Nederlander prefereert
h u iska mera usemen t
H
m
ZO WERKT KTV:
Toveren met roodgroen en blauw
Geen Russen
Galerij der
prominenten
HANDEL VERWACHT TIENDUIZEND TOESTELLEN VOOR JANUARI
Antenne voor kleur?
Niet nodig!
Kleinste tv-
toestel ter
wereld
s
WOENSDAG 20 SEPTEMBER 1967
13
Van onze Amsterdamse correspondenten)
Minister mr. L. de Block van Econo
mische Zaken heeft een nieuw, licht
blauw, overhemd gekocht, precies in de
kleur die hem is geadviseerd door deskun
digen van de Nederlandse Televisie Stich
ting. Morgen, als hij de 15e Firato-radio-
en televisietentoonstelling in het RAI-ge-
bouw te Amsterdam opent, zal hij er
„gekleurd" op staan, want met de ope
ning geeft hij tevens het sein voor de start
van de kleurentelevisie in Nederland.
De geheel in het teken van de kleuren
televisie (kvt) staande Firato wordt een
feest dat tien dagen lang zal duren. Dat
hopen althans de fabrikanten en impor
teurs van ktv-toestellen en met hen de
zich reeds ruim een jaar lang op kleuren-
programma's voorbereidende televisie
regisseurs uit Hilversum.
De Firato is om meer redenen een
belangrijk evenement. Terwijl de grote
radio- en tv-tentoonstellingen in andere
landen een nationaal karakter hebben,
is hier sprake van een wereldaanbod
van produkten. Om bij de kleuren-tv te
blijven: voor het eerst is er onder één
dak een vergelijking te maken tussen
ktv-ontvangers van zeventien verschil
lende merken. Die ruime keuze geldt
ook voor radio-, opneem-, weergave- en
velerlei soorten elektronische appara
tuur, waaronder vele primeurs, afkom
stig uit tweeëntwintig landen.
De stromen bezoekers, die van 21 september tot en met 1 oktober uit
alle delen van het land naar het RAI-gebouw zullen trekken, zullen on
getwijfeld vooral op die kleurentelevisie afkomen. Al zijn de prijzen nog
hoog en is de aankoop van een kleurentoestel voorlopig nog slechts weg
gelegd voor een kleine groep, de belangstelling van het publiek voor
kleurentelevisie is er onbetwist. De handel is vol vertrouwen in een goede
afzet in de toekomst. Voorzichtige ramingen spreken van tienduizend toe
stellen, die de komende maanden zullen worden verkocht.
Goed publiek
Leuke attracties
Vele nieuwtjes
Men kan het wonder van de kleurentelevisie
op verschillende manieren uiteenzetten. Weten
schapsmensen zullen zich geïnteresseerd huigen
over formules waarop deze techniek is gebaseerd.
En de technicus zal graag willen weten dat een
ktv-ontvanger is voorzien van een convergentie
circuit, een chrominantieversterkereen demodu
lator en een matrix en dat er tweemaal zoveel
huizen en ruim driemaal zoveel halfgeleiders in
zijn verwerkt als in een zwartwitapparaat. Maar
de tandarts en de winkelbediende, de gepensio
neerde trambestuurder en de hoofdambtenaar die
een ktv-ontvanger hebben gekocht, zullen niet
veel verder komen dan de constatering dat de
kast heel wat meer draadjes en condensators be
vat dan het zwartwitte oudje.
Verzadiging
H Wit licht splitsen
Kleurtoon
FIRATO
geeft het startsein voor kleurentelevisie
De Firato bleek ook in vorige jaren
een populaire tentoonstelling. Meer dan
enig ander volk in Europa is de Neder
lander gesteld op „huiskameramuse
ment". De televisiedichtheid in Neder
land heeft met 75 percent het hoogste
percentage van het Europese continent.
een overzicht van het groeiende as-
I sortiment van elektronische en elektro-
magnetische muziekinstrumenten.
