JERUZALEM, HEILIGE STAD VAN DRIE RELIGIES
Door eeuwen heen dankbare buit
voor veroveraars en fanatici
x
i
k
Vorsten en veldheren kwamen
binnen door haar poorten
GROTE NAMEN
X
h
VRIJDAG 11 AUGUSTUS 1967
7
Bertha Vester
Tweede tempel
Klaagmuur
Herodes
T empelresten
T itus
Islam
Vrede
Grafkerk
Grafkamer
1
JERUZALEM, 6 juni 1967. ,,Radio-Urdoniye fi Am
man was'l Kuts" hier is radio Jordanië over Amman
en Jeruzalem". Plotseling viel de radio uit. Pas na enige
tijd kwam de stem van de omroeper weer door: „Radio
Urdoniye fi Amman". Jeruzalem was weer eens van
eigenaar gewisseld. Geen stad ter wereld heeft waar
schijnlijk zoveel verwoestingen en veroveringen mee
gemaakt als juist Jeruzalem, Al-Kuts in het Arabisch.
De heilige stad van drie godsdiensten jodendom,
christendom en de Islam heeft door de eeuwen heen
een dankbare buit gevormd voor wereldveroveraars en
godsdienstfanatici.
Wie kent niet de namen van Nebu-
kadnezar, Antiochus, Godfried van
Bouillon, Saladin, Titus en Hadrianus?
Christenen vochten tegen Arabieren,
joden tegen Romeinen, Seluciden en
Arabieren. Op Jeruzalem hebben vrij
wel nooit politieke aanspraken gerust.
De tragiek wil dat de man-tegen-man-
gevechten die elk huis hebben beroerd
en elke steen met bloed hebben be
smeurd een gevolg waren van de
onderlinge naijver tussen de verschil
lende godsdiensten.
De stad heeft vele koningen en veldhe
ren door haar poorten zien binnenkomen.
De Duitse keizer weigerde bij zijn in
tocht van zijn paard te stappen, de En
gelse generaal Allenby vond dat men
een stad als Jeruzalem alleen te voet,
in deemoed mocht betreden.
Een vrouw, die getuige is geweest van
de turbulente gebeurtenissen in Jeruza
lem gedurende de laatste vijftig jaar is
Bertha Spafford Vester, de oprichtster
van het beroemde Amerikaanse hospi
taal in het oude deel van de stad. Zij
was het, die op zondag 9 december 1917
het witte laken leverde waarmee de
Turken zich overgaven aan de Engelsen.
Het beddelaken hangt nu in het Imperi
al War Museum in Londen. Bertha Ves
ter woont nog steeds in Jeruzalem.
Zij ontmoette in deze stad de beroem
de Lawrence of Arabia en zijn evenknie
generaal Gordon (hun levens werden
verfilmd in „Lawrence of Arabia" en
„Khartoum"). In de laatste jaren van
de Turkse overheersing leidde zij ook de
Duitse consul-generaal in Palestina in Je
ruzalem rond. Deze bracht altijd zijn
toontje mee, volgens Bertha Vester een
uitermate vervelend en lastig jongetje.
Dat zou ook blijven want dit jongetje
verblijft nu nog als enige oorlogsmisda
diger in de gevangenis te Spandau. Het
li Rudolf Hess.
■Jeruzalem bevat zoveel historische
plaatsen dat het ondoenlijk is een over
zicht ervan te geven. De toeristen die de
oude stad Jeruzalem aantrok vormden de
belangrijkste bron van inkomsten voor
Jordanië.
Op de top van de Olijfberg staat het
Jeruzalem Intercontinental Hotel, dat
uitziet over de lager gelegen stad. Klei
nere hotelletjes en pensions herbergden
de met een mindere beurs bedeelde toe
risten en pelgrims, die veelal de reis
van hun leven maakten om toch een
maal de stad te bezoeken die als heilig
in hun boeken wordt beschreven.
zua het beloofde land waren binnenge
trokken en dit hadden veroverd op de
volkeren die er woonden verdreef de
Babyloniër het joodse volk voor de eer
ste keer. De Perzische vorst Cyrus, die
op zijn beurt Babylonië weer veroverde,
gaf de joden toestemming terug te ke
ren naar het beloofde land. Onder lei
ding van Ezra vertrokken 42.360 joden
met 7.337 slaven naar het land van Abra
ham.
