MENSELIJKHEID
BELANGWEKKEND
EXPERIMENT IN
Domweg „je tijd
uitzitten" leidt
in gevangenis al
tot vereenzaming
IN WINSCHOTER GEVANGENIS
IJmuider Courant
Onderling contact
als remedie tegen
sociaal isolement
der gedetineerden
Onno Reitsma
„EENZAME OPSLUITING", zoals de cellulaire gevangenisstraf heet,
leidt vaak tot een volkomen geestelijk en sociaal isolement van de
(langdurig) gestraften. Dit probleem kent men in alle grote gevange
nissen het probleem van de gedetineerde die niet opvalt, niet mee
doet aan de gemeenschappelijke activiteiten, zich nooit beklaagt
bij de directie en nimmer wensen heeft. Het enige wat zo'n gestrafte
doet, is wegteren. De opzet van detentie is echterde aanpassing
van de gestrafte aan de normale maatschappij voor te bereiden.
Maar met zulke stugge, in zichzelf gekeerde figuren lukt dat niet.
Zo ontaardt de straf in domweg, wrokkend „je tijd uitzitten", wat
niet de opzet was. Vandaar dat men vorig jaar in Winschoten be
gonnen is, in de kleine, „gehumaniseerde" gevangenis Noorder
schans, met een resocialisatie-experiment dat de gedetineerden
nopen wil, hun isolement te doorbreken en weer deel te nemen aan
'tnormale regiem van gemeenschappelijke arbeid en ontspanning
Lukt dat, dan is de gedetineerde na enige tijd voldoende „weerbaar"
om de rest van zijn straftijd in een grote gevangenis uit te zitten,
casu quozichzelf weer „thuis" te voelen in de maatschappij als
zijn tijd om is. Het lukt niet altijd. Maar het experiment loont de
moeite, zoals uit bijgaand artikel moge blijken.
heid van een gesprek. De gedetineer
den worden hier ook door de bewaar
ders zo veel mogelijk met „U" en „me
neer" aangesproken, alles een onder
deel van een menselijker bejegening.
De radioprogramma's die beluisterd
worden zijn niet alleen uitgekozen door
de directeur en zijn medewerkers,
maar er is ook een commissie uit de
gedetineerden gevormd die inspraak
heeft bij de selectie van programma's.
Een soort ondernemingsraad dus. Dan
hebben we nog ons enige radiopro
grammaatje, dat door de gedetineerden
zelf gevuld wordt met bijvoorbeeld mu
ziek, een zogenaamd satirisch pro
gramma, verjaardagen worden ge
meld, de in- en uitgaande personen
wordt een welkom of een afscheids
groet toegeroepen, enfin, een radio
uurtje met een heel eigen karakter.
Ook hier weer staat de gemeenschap
centraal. De richtlijnen komen niet
van boven-af, maar vanuit de mensen
zelf".
EEN KLEIN paradijs dus, dat Noor
derschans? „Vergeet niet dat niemand
hier vrijwillig is. Voor de ramen zit
ten tralies, bij de toegangsdeur zit een
portier en rond de binnenplaats staat
een vijf meter hoge muur. Ook een
verblijf in Winschoten behoudt het ka
rakter van een straf. Maar binnen die
straf wordt aan de resocialisatie van
de gedetineerde gewerkt met het uit
eindelijke doel om hem voor verdere
ontsporingen te behouden. Wanneer dit
experiment slaagt (en daarvan ben ik
overtuigd, ook al is het nu nog te
vroeg om al over resultaten te kunnen
praten) dan zal men bij de nieuwbouw
van een centrale gevangenis met de
hier opgedane ervaringen rekening
kunnen houden en bijvoorbeeld ook 'n
speciale vleugel voor zulke gedetineer
den kunnen inrichten.
DE GASTEN van dit „staatshotel"
zijn geen rijkeluiszoontjes, die in een
vrolijke stemming eens een scheve
schaats reden en daarvoor nu in een
speciaal aangepaste omgeving moeten
boeten, maar het zijn voor het overgro
te deel recidivisten, mensen die door
het wetboek van strafrecht worden op-
gecomd. Hun straffen variëren van zes
maanden tot twintig jaar, hun misdrij
ven van een gappertje tot moord. Een
entwintig mannen, door een rechterlijke
beslissing uit de maatschappij verwij
derd zijn en samengebracht in een ge
vangenisje dat bijna knus genoemd
zou kunnen worden.
De kosten van hun verblijf zijn
hoog, tussen de dertig en veertig gul
den per dag. Toch kan men het mini
sterie van Justitie in dit geval geen
verspilling van overheidsgelden verwij
ten, ook al zou men op het eerste ge
zicht van de Noorderschans zeggen,
dat het een oord is voor troetelkinde
ren, met wie de bewakers biljartcom
petities spelen, met wie teach-ins of
gewoon gezegd kanker-avonden worden
georganiseerd en die een eigen radio
programma mogen verzorgen, uit te
zenden door „Radio Noorderschans".
