Het pas nieuwe Schiphol zal
over 20 jaar niet verdwijnen
Nationale luchthaven is
de tijd ver vooruit
Televisiedocumentaire belast
Amerikaans-Duitse relaties
DOLMOES IS TURKS CULTUURBEZIT
Uit wachtend voertuig stappen is
tegen de ongeschreven regels
IJ-tunnelweg
Misverstand over uitlating van minister
Overgang
Met Beer
Logica
ZATERDAG 18 NOVEMBER 1967
T ijd ver vooruit
Computers
Niet meer uitwuiven
Schiphol
Rustkamers
Washington is bang voor
boemerang-effect
Scherts-analyse
(Van een onzer verslaggevers)
AMSTERDAM. Een misschien wat ongenuanceerde opmerking van
minister Bakker, dat er over een jaar of twintig een nieuwe luchthaven
ral moeten komen, heeft bij velen verwondering gewekt. Nederland heeft
pas een nieuwe moderne luchthaven. Zou die omstreeks 1085 alweer af
gedankt moeten worden? Dat heeft de minister echter geenszins bedoeld.
Er zal over twintig jaar gezien de snelle ontwikkeling van het verkeer
in de lucht waarschijnlijk een tweede grote luchthaven nodig zijn. maar
ook dan zal het nu nog nieuwe Schiphol zeker nog niet verdwijnen.
Dat nieuwe Schiphol is sinds de opening
op 8 mei van dit jaar vele malen in het
nieuws geweest. Niet iedereen was er te
vreden over. Mensen verdwaalden in het
grote stationsgebouw', een door het war
me weer gestoorde computer bracht een
chaos teweeg in het vrachtcentrum en in
het restaurant wachtten de bezoekers
vergeefs op hun consumpties. En er is
veel ongerustheid ontstaan over de ge
luidshinder die Schiphol de wijde omge
ving in de naaste toekomst zal aandoen.
zijn zij een niet te verwaarlozen bron .van
inkomsten: Afhalers, wegbrengers en zo
maar-kijkers vormden van 8 mei tot eind
september een leger van 1,4 miljoen men
sen. Dagen met 15.000 bezoekers zijn geen
uitzondering geweest in de afgelopen zo
mer.
Die bezoekers hebben wel eens reden
tot klagen gehad. Het restauratiebedrijf
bleek geen behoorlijke service te kunnen
verlenen. Er was te weinig personeel en
de restaurants waren niet berekend op
het verwerken van massaal publiek.
Daarin wordt nu verbetering gebracht.
Het middelste van de drie restaurants op
de bovenverdieping van het stationsge
bouw zal vóór de volgende zomer voor
zelfbediening zijn ingericht.
Het is ondoenlijk gebleken degenen die
restaurant of uitwuif terrassen willen be
zoeken via door het inwerpen van geld
stukken functionerende tourniquets te
verwerken Het verkopen van kaartjes
met de hand bleek sneller en efficiënter.
De tourniquets zijn dan ook verdwenen.
Er zijn klachten geweest van mensen
die de toiletten niet kunnen vinden. Niet
iedereen is gelukkig met de verwijsbor
den, waarop de teksten in witte letters op
een achtergrond van geel zijn aange
bracht. Het is een combinatie die aller
minst duidelijk is. De afhalers klagen wel
eens dat zij de reizigers in de bagagehal
niet kunnen vinden. Maar er komen dui
delijker verwijsborden. Er zijn nog wel
meer schoonheidsfoutjes, maar zij zijn be
trekkelijk eenvoudig te verhelpen. De uit
breiding van de luchthaven is inmiddels in
volle gang. Er is een gebouw voor auto
verkoop verrezen, Martin Air Charter
bouwt een nieuw kantoor. En over enkele
maanden hoopt men de eerste paal te
slaan voor een hotel.
