Spionage was in Engeland een
monopolie voor „gentlemen"
Sociale status vormde een
dekmantel voor verraders
zoals Philby en MacLean
De verbluffende onthullingen
van meesterspion Kim Philby
ZATERDAG 2 0 JANUARI 196 8
Erbij
17
Ex-premier Harold Macmillan
(Van onze correspondent)
Londen. In het land dat Sher
lock Holmes en James Bond heeft
voortgebracht blijkt de werkelijk
heid alle fantasie te overtreffen!
De schade, die Philby Engeland en
het Westen heeft toegebracht, is
niet te berekenen. In hun stu
dententijd was het genoemde trio
al uiterst links gericht, als reactie
op Hitier en de massale werkloos
heid in Engeland. Hun idealisme
kon niet door de Labour-partij, die
in die periode tot een dieptepunt
viel, worden bevredigd.
James Bond-land
Sinds 1934, toen Philby als een
piepjonge overtuigde communist
Cambridge had verlaten, liet hij
zich door de Russische geheime
dienst als onbetaalde agent inpal
men. Voordat hij tenslotte in 1963
van Beiroet uit voorgoed naar
Moskou uitweek, omdat na George
Blakes arrestatie de grond onder
zijn voeten te heet was geworden,
was hij gedurende de koude oor
log een van de briljantste func
tionarissen van de S.I.S., de Secret
Intelligence Sèrvice, de Britse ge
heime inlichtingen dienst.
Dertig jaar
PÉinlÉ
-
ijk
Drinkebroers
BIJ ALLE NARIGHEID EN ELLENDE, ZOALS STA
KINGEN, DEVALUATIE EN HET VASTLOPEN VAN EINDE
LOOS VEEL DINGEN, DE CLIMAX VAN EEN AANPAS
SINGSCRISIS DIE GROOT-BRITTANNIË SINDS DE OOR
LOG MOET DOORMAKEN, ZIJN OOK DE VERBLUFFENDE
ONTHULLINGEN OVER „KIM" PHILBY, DE GROOTSTE
SPION ALLER TIJDEN GEKOMEN. DAARDOOR IS HET
VELE BRITTEN VOOR HET EERST DUIDELIJK GEWOR
DEN, DAT TOT VOOR KORT DE VEILIGHEID VAN HUN
LAND OF BETER DE ONVEILIGHEID DAARVAN IN
HANDEN HEEFT GELEGEN VAN ECHTE „GENTLEMEN",
NAMELIJK DE PRODUKTEN VAN DE ELITESCHOLEN
ETON, HARROW EN WINCHESTER EN VAN DE BEROEM
DE UNIVERSITEITEN VAN OXFORD EN CAMBRIDGE. DE
ONUITWISBARE STEMPEL, DIE DIT EXCLUSIEVE SO
CIALE MILIEU OP HEN HEEFT GEDRUKT, VORMDE EEN
UNIEKE CAMOUFLAGE VOOR HUN LEVENSGEVAARLIJKE
ACTIVITEITEN. EVENALS DE DAARTOE BEHORENDE, AL
IN 1951 NAAR DE SOVJET-UNIE UITGEWEKEN TOP
AMBTENAREN VAN HET BRITSE MINISTERIE VAN
BUITENLANDSE ZAKEN, DONALD MACLEAN EN DE IN
MIDDELS IN MOSKOU OVERLEDEN GUY BURGESS
MAAKTE „KIM" PHILBY VAN DEZE SPIONAGEGROEP
DEEL UIT. DE SCHULD VAN BURGESS STAAT NIET VAST,
MAAR HIJ MAAKTE ZICHZELF VERDACHT DOOR MET
MACLEAN MEE TE VLUCHTEN.
Kim Philby
Reorganisatie
Verdenking
Rechtse camouflage
Tweede vrouw
Emotioneel
Het was uitgerekend Philby, die in
1944 door de Britse regering belast
werd met de organisatie van een an
ti-Russisch spionagenet, dat na de oor
log in de Sovjet-Unie zou moeten opere
ren. Het besluit daartoe werd achter
president Roosevelts rug genomen, om
dat deze op nauwe samenwerking met
de Russen had gehoopt. In 1949 werd
Philby naar Washington gezonden als
verbindingsman tussen de Britse en
Amerikaanse geheime diensten, in wel
ke functie hij toegang had tot de ge
heimen van de C.I.A., het Amerikaanse
Centrale Inlichtingenbureau en speci
aal tot de Amerikaanse kerngeheimen.
Gedurende dertig jaar kon Philby
ongestoord zijn destructief werk ver
richten, omdat allen die met hem te
maken hadden, hem niet alleen wegens
zijn bijzondere gaven bewonderden,
maar vooral wegens zijn karakter en
integriteit. Zo doende was hij in staat
elke stap en elk plan van de Britse
en Amerikaanse inlichtingendiensten in
de kortst mogelijke tijd aan Moskou
door te geven.