De terugkerende Israëlieten begonnen
in november 520 vóór Christus weer met
de bouw van een tempel, die in maart 515
gereed kwam. Doelbewust was deze tem
pel tevens een politiek symbool als mid
delpunt van Juda en de over de rest van
de toenmalige bekende wereld verspreide
joden, onder anderen in Babylonië en
Egypte.
De hogepriester werd d^ leidende fi
guur in deze priesterstaat. Daarna kwa
men er vele overheersers, onder wie ko
ning Antiochus IV van de Seluciden, die
de tempel plunderde en ontwijdde, vol
gens tijdgenoten een hobby van hem. Zijn
Jeruzalem is een stad van grote
namen. Voor de joden: Jozua die
zijn volk het heilige land binnen
voerde, David die de stad verover
de en Dajmn die zijn volk naar de
overwinning leidde.
Voor de christenen: Jezus, wiens
woorden en daden miljoenen be
ïnvloedden en Godfried van Bouil
lon, die er een koninkrijk stichtte.
Voor de mohammedanen: Mo
hammed, die in deze stad ten
hemel steeg, de beroemde kalief
Omar en de legeraanvoerder Sala
din, die de kruisvaarders verdreef.
ten, die veroorzaakt werden door ver
schillende sekten, de Farizeeën, Saddu
ceeën en Zeloten. Deze laaiden zo hoog
op dat de Zeloten in 67 na Christus ge
durende de nacht de tempel overvielen
en 8.50Ü biddende joden vermoordden.
Toen de Romeinse legioenen Palestina
binnentrokken en van Juda een Romein
se provincie maakten, kwamen de joden
in opstand en was procurator Plorus de
toestand niet langer meester. Cestion Gal-
De foto's zijn ontleend aan het boek
„De wereld van de Bijbel in beeld"
van Werner Keller, uitgave H. J.
Paris, Amsterdam.
Voor de joden Is er de klaagmuur,
voor de christenen de heilige grafkerk
en de hof van Gethsemane en voor de
Mohammedanen de moskee van Omar,
zoals hij veelal wordt genoemd. Foutief
overigens, want deze „rotskoepel" is ge
bouwd onder kalief Abdal Malik.
Technisch gesproken bestaat de klaag
muur uit steenblokken van 5.50 meter bij
4.50 meter, die de resten vormen van de
tempel, die werd gebouwd door Herodes
de grote. De tempels der joden, die zich
op de top van de berg Moria bevonden,
op de plaats waar Abraham op bevel
van god zijn zoon Izaak moest opofferen,
zijn voor de joden altijd het symbool ge
weest van hun verbondenheid, het cen
trum van hun religie, waar ter wereld
zij zich ook bevonden. Met opzet staat
hier tempels, omdat vreemde overheer
sers verschillende tempels hebben ver
woest om zo de kracht van de joden,
die in hun godsdienst was gelegen, te
breken.
De eerste tempel, de beroemdste, werd
gebouwd door koning Salomo in 959 voor
Christus. De bouw duurde zeven en een
half jaar en dit huis van God bevatte
de ark des verbonds. Toch was de tem
pel meer Libanees dan joods omdat het
materiaal en de bouwkunst afkomstig
waren van Hiram, de koning van Tyrus,
een goede vriend van Salomo. In dit
huis ontmoette het joodse volk zijn god.
In 597 voor Christus verwoestte de Ba
bylonische vorst Nebukadnezar Jeruza
lem en de tempel en voerde hij het
joodse volk in ballingschap naar de oe
vers van de Eufraat.
650 jaar nadat de Israëlieten onder Jo-
De verwoesting van Jeruzalem werd
in het jaar 70 na Christus voltrok
ken door Titus. Het met de lauwer
krans getooide hoofd van Titus, die
van 79 tot 81 Romeins keizer was
is hier afgebeeld op een munt.
opvolger Epiphanus verbood het joodse
geloof en richtte de tempel in voor de
eredienst van Zeus, hetgeen de Makka-
beeënstrijd tengevolge had, waarin de jo
den Jeruzalem weer wisten te veroveren.
In 19 vóór Christus begon Herodes de
Grote met de bouw van een nieuwe tem
pel, een bouw die 83 jaar zou duren. Hij
liet de oude tempel slopen en het was in
deze, toen nog onvoltooide tempel dat
Jezus de geldwisselaars verdreef.
