Oeroude „volkskerstliederee" uit Frankrijk
,D
WAT DE BEELDBUIS BRENGT IN HET KERSTWEEKEINDE
,A la venue de Noël
chancun se doibt resjoir
(a. ire.-nzL-c de No - ël Ck<L -CU7L Sc. doihh hietv reó -Jo- ir*
Kerst-Erbij
DOOR
JOS DE KLERK
n
Ctz.2* Cesé it> ict-tcu-m£.rvt ri.ou.-vcl -yu.e tout le m-on.-d& cLoilt he-nxr.
kAT EENIEDER ZICH VERHEUGE bij het aan
breken van de Kerst"; ziedaar de kern van
bovenstaande oeroude „Noël", zoals trouwens
Van talloze kerstzangen der Franse traditie die onder
die naam een opmerkelijk genre vertegenwoordigen.
Al staat dan voorop dat de Noëls het meest blijde feest
van de kerkelijke jaarkring in een geest van naïeve
vroomheid bezingen, wat een stemming van verheuge
nis en opgewektheid niet hoeft uit te sluiten, men er
vaart in deze typische volksliederen meermalen, dat
de geestelijke inslag slechts een voorwendsel is om aan
het „se réjouir" het volle pond te geven. De Franse
kersttraditie kent zowel het „réveillon" als „la Messe
de minuit", die ook wel samen kunnen gaan met het
„se réjouir" als bindmiddel. De essentie schuilt in de
melodieën van de Noëls, die, wat dan ook hun oor
sprong moge zijn gregoriaans, straatlied, air de cour
of theaterwijsje zich vereenzelvigd hebben met de
teksten ten dienste van de kerstviering, al dan niet niet
vrome inzichten.
Plaatje uit een „Bible de Noël'\
DE NOËLS zullen straks la venue
de Noël" ook in onze streken weer
dapper wedijveren met geijkte kerst
zangen uit alle 's heren landen en
dan vooral hun eigenschappen der
„jouissance" meedelen, hetzij gezongen
of instrumentaal vertolkt. Denk in dit
verband aan de effectrijke variatie
werken, die tal van vermaarde orgel
meesters uit de zeventiende eeuw en
later er op componeerden en die in
het repertoire van onze huidige or
ganisten steeds dankbare objecten zijn
voor geraffineerde registratiekunst, ja
als zodanig dermate verleidelijk, dat
het kan voorkomen in volle zomer een
„A la venue de Noël" in bewerking
van een Balbatre of een Le Bègue te
beluisteren, naast andere zeer gezochte
Noëls van Dandrieu, Daquin enzovoort;
alles om de lieve lust van de muzi
kale klinkklank.
Wie over de historische, litteraire,
muzikale en folkloristische aspecten
van het Franse kerstlied veelzijdig
wenst ingelicht te worden, kan te
recht bij de bekende oud-leraar Frans
en animator van het Haarlems mu
ziekleven dr. J. R. H. de Smidt, na
melijk in zijn uitvoerige studie „Les
Noëls et la tradition populaire" (uitg.
H. J. Paris, Amsterdam) Dit boek is
het proefschrift, waarmee de auteur
in 1932 aan de universiteit van Gro
ningen tot „Docteur ès lettres" promo
veerde. Uiteraard hebben wij deze
dissertatie, die er een is van blijvende
waarde, ter oriëntatie voor dit opstel
weer eens ter hand genomen, zij het
dan slechts om op een paar gegevens
voort te borduren.