Maar wie na een half jaar de balans
opmaakt komt tot de conclusie dat er,
enige schoonheidsfoutjes daargelaten,
geen reden tot klagen is. De luchthaven
directie is zelf enthousiast over de start
van het nieuwe centrum. De afgelopen
maanden is duidelijk gebleken dat het
systeem van .passagiersverwerking in het
nieuwe stationsgebouw een groot succes
is. Schiphol koos voor de nieuwe luchtha
ven de afhandeling van vertrekkende en
aankomende reizigers op verschillende ni
veaus, dus volkomen gescheiden. Een an
der principe van de nieuwe luchthaven is
dat de vliegtuigen worden afgemeerd
langs pieren en dat de passagiers „bin
nenshuis" de vliegtuigen kunnen bereiken
of vandaar naar de aankomsthal kunnen
gaan.
Tientallen vertegenwoordigers van bui
tenlandse luchthavens en vele andere des
kundigen zijn reeds naar de Amsterdamse
luchthaven komen kijken. Zonder uitzon
dering uitten zij hun enthousiasme over
het nieuwe Schiphol, dat zijn tijd vele
Jaren vooruit is.
Eén van de vele technische snufjes,
waarmee Schiphol is uitgerust, is het door
de K.L.M. gebruikte „Airlord"-eomputer-
systeem voor de afhandeling van vertrek
kende reizigers. Ook hierop raken deskun
digen niet uitgekeken. Het publiek ech
ter ziet niet meer dan wat druktoetsten
aan de „check in"-balie. Achter de scher
men regelt de computer pijlsnel en nauw
keurig de bezetting van een vliegtuig met
passagiers, de belading met vracht en ba
gage en de noodzakelijke proviandering.
Het „Airlord"-systeem, dat een investe
ring heeft gevraagd van anderhalf mil
joen gulden, blijkt een zeer goede keus te
rijn geweest.
Minder tevreden was de K.L.M. over de
computer die de opslag van goederen in
het vrachtcentrum moest besturen. De
warme dagen die op de opening van de
luchthaven volgden, maakten dit elektro
nische brein in de war. De gevolgen daar
van zijn maandenlang voelbaar geweest.
Inmiddels heeft de computer een air
conditioned onderdak gekregen, waardoor
de kans op storingen tot een minimum
is beperkt.
Het systeem dat doorgaande reizigers
niet, zoals bij andere luchthavens, een
lange wandeling naar het hoofdgebouw
moeten maken, maar kunnen worden af
gehandeld in de middenpier, werkt zeer
gunstig. Aan de kop van de middenpier
bevindt zich een snelbuffet, waar de op
aansluiting wachtende transito-reizigers
honger en dorst kunnen stillen.
Het gebruik van „aviobridges", de uit-
gchuifbare kokers die de verbinding tus
sen de pieren en de vliegtuigen tot stand
brengen, wordt door de passagiers zeer
op prijs gesteld. De bezoekers zijn er
minder over tevreden want het traditio
nele uitwuiven behoort nu tot de onmoge
lijkheden. Nadat in het begin wat kinder
ziekten moesten worden overwonnen kun
nen thans alle vliegtuigtypen op deze
bruggen worden aangesloten. Alleen de
Vanguard van de BEA maakt hierop een
uitzondering.
Het gebruik van de Aviobridge en de
ruime doorgangen naar de aankomsthal
maken het mogelijk dat de passagier vijf
minuten na aankomst van het vliegtuig
al in de aankomsthal naar zijn bagage
gtaat uit te kijken. Het uitladen en sorte
ren van bagage vraagt echter meer tijd.
Vroeger, toen de reizigers met opstapbus-
gen naar het stationsgebouw werden ge
bracht, viel het niet op dat de bagage
ook een kwartier of twintig minuten on
derweg was. Thans is dat wel het geval
en wordt dan ook wel eens gemopperd.
Op het ogenblik wordt onderzocht op wel
ke wijze de afhandeling van de bagage
kan worden bespoedigd.
Het „Shopping-centre" waar reizigers
belastingvrije artikelen kunnen kopen,
heeft hogere omzetten in drank en sigaret
ten dan op het oude Schiphol. De rust
kamers onder de wachtkamer blijken een
groot succes. Er zijn zeven tweepersoons
kamers met bad en zes eenpersoons-ka
mers met douches. Zij worden voor f 10,-
tot f 22,50 per nacht of voor f 5,- tot f 15,-
per dag verhuurd aan transito-passagiers.