Philby was de mysterieuze „derde
man", die zijn vrienden MacLean en
Burgess nog juist op tijd kon waar
schuwen, dat zij op het punt stonden
wegens atoom-spionage voor de Sovjet-
Unie te worden gearresteerd, zodat
zij op het nippertje met de boot naar
Frankrijk konden oversteken en naar
Rusland ontkomen.
Philby is nauw verbonden met het
geen zich in het voorjaar van 1950 in
Albanië afspeelde, enkele maanden
voordat hij zijn sleutelpositie in
Washington zou innemen. Albanië
was toen een van de hoofdcentra
voor de Russische invloed in Zuidoost-
Europa. De Britse militaire spionage
dienst M.I. 6 en de Amerikaanse C.I.A.
hadden ondanks de twijfel van de Brit
se minister van Buitenlandse Zaken
Ernest Bevin, 300 in het buitenland wo
nende anti-communistische Albanezen
maandenlang opgeleid en via Grieken
land als saboteurs en agitatoren naar
Albanië gezonden.
Door toedoen van Philby werd dit
plan een totale catastrofe. Binnen enke
le dagen werden 150 van deze parti
zanen gedood of gevangen genomen.
De andere helft slaagde er met de
grootste moeite in naar Griekenland te
ontkomen. De Amerikanen waren er
van overtuigd, dat er een lek bij de
Britse geheime dienst moest bestaan.
Niemand, behalve enkele topfunctiona
rissen van beide geheime diensten en
enkele ministers van de twee regerin
gen, was van de „operatie-AIbanië" op
de hoogte.
bereidingen voor deze actie. Maar
Philby's superieuren lachten deze Ame
rikaanse achterdocht eenvoudig weg.
Het was ook door Philby's toedoen
dat Volkov, een Rus, die benoemd was
tot hoofd van de Russische spionage
in Turkije en die naar het westen had
trachten over te lopen, met geweld door
de Russen naar de Sovjet-Unie werd
teruggevoerd.
Toen Philby in verband met de zaak
Burgess-MacLean in oktober 1955 in
Engeland zelf in opspraak kwam, werd
hij volledig door MacMillan, toen mi
nister van Buitenlandse Zaken, gesau
veerd. MacMillan was van oordeel dat
de actie tegen Philby louter het gevolg
was van de animositeit tussen de twee
handhaafd bleven, is dat zij allen be
hoorden tot dezelfde vriendjeskliek,
die de toplaag van de Britse samen
leving zo lang heeft kunnen beheer
sen. Pas in de laatste jaren is er wat
dit betreft een kentering ingetreden.
Het gezelschap van de oud-leerlingen
van de duurste kostscholen, het „old
boys network", neemt overal nog een
machtige positie in, vaak terecht, om
dat het voor een deel uit briljante
figuren bestaat. Maar de kleur van de
schooldas, die deze lieden tot hun laat
ste ademtocht blijven dragen, is maar
al te vaak een blind paspoort voor de
hogere rangen van de Britse maat
schappij.
In die kringen speelt men elkaar de
bal toe. De superscholen, waar men
;-5>, «w? 'ïimmm
buiten toe dook hij onder in rechtse
en fascistisch gezinde milieus. Hij was
onder andere een prominent lid van
de Anglo-German Association, de En
gels-Duitse vereniging, het verzamel
punt van Britten die sympathiek te
genover Hitier stonden. Hij zorgde er
zelfs voor dat hij zich door generaal
Franco liet onderscheiden. Hij was na
melijk gedurende de burgeroorlog cor
respondent van de „Times" in Spanje
en gaf de anti-republikeinen nooit re
den tot klagen.
Toen de tweede wereldoorlog uit
brak, stak Philby als oorlogscorrespon
dent van de „Times" met de Britse
dienst niet langer meer het monopolie
voor gentlemen. Philby, MacLean en
Burgess konden jarenlang ongehin
derd hun ondermijnende werk ver
richten, ook wegens hun lidmaatschap
van de exclusieve clubs in het St.
James-district van Londen, dat als een
onaanvechtbare waarborg voor hun
loyaliteit en patriotisme werd be
schouwd. Dit neutraliseerde blijkbaar
al hun kennelijke tekortkomingen.
MacLean was een chronische drin
ker en toonde, hoewel getrouwd, ho-
Britse geheime diensten M.I.-5 (con
traspionage) en de S.I.S., die een soort
herenclub was. De zaak tegen Philby
was echter zwak omdat slechts zijn
relatie met Burgess en zijn commu
nistisch verleden in het spel waren.
M.I.-5 viste achter het net, omdat S.I.S.
het Ministerie van Buitenlandse Zaken,
dat MacMillan instrueerde, ervan over
tuigde dat verdachtmakingen alléén on
voldoende zouden zijn om Philby in
staat van beschuldiging te stellen.
