HANDJEVOL
„KOLONISTEN"
NAM BEZIT
VAN LELYSTAD
SPOOKSTAD
ONTWAAKT
TOT LEVEN
„Mensen kan men niet diepvriezen
Wetenschap maakt
eind aan illusie
van science fic-
tion-schrijvers
ZATERDAG 14 OKTOBER 1967
Erbij
ALS DE BOUWVAKARBEIDERS in hun busjes zijn
weggereden en de avondnevels in grillige slierten de
scherpe contouren van bouwsteigers en betonskeletten
wat verzachten, dan schiet in een van de huizen in
Lelystad een lichtpunt aan. Even later, in een ander
huis, een tweede. Twee warme lichtvlekken in een
dode stad van hologige beton- en staalconstructies. De
overige huizenblokken blijven donker, en naarmate
het daglicht afneemt worden ze zwarter, om tenslotte
op te lossen in de nacht, die zich als een scherm over
het nieuwe land legt. De nacht geeft Lelystad weer
terug aan de natuur. De eerste bewoners slapen de
slaap der rechtvaardigen. Ze zullen de dag van morgen
en de vele, vele dagen daarna, hun krachten nodig
hebben om van deze klomp steen een leefbaar gebied
te maken.
EEN LOKKEND perspectief, in
derdaad! Want in theorie is het
mogelijk. Dierproeven hebben aan
getoond dat sterke onderkoeling
alle levensfuncties vertraagt, zodat
er geen veroudering of slijtage-
verschijnselen optreden. Maar he
laas gaat dat voor de mens niet
op
Dr. W. Theimer
Onno Reitsma
Eerste bewoners van prefab-
Lelystad waren de heer en
mevrouw Van der Bedem die
er een supermarkt ingericht
hebben. De klandizie bestaat
in hoofdzaak uit pendelende
bouwvakkers.
WANNEER de bezoeker deze stad-
in-wording de rug toekeert en zijn te
rugreis naar de bewoonde wereld be
gint, wordt zijn pad over de rechte
strook asfalt voortdurend gekruist door
hazen, die, snelle „haken" slaand,
proberen te ontkomen aan de dwingen
de greep van de felle lampen. Vaak
gelukt die ontsnappingspoging, maar
anderen zijn niet zo gelukkig. Er lig
gen vele kadavers op en langs het as
falt. De hazen zullen moeten leren
zich gedekt te houden voor de mens,
die in hun woongebied binnendringt en
hen de wet stelt. De wet van een wrede
maar dynamische snelheid. Overtre
dingen worden met de dood bestraft.
Tien jaar lang, sinds de drooglegging
in 1957, hebben de dieren hier betrek
kelijk vrij spel gehad. Dat is nu uit.
De eerste bewoners van Lelystad be
trokken maandag 2 okt. hun huizen,
nog slechts een handjevol. Maar eind
van deze maand zullen er al honderd
huizen bewoond zijn. In 1975 wonen er,
volgens plan, vijftienduizend mensen.
En in het jaar tweeduizend zullen er
in Lelystad honderdduizend mensen le
ven van wie dan nog maar enkelen
dat begin zullen herinneren, die eerste
nacht toen zij het licht in hun slaap
kamer doofden, waarmee een hele stad
terugviel in het duister.
MAANDAGMORGEN 2 oktober. In
het bureau Huisvesting van de Rijks
dienst voor de IJsselmeerpolders te
Lelystad kijken twee beambten naar
de regen, die in felle vlagen tegen de
ruiten jaagt. Vandaag komen de eer
ste bewoners: de geboorte van een stad.
