Jurriaan Andriessen schreef toneelmuziek
Nieuw instrument voor Yerma"
Een moeder
geeft
Davitamon 10.
anders dan andere
Plankeniers - nog altijd
op beroepsniveau
VANAVOND
NEGEN MUZEN
Negen maanden cel
voor Rolling Stone
„Hoepla" nu onder
interne censuur
constante kwaliteit
DINSDAG 31 OKTOBER 1967
7
v'
Team
Tweemaal
Zingen
4 -iff! ;-<>!. f4' f
- V -
-: ;.h -' - yS»4%
^s9ts*
Speels
Jan van Dam
De radio geeft woensdag
T el evisie programmas
wnwte!
(Van een medewerker)
Nieuwe muziekinstrumenten verschij
nen slechts zelden op het toneel. Met de
première van Garcia Lorca's „Yerma"
brengt de Haagse Comedie er op 11 no
vember twee tegelijk letterlijk op het to
neel. In de muziek, die Jurriaan Andries
sen schreef voor dit Spaanse stuk, wordt
het „clavinet" ,het best te omschrijven
als een elektronisch clavichord, voor het
eerst in de Nederlandse serieuze muziek
toegepast. Twee van deze instrumenten
brengen zijn partituur op het toneel tot
klinken.
Componist Jurriaan Andriessen is geen
onbekende op het gebied van de toneel
muziek. In 1948, toen hij 23 was, schreef
hij zijn eerste muziek voor een toneel
stuk. „Nu zijn het er meer dan honderd",
zegt hij, maar voegt er bescheiden aan
toe, „niet allemaal van die grote par
tituren natuurlijk".
Wat brengt een componist er toe toneel
muziek te gaan schrijven?
„Ik geloof niet dat je toneelmuziek
gaat schrijven als besluit. Je kunt dat ook
moeilijk doen, want hoe krijg je het ooit
gespeeld. Je kunt er niet mee naar een
toneeldirectie stappen. Je zult eerst een
aantal opdrachten moeten krijgen. Als dan
blijkt dat je gepredestineerd bent en soe
pel genoeg om tot een opvatting te ko
men .die past bij die van de regisseur, be-
ADVERTENTIE
te zetten zoals in 1952. Het was wel dui
delijk dat het stuk ergens in Zuid-Europa
moest spelen. De muziek moest ook op
het toneel, dat is min of meer voorgeschre
ven. Hoe het moest was toen nog niet
duidelijk. De opvatting wisselde per dag
en per uur.
„Ik meende dat het wel tokkel-instru-
menten moesten worden. Gitaren waren
al afgevallen. Een clavecimbel is te veel
door de klank aan een bepaalde tijd ge
bonden. Een cavichord zou naar de klank
bruikbaar zijn, maar het volume van het
geluid is veel te klein voor een schouw
burg. Ik heb toen gedacht aan contact
microfoons en versterkers om de klank
te versterken. Voor ik zo ver was hoorde
ik toevallig, dat Hohner bezig was met
elektrische clavichords. De keus van de
instrumenten het moesten er 2 zijn
heeft dus niets te maken met een streven
om eens modern te doen". Ik maak daar
bij wel gebruik van een extra verster
ker, die de mogelijkheden biedt van het
vibrato van een Hammond orgel, het is
een kwestie van wisselende sterkte van
de toon. Ik gebruik die effecten vooral
in de mysterieuze scènes e en soort dag
dromen van Yerma om een duidelijk
verschil te maken. Het clavichord blijft
daarbij een tokkelinstrument waarbij al
le moderne mogelijkheden gebruikt wor
den".
Het idioom van de muziek is ook ge
wijzigd. Het is opzettelijk niet Spaans
of folkloristisch. Het is een gewone he
dendaagse partituur, een voorhoede van
hoe moderne toneelmuziek voor mij moet
zijn".
In Yerma komen vrij veel gezongen
delen voor. Is het voor een componist geen
bezwaar, dat de toneelspelers en toneel
speelsters geen geschoolde zangers zijn?
