Belangwekkende zomer-expositie
op internationaal peil
anders dan andere
Beverwijkse Müiler-orgel door Heiller bespeeld
GALERIE-T IN HAARLEM TOONT
VANAVOND
Provo Bij"-gezet
constante kwaliteit
DONDERDAG 20 JULI 1967
9
De zomerexpositie in Galerie-T aan de Haarlemse Bakenessergracht is
bijzonder geslaagd. Tien kunstenaars forten daar hun reflecties op mens en
wereld. Ze doen het elk strikt vanuit hun eigen persoonlijkheid, natuurlijk
gebonden aan hun en onze tijd. doch zo los mogelijk van voorheelden.
Alle tien, overwegend qraHci, hebben iets eigens te zeggen. Het is een
internationaal gezelschap en het is verheugend dat de Haarlemmers onder
hen ruim bijdragen tot het gemiddeld hoge peil.
Abstracties
A ndere 'zienswijzen
De mythe spreekt mee
Plastieken
Hein Steehouwer
W. J. L.
De radio geeft vrijdag
WIJ ONTVINGEN
Televisieprogramma's
Jos de Klerk
Een bepaalde lijn vaR.moeilijk t,e trekr
ken. Galerie-T is" daar Ook niet van uit
begaan. Ik zal ook niet proberen er toch
een lijn in te schrijven, al zijn er in som
mige gevallen wel overeenkomsten (bij
grote verschillen) aan te wijzen. Het is
bij uitstek werk dat voor- en tegenstan
ders in het geweer zal brengen omdat
het vaak tegenstrijdige reacties oproept.
t v
Ik zal beginnen met een paar grafici
die van structuren uitgaan. Mossou bij
voorbeeld, Brabander van geboorte, die
veel over tijd, ruimte en kosmos denkt en
«an zijn ideeën hierover gestalte geeft in
abstracties, die op een bepaalde wijze de
landkaarten van zijn verbeeldingswereld
lijn. Het verkrijgen van structuren doet
hij als vele andere grafici, die graag ge
bruik maken van de toevalligheden die
het werken met etszuren biedt. Het blijft
daar niet bij, want in de non-figuratieve
oppervlakken etst hij ook mathematische
figuren als cirkels, elkaar kruisende lij
nen en dergelijke.
Juist die tegenstellingen roepen het
persoonlijke karakter van dit werk op.
Bovendien is Mossou een estheet, die
tchoonheid zoekt daar sommige etsen in
gouddruk te vervaardigen.
De Parijzenaar Rossini Perez doet het
♦veneens met structuren. Hij drukt zijn
etsen heel diep, waardoor grillige vlak
ken en lijnen in hoog-reliëf ontstaan. Hij
i* abstracter, lichtvoetiger ook dan Mos-
«ou en spreekt minder tot de fantasie.
Perez werkt meestal in zachte bruinige
tinten en is voor alles ook estheticus, maar
met een poëtische inslag. Op den duur zou
lijn werk mij wel wat steriel voorkomen.
Het werk van Kees Okx mag ik in deze
contreien wel als bekend veronderstellen.
Ook bij hem structuren, „tekens" even
eens gevangen binnen blauw en rood
bruine vlakken. Dit werk is „aardser" dan
van de beide genoemden, ondanks het
feit, dat het volledig non-figuratief is.
Het is typisch eerder werk van een doe
ner dan van een denker en juist daar
door vindt het terecht veel bewonderaars.
De litho's van Corneilie doen het na
tuurlijk goed, al maakt hij voor mijn ge
voel zijn bekende naam hier iets minder
waar dan ik vroeger wel eens heb gezien.
Het is duidelijk „Cobra", want hij is ten-
«lotte een der pioniers van die beweging,
maar er zitten ook nog al wat reminiscen
ties aan Miro in dit werk. Het is er niet
minder om, want Corneilie treft toch wel
♦en persoonlijke toon.