Geboren uit het liturgisch reper
toire moet de Noël reeds in de mys
teriespelen bepaalde populaire vor
men aangenomen hebben. Op het eind
der vijftiende eeuw koinen gedrukte
teksten in omloop, waarvan sommige
de tijd trotseerden. De vaak gemaakte
opmerking, dat de religieuze intentie
bij de Noëls soms nogal vaag is. geldt
doorgaans niet voor deze oudjes, al
werden ze dan gezongen op een pro
fane melodie. Een mooi voorbeeld
hiervan is het prachtige „Chantons je
vous en prie", bestaande uit niet min
der dan drieënveertig coupletten, ge
zongen op de melodie van het chanson
„Hélas, je l'ay perdu, celle que
j'aimais tant". Dit Chanson d'amour
is verloren gegaan, maar het „Chan
tons je vous en prie" leeft nog en nie
mand denkt eraan bij het Noël, dat de
zangwijs niet van religieuze inspiratie
is, evenmin als de calvinistische psalm-
zinger er zich zorgen over maakt, dat
zijn statige melodieën eens een heel
ander doel gediend hebben, 't Is trou
wens de vraag of men in de vijftiende
eeuw merkbaar verschil onderkende
tussen profane en religieuze muziek,
tenzij waar het danswijzen betrof. Het
aanpassen ging intussen zijn gang, de
eeuwen door, ook als de contrasten
duidelijk waarneembaar waren, want
dichters en rijmelaars schreven hun
teksten op bestaande melodieën, vaak
met het doel scabreuze liederen weg te
werken, in de regel steeds om zich van
hun vorm en ritme te bedienen.
Vanaf het midden der zestiende eeuw
tot diep in de negentiende kende men
heel Frankrijk door verzamelboekjes,
die onder de titel „Bible des Noëls"
de-meest geliefde liedjes bevatten en
aldus tot de traditie behoorden. Het
spreekt vanzelf dat ieder gewest zo
wat zijn eigen voorliefde liet gelden en
Assez lent et soutenu
dat het patois een xuime rol mocht
spelen'. Die „Bibles des Noëls" waren
eenvoudige volksboekjes, die tezamen
met de Almanak tot het verkooparse
naal van de marskramer behoorden.
Hoe de Noël de invloed van de tijd
geest onderging, is in de baroktijd te
merken aan de groei van het pastorale
karakter. De herders uit het kerst
verhaal krijgen een overwegende rol
in het lied, wat een ranpassing be
tekent aan de modeziekte, die, uit
gaande van de zo geliefde herders
spelen, haar hoogtepunt bereikte in de
bloeitijd van het rococo. Intussen wer
den de herders uit het Nieuwe Testa
ment gemetamorfoseerd in landlieden
uit de eigen omgeving met hun eigen
manier van doen. Het wordt dan een
heel komediespelletje, waarin het
voorwendsel van het kerstmotief als
het ware verdwijnt of overschaduwd
wordt. Kenmerkend voor dit soort
Noëls is het overbekende „Tous les
bourgeois de Chatres", op een opge
wekte melodie die reeds vanuit de
Je.vous en.
l'honneur de Ma_ri_e Elei ne degcand re.nom. Pour tout.l humain li-gnage Je
te en gcand pe_ril,Transmis fut un mes_sa_ge A la Vierge de prix„
Chantons je vous en prie.
Gaiement et bien rythme
de Month_Ie
('ha tres
les bourgeois
Me nerentgrande
Cet - te journee
le boeuf et l'a_
na-quit Jé_ sus Chris
la Vierge Ma ri
-j\or\tl)ondon, En_.tr.e lesquels cou.cha,Lala, En u._neber.ge
Tous les bourgeois de Chatres.
n c.
zestiende eeuw schijnt te stammen.
Het is niet onwaarschijnlijk dat deze
of een soortgelijke Noël van invloed
geweest is op het Vlaamse kerstliedje
„Wat zang en klang von d'engelsche
scharen", dat ruim honderd jaar ge
leden in Frans Vlaanderen opgetekend
werd en waarin het al even lustig en
uitbundig toegaat:
Pierken en Klaeyken,
Hansken en Thoontjen,
Maeyken en Anneke,
Lynk en haar zoontjen,
en Anthonet en Liesabeth
kwamen naar 't stalleken
kuysch ende net
Theunen sprak eerst
met zijn botte kaeken:
„zoo m'ons bedriegt
wat zullen wij maeken?"
Lynken zey gouw:
„o gy rabouw,
al zyn de vroukens
wat licht van gelove,
wilt gy niet komen,
blijft op uw getouw".
Het verloop van het liedje is dan,
dat de hele buurtschap geschenken
komt aandragen voor het pasgeboren
Christuskind en dat het bezoek in het
stalletje besloten wordt met een dans
partijtje:
't Moeselken gonk,
't fluytjen dat klonk:
„wij hebben onzen Messias gevonden".
Liesabeth danste,
't'wyl Pierken opspronk.