Een bezoek aan de Firato is een fees-
I telijk dagje uit, waar men heerlijk kan
dromen over de aankoop van een fijne
j geluidsinstallatie, een handig portable-
tv-toestelletje of een fantastische band
recorder. Het aantrekkelijke is dat het
(voor de meeste bezoekers niet bij dro
men behoeft te blijven, omdat er van
zeer veel apparatuur goedkope uitvoerin
gen zijn. De kleuren-tv-dromers moeten
nog wel even wachten, maar misschien
duurt dat wachten niet eens zo erg lang.
De Firato biedt meer dan alleen maar
commerciële stands. In een van de hallen
is „Het Elektron" ingericht, een voorlich
tingscentrum dat vooral is bedoeld om
jongeren in groepsverband rond te leiden
en een inzicht te geven in de wondere
wereld van de elektronica.
In de entreehal van het tentoonstellings
gebouw is een show van antiquiteiten en
in de oosthal "heeft de NTS weer een in
vol bedrijf zijnde televisiestudio inge
richt, waar steeds wordt gerepeteerd en
vïan waar ook een aantal kleurenpro-
gramma's wordt opgenomen en uitgezon
den.
Voor het ontvangen van kleurentele
visieprogramma's is geen speciale an
tenne nodig. Een antenne voor norma
le zwart-witontvangst is het enige, dat
een kleurentelevisie-ontvanger
vraagt. Het is goed dit in de oren te
knopen bij de aankoop van een kleuren-
ontvanger, die op zichzelf al duur ge
noeg is.
Antennes voor kleurentelevisie
ontvangst bestaan niet. Wel zijn er de
afgelopen jaren met het oog op de
komst van de KTV nieuwe antennes
ontwikkeld, maar deze zijn in feite niet
anders dan verbeterde zwart-wit anten
nes. Hierbij is met name de gevoelig
heid iets opgevoerd, terwijl de gevoe
ligheid voor signalen, die niet uit de
richting van de zender komen, juist
iets kleiner is gemaakt. De eerste
maatregel is genomen om extra reser
ve te hebben in de randgebieden van
het zenderbereik, de tweede om reflec
ties te voorkomen.
Kleurentelevisie vraagt geen speci
ale antenne, maar wel een zeer goede
antenne. De kijker merkt het gauw
genoeg: als het antennesignaal niet dui
delijk genoeg is zal zijn kleurenbeeld
in een zwart-wit beeld veranderen. Zij
die wel eens hinder hebben van
„sneeuw'*' op hun zwartwitbeeld-
scherm, moeten beslist de antenne la
ten nakijken als zij op kleur willen
overschakelen. „Sneeuw" op een kleu-
renontvangen wordt „confetti", die
zeer hinderlijk is.
Op de Firato vragen de fabrikanten
van antennes aandacht voor hun
nieuwste, zeer gevoelige produkten en
brengen tevens oplossingen voor dege
nen, die een tweede tv-toestel in huis
halen. Men kan geen twee tv-ontvan-
gers zondermeer op een antenne aan
sluiten, maar wel is het mogelijk met
een apparaatje het signaal te verster
ken, zodat men toch met één antenne
kan volstaan.
)f||W|||VVWVinAlVWVUWIAIVtfifVWWVVWVWVVVVWVIWWVHV
De kleurentelevisie-ontvangers
zijn vrijwel geheel geautomati
seerd. Het toestel heeft slechts
twee knoppen meer dan een
zwart-wit-ontvanger: één voor de-
regeling van de kleurverzadiging
en één voor regeling van de
kleurtoon. Zij komen tegemoet
aan de persoonlijke smaak van
de kijker.
Op dit ogenblik zijn in Nederland tien
miljoen toestellen in gebruik, waarmee
huiskamerontspanning wordt bedreven;
drie per gezin: 5.3 miljoen radiotoestel
len, 2,8 miljoen tv-toestellen, 600.0001
bandrecorders en bijna 2 miljoen gram
mofoons. De vervangingsvraag vormt een
belangrijke markt. Bij tv-toestellen is de- j
ze zelfs 50 percent van alle aankopen.