Alle twintig bedden zijn vrijwel doorlo
pend besproken.
De luchthaven is in de eerste plaats ge
bouwd om passagiers van dienst te zijn
en technische faciliteiten aan luchtvaart
maatschappijen te verstrekken. De dag
bezoekers komen op de laatste plaats, al
Het Nationaal Foto-Persbureau in
Amsterdam maakte deze luchtfoto
van het werk aan de IJ tunnel
traverse. Links de Mozcs en Aaron-
kerk, rechts de Portugese Synagoge
en op de voorgrond het Waterloo-
plein.
mee, omdat zij nooit op het idee komen
een normale prijs te vragen. De taxi
meter hangt wel buiten maar functioneert
nooit.
Het geheimzinnige hierbij is, dat veel
dolmoezeniers 's avonds taxichauffeur
worden een overgang van Hyde in
Jekyll. 's Avonds laat als de theaters uit
gaan of bij de aankomst van een schip
van buiten de stad staan ze allemaal een
zaam en grimmig te wachten, in hun om
vangrijke wagens. Als je dan durft te
vragen: „Dolmoes?", dan krijg je een
minachtende ruk van het gezicht omhoog:
wat denk je wel?
Er staan er zoveel dat je je afvraagt
waarom er niet een paar weer even doel-
moes worden. Maar het uren wachten op
één of twee vrachtjes schijnt toch voor
deliger uit te komen. Deze avondproble-
matiek is zowat de enige onvolmaaktheid
die het systeem aankleeft.
Of we zouden moeten gaan praten over
de manier waarop de dolmoezeniers rij
den. Ach, ze rijden eigenlijk vanuit de
veronderstelling dat alle wagens in de
stad dolmoezen zijn. En de dolmoeze
niers voelen elkaar uitstekend aan, mede
dank zij uitbundig gebruik van een
claxon-taal, hetgeen overigens verboden
schijnt te zijn.
DE POLITIE kan intussen heel streng
zijn. Laatst zag ik nog een aangehou
den dolmoes op het trottoir staan in de
drukste straat van Istanboel. Er zaten nog
een paar klanten in die geen woord zei
den en berustend afwachtten. De chauf
feur wrong zich in alle bochten voor een
strenge agent, die in zijn boekje aan het
schrijven was. Maar het was veel erger
dan een gewone bekeuring.
Gevolgd door een nog steeds smekende
chauffeur ging de agent een winkel bin
nen, kwam er weer uit met een grote ha
mer en haalde het nummerbord van de
voorkant af. De chauffeur stond erbij als
een geslagen hond. Het was een ellendig
tafereel, daar in de regen. Het had iets
van een openbare executie, een ontman
ning haast. De mensen stonden er even
bij stil, zwegen, liepen weer door onder
hun paraplu's. De laatste passagiers dro
pen ook af, uit hun humeur maar nog
steeds zwijgend. De agent liep met het
nummerbord weg, de chauffeur sloot zijn
wagen af en ging ook zijns weegs, voor
minstens twee maanden zijn broodwin
ning kwijt. De auto bleef alleen achter.
Maar de meeste dolmoesauto's rijden,
door alles heen, door stad en land, stok
oude naast gloednieuwe. Ze dragen stellig
bij tot een (letterlijk) nauwere aaneen-
smeding van het Turkse volk, want in de
dolmoes nemen lieden van alle standen
plaats, vlak naast elkaar.
Dezer dagen werd deze functie van het
systeem nog even op de proef gesteld Een
bereleider (zigeuner) met zijn beer wilde
een doelmoes in. Er was plaats. Er kwa
men een paar bezwaren los, er werd wat
gedelibereerd maar de beer kwam
erin
(Van onze correspondent)
WASHINGTON Zijn de Duitsers een
slaafs volk, dat ponden aardappels ver
slindend, onwetend en slecht onderwezen
in de pas marcheert achter wie maar
met autoriteit bekleed is? Wie op deze
vraag met een overtuigd „ja" antwoordt
zou plezier beleefd hebben aan een docu
mentaire die het Amerikaanse televisie
net Columbia Broadcasting System kort
geleden onder de titel „The Germans"
het Amerikaanse publiek voorschotelde.