Na de tijd van Jezus werd liet joodse
volk verscheurd door interne geloofstwis-
Tot achttien meter diep reiken onder
deze oude gesteenten aan de zuid
oostelijke hoek van de voormalige
tempelmuren van Jeruzalem de fun
damenten, die tot aan het begin van
de koningstijd teruggaan. Zij waren
de stomme getuigen van de ver
schrikkelijke verwoesting, die met
de Chaldeeën over Jeruzalem kwam.
kolonie, Aelia Capitolina. Het grootste
deel van de bevolking werd als slaven
verkocht.
Een model van de tempel in Jeru
zalem, waarvan Herodes de volledige
verbouwing ter hand nam om de
joden voor zich te winnen.
r
lus, de Romeinse stadhouder van Syrië,
rukte op met zijn troepen maar moest
met zware verliezen terugrekken.
Keizer Nero zond daarna zijn beroemd
ste veldheer, Titus Flavius Vespasianus
met zijn zoon Titus. Toen Vespasianus
door zijn soldaten tot keizer werd uit
geroepen zette zijn zoon het bloedige be
leg van Jeruzalem voort in een poging
de joden uit te hongeren.
Nadat de honger sommigen tot kanni
balisme had gedreven viel de stad ein
delijk in 70 na Christus.
Titus had uitdrukkelijk bevel gegeven
dat de tempel niet verwoest mocht wor
den maar hij kon niet voorkomen dat een
Romeinse soldaat toch zijn toorts in de
tempel gooide zodat deze in vlammen op
ging. In het jaar 71 hield Titus zijn triomf
tocht in Rome met zevenhonderd gevan
genen en twee kostbare goudstukken uit
de tempel, de zevenarmige kandelaar en
de tafel der toonbroden, die nu nog te
zien zijn op de Titusboog in Rome, die
als herinnering aan deze veldslag werd
opgericht.
Op de puinhopen van de stad stichtte
keizer Hadrianus een nieuwe Romeinse
Aelia Capitolina was niet toegankelijk
voor joden en op de plaats van de tem
pel stonden slechts twee beelden, één van
Hadrianus en een beeld van zijn manne
lijke geliefde Antonius. In 325 zwakte kei-
zer Constantinus de maatregelen van Ha
drianus iets af en konden enkele joden
de resten van de tempel bezoeken om
daar de vernietiging te betreuren van
hun tempel, waarvan slechts enkele stuk
ken metselwerk overeind waren blijven
staan, de klaagmuur.
Jeruzalem is voor de Mohammedanen
de derde heilige stad na Mekka en Me
dina in Saoedi-Arabië. Heilig, omdat hier
Jezus zijn leer verkondigde, de laatste
profeet voor de grote Mohammed. Ook
het mohammedaanse heiligdom in deze
stad bevindt-,ziclt <«p de top van de berg
Moria.
Behalve dat Abraham hier zijn zoon
Izaak moest offeren zou de rots op de top
Mohammed zijn nagevlogen op zijn reis
naar de hemel maar teruggeduwd zijn
door een engel. Hier zou zich het middel
punt der wereld bevinden en zal volgens
de Mohammedanen Allah zijn troon op
richten voor het gericht tijdens de jong
ste dag.
In het tegenovergelegen Kedrondal be
vinden zich dan ook vele graven van mos
lims, die zo dicht mogelijk bij deze troon
begraven wilden worden om zo snel mo
gelijk aan de beurt te zijn bij de laatste
berechting. Het is niet verwonderlijk dat
ook de mohammedanen graag in het be
zit wilden komen van deze berg en in 638
verschenen dan ook de legers van de Is
lam voor de poorten van Jeruzalem.
Hun aanvoerder, kalief Omar, verover
de de stad en vier eeuwen zouden de mos
lims over de stad heersen, de cultuur ver
rijken en joden en christenen geen stro
breed in de weg leggen.
Eindelijk heerste er in de stad vrede,
die pas zou worden verstoord door de
grootste fanatici, de christelijke kruis
vaarders. Kalief Abd-al Mali bouwde tus
sen 687 en 691 op de top van de berg de
„rotskoepel". De ronde koepel was be
dekt met puur goud, dat in de winter
werd besthermd door huiden. Het heilig
dom werd constant onderhouden door
driehonderd slaven. In 1016 vernielde een
aardbeving de gouden koepel die werd
vervangen door een loden koepel. Nu, na
bijna 13 eeuwen, is het nog steeds het
mooiste gebouw van geheel Palestina.
In het midden van de rotskoepel, Kub-
bet-es-Sakhra in 't Arabisch, bevindt zich
de heilige rots (Sakhra), ongeveer twee
meter hoog, achttien meter lang en veer
tien meter breed, de rots van Abraham
en Mohammed. Evenals de joodse tem
pel, die op deze plaats stond, heeft ook
de rotskoepel veel bloed zien vloeien.