Daarnaast is er de tendens steeds be
tere, steeds nieuwere apparaten aan te
schaffen. Wat dat laatste betreft kan
men op de Firato wel een paar nieuwe
ideetjes opdoen
Ruim 27.000 m2 van het RAI-gebouw
wordt door de Firato-standhoucfers in be
slag genomen. In bijna alle van de 152
stands is wel iets nieuws te ontdekken.
Wat de televisie betreft is dat het ge
varieerde aanbod in kleurenontvangers.
waarbij elk van de zeventien merken met
diverse uitvoeringen komt.
In zwart-wit-televisie is er een nog
ruimere keuze. De fabrikanten trachten
duidelijk interesse te kweken voor het
„tweede toestel", een draagbaar of al
thans gemakkelijk verplaatsbaar appa
raat, dat eventueel ook in boot, caravan
of tent kan spelen. Technisch schijnen
er geen problemen meer te zijn: een
typisch voorbeeld komt uit Japan in de
vorm van een miniatuur-tv-ontvanger met
een beeldje van tweeënhalve centimeter.
Naast de televisie blijkt de radio nog
springlevend. Evenals bij de overige ge-
luidsweergave-apparatuur is hier alom
een streven naar kwaliteitsverbetering.
Vergeleken met het aanbod op de vorige
Firato valt de miniaturisatie op. De toe
stellen worden steeds kleiner en platter.
De ontwikkelingen op het gebied van de
hi-fi- en stereo-apparatuur zijn indruk
wekkend. Op de Firato zijn diverse de
monstratiezaaltjes ingericht waar het pu
bliek rustig kan luisteren.
Een nieuw terrein is ontsloten door de
ontwikkeling van de videorecorder, een
apparaat voor het vastleggen van tele
visiebeeld en -geluid op een band. In de
naaste toekomst zal deze beeldrecorder
evenals thans de geluidsbandrecorder in
vele huiskamers te vinden zijn. Het zijn
weer de Japanners, die in deze techniek
voorop lopen. De tentoonstelling biedt ook
lltUVIIMMVIW/WlflfinftH/WWWH/WWWVVWAWWWWWWV I
iKum^vmmwwwwwwwwwwwwwwwwwuwuviif
In tegenstelling tot wat op de vorige
tentoonstelling het geval was zijn dit jaar
op de Firato geen toestellen voor geluid
en beeldweergave uit Rusland te zien. De
N V. Bakker en Kliffen uit Amsterdam
die deze toestellen op de Firato 65 in
troduceerde heeft van de invoer moeten
afzien. Dit is een gevolg van een door
Philips opgelegd verbod. In de Russische
toestellen werden door Philips gevoerde
patenten gebruikt.
De heer A. Kliffen zei ons: „Het liep
wel goed. Wij hebben wel veel orders
genoteerd, maar deze zijn nooit uitge
voerd". Op de Firato zijn wel enkele toe-
itellen uit Oost-Duitsland en uit Honga
rije te zien.
Misschien schrikken zij even als de nieuwe kleuren
televisie de kamer wordt binnengedragen. Want de
kast is groter en dieper dan de zwartwittoestellen
ooit zijn geweest en zo ontstellend zwaar, dat zij nau
welijks is te tillen en het televisietafeltje vermoedelijk
voor een solider exemplaar moet worden geruild.
Een ding is duidelijk: men kan zien, dat de paar dui
zend gulden, die de KTV meer kost dan het zwartwit-
toestel, toch wel ergens aan zijn besteed. Het wonder
van de KTV beseft men pas goed als die kast wordt
geopend en eivol met leidingen en apparaatjes blijkt
gevuld. U wilt toch weten hoe het allemaal in zijn
werk gaat met die kleuren? Wij zullen het proberen te
vertellen buiten alle diepgaande technische details om.
Zonlicht noemen wij wit licht, maar het is mogelijk
dit witte licht in kleuren te splitsen. Als men met een
bundel wit licht, op een prisma schijnt, ziet men im-
Datzelfde geldt voor de elektronen uit de andere ka
nonnen, die respectievelijk uitsluitend de blauwe en
de rode' mogen doen oplichten. Om een goedé selectie
te garanderen is in de beeldbuis een soort zeef het
schaduwmasker gemonteerd. Iedere eenheid van
drie punten heeft een gemeenschappelijk gat in het
schaduwmasker. De elektronen die worden afgeschoten
door de drie kanonnen moeten alle door ditzelfde gat.