Theodorakis. De Griekse componist Mikis
Theodorakis heeft een prijs voor littera
tuur en kunst toegewezen gekregen van
de Russische jeugdbond Komsomol. Vol
gens het Russische persbureau Tass is de
prijs verleend voor Theodorakis' „liede
ren van moed en vrijheid, die de jeugd
oproepen te strijden tegen onderdrukking
en fascisme en voor vrede en een betere
toekomst".
Euro-communicatie. Plannen voor Euro
pese communicatiesatellieten, die niet
alleen Europa, maar ook heel Afrika
zullen bestrijken, vormden een van de
voornaamste onderwerpen van gesprek
tijdens de vorige week in Parijs ge>
houden bijeenkomst van hoofdredac
teuren van televisienieuwsdiensten, die
deelnemen aan de Eurovisie-nieuwsuit-
wisseling. In verband hiermee zullen
in vele Europese landen, waaronder
Nederland, grondstations gebouwd wor
den en denkt men ook aan een trans
portabel grondstation dat per vliegtuig
kan worden vervoerd.
Jurriaan Andriessen
hoeft een carrière niet uitgesloten te zijn".
Voor Jurriaan Andriessen, nu als mu
zikaal adviseur verantwoordelijk voor de
muziek, die klinkt bij de voorstellingen
van de Haagse Comedie, is het op die
manier gegaan. Als componist voelt hij
er zich niet door geremd in zijn creativi
teit, dat hij als lid van een team, waarin
ook regisseur en decorontwerper zijn op
genomen, zijn muziek schrijft.
„Als compnist kan ik positieve inspira
tie vinden in gesprekken met de regisseur,
waarbij wij samen tot een beeld van het
stuk komen. Voor mij geldt wel een beet
je: hoe beperkter of duidelijker omschre
ven de opdracht is, hoe groter de inspi
ratie".
Hij ziet er beslist geen nadeel in dat
zijn muziek nauw met een toneelstuk ver
bonden is, en dat zij, wanneer het stuk
van het repertoire verdwijnt voorgoed in
de kast verdwijnt.
„Als toneelmuziek een beetje goed is
wordt zij honderd keer gespeeld. Met een
symfonie mag je blij zijn, als zij tien
keer gespeeld wordt. Bovendien is de kans
groot dat de muziek ook door andere ge
zeischappen gespeeld wordt en voor de
televisie gebruikt wordt. Natuurlijk is het
wel zo, dat hoe functioneler toneelmuziek
is, hoe minder kans er is dat zij als con
certmuziek bruikbaar is. Maar er zijn uit
zonderingen. In mijn muziek voor „Yerma'
komen liederen voor, die beslist los kun
nen staan. De teksten zijn in feite door
Garcia Lorca als poëtische inlassen ge
schreven. Al eerder heeft een deel van
mijn toneelmuziek het concertpodium ge
haald. Een symfonische suite uit de mu
ziek voor „Rouw past Elektra" van O'Neill
wordt regelmatigvoor de radio gespeeld
Maar het zijn echt uitzonderingen".
De samenwerking met de regisseur is
belangrijk. Dat is ook de reden, dat Jur
riaan Andriessen voor de tweede maal
muziek schreef Garci Lorca's „Yerma".
„De eerste muziek schreef ik in 1952,
toen'het stuk ging onder regie van Cees
Laseur. Hij zou het misschien anders ge
formuleerd hebben, maar het was een
naturalistische opvatting, geheel op Span
je als achtergrond gericht. Wij volgden
strikt de aanwijzingen van de schrijver,
ook voor de instrumenten. Daarom was
het muziek voor twee gitaren. In stijl
was het niet imitatie-Spaans, maar wel met
een Spaanse sfeer en de Spaanse speel
techniek. Toen het stuk weer op het re
pertoire zou komen, werd mij gevraagd
„Kunnen we jouw muziek weer gebruiken?