Erg feestelijk is het niet' alles in de
natuur schijnt samen te spannen om de
mensen er van af te brengen, hier in
de „rimboe" wat bescherming en hui
selijkheid te zoeken. Om acht uur
draait een zware verhuiswagen de as
faltweg af en de hobbelige klinkerbe
strating van Lelystad op. Even later
zet tractorchauffeur O. Sytsma, af
komstig uit Rutten in de Noordoostpol
der en werkzaam bij de Rijksdienst,
achtmaal zijn handtekening onder di
verse documenten, variërend van een
huurcontract tot een bruikleenverkla
ring voor een vuilnisemmer. Dan wordt
hem de sleutel van zijn woning, Mid-
delgronden no. 11, overhandigd. Ter
wijl uit de loodgrijze hemel een nieuwe
hoosbui over Flevoland wordt uitgego
ten, sjouwen de mannen het huisraad
in de woning, waar nog geen stukje
vloerbedekking of vitrage te zien valt.
Sytsma grijnst bemoedigend naar z'n
vrouw en veertienjarige zoon Klaas:
„We gaan er tegen aan!" Twee ge
zichten, die de wanhoop om deze chaos
nauwelijks verbergen kunnen, grijnzen
moeizaam terug. „Waarom moest het
allemaal zo snel, terwijl Lelystad ei
genlijk nog niet eens klaar is om zijn
inwoners te ontvangen?".
Sytsma: „Vijfentwintig jaar geleden
ben ik bij de inpoldering van het IJs-
selmeer bij Lemmer begonnen. We
zijn toen in de Noordoostpolder in Rut
ten gaan wonen. Al die jaren schoten
we met het werk een eindje verder op,
zodag we nu in Lelystad zitten, aan de
westelijke rand van de Flevopolder.
Je raakt betrokken bij dat nieuwe
land, je gaat het zien als je eigen
polder. De grond waarop we nu staan
heb ik mee ontgonnen. Drie jaar ge
leden al heb ik een aanvraag voor een
huis hier ingediend, ik had graag als
eerste bewoner van Lelystad de sleu
tel in het slot willen steken. Ja, dat
is nu niet helemaal gelukt hè?"
HIJ WIJST naar de ramen naast de
zijne: daar hangen de vitrages al, er
staan planten op de vensterbanken en
het huis lijkt al volledig ingericht.
Het is het huis van de familie Van
der Bedem. Henk van der Bedem (24),
bedrijfsleider van de eerste en enige
supermarkt in Lelystad, was de Syts-
ma's net even te snel af. Pas ge-
PROF. DR. TAUER, directeur van
het instituut voor hartonderzoek in Bad
Nauheim, heeft deze schone illusie
naar het rijk der fabelen verwezen.
„De mens," aldus verklaarde profes
sor Tauer onlangs op het jaarcongres
van het Max Plankc-Genootschap in
West-Duitsland, „is een warmbloedig
wezen en geen techniek ter wereld
kan hem ooit koudbloedig maken. En
daar alleen koudbloedige wezens tegen
onderkoeling bestand zijn, zullen we er
nimmer in slagen, menselijk leven op
deze manier te conserveren of te ver
lengen
BIJ WIJZE van troost voegt hij daar
aan toe, dat wij blij moeten zijn met
ons warme bloed. „Warmbloedigheid
is de sleutel tot elke vorm van hogere
ontwikkeling en als wij koud bloed
hadden, zouden we ons nooit hebben
kunnen „opwerken" tot redelijke schep
sels. En nauwelijks dook dan ook, in
de prehistorie, het eerste warmbloedi
ge dier op, of hij vaagde de reusach
tige koudbloedigen (sauriërs) die tot
dan toe de aarde beheerst hadden, al
van de kaart. Warm bloed maakt na-
trouwd, trok hij vier dagen tevoren al
in zijn nieuwe woning. Dat kon offi
cieel wel niet, omdat pas op de eerste
werkdag van oktober, het uur „U"
voor de nieuwe inwoners aanbrak.