De Fransman Marcos springt eruit. Hij
is een genadeloos uitbeelder van de mens
♦n hij doet dat op een manier, die ver
want is aan wat in ons land sommige
nieuwfiguratieven doen. Hij deformeert
m z'jn kleurenlitho's de zichtbare wereld
*n toont gelijktijdig de verschillende as
pecten daarvan. De foto bij deze kritiek
is in dit opzicht heel duidelijk. Deze litho
Seeft een mens weer, zoals we die vluch-
"g ontmoeten. „Le Métro" heet dit blad
°an ook. Deels als door een röntgen-
•cherm wordt die mens getoond, deels de
naakte huid, terwijl het beeld wordt aan
gevuld met fragmenten van de kleding.
De geest schijnt geweken en het geheel
symboliseert de wijze waarop „ontmoetin
gen" op publiek terrein verlopen. Men
sen passeren ons allerstoffelijkst, maar
bun innerlijk schijnt ons meestal niet te
vaken. Het is heel knap om pop-art ele
menten en surrealistische invloeden zo
Epn .kleurenlithogrcdi^^fm^Ma^gos, if
die in zwart-wit helaas niet tot Zijn
recht komt, maar wel toont had deze
de^tfrens zie™'De
Parijse graficus de limns zietr"T)e
recensie gaat dieper op deze wijze
van zien in.
tot een persoonlijk beeld te verwerken en
er de beschouwer mee te schokken.
Aat Verhoog heeft in sommige litho's
ook iets van de geest die Marcos bezielt.
Dan zien we verdierlijkte figuren op de
vlucht, zoals dat alleen in een boze droom
denkbaar is. Hij put zijn inspiratie echter
ook uit andere gebieden. Zijn „Kruisi
ging van drie vrouwen" is eveneens
schokkend en dan ineens hangt er daar
sterk intrigerend zijn „Bouw van het
paard van Troje" naast, evenals ander
werk de technische tekeningen van een Da
Vinci in de herinnering roepend. Daarmee
verwijst Verhoog duidelijk naar een he
dendaagse verantwoording van middel
eeuwse invloeden. Het is bijzonder boeiend
werk van een heel knappe tekenaar.
Antieke invloeden vind ik deze keer bij
Hannes Postma, die een al even heden
daags antwoord geeft op de Griekse my
thologie. Tweemaal komt in zijn litho's
de doos van Pandora ter sprake, eenmaal
Narkissos. De wereld waarboven de doos
van Pandora als een soort feestelijk ver
sierde bom ontploft met veel kleurig ge
weld, (als gold het vuurwerk) is herleid
tot bijna mathematische vlakken, waar
in losse handen en voeten een vreemde
rol spelen. Het geheel is een volkomen
eigen beelding van het begrip mytholo
gie, veel vragen oproepend die ik onbe
antwoord moet laten. De ontraadseling
van de beelden van Postma komt mij het
ene ogenblik heel plausibel voor. Als ik
zo'n litho een volgende keer weer eens
bekijk vraagt ze om antwoorden die ik
dan vaak niet kan geven. Dat is voor mij
een reden er voortdurend mee bezig te
zijn; een spel dat me tot nu toe nog niet
is gaan vervelen.
In de mythe duikt ook Piet Zwaans-
wijk. Hij doet het veel minder bewust
(veel surrealistischer dus) en gedreven
door dromen en terug op de verschijning
van de oeroude moedergodinnen ,maar
dan niet gebonden aan enigerlei cultuur
of aan in teksten of symbolen vastge
legde religies. Zijn grote drieluik heet
aarzelend „Kruisiging of zo iets
Het blad in het midden toont een moeder
gestalte aan het kruis, de „zijpanelen" zijn
dreigende gestalten. De figuur rechts
gooit met rot fruit naar de gekruisigde,
die links schiet er een mitrailleur op leeg.
Het is een iconografie, die in niets aan
werk van anderen herinnert, turbulent
geëtst, overdekt met inscripties en ve
getatieve vormen. Een wereld apart wordt
hier weergegeven, slechts in de verte
verwant aan de werkelijkheid en op een
strikt eigen manier in beelden vertaald.
Het is werk van een snel ontluikend
natuurtalent.
Kees Verwey laat hier twee gezichten
zien. Zijn laatste tentoonstelling (ook in
Galerie-T) toonde soms een tendens in
abstracte richting. Wel, nu hangt er een
abstracte aquarel, afgeleid van een stil
leven. Ze heeft kwaliteiten door het
kleurgebruik, maar ik zie de reden niet,
waarom Verwey nu nog zou omzwaaien
naar een richting die hem vreemd is.