Mijn wedervraag was: „Hoe ga je het
doen". Toen kwam de opvatting van Jo
ris Diels, die nu de regie voert met Carl
van der Plas: de bedoeling is het niet
naturalistisch te doen en zonder Spaans
decor. Het moet onttrokken worden aan
de Spaanse folklore, minder lokaal en
meer algemeen geldend. Daardoor werd het
ook onmogelijk twee gitaristen op toneel
(Van onze correspondent)
LONDEN. De 25-jarige Brian Jones
een van de Rolling Stones, is maandag in
Londen tot negen maanden gevangenis
straf veroordeeld wegens het bezit van
marihuana en omdat hij in zijn flat ge
legenheid had gegeven tot het roken
daarvan. Hij kwam bij het gerechtsge
bouw aan in zijn zilvergrijze, door een
chauffeur bestuurde, Rolls Royce. Hij
vertrok in een gevangeniswagen. Vrijla
ting op borgtocht tot het hoger beroep
werd geweigerd.
„Beslist niet. In Yerma komt een scè
ne voor waarin een aantal wasvrouwen
zingt. De actrices hoeven niet mooi te
kunnen zingen. Dat kunnen gewone was
vrouwen ook niet. Ik zou het zelfs
hinderlijk vinden ais je onder het spre
ken plotseling een effect van mooi zingen
zou krijgen. Yerma zelf heeft een aan
tal liederen te zingen. Daar ligt het iets
anders, maar T. Snijders, die de hoofd
rol speelt, is een behoorlijke zangeres. Je
moet natuurlijk wel rekening houden met
de stemomvang en met de melodievor
ming. Maar wasvrouwen zullen ook geen
toontrefoefeningen kunnen zingen, dat ligt
in de aard van het stuk. Maar aan de mu
zikale vorming van akteurs en aktrices
zou wel een en ander verbeterd kunnen
worden. Gelukkig studeren zij het met een
voorbeeldige ijver".
ADVERTENTIE
-V svs V--'
Toneelspeler en 'TV-acteur Jeroen Krabbé
35 STUK&f 1.50-EEN LAURENS FftOOUKT
(Van onze medewerker
voor amateurtoneel)
IJMUIDEN. Het bekende amateur
toneelgezelschap „De Plankeniers" uit
Bussum bevindt zich onder de zusterver
enigingen nog altijd in de allereerste ge
lederen en het ziet ernaar uit dat het
deze positie nog geruime tijd zal behou
den. Een dergelijk top kon slechts wor
den bereikt dank zij een uiterst bekwa
me artistieke leiding en een even talent
volle als enthousiaste spelersbent, het
geen uiteindelijk onder meer resulteerde
in een eigen theater in Bussum, compleet
met ateliers, waar de decors door de leden
zelf worden ontworpen en vervaardigd.
Daarnaast heeft men de moed, af en toe
stukken uit het buitenland te importeren
en te vertalen, met als gevolg dat een
Nederlandse première bij „De Planke
niers" allerminst tot de uitzonderingen
behoort.
Aan dit alles werden wij zaterdag- en
maandagavond weer eens herinnerd, toen
dit ensemble respectievelijk in het Ken-
nemer Theater in Beverwijk en het Her
vormd Jeugdgebouw in IJmuiden twee
gastvoorstellingen verzorgde voor „De
Gieteling", de ontspanningsvereniging
voor beambten van Hoogovens. Gespeeld
werd „Het teken van Kikota" van Roger
Ferdinand, een Frans blijspel dat door
„De Plankeniers" werd ontdekt en door
het lid H-arko Sonius vertaald. Deze be
schikte vervolgens nog over voldoende
energie om niet alleen een hoofdrol maar
ook de regie voor zijn rekening te nemen.
Het waren voor amateurs uitzonderlijk
knappe voorstellingen van een blijspel,
dat het stellig waard is ook door het be
roepstoneel op het repertoire te worden
genomen. Wij hebben bij onze eerste Ne
derlandse gezelschappen wel eens minder
amusante komedies gespeeld gezien. De
originele intrige berust op de -vrolijke
perikelen rond Flora Perrin, die in ha-ar
overigens gelukkig huwelijk met Michel
alleen te kampen heeft met de desillusie
van het haar tot dusver onthouden moe
derschap. De mentale verschijnselen hier
van worden ,,Het teken van Kikota" ge
noemd naar de Japanse professor, die
deze het eerst wetenschappelijk heeft
v-astgesteld. De symptomen hiervan bren
gen Flora op het idee twee jongeman
nen, niet eens zoveel ouder dan zijzelf,
bij haar thuis te inviteren, met de be
doeling hen als een liefhebbende moeder
te vertroetelen. Michel is met de adoptie
van deze knapen weinig ingenomen, niet
alleen door hun karakter en vrijpostige
houding, maar vooral omdat zij voor de
charmante Flora al spoedig een meer dan
platonische verering gaan koesteren, wel
ke gevoelens bij een verhouding als tus
sen moeder en zoon niet helemaal op hun
plaats zijn. Als tegenzet gaat Michel over
tot het „adopteren" van twee dochters,
waarvoor hij een bloemenmeisje en een
strip-teasedanseres bestemt. Deze gezins
uitbreiding heeft een reeks 'allervermake-
lijkste complicaties ten gevolge, met als
slotakkoord een natuurlijke therapie voor
„Kikota's teken".