De één uur durende documentaire kon
niet anders dan openlijk anti-Duits ge
noemd worden. De gesproken tekst, de
beelden, de gebruikmaking van statistie
ken uit het voormalige nazibolwerk Neu
renberg en de toepassing daarvan op heel
West-Duitsland wezen allemaal in één
richting: CBS wilde olie gooien op het
vuur van vooroordelen over de Duitsers,
dat ook in Amerika nog altijd brandt.
Daarvoor werden nu en dan zelfs feite
lijke onjuistheden gelanceerd en werden
allerlei verschijnselen in Duitsland duide
lijk anti-Duits geïnterpreteerd. Door uit
voerig het onzinnig patserige huis van de
radio- en televisiekoning Grundig te to
nen, werd verder nog de indruk gewekt
dat alle nieuwe rijken in West-Duitsland
een soortgelijk summum aan dikdoeneri
ge smakeloosheid ten toon spreiden. Een
smakeloosheid overigens die niet in Duits
land maar in zekere rijke Amerikaanse
kringen haar hoogtepunt lijkt te hebben.
Tenslotte gebruikten de mannen van
CBS het feit dat een hoog percentage van
de Duitse jongemannen na de lagere
school een vakopleiding volgt en niet
naar een middelbare school gaat als de
basis voor de sombere voorspelling dat
het nieuwe Duitsland weer een slecht ge-
informeerde. tegenover de autoriteiten
hakken klakkende generatie grootbracht.
De eenzijdige anti-Duitse documentaire
ontketende in Washington een storm van
verontwaardiging. Niet alleen in de Duit
se gemeenschap was men boos, maar ook
in Amerikaanse kringen, die zich met re
laties tot Europa bezighouden, was men
algemeen onthutst. „Men hoeft geen be
wonderaar van de Duitsers te zijn noch
een aanbidder van hun politieke genie om
deze unfaire schertsanalyse te verwerpen",
zo kon men horen zeggen.
Dit alles zou evenwel niet meer dan
een ongelukkig incident zijn als niet het
tweede Westduitse televisiestation op het
idee was gekomen de Bondsrepublikei-
nen te laten zien hoe in de Verenigde Sta
ten over hen gesproken wordt. Vele amb
tenaren in Washington houden hun hart
vast dat dit tot een golf anti-Amerikaanse
gevoels zal leiden.
De Amerikanen zien met angst en be
ven dat de stemming tegen het beleid in
Vietnam ook in West-Duitsland aanzwelt
en president Johnson zou bepaald niet
enthousiast zijn als Bonn zich uiteindelijk
ook zou scharen onder de gelederen van
al die staten die stopzetting van de Ame
rikaanse bombardementen op Noord-Viet-
nam eisen.
Tijdens de deze week in Parijs ge
opende SICOB-tentoonstelling is
willen wordt bij voorkeur met een ge
baar aangegeven: naar links of naar
rechts in verschillende hoeken, of recht
uit. O heerlijkheid, wanneer men het ge
voel krijgt langzamerhand met dit sys
teem mee te kunnen doen, er een rader
tje in te worden, niet meer vernederd te
moeten uitstappen uit een verkeerde dol
moes, niet meer angstig te hoeven vragen:
U gaat toch wel naar Taksim?
HET SYSTEEM werkt met een onver
biddelijke logica. Als ik van mijn wo
ning naar de aanlegsteiger van de pont
naar Europa rijdt, betaal ik 20 cent, maar
als ik van hetzelfde traject in omgekeer
de richting rijdt, betaal ik dertig cent,
want üsküdar is het beginpunt, en mijn
woning niet het eindpunt.
In het eerste geval trof ik een langs
rijdende dolmoes, die een plaats vrij had
(en nooit hoef ik langer dan een minuut
te wachten), een plaats waar de chauf
feur dus al eerder 30 cent voor had ge
ïncasseerd. Mijn entree was extra. In het
tweede geval kan hij er niet zeker van
zijn dat de plaats nog een keer zal wor
den bezet. Hoewel de anderen nog mee
rijden voor een traject dat zowat vijf
maal langer is, moet ik ook de volle
prijs betalen.
