeggen. Meteen had hij alles begrepen.
Hij liet mij bijna niet uitpraten. Rende
weg. Ik hoorde hem vlug de gang af
lopen. Tjewsjenko wist nu zeker dat
ik niet loog. Hij ging het nu aan het
plaatselijk militair district melden. Om
te laten onderzoeken wie nog konden
worden gepakt."
Reydon: „Op een goede dag moest ik
met De Jager naar Moskou. Helemaal
onverwacht. We kregen onze eigen kle
ren weer. Toen wist ik dat het erop
zat. De KGB had woord gehouden. Er
was precies twee jaar voorbijgegaan
sinds de deal." En: „In het vliegtuig
gaan al journalisten mee. Zij bieden
grote bedragen. Ineens heb ik een
vreemd heimwee. Naar de rust van het
laatste jaar in Vladimir. Naar de ein
deloze Russische steppen. Eigenlijk ben
ik van Rusland gaan houden. Ik wist
dat ik tegen de pers moest zwijgen.
Artikel 75 wetboek van strafrecht was
mij in Nederland vaak genoeg voor
gehouden. Bij een onvoorzichtig woord
zou ik meteen worden gegrepen. Bin
nenskamers veroordeeld. Gemarteld
worden. Ongemerkt verdwijnen. Eerst
moest ik daarop iets vinden.
Nu zou dus de tijd komen, dat ik
gedropt werd. Standaardprocedure met
een gevallen spion. Nergens werk. Ver
pauperen. In de hoop dat de KGB dan
contact zou leggen en ik een dubbel
spion kon worden.
Nu een nieuw hoofdstuk in mijn
leven gaat beginnen, kijk ik even te
rug. Is het spel goed gespeeld? Ik voel
een neutrale tevredenheid. Ook omdat
ik goed heb gegeten. Het is alles bij
elkaar wel de moeite waard geweest
de afgelopen tien jaar. Nog net de
moeite waard. Meer moet je nooit ver
wachten. Ik voelde mij als een die
gekeken had. En besliste. Rustig zag ik
de raampjes grijs worden".
(Van onze correspondent)
AMSTERDAM. Het gebeurt eind 1961. Twee Am
sterdammers, de 29-jarige scheepsmachinist Evert Rey
don en de 25-jarige zeevaartschoolleerling Louw de
Jager, worden in de Sovjet-Unie gearresteerd wegens
spionage. Zij bekennen. Een proces in Kiev leidt tot
een veroordeling van dertien jaar gevangenisstraf
Twee jaar later, op een regenachtige morgen in decem
ber 1963, komen zij vrijgelaten met een KLM-Electra
uit Moskou op Schiphol aan. Waren zij onschuldige
toeristen of hebben zij gespioneerd? Zij hullen zich in
stilzwijgen. Op alle vragen van verslaggevers over het
gebeuren volgt het antwoord: „Daarvoor moet ik naar
het proces in Kiev verwijzen".
opleiding voor het doorstaan van ver
horen door de Russische geheime
dienst, de K.G.B. Dat gebeurt volgens
zijn verhaal in het Wilhelmina-gast-
huis in Amsterdam. Ais dat gebeurd
is, vliegt hij van Volkel naar een ge
heime basis bij Adama in Turkije,
vanwaar B-59-toesteilen langs het ijze
ren gordijn patrouilleren. Vandaar
wordt hij in de omgeving van Odessa
gedropt.
een kennismaking met een aantal ho
gere chefs.
Hij krijgt te horen dat de officiers
opleiding inhoudt dat hij zich voor
acht jaar moet verbinden. Na die acht
jaar zal hij de rang hebben van reser
ve-kapitein bij de inlichtingendienst
van het eerste legerkorps. „Bovendien
werd ik aansprakelijk gesteld voor de
kosten van mijn opleiding, een bedrag
van 100.000, waar ik een schuldbe
kentenis voor moest tekenen. Ieder
jaar dat ik voor de dienst werkte, zou
er tien percent afgaan en na acht jaar
zou de rest worden kwijtgescholden en
zou ik een bonus krijgen van 15.000.
Mijn opleidingen zou ik op volledige
Reydon (met dochtertje) en De Jager terug in Nederland.
Dan is voor Evert Reydon de beurt
aan Rusland. „Het was op de ochtend
van 24 mei dat ik van M. in de bar
van het Amstelhotel ontmoette in ver
band met een nieuwe opdracht. Ik zou
in Rusland gaan werken. Lekker hap
je. Geef de dienst een vinger en ze
pakken je helemaal.
Er was een opdracht te vervullen
waarvoor ik de goede eigenschappen
had. Een Amerikaanse agent moest de
USSR ingesmokkeld worden en daar
langere tijd illegaal werken. De agent
leek op mij. Hij zou als toerist Rey
don de grens overgaan. Later zouden
wij van plaats verwisselen en zou de
echte Reydon de reis als toerist voort
zetten. Onze man kon dan achterblij
ven, zonder dat iemand van zijn be
staan op de hoogte was.