EENZELFDE soort voorstelling ont
moeten wij ook in het nog veel ge
zongen zeventiende-esuwse „Herders
Hij is geboren". Maar hoe delikater
klinkt het daar:
Ik nam mijn fluytjen, een ander
die nam sijn moeseltjen,
en dus fluyten en songhen
voor 't soete Kindeken:
„na, na, na, kindjen teer,
sus, sus, en krijt niet meer,
doet uw cleyn ooghskens toe,
sy syn van krijten moe".
Met volkse gemoedelijkheid re-
jmnnnnnnnnnnnnnnnrnnnnnnnnr-r'"™W"
ZATERDAG.
Nederland 1. Het avondprogramma
begint met Fipo, het journaal en een
aflevering van de Thunderbirds. „Geef
of neem een miljoen" is de ondertitel.
International Rescue is in kerststem
ming. In een warenhuis wordt gedacht
over het afschieten van een raket vol
cadeautjes voor een kinderziekenhuis.
Maar in die raket zitten ook twee ge
vaarlijke boeven. Na het nieuws van
acht uur een show uit de Radio City
Hall in New York. Het zijn opnamen
van de show, die vorig jaar op Kerst
mis werd gegeven in dit grote theater
bij Rockefeller Centre. In tableaux
worden kersttaferelen uitgebeeld als
de Kerststal en het bezoek van de
Kerstman anno 1966. De rest van de
avond van negen tot half elf is
gereserveerd voor Toon Hermans met
zijn jubileum „Tien Toon". In deze
show komen de beste liedjes uit de
tienjarige carrière van Hermans voor.
Toon Hermans opent zaterdag het
kersttij op de t.v. met een avond
vullend programma. U zult het niet
willen missen.
Nederland 2. De VPRO begint na het
journaal met Lucas van der Land in
„Ja, nee, geen mening". Na het jour
naal van acht uur en Beestje kijken
een aflevering van de Amerikaanse
serie „Young people's concert". Leo
nard Bernstein dirigeert het New York
Filharmonisch orkest en geeft toelich
ting. Deze keer de Jupitersymfonie
van Mozart, de symfonie in es van
Prokofief en de aria Michaela uit
Carmen van Bizet, gezongen door de
sopraan Veronica Tyler. Hierna wordt
de avond afgesloten met een afleve
ring van „Onaantastbaar". Elliot Ness
krijgt deze keer niet alleen met ban
dieten en een dranksmokkel te ma
ken hij zit bovendien al gauw tot
over z'n oren in de huwelijksmoeilijk
heden van een ander. Een cognac-fa
brikant ontdekt, dat zijn vrouw con
tacten onderhoudt met een vroegere
collega, die van de showbusiness is
overgestapt naar de dranksmokkel.
ZONDAG.
Nederland 1. Ook op deze dag voor
kerstmis de gewone Teleac-cursussen
en Monitor. „Woord voor Woord"
opent het avondprogramma, waarna
de KRO vanuit de abdij van Heeswijk
een concert van internationale kerst
liederen uitzendt, gezongen door het
Tivolikoor uit Eindhoven onder leiding
van pater A. Smulders. Na Nina en
Frederik met hun eigen show een spe
ciale kerstshow, waaraan meewerken
Larry Adler mondharmonicavirtu
oos voordrachtkunstenaar Albert Vo
gel, de pantomimespeler Shai K. Ophir
de zanger Ronnie Tober, de Modernai-
res en het orkest onder leiding van
Jackie Buiterman. Voor het program
ma „Mijn huis staat aan de Overkant"
trok een IKOR-team, bestaande uit
Alexander Leffelaar en Dick Visser,
zes weken lang door Egypte, Jorda
nië en Israël, teneinde een film te ma
ken over het vluchtelingenvraagstuk.
De makers van de film volgden Ara
bische gezinnen, die Israel via de Al-
lenby brug verlieten en volgden hun
reis via registratie en voedseluitrei-
king naar de kampen. Ze filmden een
gesprek met een gids, die in het ge
heim mensen naar Israel terugloodst
en met een illegaal in Israel wonende
Palestijn. Na het laatste nieuws eerst
de kerstnachtdienst uit de Nederlandse
Hervormde kerk in Laren, waarin ds.
J. J. Buskes voorgaat. Om midder
nacht tenslotte de Eurovisienachtmis,
die deze keer komt uit de St. Michaels-
kathedraal in München.