Maar omdat Van der Bedem zijn zaak
ingericht wilde hebben voor de eerste
stadgenoten kwamen, heeft de Rijks
dienst hem de sleutel een paar dagen
eerder ter hand gesteld. Wel, je zult
pas getrouwd zijn, en 's nachts, wan
neer de bouwvakkers naar hun huizen
in Kampen of Harderwijk vertrokken
zijn, een hele stad voor je beiden heb
ben! Geen boven-, achter-, beneden-
of overburen hebben, helemaal nie
mand. Alleen jouw huis is verlicht. Al
leen in jouw kamers brandt een ka
chel en staat een bed. Buiten is het
aardedonker, zelfs de straatverlichting
melijk flink, vindingrijk en veel
zijdig
ALLE WARMBLOEDIGE wezens,
van muis tot mens, hebben een con
stante temperatuur van omstreeks 37
graden Celsius dat is ca. 22 graden
boven hun gemiddelde omgevingstem
peratuur. Voor het instandhouden van
die lichaamswarmte is een groot en
continu energieverbruik nodig, dat wij
onttrekken aan onze voeding en aan
onze „reserve-voorraden". Ingeval van
nood mobiliseert het lichaam zonder
aarzelen alle reserves om de tempe
ratuur op peil te houden. Nu stelt pro
fessor Tauer, dat de warmbloedigheid
ons bevrijd heeft van de „tyrannie van
de vergelijking van Arrhenius", die
zegt dat de snelheid van chemische
reacties zich bij elke tien graden tem
peratuurstijging verdubbelt. Ook de
biochemische processen waaruit het
leven bestaat, gehoorzamen in princi
pe aan deze wet: hoe hoger tempera
tuur, hoe intensiever het leven. Er is
echter een „plafond", in de buurt van
de 40 graden Celsius: bij hogere tem
peraturen zouden de gevoelige eiwit
structuren van het lichaam beschadigd
worden. Bij 37 graden (niveau der
warmbloedigen) ontstaat er een warm-
temilieu, waarin de levende cellen
hun optimale prestaties leveren zon
der dat er| speciale regel- of bescher
mingstechnieken nodig zijn.
DE VEELVOUDIGE reactiemogelijk
heden van onze levensprocessen heb
ben de differentiatie, de vorming van
verfijnde structuren bevorderd. Het is
brandt nog niet. Wanneer tenslotte dan
het bedlampje uitgaat en heel Lelystad
in duister verzinkt, dan moet het een
huiveringwekkende sensatie zijn om in
de doodstille nacht een vogel te horen
schreeuwen.
HENK VAN DER BEDEM: „Dat
had eigenlijk wel zo moeten zijn, maar
we hebben dat niet zo ondergaan. We
hadden het ontzettend druk, en alles is
gewoon óver ons gekomen. De verhui
zing van Amersfoort naar hier, de in
richting van ons huis en de zaak, dan
de receptie vrijdagavond, zaterdag
morgen waren we al open en rinkelde
de kassa voor de eerste keer. Nou, dat
is een grandioos succes geworden, on
danks het feit dat heel Lelystad nog
leeg was. Mensen uit Dronten, Swifter-
bant en Harderwijk, zelfs nieuwsgieri
gen uit Amsterdam zijn hier geweest
om wat rond te kijken, en die mensen
kwamen allemaal bij ons binnen, om
dat onze zaak de-enige is die al open
is. Het is ons werkelijk meegevallen.
Toen we hier kwamen zeiden we: Wat
een rimboe Maar iedereen, van hoog
tot laag, is vriendelijk en behulpzaam,
ze willen je met alles helpen Als dat
zo blijft, die gemeenschapszin, dan kan
deze stad enorm gezellig worden. Maar
dat zullen we er zelf, als nieuwe be-
'zijn hoge reactiesnelheid die het cen
trale zenuwstelsel van de warmbloedi
ge dieren zo superieur maakt, vergele
ken bij dat van de koudbloedige. Dit
geldt ook voor talrijke andere levens
functies. Wordt het koudbloedige dier
bij afnemende omgevingstemperatuur-
traag, het warmbloedige dier houdt bij
alle temperaturen tussen 40 graden on
der nul en 40 graden boven nul het
zelfde prestatievermogen Heeft de
warmbloedigheid de hogere ontwikke
ling van het centrale zenuwstelsel mo
gelijk gemaakt, omgekeerd heeft het
centrale zenuwstelsel de warmbloedig
heid verbeterd door de vereiste regel
mechanismen te besturen.