Want bij al die aangename zaken blijft
het feit bestaan dat de gasten van
dit door de staat betaalde oord hier
niet vrijwillig zijn en dat zij evenmin
WE MAKEN nog even een kleine
wandeling door het gebouw. Tussen de
kamer van de directeur en de werk
en woonruimte van de gedetineerden
is slechts één afgesloten traliehek. Er
hangt een vriendelijke, informele sfeer
in het gebouw, geaccentueerd door een
aquarium met wat goudvissen en gup
pies. De cellen zijn klein, maar niet
zonder gezelligheid. Welke echter door
de gedetineerden zelf aangebracht moet
worden. Opklapbed achter een gordijn,
u» 11 'fiiwww»! .i wiww w»> «w—wnm» t u-1.»- - -
1 pi-'
Luikjes met gordijntje in plaats
van ooggaten.
(Van een medewerker)
VRIENDELIJKHEID, begrip,
menselijkheid. Gebaseerd op
deze drie zaken is achter de
tralies en de muren van de gevan
genis Noorderschans te Winschoten
een experiment gaande. Het is
denkbaar, dat de combinatie „ge-
zelf de duur van hun verblijf mogen
bepalen.
DIT KLEINE GROEPJE logés van
de Staat der Nederlanden werd naar
Winschoten gehaald omdat deze men
sen anders verloren zouden gaan, ver
loren in de grote grauwe massa die een
doorsnee-gevangenis bevolkt en waar
de man met de grootste mond het bes
te aan zijn trekken komt, net zoals in
de normale maatschappij. En omdat de
Nederlandse strafrechter niet de wet
van het oog om oog en tand om tand
toepast, maar met zijn vonnis beoogt
een positief uitwerkende correctie op
Noorderschans over, waar ze in een
zeer kleine gemeenschap voortdurend
gecontroleerd konden worden. Deze be
woners zijn echter verdwenen, en me
nige Winschotenaar haalde opgelucht
adem bij het vernemen van dit nieuws.
Korte tijd was de gevangenis toen het
domein van een aannemer, die de toch
al geringe capaciteit nog verder te
rugbracht: cellen werd gesloopt, en
in de vrijgekomen ruimten kregen een
recreatiezaaltje, een kerkje, en een
badlokaal gestalte. De kijkgaten in
de deuren van de cellen, waardoor een
bewaarder een gevangene kon obser
veren zonder zelf gezien te worden,
Zitten is passief, negatief. De straf
heeft juist tot doel iets aan de gede
tineerde te doen, om een verandering
in zijn sociaal gedragspatroon aan te
brengen, iets dat bij sommige gevan
genen in grote inrichtingen niet lukt
omdat de mensen zich aan de gemeen
schap onttrekken. Hier krijgt zo'n man
die kans niet, hier wordt hij voort
durend geobserveerd. Let wel, een ge
detineerde krijgt hier niet zo zeer een
behandeling als wel een zeer sterke be
geleiding. Hij wordt geen minuut uit
het oog verloren, en dat kan, mede
door de kleine ruimte. Overdag zijn de
mensen aan het werk (machinale fabri-
ben!" Of wanneer iemand zijn manie
ren niet kent wordt daar door een me
degevangene een opmerking over ge
maakt. Dat heeft over het algemeen
meer uitwerking dan wanneer een be
waarder het zou doen. Zo vindt er een
stuk opvoeding plaats domweg door het
onderling contact, door de gemeen
schap.
WELKE CATEGORIE gevangenen
komt in aanmerking voor een verblijf
in Noorderschans? „In de eerste plaats
de mensen wier werkelijke straftijd
langer is dan zes maanden, anders zou
een verblijf hier niet zinvol zijn. Want
vangene" en „experiment" bepaal
de associaties oproept; de Duitse
concentratiekampen liggen nog te
vers in het geheugen. Met betrek
king tot Winschoten zijn die asso
ciaties echter misplaatst. Het expe
riment speelt zich af rond de een
entwintig inwoners van de Noor
derschans, de kleinste gevangenis
van ons land, en hier, binnen de
veilige bescherming van vijf meter
hoge muren en getraliede ramen
wordt geschiedenis gemaakt. In
een goed hotel loopt een speciale
functionaris rond om te beoordelen
en controleren hoe de personeels
leden de gasten bejegenen. In de
Winschoter gevangenis vindt men
ook zo'n functionaris.
schrijftafel, een paar boeken, een
plaat aan de muur. Op de douche-ruim
te zou menig burger jaloers worden.
De heer Nanninga, wijzend op een tra
liehek: „Dat zou ik graag weg willen
laten halen, het heeft geen functie
Nog wel tralies en hekken, maar achter de celdeuren vaak wat „huiselijke" gezelligheid. meer, maar wegbreken is te duur. We
zullen er wat planten tegen op laten
groeien."
De Noorderschans zou haast gezellig
het gedrag van het buiten het maat
schappelijk gareel geraakte individu
aan te brengen, daarom is men in Win
schoten met dit experiment begonnen.
Omdat gebleken was dat de correctie
voor een bepaalde groep gevangenen
bepaald niet positief werkte, ook niet
negatief, maar domweg zonder gevol
gen bleef. En zo zijn doel voorbij
schoot.