Ik zelf zou per speciale tweezits U-2
de USSR worden binnengevlogen en
van grote hoogte bij Odessa worden
gedropt. Met een nog experimentele,
hyper-bestuurbare para-commander.
In Odessa zou ik door de Russische
revolutionaire strijdkrachten bij de
dropzone worden opgepikt.
Ik werd voorgesteld aan De Jager.
Deze zou „Jim" naar de USSR rijden.
Ze zouden een paar dagen na mij aan
komen. Twee toeristen, in een Renault
4, vanuit Nederland op pad voor een
toeristenreis. In Odessa zou ik onge
merkt Jims plaats innemen. Van Jims
opdracht wisten wij uiteraard niets af.
Later begreep ik dat hij contact moest
zoeken met geleerden, die de nieuwe
duikboothavens ten noorden van Odes-
sa hielpen bouwen."
Eerst krijgt Reydon nog een speciale
Maar het was nu wel meteen duide
lijk dat ik getraind was in verhoor
technieken. Het was dan ook begrijpe
lijk dat ik korte tijd later in de brain-
wash-cel gestopt werd. Het was een
kleine wit-betegelde cel, van nog geen
meter in het vierkant. Ik werd hier
helemaal naakt in geduwd. Het leek
net een koelkast met al die witte tegels
op de grond. Langs al de muren, tot
aan het plafond en ook op het plafond
zelf. Maar het was er bloedheet, want
aan het plafond hing een sterke lamp.
Achter gaas. Die brandde dag en nacht.
Eindeloos lieten ze me wegrotten.
Door een luikje in de muur werd drie
maal per dag een soort slijmerig vocht
naar binnen geschoven. Eerst kotste ik
daarvan, maar later slurpte ik dat met
smaak naar binnen. Maar niemand
sprak met mij. Ik zag niemand. Als ik
tegen de deur trapte, kwam er geen
antwoord. We hadden een hele tijd in
de lift naar beneden gezeten, toen ik
gebracht was. Daarna moesten we door
een lange, flauw-verlichte gang waar
geen eind aan kwam. Ik zat nu mijlen
van de bewoonde wereld af. Nergens
waren mensen die mij konden horen.
Na vier dagen begonnen de verhoren."
Die duren drie weken. Eén keer
wordt Reydon vier dagen achter elkaar
verhoord. Daarna komt hij naakt voor
een soort tribunaal. „Het was een hele
onverwachte wending. Ik wist niet wat
ik ervan denken moest. Maar toen be
gon een man tegen mij te praten. Het
was de voorzitter, die in het midden
van de tafel zat. Hij sprak feilloos
Engels. Voor hem lag een stapel papie
ren. De man vertelde mij dat het mijn
doodvonnis was. Het was de Sovjet-
Unie bekend dat ik beroepsspion was.
Evert Reydon heeft nu het stilzwij
gen doorbroken. Hij en De Jager hebben
inderdaad gespioneerd. Hun opdracht
gever was „een Nederlandse organisa
tie, die onder de NAVO ressorteerde".
Met de Russische geheime dienst, de
K.G.B., maakten zij na hun arrestatie
de afspraak dat zij zouden bekennen
en dat zij twee jaar na het appèl tegen
het vonnis zouden worden vrijgelaten.
Reydon, die, terwijl De Jager nog
steeds zwijgend op paling vist, in Am
sterdam zijn brood verdient als taxi
chauffeur, doet zijn verhaal in een bij
de uitgeverij Polak en Van Gennep
verschenen boek „Spion voor NATO".
Het is het verhaal van een avontu
rier. „Ik James Reydon" was mis
schien een betere titel geweest. Want
het boek is geen documentaire. Gelar
deerd met ongezouten sex doet het
enerzijds denken aan „Ik, Jan Cre-
mer", anderzijds aan de avonturen van
de held van Ian Fleming. Het boek is
dan ook nu al aan de derde druk toe.
Hoe werd Evert Reydon, zoon van
een Shell-directeur, spion? Na een
luxueuze jeugd in Wassenaar gaat hij
eerst zwerven en later varen. Moei
lijkheden met de kapitein van een van
zijn schepen leiden tot moeilijkheden
bij een nieuwe aanmonstering in Rot
terdam. Hij wordt driftig en geeft de
ambtenaar, met wie hij te maken
krijgt, een pak rammel. Dan komt het
eerste contact.
,,'s Avonds werd ik thuis bezocht
door mannen in regenjassen met deuk
hoeden. Het zou er moeilijk voor mij
uit gaan zien, tenzij ik mee wilde wer
ken aan een onderneming waaraan ri
sico verbonden was. Spoedig bleek mij
dat het hier ging om het maken van
foto's in Russische havens. Ik werd
opgeleid in het gebruik van foto-appa-
ratuur, leerde wat de belangrijkste
objecten waren, daarna verzorgde „de
dienst" een schip voor mij, dat naar
Mezenj aan de Witte Zee ging. Ik
kreeg een splinternieuwe Hasselblad-
camera mee met een 85 cm telelens en
een lens om nachtfoto's te maken",
schreef hij.