Veel meer indruk maakte op mij een
stilleven dat wel op de non-figuratieve
picturale waarden van vlakverdeling,
compositie en kleurtoepassing drijft,
maar waarin Verwey toch zichzelf bleef
en zijn naam nog eens waar maakte,
evenals in die kleine aquarel, waarin hij
een jongetje met Indianentooi in een paar
rake vegen en kleurvlakjes virtuoos
neerzet.
Simossi heet ze, een Griekse en de vrouw
van Gaïtis, die vorige maand in deze
ruimte exposeerde. Haar onderwerp: oli
fantekoppen samengebracht met techni
sche vormen als wielen en dergelijke. Het
is heel apart en doet een sterk beroep
op de fantasie- Zowel de Indische jagger-
naut-processies als Hannibal (met oli
fanten) oven de Alpen worden in de
herinnering opgeroepen. Het zijn bijzon
der aansprekende bronzen.
Er zijn ook plastieken van Mossou, de
bovengenoemde graficus. Hij werkt in
steen, hout en glanzend koper. Ook uit
die werk blijkt weer zijn beschouwelijke,
sterk meditatieve aard, die vraagt om heel
eenvoudige, maar goed afgewogen vor
men, sterk op het abstracte denken ge
richt. Voor mij zijn de door hem gevon-
n oplossingen wat al te mathematisch,
weinig bewogen.
De uitgeverij De Bezige Bij heeft de
geschiedschrijving van gisteren en eergis
teren 'n dienst bewezen met een bloemle
zing uit het bronnenmateriaal voor een
zojuist overleden beweging dat in de num
mers van het periodiek Provo lag opge
slagen.
Voor zeven en halve gulden is „Het
Beste" uit 15 nummers op iets beter papier
herdrukt „mede ten behoeve van het Ne
derlandse onderwijs". Wie er in de pro-
votijd in is geslaagd aan de verkoop van
deze explosieven op de hoek van het Leid-
seplein voorbij te gaan misschien door
er niet voorbij te komen vindt in de
erkende boekhandel geen geldig excuus
meer. Hij kan nog proberen het monu
ment bij te zetten in zijn boekenkast, dat
zal hem door het onhandige Barbarber-
formaat niet lukken. Hij kan proberen de
lezing tot hem aangename fragmenten te
beperken: het ontbreken van een index
maakt hem dat onmogelijk. Kopers lo
pen in de postume val. Volgens de witte
plannen ongeprogrammeerd komen zij uit
de lektuur te voorschijn. Om zich een
plaats te zoeken tussen Lambroso's hoof
den op de achterflap? Of om kollektief te
exploderen met de door Roel van Duyn
samengebalde tijdbom, 't worden gevaar
lijke dagen voor wat de provo's van het
staatsgebouw overeind hebben gelaten
caballero
Toneelspeelster en TV-actrice Els van Rooden
25 STUKS f 1.50 -EEN LAURENS PRODUCT
HET AANÖËEL van Beverwijk in "cfe
prestaties vanjjgie HaarlemseOrgqlnjajp^
werd ditmaal vervüld' door Antcm Heil
ler. Het is gisteravond een muzikale ma
nifestatie geworden waar de echte orgel
liefhebbers hun duimen en vingers bij
konden aflikken. Jammer genoeg schijnt
het aantal dezer in Beverwijk niet con
stant te groeien, vooral niet, zoals in
Haarlem en elders, onder de jongeren.
Misschien zijn ze er wel, maar kunnen
ze hun drempelvrees niet overwinnen,
zelfs niet wanneer er in hun Grote Kerk
een Anton Heiller aande klavieren van
het Müllerorgel zit, waarvan men kon
verwachten dat het een belangrijke mu
zikale belevenis zou worden.
Een muzikale belevenis op het gebied
van het orgelspel is het intussen gewor
den, de getrouwen van het jaarlijks eve
nement in de „Orgelmaand" zullen het
met mij getuigen. Maar de kerk had er
stampvol voor moeten lopen.
ANTON HEILLER had voor zijn pro
gramma het Müllerorgel naar zijn beste
kwaliteiten afgetast; eerst voor werk
van drie Noordduitse meesters: de min
der bekende Buxtehude-leerling G. D.