Onder de speelse regie van Harko So
nius is het een voorteffelijke blijspeiver-
toning geworden, een aaneenschakeling
van meestal verbluffend Vlot en met
Franse esprit gespeelde tafereeltjes. Bo
vendien wisten de spelers de juiste kome
die-toon te handhaven zonder het in de
charge of de klucht te zoeken. Zonder
uitzondering was het stuk perfect bezet,
met Enny Scholte en Harko Sonius als
het gedistingeerde echtpaar centraal ge
steld in situaties, die veel talent vergden
en hartververwarmend werden gespeeld.
En wat een kostelijke contrasten werden
door Jaap Hoogstraten en Dick Wouden
berg bijgedragen -als de temperamentvolle
he-man Gabriël en de zelfverzekerde dr.
Ménard. Janine Heinsius speelde een
charmant bloemenmeisje, doch zij moest
verre haar meerdere erkennen in de tur
bulente Pat van Hanneke Huysinga, die
voor dit striptease-danseresje het nodige
raffinement met een verleidelijke allure
wist te combineren. Voor-al haar show
aan het eind van het derde bedrijf werd
hierdoor een komische climax van bete
kenis. Dit alles resulteerde in een ont
wapenende en succesvolle voorstelling,
omlijst door een fleurig decor van Jaap
Hoogstraten, dat zelfs bij de Nederlandse
of de Haagse Comedie niet uit de toon zou
vallen.
Ongedekte girokaarten. In Den Helder is
een 43-jarige rijksambtenaar gearres
teerd, die anderhalf jaar lang goederen
ter waarde van 19.000,- had gekocht,
welke hij „betaalde" met ongedekte
girokaarten.
Nederland 1. Vanavond begint op het
eerste net de VPRO met „Beestje kijken
dieren in de Londense dierentuin. Daarna
Wereld op Wielen, waarin Fred v.d. Vlugt
vertelt over een autotype en voorts gaat
rondkijken op de autoshows van Turijn
en Londen. Na het journaal Ja, nee, geen
mening. Lucas van der Land vraagt de
aanwezigen naar hun mening over een
probleem, twee sprekers lichten hun
zienswijze toe, waarna het publiek nog
maals stemt. Vervolgens het cabaret van
Jaap van der Merwe, fragmenten uit zijn
nieuwe programma Aaiii-poes, dat hij
brengt samen met Carla Lipp, Jose Menke
Marius Monkau, Henk Eikerbout en Henk
Lagendaal. Van der Merwe wordt gevolgd
door de VPRO-bijdrage aan de oecume
nische serie „Bericht over Luther", over
de reformatie vroeger en nu, waarvan we
de eerste twee afleveringen al achter de
rug hebben. In het hippisch centrum in
Nederhorst den Berg speelt daarna een
combo met Cees Slinger, Jacques Schols,
Piet Noordijk, Toon van Vliet, Wim Kat
en Raymond Delnoye arrangementen van
Rogier van Otterloo, Rob Manda en Jac.
Schols. Jackie Allen zingt. In de eerste
tien minuten zendtijd van de NVSH een
terugblik op het congres van de NVSH
in de RAI in Amsterdam. Tot slot van
de avond de herhaling van de Bezetting.
Onderwerp is de april-meistaking van
1943.