HET IS MOGELIJK om je in Win
schoten omstandig uit te laten leggen
waar de plaatselijke gevangenis staat,
er heen te rijden en er vervolgens
twee maal voorbij te rijden zonder het
gebouw opgemerkt te hebben. Het is
dan ook geen wonder dat een aantal
Winschotenaren al jaren lang in de
plaats woont, maar nog altijd niet
weet dat de gemeenschap ook een ge
vangenis rijk is. Toch is het nog geen
jaar geleden dat de zwaarst gestrafte
gedetineerden hier zagen hoe de dagen
zich aaneenregen tot een lange, grau
we tijd-massa. Ook in die dagen her
bergde de Noorderschans een zeer spe
ciale categorie gevangenen: de vlucht
en gemeen-gevaarlijken, wier verblijf
in een normale gevangenis te veel risi
co's met zich meebracht.
Teneinde ontsnappingspogingen en
uitingen van agressiviteit te voorkomen
bracht men deze mensen naar de
werden vervangen door kleine ruitjes
met een gordijntje ervoor. Alles stond
in het kader van de inrichting van
een gevangenis, waar menselijk con
tact en wederzijdse openheid centraal
gesteld zouden worden. In januari ar
riveerden de eerste gedetineerden. Ze
werden verwelkomd door de staf.
Directeur Q. Nanninga: „Wanneer
die mensen binnengebracht worden,
ontvangen worden door een portier,
een hand krijgen, aangesproken wor
den met meneer, dan zie je ze arg
wanend worden: Hé, ze motten hier
iets van me, dit is geen zuivere koffie,
hier word ik gelijmd, wat zit daar
achter.Dat een dergelijke vrees on
gegrond is proberen we duidelijk te
maken in een gesprekje, waarin ook
de vraag beantwoord wordt waaróm
ze hier zijn gekomen.
DE REACTIES zijn heel verschillend.
Sommigen zeggen botweg: Ach, direc
teur, had me in die vorige gevangenis
maar rustig laten zitten, ik zat daar
best Maar het is' juist onze bedoeling
die mensen niet te laten „zitten". Er
wordt altijd gesproken over de man die
gezeten heeft wanneer men wil zeggen
dat hij een gevangenisstraf heeft on
dergaan. Maar van dat zitten willen
we af.
cage van paardehoofdstellen, tepelbe
schermers voor koeien, platenkoffers)
en 's avonds na de maaltijd is er
ruimte voor recreatie. Men mag de
krant van eigen keuze lezen, er wordt
zo nu en dan naar de TV gekeken, er
is een biljart waarop een competitie
wordt gespeeld, men kan dammen,
schaken, studeren of zo maar wat pra
ten. We hebben zelfs een paar teach-
ins gehad, ook wel kanker-avonden ge
noemd, waarop allerlei niet-persoon-
lijke problemen de revue passeren.
ALLES GESCHIEDT dus in een ge
meenschap, waarin het eigen initiatief
op hoge prijs gesteld wordt. Zo wordt
er ook gemeenschappelijk gegeten, aan
tafels met een formicablad. Een van
de gedetineerden kwam eens met het
verzoek of er geen tafelkleed over die
tafels kon. Dat tafelkleed is er ge
komen. Nu wordt die tafel gedekt door
de gedetineerden zelf, die bij toerbeurt
corvee hebben. Van de corveëer hangt
het dan af, hoe de tafel gedekt wordt.
Legt. hij voor een warme maaltijd al
leen maar een lepel naast de borden,
dan wordt hij als snel gecorrigeerd
door een van de anderen: „Zeg. hoe ze
dat bij jullie thuis gewend zijn kan mij
niets schelen, maar ik zou toch nog
wel een mes en een vork willen heb-
Noorderschans is geen dog), maar mid
del: We trachten ze hier de weerstand
te geven die ze nodig hebben om zich
in de gemeenschap van een grotere ge
vangenis te kunnen handhaven. Dus er
komt bijna altijd nóg iets na Noorder
schans. Verder zitten we hier met een
hoog percentage recidivisten, die al
drie of vier maal eerder veroordeeld
werden. De misdaden lopen uiteen van
een diefstalletje tot moord".
De gedetineerden worden voortdu
rend geobserveerd. Hoe ondergaan ze
dat? „Sommigen als dwang. Je hoort
wel eens de opmerking: Als je hier
wat zegt weet de baas het binnen vijf
minuten. Dat is ook zo. De bewaar
ders brengen dagelijks zeer nauwge
zet rapport uit over de gedetineerden.
Die rapporten worden besproken, niet
alleen met de stafleden, maar ook en
vooral met de bewaarders. Het is be
langrijk dat ook zij weten waar het
om gaat, zodat ze zich aan kunnen
passen bij het karakter van dit expe
riment. Dat is wel eens moeilijk voor
die mensen, want het gaat hier echt
wel anders dan anders. Je zou kunnen
zeggen dat we binnen deze muren on
ze eigen democratie hebben. Zo zitten
de bewaarders ook mee aan tafel met
de gedetineerden, ze krijgen hetzelfde
voedsel opgediend. Er is de mogelijk-
te noemen zijn. Afgezien van de tra
lies dan.