Leiding, die met een opgewekte danslus-
tige Prelude gepresenteerd werd; daarna
de befaamde Ltineburger Georg Böhm,
wiens vrijmoedige variatiestijl (doorspekt
met interessante interludes) ons in lijn
en kleur duidelijk gemaakt werd in zijn
Partita over „Auf meinen lieben Gott"
en als derde de grote Lübecker Dietrich
Buxtehude, in wiens Passacaglia in d de
artistieke vrijheid in traditionele gebon
denheid als normgevend zich aandiende.
Maar het is tenslotte de vertolker die
HILVERSUM I.
7.00 Nws. 7.10 Dagopening. 7.15 Licnte or
kestmuziek. 7.30 Nws. 7.32 Radiokrant. 7.50
Licht instrumentaal sextet. 8.00 Nws. 8.10
Gewijde muziek. 8.30 Nws. 3.32 Vakantietips.
8.45 Lichte gramm. muziek. 9.00 Moderne
muziek. 9.35 Waterstanden. 9.40 Moderne
gramm. muziek. 10.30 Morgendienst. 11.00
Lichte gramm. muziek. 12.00 Accordeonmu-
ziek. 12.27 Meded. voor land- en tuinbouw.
12.30 Nws. 12.40 Aktualiteiten 12.50 Moderne
balletmuziek. 13.45 Jazz. 14.05 Ronde van
Frankrijk. 14.10 Muziek en gedichten over de
zee. 14.30 Amusementsmuziek. 15.05 Ronde
van Frankrijk. 15.10 Operette. 15.25 Moderne
muziek. 16.00 In 't zilver. 17.00 Lichte muziek
17.30 Moderne muziek. 18.00 Klassieke mu
ziek en lichte muziek. 18.55 Praatje. 19.00
Nws. 19.10 Radioxrant. 19.30 R.V.U. 20.00
Grenspost. 22.25 Humanistisch Verbond. 22.30
Nws. 22.40 Jazz-festival te Montreux. 23.20
Radiorama. 23.55 Nws.
HILVERSUM II
7.00 Nws. 7.20 Socialistisch strijdlied 7.23
Lichte gramm. muziek. 7.55 Deze dag. 8.00
Nws. 8.10 Lichte gramm. muziek. 9.00 Viool
en clavecimbel. 9.20 Klassiek strijkkwartet.
9.40 Moderne muziek. 10.00 Lichte gramm.
muziek. 11.00 Nws. 11.02 Liedjes. 11.30 Kerk-
orgelconcert. 11.55 Beurs. 12.00 Licht instru
mentaal ensemble. 12.27 Meded. t.b.v. land
en tuinbouw. 12.30 Overheidsvoorlichting:
voor de landbouw. 12.40 Sportrevue. 13.00
Nws. 13.10 Actualiteiten. 13.30 Schakeringen.
14.20 Tot Uw orders. 15.30 Thuis. '5.00 Nws.
16.02 Klassieke en moderne muziek. 17.00 Op
stap. 17.10 Muzikale aanwinsten. 17.54 Actua
liteiten. 18.00 Nws. 18.15 Amerika in termij
nen. 18.20 Metropole orkest. 18.30 Jazz-rondo.
19.00 Lichte gramm. muziek. 19.30 Lezen en
schrijven. 20.00 Nws. 20.05 Chansons. 20 45
Het waaien van de Geest. 21.00 Klassieke
gewijde muziek. 22.20 Ronde van Frankrijk.
22.30 Nws. 22.04 Actualiteiten. 22.55 Lichte
gramm. muziek. 23.55 Nws
HILVERSUM III
9.00 Nws. 9.02 Actualiteiten. 9.05 Plaat
maar raak! 10.00 Nws. 10.02 Arbeidsvitami
nen. 12.00 Nws. 12.02 Uit de buitenlandse
pers. 12.05 Een uurtje Frans. 13.00 Nws. 13.02
Uit de buitenlandse pers. 14.05 2 x Top 10.
