Na Kamerverkiezingen van 15 februari
ZEVENTIEN PROCENT VAN DE
KIEZERS STEMDE ANDERS
Verschuiving
begunstigde
vooral D '66
D(AVID) '66 OOK IN 67 TROEF
Socioloog
kwam per
V er schui vingspatr oon
was representatief
uGF OP PSP
2,6 1,3 5,5
vd
VVO
helikopter
CPN
wisselende
kiezers
Vaste kiezers
81,5
20
«n=77
n=333
e
4,8 4,3
DONDERDAG 2 9 JUNI 1967
p 't r. i
SOCIOLOGEN CONSTATEREN:
BP grootste verliezer
DO
Niet vertekend
Er zijn 4 iragen dus 4 maal
VROUW
88
20
SP 8,2
n=3?
65
J
Drs. M. P. A. van Dam cn drs.
A. J. van 't Veer, die het vcrkiezings-
onderzoek in Zwolle verricht hebben
achten het meest verrassende van dit
onderzoek dat opnieuw gebleken is
dat de Nederlandse bevolking minder
geneigd is haar stem regelmatig aan
dezelfde partij te geven. Ondanks hel
feit dat de landelijke verkiezing van
15 februari, waarmee de Zwolse ver
kiezing werd vergeleken, nog geen
vijf maanden achter ons ligt, was het
percentage wisselende kiezers niet
minder dan 17 pet. De partij die hier
het meest van profiteerde was D'66.
I waarmee tegelijkertijd nog weer eens
opnieuw een zich afwenden van het
traditionele partijstelsel is aange-1
I toond.
Zelfs een ogenschijnlijke vernieuwing,
zoals het samengaan van de C.H.U. en de
A.R., heeft voor de kiezer blijkbaar wei
nig betekenis gehad. Wat er met deze
partijen aan de hand is geweest, tonen de
uitslag en de cirkeldiagrammen duidelijk
aan. Verrassend genoeg was, dat vooral
de C.H.U. verantwoordelijk was voor het
verlies van de protestants-christelijke
combinatie. Dit ondanks het feit tlat eer-
der verwacht kon worden dat de door het
„Jelle-effect" veroorzaakte winst van de
I A.R.-partij ditmaal teniet zou zijn ge
daan.
D'66 was de enige partij die in
Zwolle met een flinke winst voor de
dag kwam. De Zwolse lijstaanvoer
der van D'66, de heer B. W. Hekkert
(midden) wordt gelukgewenst door
de heer H. Gruyters van deze partij.
Rechts de voorzitter van D'66, de
heer G. Ringnalda.
Verdeling van de vaste en wis
selende kiezers.
Met de letter „n" in de op deze pa
gina voorkomende diagrammen
wordt bedoeld het absolute aantal
kiezers, dat in de cirkels op 100 per
cent is gesteld.
DEN HAAG. Een stralende mejuf
frouw Goudsmit in de warme opkamer
van Nieuwspoort in Den Haag, waar
NTS-interviewer Frits van der Poel haar
onder acht hete lampen vraagt wat ze
van de sprong omhoog van D'66 in Zwolle
dCnEen ijsberg", zegt ze. Van het twee
derde deel dat tot nu toe onder water
was verborgen is weer een stuk boven
komen drijven.
Bestemming bruto-verlies
C.H.U.
,1 'ii.iiliKiiii
Kiezers D'66 naar godsdienst.
Herkomst bruto-winst D 66.
(Van onze correspondent)
Het is zo ongeveer de eerste zin die
in de televisieuitzending valt, nadat so
cioloog drs. Van Dam om half tien, pre
cies volgens het tijdschema, Nieuwspoort
binnenspurt. De helikopter van Zwolle
naar Teuge haalde het met vijl minuten
winst, waarna het vliegtuig naar Ypen-
burg door tegenwind vijf minuten ver
loor: resultaat uiteindelijk dus gelijk.
Den Uyl, minder stralend dan mej.
Goudsmit, zegt met rimpels in het voor
hoofd, dat de winst van D'66 niet onver
wacht is, maar wel interessant en dat is
een diplomatieke uitspraak.
Een monitor valt uit en iedereen zit
met toegknepen ogen naar de andere te
kijken, die verder weg staat en waarop
de getekende diagrammen worden ge
toond.
We hadden de Boerenpartij ook uit
genodigd", zegt Van der Poel. „Maar ze
wilden niet naar Nieuwspoort komen
..Wat zouden ze ook moeten zeggen met
zo'n verlies", zegt Van Dam, „met deze
partij is afgerekend volgens de uitslag
Tilanus van de C.H. is wel gekomen.
Hij is goedlachs en inschikkelijk, maar
het is vervelend dat het sociologisch on
derzoek later blijkt aan te tonen dat het
verlies van de prot.-chr. combinatie voor
al voor rekening van de C.H. komt. Hij
draagt het manmoedig.