Nederland 2. Axel Nort in het der
tiende deel van zijn avonturen. „Door
het oog van de naald" heet dit ver
haal, waarin het net om de bende van
Dilbert weer wat dichter wordt aan
getrokken, terwijl Nort zelf bijna bij
een ongeluk gewond raakt. De TROS
vervolgt de zondagavond met Rick
de Kikker (Hommeles in Kikkerdorp),
vervolgens een aflevering van „Kleine
mensen hebben grote wensen". Na het
journaal eerst een uur de Ray Con-
niff kerstshow.
Van Amerika naar Duitsland, waar
het televisiespel „de Geleende Kerst
boom" vandaan komt. Het speelt in
Berlijn van vlak na de tweede wereld
oorlog. De vader uit dit stuk zou graag
Kerstmis vieren, maar daarvoor is toch
op z'n minst een kerstboompje
nodig. Hij kan dat echter niet beta
len, want alles was toen duur in Ber
lijn. Daarom besluit hij voor een of
twee dagen even een dennetje te „le
nen". Van Berlijn over naar Hilver
sum voor een eigen TROS-kerstpro-
gramma, een show rond de Engelse
zangeres Julie Rodgers. Julie zingt lie
deren uit het populaire repertoire, zo
als While the Angelus was ringing, At
the end of a day en You'll never
walk alone. Als intermezzo vertelt He-
leen van Meurs een kerstverhaal. Bant-
zinger maakte de tekeningen voor de
illustratie van dit programma.
MAANDAG
Nederland 1. De traditie getrouw
brengt de KRO omstreeks het middag
uur uit Rome een reportage van de
kersttoespraak en zegen „Urbi et or-
bi" van de paus. 'sMiddags het Engelse
Billy Smart Circus uit Londen, deze
keer ingeleid door Joop van Zijl, die
een kijkje neemt achter de schermen.
Hij ontmoet daar verscheidene Neder
landse medewerkers bij dit Engelse
circus, stalmeester De Wit, olifanten
verzorger André Boekhorst, Rudy Lenz
met zijn chimpansees en de Neder
landse circusfamilie Robers (van het
voormalige circus Roberti). Voorts in
plaats van het gebruikelijke Engelse
kerstliederen programma een eigen
uitzending met kerstliederen uitgevoerd
door Marie Cecile Moerdijk, Christina
Cünne, Marco Bakker, het Heerenveens
Vocaal Ensemble, het Haags Matrozen-
koor en the Shepherds. G. van Raven-
zwaay zocht voor dit programma een
aantal vergeten liederen uit de Mid
deleeuwen uit, die door Jan Stoeke-
hart opnieuw werden getoonzet. Het
avondprogramma begint met Pipo en
Kenmerk, waarna de NCRV het eer
ste deel uitzendt van het kerstprome-
nadeorkest, dat onder leiding van Edu-
ard Flipse in de Doelen in Rotterdam
wordt gegeven. In dit eerste deel „Fan
tasie op twee Waalse liederen" van
Joseph Jongen. Hierna samenzang. Na
het journaal een korte meditatie en
vervolgens een Nederlandse bewerking
van „Les Trois Coups de Minuit",
van André Obey in een vertaling van
Nel Bakker en als „Gongslag Midder
nacht" gespeeld onder regie van Paul
Cammermans. Aan deze co-produktie
van BRT en NCRV werken mee Hans
Tiemeijer, Johan Schmitz, Anton Pe
ters, Jan Reussens, Paul Meijer, Roe
lof den Ambtman, Cornelia Jochems,
Johan Walhain en Wim Grelinger. Het
stuk speelt zich af in Frankrijk, waar
de bevolking jaarlijks een kerstspel
opvoert. Alles dreigt deze keer grandi
oos mis te lopen, want „Maria" breekt
een been en er is geen plaatsvervang
ster. Een van de aanwezigen weet wel
een meisje, maar andere mannen
zijn van oordeel, dat de rol van maagd
niet bij haar past. De rol van dit meis
je wordt gespeeld door de jonge in
Parijs opgeleide actrice Cornelia Jo
chems, die hiermee haar debuut maakt
in ons land. In het tweede deel van
het Kerstpromenadeconcert, dat hier
na wordt uitgezonden hoort men een
kerstconcert van Corelli, een frag
ment uit de Messiah van Handel en
diverse kerstliederen. Medewerkenden
zijn het Rotterdams Filharmonisch or
kest, het Toonkunstkoor, het conserva
toriumkoor en zangeres Carmen Priet-
to. De acteur Albert van Dalsum zegt
de rei van edelen uit de Gijsbrecht. Tot
slot van de avond een Vietnam-uitzen-
ding van Jan van Hillo en Jan Schra
per.