Wanneer de elektronenbundel van het „groene" kanon
gaat naar het volgende gat wordt deze bundel even
onderschept door het schaduwmasker. Anders zou deze
elektronenbundel de daarnaast liggende rode en blauwe
punt kunnen doen aanlichten.
De kleurentelevisiezender zendt geen kleur uit.
De drie elektronenkanonnen in de beeldbuis van
de ontvanger „bestoken" echter de op het beeld
scherm aangebrachte kleuren rood, groen en
blauw, die daardoor oplichten en het kleuren
beeld doen verschijnen. De elektronenstralen pas
seren daarbij een „zeef" van honderdduizenden
kleine gaatjes, waardoor de garantie wordt ver
kregen dat steeds de juiste kleur wordt aange
licht.
Het openen van een kleuren-tv-ontvanger kan
men het beste aan een vakman overlaten. De
wir-war van draden en het aantal instrumentjes
zijn een veelvoud van die in een zwart-wit-appa-
raat. Het kostbaarste onderdeel is de beeldbuis,
die een wonder is van techniek.
mers aan de andere kant van het prisma de kleuren-
bundel, variërend van blauw naar rood en ongeveer
in het midden van die bundel de kleur groen.
Omgekeerd kan men door deze kleuren te mengen
weer wit licht krijgen. Een ander experiment toont
aan dat wij alle in de natuur voorkomende kleuren,
inclusief wit, kunnen reproduceren door het mengen
van slechts drie kleuren: rood, groen en blauw licht
Zij behoeven daartoe slechts met variaties van helder-1
heid met elkaar vermengd te worden.
Een zwartwit televisieontvanger heeft een beeldbuis
met één elektronenkanon, die een bundel elektronen
afschiet op het scherm dat van een kleurige fosforlaag
is voorzien. Vijfentwintig keer per seconden trekt die
elektronenstraal 625 beeldlijnen over het scherm
waardoor, mede door de wisselende intensiteit van het
licht, het beeld wordt opgebouwd.
Bij de KTV gaat het op hetzelfde principe, maar in
plaats van één kanon bevat de beeldbuis drie elektro
nenkanonnen; voor het verkrijgen van de kleuren rood,
groen en blauw. Die kleuren zijn aangebracht op het
scherm. Het gehele scherm bestaat uit kleine puntjes,
in totaal meer dan een miljoen. Deze zijn in driehoeken
gecombineerd, en wel zo, dat in de hoeken van iedere
driehoek een kleur rood, blauw en groen is aange
bracht. In de hals van de beeldbuis bevinden zich de
drie elektronenkanonnen, die zodanig zijn gericht, dat
ieder kanon slechts één kleur kan aanschieten.
De elektronen, afgeschoten door het „groene" kanon,
mogen alleen de groenen punten op het scherm raken.
Maar er is meer waaraan de bouwers van een KTV-
ontvanger hebben moeten denken. Een van de eigen
schappen van een kleur is de verzadiging. Verzadiging
betekent een toeneming van de diepte van een kleur.
Toevoeging van wit aan rood verandert deze kleur in
roze. Dieprood noemt men verzadigd.
Men kan een vergelijking maken met een geluids
volumeregelaar. Alle tonen van hoog tot laag zijn
in het geluid aanwezig. De geluidsvolumeregelaar geeft
alleen de mogelijkheid om de tonen harder of zachter
weer te geven. Op dezelfde manier kan de televisie
kijker met een knop de kleuren verzadigd of minder
verzadigd instellen.