De sfeer tijdens de tv-uitzending is op
vallend rustig en op het eerste gezicht
hopeloos ongeorganiseerd. Het verrassen
de is dat schijn hier bedriegt het pro
gramma loopt, ondanks een verloren ge-
gane en naarstig gezocht diagram dat pas
na sluiting opduikt, op rolletjes en weer
spiegelt nog iets van de enorme haast
waarmee de sociologen Van Dam en Van
't Veer en hun helper, de heer Cuijpers,
gisteren in Zwolle gewerkt hebben. Hun
lof voor de gemeentelijke sociografische
dienst is groot, hetzelfde geldt de kweek
schoolleerlingen die in de stembureaus
geholpen hebben kiezers wegwijs te ma
ken.
Overigens kan in het algemeen gespro
ken worden van een zich voortzettende
tendens van de uitslag van 15 februari.
Een goed voorbeeld hiervan is de P.v.d.A.,
die haar neergaande lijn van de laatste
jaren opnieuw zag bevestigd. Volgens de
cirkeldiagrammen waren ook de richtin
gen waarin de verschuivingen zich vol
trokken dezelfde.
De grootste verliezer, relatief gezien, is
I de Boerenpartij. Het lijkt er op, dat die
'partij haar aanhang onder de jonge kie
zers nu wel helemaal kwijt is. Wat deze
partij vooral parten speelt, is dat zij niet
meer het enige alternatief is om het onbe
hagen over de grote partijen tot uitdruk
king te brengen, maar dat zij steeds meer
de concurrentie van de kwalitatief veel
hoger genoteerde partij D'66 ondervindt.
De resultaten van de V.V.D. dienen
met enige terughoudendheid te worden
beoordeeld. De grote winnaar van deze
verkiezingen, D'66, heeft zijn succes voor
al behaald ten koste van de P.v.d.A.,
V.V.D.. B.P. en K.V.P. Wat op 15 februari
voor de winst van D'66 kenmerkend was,
is dat ook nu weer. Zo waren het opnieuw
vooral rooms-katholieken en onkerkelij-
ken voor wie deze partij een grote aan
trekkingskracht had. Typerend voor deze
partij blijft zeer duidelijk het jeugdig
karakter, hetgeen ook naar voren komt
uit de door de nieuwe kiezers vertoonde
voorkeur.
Interessant is voorts de godsdienstige
samenstelling van de andere niet-confes-
sionele partijen. Zo bestaat het „gevolg'
van de P.v.d.A. voor de helft uit Neder
lands hervormden en voor 35 pet uit
mensen die zich niet tot een kerkgenoot
schap rekenen. Slechts 5 percent van haar
aanhang bestaat uit rooms-katholieken,
een percentage dat belangrijk beneden
het landelijk gemiddelde ligt, maar dat
verklaard moet worden uit de minder
heidspositie die de rooms-katholieken in
Zwolle innemen. Dit gaat namelijk meest
al samen met een grotere orthodoxie, ook
in politiek opzicht.
Eenzelfde beeld vertonen ook de V.V.
en de B.P., hoewel hier het percentage
r.-k. stemmers wat hoger is. namelijk
10,5 percent, resp. 14,7 percent.
De verdeling van de stemmen over de
verschillende partijen naar sekse toont ook
bij dit onderzoek weer hert: merkwaardige
beeld van een vrouwenoverschot in een
partij die het vrouwenkiesrecht verwerpt,
de Staatkundig Gereformeerde Partij
jTN
Bestemming bruto-verlies
A.R.P.
Bestemming bruto-verlies
Boerenpartij.
Dit „stembiljet" kregen de Zwolle
naren die gisteren hun stemmen uit
brachten, bij de stemlokalen aan
geboden.
ZWOLLE. De sociologen drs. M.
lp. A. van Dam en drs. A. J. van
1 't Veer, hebben de verkiezingen
„doorgelicht", in het bijzonder om na
te gaan welke keuzeverschuivingen
zich bij de kiezers sinds de Kamer
verkiezingen in februari hebben voor-
I gedaan. Wat betreft de betekenis van
de Zwolse verkiezingen voor de
landelijke politieke verhoudingen kan
niet worden gezegd dat als heel
Nederland gisteren gestemd zou heb
ben de uitslag een afspiegeling zou
zijn van de uitslag in Zwolle. Wèl
kan worden gesteld dat de verschui
vingen van de kiezers tussen de ver
schillende partijen hetzelfde beeld
zouden hebben getoond als heel
Nederland gisteren ter stembus was
gegaan. Uit een voorafgaand onder
zoek is gebleken dat er een min of
meer vaste verhouding bestaat tussen
de verschuivingen in de onderzochte
groep en die in heel Nederland en dat
verschuivingen in Zwolle en Neder
land in dezelfde richting gaan, hoewel
dit niet voor elke partjj in dezelfde
mate opgaat. Met name de V.V.D.
vertoont in dit opzicht afwijkingen
van betekenis.
Het onderzoek waarvan op deze oagina
de resultaten worden weergegeven is
voortgekomen uit een initiatief van de
gemeente Zwolle. Men wilde ter gelegen
heid van de gemeenteraadsverkiezingen
een soortgelijke enquête houden als op
15 februari in Utrecht was verricht. Aan
I het principe dat aan het Utrechtse on-
derzoek ten grondslag lag werd vastge
houden, maar de kans om verbeteringen
in te voeren is niet ongebruikt gelaten.