Nederland 2. Weer Dag Dinsdag, waar
in Kees Brusse als gastheer optreedt. De
vaste onderdelen. Eerst „Van gewest tot
(Van onze rtv-medewerkster)
AMSTERDAM. „Hoepla", het VPRO-
jeugdprogramma dat op 10 november voor
de 3e keer zal worden uitgezonden, zult
u op de vastgestelde datum niet kunnen
bekijken. De VPRO-leiding wil nl. het
programma eerst uitgebreid zelf zien en
aangezien de opnamen pas op de tiende
november in de loop van de middag ge
maakt worden, komt men in tijdnood.
Wanneer „Hoepla" wel uitgezonden zal
worden wordt niet vermeld.
gewest" en „de 21ste eeuw", waarin dit
maal de aandacht wordt gevraagd voor
de geneeskunde. Na het journaal „Dubbel
spion". Kelly en Alexander krijgen op
dracht in Hongkong een vriend, die buiten
zijn boekje is gegaan en die daardoor een
gevaar voor de geheime dienst is ge
worden, te liquideren. Ze doen het niet
graag en als hun vriend dan uitstel vraagt
om zich te rehabiliteren, aarzelen ze. In
de rubriek „Eidofoor" staat vanavond de
werkloosheid in de textielindustrie in het
middelpunt. Werkgevers in Almelo, werk
nemers in Enschede en buitenstaanders
in Amsterdam bespreken de problematiek
van Twente. Aan het slot van de avond
„Tweeduster". Een fantastisch verhaal
over een mannetje, dat dolgraag veel zou
willen lezen, maar dat niet mag van zijn
baas en z'n vrouw. Dan komt er een
atoomoorlog, iedereen is dood en het
mannetje is de enige overlevende met
zijn boeken. Nu denkt hij eindelijk eens
te kunnen lezen.
HILVERSUM I.
7.00 Nws. 7.20 Socialistisch strijdlied. 7.23
Lichte gramm.muz. 7.55 Deze dag. 8.00 Nws.
8.10 Actualiteiten. 8.20 Lichte gramm.muz.
9.00 Klassieke gramm.muz. 9.35 Waterstan
den. 9.40 Schoolradio. 10.00 Lichte gramm.
muz. 10.50 Voor de kleuters. 11.00 Nws. 11.02
Voor de vrouw. 11.40 Klassieke muz. 12.00
Lichte gramm.muz. 12.22 Voor het platte
land. 12.27 Meded. voor land- en tuinbouw.
12.30 Walsorkest. 13.00 Nws 13.10 Actualitei
ten en kalender. 13.25 Amusementsmuz.
13.45 Gesproken portret. 14.00 Spelen met
beton 1. 15.00 Moderne muz. 15.50 Klassieke
gramm.muz. 16.00 Nws. 16.02 Zestig minuten
voor boven de zestig. 17.02 Oude liedjes.
17.20 Spelen met beton 2. 18.00 Nws. 18.15
Actualiteiten. 18.20 Uitzending van de V.V.D.
18.30 Vocaal en instrumentaal ensemble.
18.55 Tango-rumba orkest. 19.30 Nws. 19.35
Moderne muz. 20.00 Liedjes. 20.30 Hearing
over de werkloosheid. 21.10 Akoord. 21.50
Trammelant in Loeren aan de Hor. 22.15
Country and Western. 22.30 Nws. 22.40 Ac
tualiteiten. 22.55 De grote verzoeking van
Sint Antonius, opera
HILVERSUM II
7.00 Nws. 7.10 Het levende woord 7.15
Klassieke muz. 7.30 Nws. 7.32 Actualiteiten.
7.45 Klassieke dansen. 8.00 Nws. 8.10 Lichte
gramm.muz. 8.30 Nws. 8.32 Actualiteiten.
8.35 Lichte gramm.muz. 9.15 Volksmuz. uit
Griekenland. 9.45 Voor de kleuters. 10.00
Semi-klassieke orkestwerken. 10.30 Sphinx.
11.00 Nws. 11.02 Amusementsprogramma.
11.50 Actualiteiten. 12.00 Van twaalf tot
twee. 14.00 Klassieke muz. 15.00 In 't zilver.