VAN OUDHER geldt de hypothala
mus aan de hersenbasis, een evolutio
nair gezien zeer „oud" gedeelte van de
hersenen, als regelaar van de li
chaamstemperatuur.
PROFESSOR TAUER vond echter
bij proeven met dieren dat nog andere
delen van het centrale zenuwstelsel
deelnemen aan de temperatuurrege
ling. Alle ruggemergsegmenten bevat
ten voor temperatuurverschillen gevoe
lige zenuwen en stuursystemen, die
met alle belangrijke organen in verbin
ding i staan. Ook als de hypothalamus
van het ruggemerg gescheiden wordt,
reageren deze locale regelaars op af
wijkingen van de normale temperatuur
van 37 graden met doelmatige tegen
maatregelen, zoals het veroorzaken
van bibberen bij koudeprikkels of om
gekeerd, met verwijding van de zo ge-
woners, als pioniers zo u wilt, van
moeten maken. Er is nog helemaal
niets, er zijn alleen mogelijkheden."
ER IS inderdaad nog niets. Behalve
in de supermarkt van Van der Be
dem wordt in alle winkelpanden in het
toekomstige winkelcentrum nog hard
gewerkt. Daar zullen straks de dames
kapper en de rijwielhandelaar komen,
de drogist en de bakker, de ijzerhan-
delaar en de slijter. Maar het is nog
niet zo ver. Voorlopig heeft de bestel
ler, die maandagmorgen de eerste
post in Lelystad rondbracht, nauwe
lijks een brieventas nodig.
Zijn eerste bezorging gold precies der
tig brieven en drukwerkjes. De mees
te geadresseerden waren de aanne
mers, die met de afbouw van de eerste
vijfhonderd huizen bezig zijn.
LELYSTAD is nieuw, een onbeschre
ven blad. Met opzet heeft men herin
neringen aan historische glorie ge
weerd. Dat blijkt onder meer uit de
straatnamen: Asfaltstraat, Beton-
straat, Mortelstraat, Steenstraat. Of
het Klinknagelpad, met daarnaast het
Schroef pad en de Spij kerstraat. Kille,
doodnuchtere namen, zonder enige
poëzie. Zo zal aanvankelijk ook het
karakter van de stad zijn, kale hui-
naamde perifere bloedvaten bij warm-
teprikkels
IN DE MEDISCHE wetenschap ge
bruikt men onderkoeling bij bepaalde
hartoperaties. Omdat de hersenen af
sterven als ze geen zuur:.' f krijgen en
omdat de zuurstoftoevoer door de tijde
lijke uitschakeling van de bloedsom
loop bij de hartoperaties stilgezet
wordt, worden bij onderkoeling de bio
chemische hersenactiviteiten altijd
volgens Arrhenius zo verlangzaamd,
dat de hersenen als het ware „stil
staan" Om ze de duur van de opera
tie te laten overleven, mag deze ris
kante methode dan ook alleen toege
past worden gedurende een tijdsver
loop van enkele minuten.
TAUER wees erop dat de zo ge
naamde „overlevingstijd" bij aparte
cellen anders is dan bij complete or
ganen. Afzonderlijke cellen kan men
verscheidene jaren invriezen; na het
ontdooien leven ze gewoon verder. Bij
gehele organen gaat dat niet of maar
in zeer beperkte mate, hetgeen vooral
van belang is bij het nog experimen
teel in de ijskast opslaan van te trans
planteren organen. Lukt het niet, de
warmbloedtechniek bij het opereren te
verbeteren, dan zullen de operatietij
den verder verkort moeten worden.
Hoe dan ook, het is in geen geval
denkbaar mensen in te vriezen en weer
tot leven te ontdooien. Ze zouden na
het invriezen nog wel korte tijd, be
wusteloos, verder leven, maar dan
onherroepelijk sterven. Wat ontdooid
zou worden, kan alleen een lijk heten.
zenblokken zonder meer. Langzaam
zal de monotonie van staal en beton
doorbroken worden door een beplan
ting met bomen en heesters, maar het
zal jaren duren voor dat groen tot
volle wasdom komt. Tot zo lang over
heerst de klomp steen de natuur, die
buiten de stad in al haar wilde pracht
voortwoekert. Rietvelden op nog nooit
in cultuur gebrachte grond. Dikke fel
gekleurde fazanthanen om de tien,
twintig meter. Boven alles uit torent
de 46 meter hoge schoorsteen van de
elektrische centrale.