Voor Zwolle was de volgende opzet ge
kozen. Doof 4434 kiezers, deel uitmaken
de van zes stembureaus, is het hierbij
afgedrukte vragenformulier ingevuld De
zes stembureaus waren zo gekozen dat zij
met elkaar representatief waren voor de
(oude) gemeente Zwolle. Wat gevraagd
werd was de partijkeuze nü en die van
de vorige keer (Kamerverkiezing 15 fe
bruari), leeftijdsgroep en godsdienst. De
factor geslacht kon ook nu weer door het
gebruik van verschillend gekleurde en
quêteformulieren bij de verwerking van
de gegevens worden betrokken. Voor het
„stemmen" met het vragenformulier was
eenzelfde accommodatie beschikbaar als
voor het echte stemmen, zoals stemhok
jes. Ook werden dezelfde stembussen als
bij het officiële stemmen gebruikt, zodat
voor het invullen van het vragenformu
lier dezelfde anonimiteit verzekerd was.
Dat het percentage weigeraars laag was
is onder andere te danken aan het offi
ciële karakter van het onderzoek in Zwol
le, dat optimale mogelijkheden bood bij
het benaderen van de kiezers.
Het geringe aantal weigeringen heefl
geen vertekening van de uitkomsten tot
gevolg gehad, daar de weigeraars vrijwel
gelijkmatig over alle partijen waren ver
deeld. Dat kon worden nagegaan omdat
in de onderzochte stembureuas alle kie
zers werden ondervraagd, zodat bij een
vergelijking van de uitslag in de stem
bureaus en de enquête de weigeraars di
rect per partij konden worden gelokali
seerd.
In het stembureau werden alle gegeven
antwoorden per uur gecodeerd en ver
volgens getransporteerd naar het pons
centrum in Zwolle.
De „bemanning" van de stembureaus
bestond uit scholieren van de Hervormde
Kweekschool onder leiding van medewer
kers van de Sociografische Dienst van de
gemeente Zwolle. Voor het transport
zorgde de gemeentepolitie.
Na de sluiting van de stembureaus en
de verzameling en verwerking van de
laatste antwoorden zijn de ponskaarten
met een helikopter naar het vliegveld
Teuge vervoerd, waar het NTS-toestel
PH-BNV gereed stond om het materiaal
via Zestienhoven naar het IBM-reken-
centrum in Rijswijk te brengen. Nadat
de onderzoekgegevens aan de computer
waren toevertrouwd, rekende deze na nog
geen halve minuut de resultaten in de
vorm van 34 tabellen uit.
Een snelle autorit naar het perscen
trum Nieuwspoort in Den Haag was de
laatste schakel in het transportsysteem,
dat nodig was om de uitzending van het
televisieprogramma om 10 uur mogelijk
te maken.
WILT U HET HOKJE VOOR HET
JUISTE ANTWOORD ROOD MAKENT
Wilt bet formulier deern»
dichtgevouwen In de bus doen
WIJ danken u voor uw medewerking.
VRAAG 1 OP WELKE PARTIJ HEBT U ZOJUIST GESTEMD
1. Prot.-Christelijke Combinatie
Q 2. C.P.N.
3. P.S.P.
4. S.G.P.
5. P.v.d.A.
6. K.V.P.
7. G.P.V.
8. V.V.D.
9. D'«6
blanco of
ongeldig gemaakt
QlO. Boerenpartij
VRAAG 3 TOT WELKE LEEFTIJDSGROEP HOORT U 7
D 21 tot en met 30 jaar
31 tot cn met 40 jaar
41 tot en met 50 Jaar
51 tot on met 04 jaar
O 05 jaar en ouder
OP WETXE PARTIJ HEBT U DE VORIGE KEER GE-
wMh mm rt.t r>r. tweede kamerverkiezingen
VRAAG 2 op ,s VKBKUARI VAN DIT JAAR
Q 1. K.V.P.
2. P.v.d.A.
3. V.VtD.
4. A.R.
5. C.H.U.
6. C.P.N.
7. P.S.P.
Q 8. S.G.P.
Q 9. LIJST VOOGD
10. BOERENPARTIJ
11. G.P.V.
12. LIBERALE VOLKSPARTIJ
13. NOODRAAD
14. LANDSBELANGEN
O 13. C.D.U.
16. D'66
17. PARTU VOOR ONGEHUWDEN
Was nog te jong
om te stemmen
Om andere reden
U toen niet gestemd:
blanco gestemd of
ongeldig gemaakt.
Bestemming bruto-verlies
K.V.P.
VRAACe 4 tot welke kerkelijke gezindte rekent u zich
Cl K ooms-Katholiek
Ned. Hervormd
Cl Gereformeerde gezindten
QAndere gezindten
Geen kerkelijke gezindte
Bestemming bruto-verlies
V.V.D.