15.00 Nws. 15.02 Muziekkantjes. 16.00 Nws.
16.02 Oude gramm. platen. 16.30 Sorbet. 17.00
Nws. 17.02 Actualiteiten. 17.05 Pop Party
BRUSSEL 324 m
12.00 Nws. 12.03 Lichte muziek. 12.55 Pro
grammaoverzicht. 13.00 Nws. Aansluitend: 21
juli toespraak. 13.15 Amusementsprogramma
18.00 Nws. 18.03 Vioolconcert. 18.28 Paarde-
sport. 18.30 Lichte muziek. 19.00 Nws. 19.30
Weense muziek. 20.15 Lichte muziek. 20.30
Cabaret. 22.00 Nws. 22.15 Dansmuziek. 23.00
Klassieke muziek. 23.40 Nws.
De Boekerij uit Baarn, die al een aan
tal dokterromans op de markt bracht,
verzorgde de uitgave varf „DE STAD EN
DOKTER MOORE" van Agatha Young,
een verhaal dat zich in New England af
speelt.
Bij de Uitgeverij en Drukkerij HOLLAN-
DIA n.v. in Baarn is verschenen „Rege
ling der geboorten in deze tijd" van dr.
Anthony Havil met een bijdrage van drs.
J. van de Geijn over .,Geboortenregeling
en de kerk".
VOOR DONDERAG
Nederland I.
16.15 Tour de France. 18.30 Tour de France,
(samenvatting). 18.45 De Minimolen. 18.50
Journaal. 18.55 Reclame. 19.00 De Verrekijker
19.10 Van gewest tot gewest. 19.30 Charley
Chaplin film. 19.53 Toeristische tips. 19.56 Re
clame. 20 00 Journaal. 20.16 Reclame. 20.20
Achter het nieuws. 20.45 Voordracht. 20.50
Zelfbediening, (tv-spel). 22.20 Lonely Woman
22.45 Journaal.
Nederland II.
20.00 Nws. 20.01 Reclame. 20.05 Geen beter
leven dan buitenleven (film). 20.30 Weet je
nog wel21.20 De ontdekking van de
zee (documentaire). 22.10 Reclame. 22.15
Journaal. 22.30 Frost en Canterbury.
VOOR VRIJDAG
NEDERLAND I
16.30 Tour de France. 18.30 Tour de France
(samenvatting i. 18.45 De Minimolen. 18.50
Journaal. 18.55 Reclame. 19.00 Zeehonden
(filmreportage). 19.25 A thing of beat, is a
joy for ever. 19.56 Reclame. 20.00 Journaal.
20.1 6Reclame. 20.20 Amusement 21.05 Bo
nanza (TV-film). 21.55 Brandpunt. 22.45 Jour
naal.
NEDERLAND II
20.00 Nws. 20.01 Reclame. 20.05 De Hazy
Osterwald show. 20.55 AVRO's ielevizier.
21.25 vlootdagen. 22.10 Reclame. 22.15 Jour
naal.
hel met de voorhanden middelen moet
^tearspejep de bedoelingen van de com^
ponisten te realiseren óf er zelfs waar
den in te ontdekken waar zij zelf geen
vermoeden van hadden. Dit is bij de
ze meesters te meer evident, daar zij
doorgaans zeer karig waren met verkla
rende voorschriften, vooral op het gebied
der registratie. Voor Anton Heiller bleek
het een kolfje naar zijn hand om als het
ware met de componisten mee te schep
pen.
Dit gebeurde uiteraard ook in de drie
Bachkoralen van het programma. En wat
zijn dat niet voor heerlijke objektenl Zij
openbaren ons de geniale meester even
zeer als de ongeëvenaarde kunstenaar
vakman en de overtuigend dienende can
tor. Het was ook wel eens interessant
geconfronteerd te worden met een Fan
tasia waarin Bach met noten omgaat
zoals een handig schaakspeler zijn stuk
ken zou verzetten.