Evert Reydons contactmannen zijn
van M. en N„ elders in „Spion voor
NATO", voluit Van Maurik en Na-
dort. De eerste reis wordt een succes.
Als hetzelfde met een aantal volgende
reizen het geval is, krijgt hij van Van
Maurik te horen dat men in Parijs
zeer tevreden over zijn werk is en dat
het de bedoeling is dat hij een offi
ciersopleiding krijgt. In een landhuis,
waar hij uit Amsterdam in een geblin
deerde auto heen wordt gevoerd, volgt
komt Van Maurik hem opzoeken. Hij
moet een soort examen afleggen door
in de haven van Southampton de
scheepsschroeven van tien Britse oor
logsbodems te fotograferen. Ook moet
hij foto's maken van de vliegbasis
Odiliam.
Daarop volgt de eerste grote op
dracht. Via Van Maurik krijgt hij te
horen dat hij naar Bergen in Noorwe
gen moet. Op het vliegveld daar zal
hij de kapitein van de coaster Vega
ontmoeten.
.,Ik zou als tweede een reis naar Ar
changel maken, waar ik foto's moest
maken van de schroeven van de krui
ser 247, die daar in de haven lag. De
NAVO was bij een analyse van de
snelheden van een aantal Russische
bodems (waarvan de 247 er een was)
tot de ontdekking gekomen dat de Rus
sen de beschikking hadden over een
bepaald middel om de maximumsnel
heid van een aantal van hun oorlogs
schepen met dertien knopen op te voe
ren."
Hij ontmoet Louw de Jager en zij
gaan in Jalta vakantie houden. Daar
krijgt hij na een feestje met Russi
sche jongeren het vermoeden dat zij
in de gaten worden gehouden. Reydon:
„Toen ik om vier uur met De Jager in
de Renault naar huis reed, merkte ik
dat we gevolgd werden door een grijze
Pobeda van Smersj.
Na nog enkele weken in Jalta op
rijkskosten de beest te hebben uitge
hangen, gingen wij verder. Verschil
lende malen was mijn vermoeden be
vestigd. Ik wist nu zeker dat Smersj
ons op het spoor was. Maar wij moes
ten gewoon doorgaan alsof onze neus
bloedde. Tijd rekken. Ik kende nu ten
minste de gezichten van de tegenpar
tij. Strakke wrede gezichten. Met iets
grimmigs. Gezichten van beulen die in
de schaduw werken. De beulen van
Smersj. Dood aan de spionnen! Dat
betekende de afkorting. Smersj is de
meedogenloze uitvoerende macht van
de K.G.B."
Reydon en De Jager reizen verder.
Steeds zijn er echter grijze Pobeda's.
particuliere basis moeten volgen bij de
door de dienst aan te wijzen burgerin
stellingen", een en ander onder aange
nomen namen.
Na een vliegeropleiding volgt in En
geland een opleiding tot duiker. Dan
Als zij Rusland willen verlaten, wor
den zij, na een vergeefse poging de
bossen in te vluchten, gearresteerd en
overgebracht naar het hoofdkwartier
van de K.G.B., de Lubljanka-gevange-
nis in Moskou.
Reydon en De Jager doen zich, na
hun arrestatie in Rusland, voor als
toeristen. Reydon: „Toen de vragen
begonnen, hield ik mijn kaken stijf op
elkaar. De grote dichtklap was begon
nen. Ik wist dat dit de enige methode
was om tijd te rekken. Helemaal niets
zeggen. Zogenaamd kwaad zijn. An
ders ging je jezelf toch op subtiele
punten tegenspreken en daar voelde ik
niet voor.
Reydon (staande) en De Jager in
de verdachtenbank. in Kiev.
Als hij deze opdracht goed heeft uit
gevoerd, krijgt Reydon de opdracht bij
de BOAC te solliciteren naar een baan
in het Midden-Oosten. Hij wordt vlie
ger bij een dochteronderneming van
de BOAC, de Arabian Airlines. Stand
plaats wordt Beiroet. Zijn contactman
wordt ene Carruthers. Zijn chef ene
Mulligan. Deze laatste blijkt een dub
belspion te zijn. Reydon: „Later hoor
de ik dat Mulligan naar Londen was
teruggeroepen voor korte tijd. Hij
werd tot mijn verbazing weer naar de
M.E. (Middle East) gestuurd waar hij
nog een tijdje gewerkt heeft. Maar uit
eindelijk volgde zijn definitieve arres
tatie in Londen in 1961. In de kranten
heette hij Blake."