'Een andere eigenschap is de kleurtoon. Hoewel het
zendsysteem zodanig is gericht dat grove variaties in
kleurtonen niet kunnen optreden, is toch een knop op
het toestel aanwezig voor het instellen van de kleur
toon. Met deze knop kan de kijker kiezen of hij het rood
iets meer naar purper wil hebben en het groen iets
meer naar geel. Ter verduidelijking: door het draaien
van de knop veranderen alle drie kleuren wat ook
het geval was met de knop voor de kleurverzadiging
zodat de kijker de mogelijkheid heeft de juiste kleur
balans zelf in te stellen.
Tot zover de techniek van de KTV-ontvanger in
grote lijnen. Het antwoord op de vraag hoe het moge
lijk is dat een kleurenontvanger ook een normaal
zwart-beeld uitzending kan ontvangen en weergeven,
is een technisch verhaal op zichzelf. Laten we volstaan
met te zeggen dat een deel van de zich in het toestel
bevindende circuits bij zwartwitweergave automatisch
wordt uitgeschakeld. Hierdoor kan men met een kleur
enontvanger tevens alle zwartwitprogramma's in zwart
wit zien.
De techniek van de kleurentelevisie beperkt zich
niet tot het ontvangstoestel in de huiskamer. Er is een
lange keten technische handelingen en gebeurtenissen
tussen het opvangen van het licht door de camera en
het weergeven ervan op het scherm in de huiskamer
De kwaliteit van het uiteindelijke resultaat wordt
daarbij bepaald door de zwakste schakel in die keten
Bij de ontwikkeling van het technische proces moesten
honderden moeilijkheden worden overwonnen. De KTV
mag dan een wonder heten voor degene die er tech
nisch niets van begrijpt, voor wie zich verdiept in die
techniek is het anders: voor hem is het wonder zo mo
gelijk nog groter.
Het Nederlands postmuseum heeft voor
de bezoekers van de Firato '67 in de en
treehal van het RAI-gebouw een boeiende
expositie ingericht. Onder de titel „Gale
rij der prominenten" wordt een overzicht
gegeven van de voor de ontwikkeling van
de elektronica belangrijke ontdekkingen
die de afgelopen tweehonderd jaar zijn ge
daan door vooraanstaande onderzoekers.
Er is een toestel te zien zoals Marconi
heeft gebruikt toen hij in 1901 de eerste
radiografische verbinding tussen
Groot-Brittannië en de Verenigde Staten
tot stand bracht. Ook wordt getoond hoe
Meiszner in 1915 de eerste met lampen
uitgeruste radiozender construeerde.
Zeer illustratief voor de razendsnelle
ontwikkeling die de elektronica de laatste
jaren heeft doorgemaakt is een demon
stratie met de originele Baird Televisor,
waarmee John L. Baird in 1928 grof ras-
tertelevisie mogelijk maakte. Hij maakte
hierbij gebruik van de in 1884 door Nip-
kow uitgevonden gaatjesschijf. Door de
toepassing van twee van dergelijke schij
ven een als zender en een als ontvan
ger wordt een tv-beeld van enkele
vierkante centimeters groot verkregen.
Natuurlijk wordt ook aandacht besteed
aan de kleurentelevisie. Studenten van de
technische hogeschool in Delft zullen op
de tentoonstelling „Galerij der prominen
ten" dagelijks demonstraties verzorgen.
De toepassing van in de ruimtevaart
en computertechniek ontwikkelde „Inte
grated circuits", die bij een omvang van
een of enkele vierkante millimeters een
groot aantal transistoren en weerstanden
kunnen bevatten, heeft een vrijwel onbe
perkt miniaturiseren van radio- en tv-toe
stellen mogelijk gemaakt. Alleen de groot
te van beeldbuis en luidspreker is nog be
palend voor de omvang van radio en tv-
toestellen.
Op de Firato is zo een mini-tv-toestel te
zien met een beeldbuis van 2,5 centimeter
Het kan. afgezien van het gewicht ander
halve kilogram) gemakkelijk in een jas
zak worden meegedragen. Deze super
kleine tv-ontvanger is vervaardigd door
Sony. Doordat voor de beeldbuis een ver
grootglas is gemonteerd lijkt het beeld
twee keer zo groot. Philips en Sony bie
den een miniradio met de omvang van
(ongeveer) een lucifersdoosje.