VAN BACH naar Hindemith is niet zo'n
grote stap als velen menen. De klare
en kleurige interpretatie die Heiller gaf
van diens Sonate nr. II was daar voor
geoefende oren een bewijs van. Het was
merkwaardig, hqa f«s.*n luebtig de slot,
fuga van het'werk naar zijn einde spoed
de. Het .beslpit vqrj deze orgelavond werd
een revelatie verwekt door een impro
visatie op een thema dat nog metter
haast verzonnen moest worden toen wij
de kerk betraden. Alle sluizen van het
instrument werden er voor opengesteld;
maar wie schat de geestelijke veerkracht
de geconcentreerde spanning, de fanta
sie en de voVmtechniek om uit zo'n spon
taan krabbeltje op een vodje papier (16
noten in totaal) een zo magistraal werk
stuk op te bouwen, als wij tot onze ver
bazing te horen kregen in een warre
ling van motieven, die in een kapitale fu
ga tot de bevestiging van het gegeven
voerden, waar het als een „quod erat
demonstrandum" uitklonk! Hoe hoog de
ze manifestatie gewaardeerd werd bleek
uit het hartelijk langdurig applaus van
het publiek. Het was alleen maar jam
mer dat zoveel Beverwijkers dit muzi
kaal festijn gemist hebben.
Nederland 1. Na de Verrekijker en het
Gewestelijk journaal een film van Char
lie Chaplin en wel de Toneelknecht. Dan
toeristische tips' voor het weekeinde en
reclame, het journaal en daarna Achter
het Nieuws. Ook Kronkel laat niet ver
stek gaan. Een televisiespel hierna. Het
is Zelfbediening, een documentair drama
van Eberhard Fechner, die ook de regie
voor zijn rekening nam. Het gaat over
twee jeugdige boefjes, die op de dag,
waarop koningin Elizabeth van Engeland
een officieel bezoek aan West-Berlijn
bracht, inbraken in een groot warenhuis.
Ze maakten een half miljoen buit, maar
liepen later tegen de lamp. Daaraan dan
ken wij dit tv-spel; de auteur ontmoette
de beide inbrekers in de gevangenis en
schreef aan de hand van hun verhalen
zjjn spel. Net als in Du Rififi volgen we
de „kraak" helemaal. Het contact met
het gebeuren buiten de beperkte ruimte
van het lege warenhuis wordt gemaakt
door een televisietoestel, dat de dieven
aanzetten als zij hun werk doen. Het
laatste deel van de VARA-avond is ge
titeld Lonely Woman. Die eenzame vrouw
is de Amerikaanse negerzangeres Jeanne
Lee. die onlangs een bezoek aan ons land
bracht. Regisseur Nico Knapper haalde
haar naar de studio. Ze wordt begeleid
door een combo, bestaande uit Ran Blake,
Theo Loevendie, Maarten van Regteren
Altena en John Engels. Op het program
ma staat werk van Charlie Parker, Duke
Ellington, Billy Strayhorn en Ornette
Coleman.
Nederland 2. Met Geen beter leven dan
een buitenleven begint de NCRV haar
programma. Er zijn weer verschrikkelijke
moeilijkheden voor het gezin Douglas.
Maar als je een buitenhuisje prefereert
boven een flat in de stad, moet je niet
teveel rekenen op comfort. Op een tele
foonaansluiting bijvoorbeeld. Oliver be
stelt zo'n apparaat, maar het heeft neel
wat voeten in de aarde voor hij zijn eer
ste gesprek kan voeren. Bijna een uur
gaan we hierna in de oude doos duiken.
Onder leiding van Dick van Bommel kij
ken we nog eens naar de hoogtepunten
uit de amusementsprogramma's van de
NCRV van de laatste tien jaar. Swieber-
tje, Henk Elsink en Pi Scheffer draven
op. Daarna de documentaire „De ont
dekking van de zee". Onderwerp is het
Jeanne Lee
werk van de geleerden, die plannen ma
ken om de zee die veruit het grootste
deel van de aarde bedekt dienstbaar
te maken aan de voedselproduktie. Als
men plankton kan gebruiken en als men
de bodemschatten uit de zee nuttig kan
maken, hoeft de mens nergens meer ge
brek aan te hebben. In verscheidene lan
den worden uitgebreide onderzoekingen
gedaan in deze richting. Daarvan geeft
deze documentaire een beeld. Na het
laatste nieuws nog een kerkelijke uitzen
ding. Het convent van kerken en het
IKOR zenden het gesprek uit, dat de
door zijn Montreux-inzending ook buiten
Engeland bekendgeworden David Frost
had met de Rode Deken dr. A. Ramsey.
ADVERTENTIE