16.00 Nws 16.02 Voor de jeugd. 17.00 Kinder
liedjes. 17.15 Recht op en neer (cabaret).
17.30 Lichte orkestmuz. 17.50 Overheidsvoor
lichting. 18.00 Gewijde muz. 18.30 Nws. 18.45
Actualiteiten. 19.00 Gereformeerde kerk
dienst. 19.45 Skopje. 20.20 Voetbalwedstrijd
NederlandJoegoslavië. 22.20 Sextant, het
wekelijks radioprogramma van de NVSH.
22.30 Nws. 22.40 Iks. 23.55 Nws.
HILVERSUM III
9.00 Nws. 9.02 Lichte vocale muziekjes.
10.00 Nws. 10.02 Mengelmuze. 11.00 Nws. 11.02
Operette. 11.30 Grenzenloos. 12.30 Fragmen
ten uit de musical Kismet. 13.00 Nws. 13.02
Actualiteiten. 13.05 Vrolijk platenprogram-
ma. 14.00 Nws. 14.02 Nederlandse artiesten.
15.00 Nws. 15.02 Arbeidsvitaminen. 16.00 Nws.
16.02 Voor de jeugd. 17.00 Nws. 17.02 Actuali
teiten. 17.05 Zingende bougie.
BRUSSEL 324 M
12.00 Nws. 12.03 Lichte muziek. 12.40 Weer
bericht. 12.48 Lichte muz. 12.55 Buitenlands
persoverzicht. 13.00 Nws. 13.15 Voor de sol
daten. 14.00 Nws. 14.03 Opera. 16.00 Jazz.
17.00 Nws. 17.15 Tophits. 18.00 Nws. 1803
Lekenmoraal. 18.25 Gramm.muz. 18.30 Ka
tholiek-godsdienstige uitzending. 19.00 Nws.
19.40 Amusementsmuz. 19.45 Klankbeeld.
20.00 Amusementsmuz. 21.15 Gramm.muz.
21.50 Adviezen. 22.00 Nws. 22.15 Serenade.
23.40 Nws. 23.45 Voor de zeelieden.
ADVERTENTIE
VOOR DINSDAG
NEDERLAND I
18.55 Pipo de Clown. 19.00 Journaal. 19.03
Reclame. 19.07 Beestje kijken. 19.26 Wereld
op wielen. 19.56 Reclame. 20.00 Journaal. 20.16
Reclame. 20.20 Opiniepeiling. 21.05 Aai-Poe»
(Cabaret). 21.30 Bericht over Luther, docu
mentair programma. 22.05 Jazz in de mane
ge. 22.20 Sextant maandelijks programma
van de NVSH. 22.30 Journaal. 22.35 De Be
zetting.
NEDERLAND II
18.55 Pipo de Clown. 19.00 Journaal. 19.03
Kees Brusse presenteert. 19.10 Van gewest
tot gewest. 19.30 Een nieuwe mens. 20.00
Journaal. 20.16 Reclame. 20.20 Toast op oude
vriendschap (TV-film). 21.10 Eidofoor. Twen
te en de textiel. 22.00 Eindelijk tijd genoeg
(TV-film). 22.25 Reclame. 22.30 Journaal.
VOOR WOENSDAG
NEDERLAND I
9.55 Een uur Sovjet-Unie nu; filmreporta
ge uit Rusland t.g.v. de grote Russische Re
volutie, 50 jaar geleden. 17.00 Voor de kin
deren. 18.55 Pipo de Clown. 19.00 Journaal.
19.03 Reclame. 19.07 Schateiland. 19.32 Pa-
nora-miek. 19.56 Reclame. 20.00 Journaal.
20.16 Reclame. 20.20 Uitzending van de
C.H.U. 20.30 Stichting Socutera. 20.35 Afri
can Queen (speelfilm). 22.35 Journaal.
NEDERLAND II
18.55 Pipo de Clown. 19.00 Journaal. 19.03
Onder dak bij Jacquelin. 19.28 Jazz. 20.00
Journaal. 20.16 Reclame. 20.20 Gevraagd.
21.05 Oldenberg (eenakter). 21.50 Gesprek
over 450 jaar reformatie. 22.11 Reclame.