Nederland 2. Een reportage van de
oecumenische dienst in de kathedraal
van Canterbury, voorafgegaan door
een gesprek met de aartsbisschop Dr.
Michael Ramsey, in het middagpro
gramma. Na Pipo een gevarieerd
kerstprogramma voor de jeugd, geti
teld Kerstmix. Bob Herzet engageer
de hiervoor het Scapinoballet, Pam
Thierry, die een verhaal voorleest, Ce
cilia de Marez Oyens, harpiste, Joost
Brugman met zijn marionetten en het
kinderkoor van Paula van Alphen. In
het tweede half uur van het voorpro
gramma Vjoew, met interviewtjes van
jongeren uit het buitenland, die in ons
land de kerstdagen doorbrengen, en
een gesprekje met Cliff Richards. Bo-
joura presenteert na het journaal
van acht uur een uur ballet. In een
Bavaria-produktie dansen Patricia Mc-
Bride en Edwald Villella van het New
York City ballet en Harald Kreutzberg
De muziek van Tsjaikofsky wordt uit
gevoerd door het Filharmonisch or
kest van Boedapest onder leiding van
Franz Allers. Hierna de kerstafleve
ring van Hotel Victoria. We zien en
horen de Kessler-zuskes, de Swingle
Singers, Wencke Myhre, Peter Beil,
Johanna von Ko.czian, Carmela Cor-
ren, Svend Asmussen en Vico zelf.
DINSDAG.
Nederland 1. In het middagprogram
ma van de tweede kerstdag een uit
zending in kleur van Bizets opera Car
men. Tot de uitvoerenden behoren
Grace Bumbry (in de titelrol). Jon
Vickers, Justino Diaz, Mirella Freni,
Oliviera Miljakivic en Julia Hamari.
Voorts verlenen medewerking de
Spaanse danseres Mariemma en het
Ballet Espagnol, het koor van de
Weense Staatsopera en het Weens Phil-
harmonisch orkest o.l.v. Herbert von
Karajan. Bizet baseerde zijn opera op
een van de verhalen van Prosper Me-
rimée over de Spaanse korporaal José
Navarro, die onder de invloed komt
van het sigaretten verkoopstertje Car
men. Pipo neemt geen kerstvakantie
en het duo Annie Schmidt-Harry Ban-
nink ook niet. Een speciale aflevering
van „Ja zuster, neen zuster", waar
in zuster Klivia en Jet als kerstengelen
fungeren en Gerrit bijna in een opvoe-
geert in dit stukje een fijn poëtische
sfeer, wat trouwens ook geldt voor
vele andere Vlaamse herdersliedjes uit
onze kerstliederenschat. En dit brengt
ons dan verre van l'esprit gaulois"
waarvan het model „Tous les bourgeois
de Chatres" doordrenkt is.
INTUSSEN zijn deze soort Noëls
steeds bijzonder geliefd geweest en het
kostte moeite om ze uit het repertoire
der organisten te weren bij hun taak
tijdens de Messe de Minuit. De traditie
om tijdens de middernachtmis orgel
variaties over Noël-motieven ten beste
te geven lokte steeds veel toeloop en
er wordt van gewaagd dat velen van
de ene kerk naar de andere trokken
om de organisten in hun Noël-adap-
taties te beluisteren. In de Saint-Roche
en in de Saint-Germain-des-Près te
Parijs moet het wat dat betreft wel
eens de spuigaten zijn uitgelopen; ver
teld wordt dat na prestaties van de
organist, in de kerk luidruchtig ge
applaudisseerd werd. Hei gevolg was
dat de aartsbisschop van Parijs er toe
overging de middernachtmis in deze
twee kerken af te schaffen. Ook moest
in 1781 de geestelijkheid van de St.