Zolang de dolmoes nog niet is wegge
reden, heerst er onder degenen die er al
in hebben plaatsgenomen een sfeer van
verstorven, lijdzame afwachting. Er weer
uit te lopen omdat het bij nader inzien
te lang duurt, is tegen de ongeschreven
regels: het is een te grote terugslag voor
de anderen. Het duurt trouwens bijna
nooit te lang.
De roeper (meestal een andere, sociaal
lagere, man dan de chauffeur, die zit
achter zijn stuur te suffen) roept luid
keels de naam van het plein waar de
taxi heenrijdt en probeert daar iets wer-
vends in te leggen, en meestal is het
voertuig binnen enkele minuten gevuld.
Wel kun je, als je erge haast hebt, iets
doen waardoor je de dolmoes een eind in
de richting van de taxi promoveert: je
betaalt voor de plaatsen die nog open
zijn. Het is een buitenkansje voor de
anderen. In het begin dacht ik dat dat
óók iets was wat „je niet kan doen" om
dat het protsering zou staan. Maar ik zie
de kleine geste toch meer en meer vol
brengen, ook door mensen die ruim wil
len zitten. Dat zijn in het bijzonder al-
leenreizende meisjes en dames, die niet
geknepen willen worden. Zij gaan liefst
naast de chauffeur zitten en betalen voor
twee.
„Knijpt de chauffeur dan niet?" zal
men vragen. Maar dan heeft men het
begin niet goed gelezen. Hij heeft het te
druk met het inzamelen en het geld te
ruggeven. Want iedereen betaalt op een
moment dat hem goeddunkt, bij het weg
rijden, ergens tijdens de rit, of pas na
aankomst.
Daarin uit zich het individualisme van
de dolmoes-passagier. Bovendien: een dol-
moeschauffeur is integer en betrouwbaar.
Ik heb nog nooit enigerlei ruzie om
geld tijdens een dolmoesrit gehad of mee
gemaakt. Alles ligt geheid vast in het
systeem en een dolmoezenier komt een
voudig niet op het idee om te trachten
een passagier af te zetten, ook al is het
een toerist. Met taxichaffeurs is het an
ders. Daar krijgt men zowat altijd ruzie
(Van onze correspondent)
ISTANBOEL. Het is stil geworden in de Turkse Dolmoes, sinds de
chauffeur geen plaatjes meer mag draaien onderweg. Met één hand placht
hij het vrachtgeld te innen, met de andere de ingebouwde pick-up te be
dienen, en chauffeuren deed hij.met zijn ruggemerg. Totdat men dat
te onveilig ging vinden. De dolmoes (letterlijk: „gevuld") is Turks cultuur
bezit en had allang Turkijes meest gevierde bijdrage aan de rest van de
wereld moeten zijn. Het is de taxi die wegrijdt zodra hij vol is, om naar
een tevoren luidkeels afgeroepen punt te rijden voor een prijs die veel
dichter ligt bij die van de bus dan die van een gewone taxi.
De Turkse gastarbeiders zijn er he
laas nog niet in geslaagd dit systeem
in West-Europa in te voeren: Zij zul
len ons verkeer nodeloos gecompli
ceerd vinden. Ze dromen er wel bijna
allemaal van, nog eens een flinke wa
gen uit West-Europa mee te nemen en
daarmee in hun vaderland „dolmoes te
gaan rijden".
HÉT IS daarom zo stil geworden in de
dolmoes, omdat men toch al niet veel
praatte. Het systeem werkt zó feilloos
dat elke mondelinge toelichting overbo
dig is en over koetjes en kalfjes praten
Turken niet gauw zolang ze elkaar niet
kennen. Van tijd tot tijd wordt de stilte
onderbroken door iemand die zegt: „In-
mecek Var" („Het voornemen tot uit
stappen bestaat") en dan is er weer een
plaatsje vrij en loert de chauffeur naar
mensen die misschien weer mee willen.
En die zijn er overal. Heel Istanboel
staat in het teken van de dolmoes, het
is een stad van lifters. Want ook het mee-
een visuele telex te zien, waarmee
het getype op het scherm kan wor
den gezien, alsook de eventuele
antwoorden.