DE EERSTE „kolonisten" die in
Lelystad komen wonen, moeten zich
vele ontberingen getroosten. Niet al
leen zal men in Lelystad nog tever-
geeefs naar een schouwburg, bioscoop
of café zoeken, er is zelfs nog geen
burgemeester. De Flevopolder is ook
nog geen gemeente. Het is nog hele
maal niets. Er is alleen het „Open
baar Lichaam", het tijdelijke bestuurs
orgaan. Hoofd van het Openbaar Lich
aam is de directeur van de Rijksdienst
voor de IJsselmeerpolders, en in deze
functie heeft hij de titel yan landdrost.
Maar dat is allemaal slechts tijdelijk,
zoals straks ook de Raad van Advies
tijdelijk zal zijn. Wanneer alles wat
meer op een normale samenleving lij
ken gaat, zal de Raad van Advies
vervangen worden door een gekozen
gemeenteraad, en zal een burgemees
ter de landdrost opvolgen.
NIET LANG zullen de centraal ver
warmde woningen nu meer leegstaan.
De overheid heeft belang bij een snel
le groei en geeft daarom belangrijke
kortingen op de huishuren, die officieel
ongeveer 150 gulden per maand be
dragen. Dit en volgend jaar bedraagt
die korting vijfendertig perc., of vijf
tig gulden. Naarmate het gerief in Le
lystad toeneemt zullen de kortingen
afnemen ieder jaar met vijf percent.
De huren zullen voorts ook stijgen. De
pioniers van nu betalen 94,25, inclu
sief centrale tv-antenne en cv. In 1975
zal dat f 184.50 zijn voor dezelfde wo
ningen.
Maar dan is Lelystad een stad ge
worden met tien a vijftienduizend in
woners, dan is er meer leefbare sfeer
dat moet óók betaald worden. Voor
lopig echter leven de eerste Lelystad-
ters ongezellig maar goedkoop. Ze
worden niet verleid om geld stuk te
slaan; er is nog maar één winkeL
Geen gezellig cafeetje met klikkende
biljartballen voor de mannen. Moeder
de vrouw zal de wind van de polder
met haar krullen moeten laten spelen
zonder dat zij de schade bij de kap
per kan laten herstellen. Dat kan
straks pas. Maar daarom betaalt het
rijk nu ook vijendertig percent „ont-
beringsgeld" aan de'pioniers van Le
lystad, 6,50 meter beneden N.A.P.
DE MODERNE KOUDETECHNIEK heeft ons leven
op velerlei gebied verrijkt en veraangenaamd (Erbij
van 5 augustus jl.). Diepvriesconserven zijn vrijwel
onbeperkt houdbaar. Menselijk weefsel, bloedplasma
en donorbotten kunnen in bevroren toestand eveneens
lange tijd bewaard worden als een soort van ijzeren
voorraad. Chirurgen gebruiken onderkoeling van be
paalde lichaamsdelen of organen voor plaatselijke ver
doving, om de zenuwen „gevoelloos" te maken en de
bloedcirculatie af te remmen. Eén stap verder en wij
kunnen complete mensen invriezen, om hen in een
verre toekomst weer tot leven te wekkenZo althans
wordt het ons beschreven in de sciencefiction
verhalen. Diepgevroren astronauten vliegen, in auto
matisch bestuurde ruimteschepen, naar planeten buiten
ons zonnestelsel, op vele lichtjaren afstand van de aar
de. Als zij daar eindelijk aankomen komt de, eveneens
automatische ontdooi-inrichting in werking die hen
uit hun kunstmatige winterslaap doet ontwaken, even
jong en vitaal als toen zij tientallen eeuwen geleden
hun verre ruimtereis aanvaardden.