Sulpice optreden tegen het applaudis
seren. Dit gold enerzijds het optreden
van beroemde organisten Couperin,
Séjan, Balbatre en Charpentier, maar
anderzijds ook de kennismaking met
het fameuze nieuwe orgel van Cliquot.
De traditie van het Franse kerstlied
is ijzersterk gebleken; zij overleefde
zowel de revolutie als vroegere en la
tere aanslagen op dit volksbezit. Steeds
leeft zij in haar vrome en joyeuze
melodieën, kunstvaardig bewerkt het
zij vocaal of instrumentaal, en de,- hele
wereld geniet van de geestelijke en
profane vreugde die er zo karakteris
tiek uit opklinkt.
UWWVWUWIAAmMUWyWllWMMMWWWMtAWAAIWWI»
dingsgesticht terecht komt. Na het
journaal de Forsyte Saga.
Hoogtepunt van het kerstprogramma
belooft de „Jordaan" te worden. Er
zijn kosten noch moeite gespaard om
de sfeer van de Jordaan zo dicht mo
gelijk te benaderen. Uitgangspunt van
dit half documentaire TV-spel is de
triologie van Is. Querido „de Jordaan"
Hoofdpersoon is het meisje Corry, dat
verliefd is op Mooie Karei. Hij moet
haar echter niet en Corry gaat het
verkeerde pad op, terwijl Karei ook
de beest uithangt. Het verhaal van
Querido is later door Herman Bouber
voor de planken bewerkt. John van
de Rest nam die bewerking als uit
gangspunt voor zijn TV-versie. Coen
van Orsouw die zelf ook een rolletje
speelt maakte er bewerkingen bij
van bekende Jordaanse liedjes. Mede
werkenden zijn Jasperina de Jong en
Piet Römer in de hoofdrollen, Enny
Mols de Leeuwe, Rien van Nunen,
Fred Wiegman, Bert van Dongen, Lou
Steenbergen, Jan Blaaser, Karin Haa-
ge, Hella Faassen, Carola Gijsbers van
Wijk, Gerard Heystee, Elisabeth Ver-
sluys, Riek Schagen, Piet Hendriks en
vele anderen.
Nederland 2. Na Pipo gaat de NTS
op het tweede net verder met NTS-
sport. Na het journaal zoals elke
dinsdag „Dubbelspion" met Robert
Culp als Kelly Robinson en Bill Cros
by als Alexander Scott. Professor Shen-
ko wordt bij zijn vluchtpoging uit Rus
land geholpen door beide dubbelspion
nen en ook door een Amerikaanse za
kenman in Japan. Alles zou uitstekend
gegaan zijn, als de tegenpartij in To
kio niet een fatale tegenzet had ge
daan. Een tegenzet waarop Scott en
Robinson allerminst hadden gerekend.
In plaats van Eidofoor brengt de NTS
vervolgens „Kerstontmoeting 1967". Men
wil een ontmoeting tot stand bren
gen met Nederlanders in den vreem
de. In het eerste half uur van dit pro
gramma zal Netty Roosenfeld een aan
tal lang geleden geëmigreerde landge
noten voor de camera brengen in de
aan de voet van de Canadese Rocky
Mountains gelegen plaats Calgary.
Joop van Zijl zal de kerstdagen door
brengen bij de Nederlandse Paters
Assumptionisten in het klooster St. Pe
trus in Gallicantu in Jeruzalem, met
wie hij op tweede kerstdag een be
zoek brengt aan het nabij gelegen Beth
lehem. Tot slot van de avond „Noël
des enfants du monde". Onder deze
titel organiseert het Franse Nationale
Comité van Unicef in Parijs ten bate
van het Kinderfonds van de Ver. Na
ties en ter gelegenheid van kerstmis
een amusementsprogramma, dat door
de NTS wordt overgenomen. Tot de
medewerkers aan dit programfna be
horen Richard Burton, Elisabeth Taylor,
Marlon Brando, Victor Borge, Fernan-
del, Lena Horne, Liza Minelli, Serge
Reggiani, Ravi Shankar een uit 22
dansers en danseressen bestaande
samba dansgroep uit Rio de Janeiro
die voor het eerst in Europa optreedt
en een balletgroepje uit Turkije, dat
uit twintig leden bestaat.