Op 15 juli 1099 veroverden de kruisvaar
ders de stad. De mohammedanen vochten
toen hun laatste verzet uit rond deze mos
kee, doch konden niet verhinderen dat
Robert van Vlaanderen, Robert van Nor-
mandië, Godfried van Bouillon en Tancred
het heiligdom veroverden en er een chris
telijke kerk van maakten.
In oktober 1187, op de verjaardag van
Mohammeds reis naar de hemel, herover
de de beroemde Saladin de stad. Hij be
gaf zich regelrecht naar de koepelrots,
waar hij in één slag met zijn zwaard
het kruis, dat de christenen hadden op
gericht, afhakte.
Na Saladin bleven de stad en het heilig
dom zevenhonderd jaar onder moslim-be
wind, zij het onder verschillende heersers
als Ajubieten, Mamelukken en de Turkse
Ottomanen. Pas aan het einde van de
eerste wereldoorlog veroverden de Engel
sen de stad op de Islam.
Enige jaren geleden stelde koning Saoed
van Saoedi-Arabië miljoenen dollars ter
beschikking om de rotskoepel weer in zijn
oude glorie te herstellen. Op 6 juni 1967,
na dertien eeuwen, lijfden de joden de
stad en de rotskoepel op de Moria weer
in bij hun gebied.
Voor de christenen is de heilige graf
kerk het geografische centrum van hun
religie. Ook voor de Islam is dit een hei
lige plaats. Zij noemen het Keniset-el-
Kijame (opstandingskerk), omdat hier
hun voorlaatste profeet begraven zou
liggen.
De heilige grafkerk, waarvan de grond
slagen in het jaar 326 werden gelegd door
keizer Konstantijn, staat boven Golgotha
en het graf van Jezus. Ook deze kerk is
verschillende keren verwoest, speciaal
onder de half waanzinnige kalief Hakim.
Vaak is er getwijfeld of Jezus hier inder
daad begraven zou zijn geweest doch late
re onderzoekingen hebben uitgewezen
dat dit inderdaad het geval is.
De huidige grafkerk is een wirwar van
schemerige kapellen, die ieder een chris
telijke godsdienst vertegenwoordigen.
Een der twee centra in de kerk is de
plaats, waar het kruis gestaan zou heb
ben, een gouden luikje in de grond be
dekt het gat waarin de Romeinen het
kruis hebben opgericht, een spleet in de
rots zou een overblijfsel zijn van „toen
de yqofhapg scheurde en de aarde spleet"
op het moment 4at Jezus de geest gaf.
De kleine grafkamer stamt uit de ne
gentiende eeuw. Men komt binnen door
een kleine deur in. de engelenkapel, waar
de engelen de wenende vrouwen zouden
hebben meegedeeld dat Jezus uit de dood
was opgestaan. Door een nog kleinere
deur, die men alleen gebukt kan binnen
gaan, komt men in de eigenlijke graf
ruimte van ongeveer twee meter lengte.
Hier hangen 43 prachtige lampen. Der
tien behoren aan de Latijnen, dertien aan
de Grieken, dertien aan de Armeniërs en
vier aan de Kopten. Diep onder de kerk
bevinden zich zevende-eeuwse bouwsels
met een kleine kapel, waar de heilige
Helena, keizerin van Byzantium het
kruis gevonden zou hebben. Dit alles is
Jeruzalem, de interessanste stad ter we
reld.
Er zijn nog vele andere dingen te zien,
want wie weet bij voorbeeld dat in het
klooster van de zwarte Koptische monni
ken, waar jonge Koptische studenten on
derdak vinden, twaalf keer per jaar kerst
feest wordt gevierd, omdat volgens de
Kopten het niet zeker is in welke maand
Jezus op de wereld kwam? Het is niet
verwonderlijk dat juist Jeruzalem een
punt van politieke en religieuze strijd is
geworden waarover ook de Verenigde Na
ties zich buigen.
Een laatste in steen gehouwen ge
tuigenis van de kostbare voorwer
pen uit de tempel van Jeruzalem
was in het hart van het oude Rome
te zien op het forum Romanum: een
reliëf in het binnengedeelte van de
triomfboog, die ter ere van Titus
werd opgericht. Rechts ziet men de
Titusboog zelf. Tussen de met
lauwerkransen getooide Romeinse
soldaten lopen geketende joden.