Hoewel MacMillan hem naar buiten
toe dekte, vond hij dat Philby's ante
cedenten van dien aard waren, dat hij
uit de geheime dienst moest worden
verwijderd. Weliswaar was Philby in
1951 als lid van dienst „afgetreden",
maar zes maanden later was hij erin
teruggekeerd, dank zij de mannen van
de oude stempel, die de SIS volledig
beheersten en die zich niet door hun
rivalen wilden laten kisten!
IN WASHINGTON viel de verdenking
op Philby, de coördinator van de voor-
TOEN HET Foreign Office (Buiten
landse Zaken) hem tenslotte „over
deed" aan het weekblad de „Obser
ver", welks correspondent in Beiroet
hij werd, werkte hij in een ommezien
van tijd weer voor de SIS.
Het goede dat de hele affaire heeft
opgeleverd, is dat het Britse spionage-
apparaat in zijn geheel grondig werd
gereorganiseerd hoewel dit niet heeft
kunnen voorkomen, dat een andere
prominente Russische spion, George
Blake, die half-Nederlands is, uit de
gevangenis kon ontsnappen en zijn
weg naar Moskou vinden.
De rëden dat Philby zo lang buiten
schot bleef en dat ook twijfelachtige
figurenals MacLean en Burgess ge-
tot „gentleman" wordt opgeleid ma
ken dat onbekwaamheid en ander fei
len dikwijls geen hinderpaal vormen
voor benoemingen op verantwoordelij
ke posten. In de moderne verhoudin
gen krijgt Engeland nu de rekening
voor dit anachronisme dat zich onder
andere ook in het zakenleven en op
industrieel gebied doet gelden, gepre
senteerd.
DEZE opvoedkundige achtergrond
verklaart echter niet alles. Philby
zorgde in de aan de oorlog vooraf
gaande jaren steeds voor een alibi, zo
dat er zo weinig mogelijk verdenking
óp hem kon vallen.
Hij was weliswaar met een fanatie
ke communiste uit Wenen, Alice
Friedmann, getrouwd, maar dat mocht
blijkbaar niet hinderen. Want naar
expeditietroepen naar Frankrijk over.
Hij droeg zijn Franco-onderscheiding
op zijn uniform, hetgeen hem bij col
lega's als pro-fascist verdacht maakte.
In de zomer van 1940, na de Duin-
kerkencatastofe, toen Philby weer in
Londen was, slaagde hij er spoedig in
door te dringen in de SIS, de gehei
me inlichtingendienst, die hem recru-
teerde; SIS was de „nette" naam voor
M.I-6, de afdeling belast met spionage
in het buitenlancj. De taak van M.I.-5
was contraspionage in Britse gebieden.
Beide diensten, die in zekere zin ri
valen moesten zijn, lagen voortdurend
over eikaars bevoegdheden overhoop.
Tussen hen heerste een ware vete.
Philby heeft altijd kunnen profiteren
van het onderlinge wantrouwen tus
sen de twee geheime diensten, een an
dere factor voor zijn succes. Hij stond
zelfs op de nominatie om het hoofd
van de SIS te worden.
Na zijn fiasco is de Britse spionage-
mofiele neigingen. De flamboyante
Burgess was erg loslippig en homo
seksueel. Tot voor kort stelde de Brit
se wet omgang tussen homoseksuelen
strafbaar, waardoor zij uitermate
kwetsbaar voor chantage waren en
daardoor in principe ongeschikt voor
het vak van „special agent".
Philby was ook een grote drinker.
In zijn veelvuldige dronken buien kon
hij zeer grof optreden. Maar hij is een
man van grote charme. Hij denkt snel
en helder. Met het pistool is hij een
uitstekend schutter. Vanzelfsprekend
bezit hij sterke zenuwen. Alcoholge
bruik heeft zijn veerkrachtige en for
se fysiek niet aangetast. Voor vrouwen
bezit hij een bijzondere aantrekkings
kracht. Hij is al driemaal getrouwd en
leeft nu in Moskou met Melinda, de
van haar man gescheiden echtgenote
van Donald MacLean. Beweerd wordt
dat zij in Moskou zijn gehuwd. Voor
elegante kleding voelt hij niets. Maar
overigens beschikt Philby over de
eigenschappen die spionnen in romans
altijd worden aangemeten, met als be
langrijkste karaktertrek het vermogen
om zijn gevoelens en bedoelingen te
verbergen.
Waarom was Philby, zoals hij was?
Het is moeilijk te zeggen, maar zijn
opvoeding thuis zal er wel een hele
boel mee te maken hebben gehad.
Harold, Adrian, Russel, Philby, later
„Kim" genoemd, werd op nieuwjaars
dag 1912 in Amballa in India geboren.
Zijn vader Harry St. John Bridger
Philby was een hoge koloniale ambte
naar en een excentriek. Engeland is
een land vol excentrieken, een soort
rebellen tegen een al te conformisti
sche samenleving.
St. John Philby, „Jack" genoemd,
was een typisch produkt van de wel
gestelde Engelse middengroep, die ech
ter in opstand kwam tegen het welge
ordende burgerlijke bestaan, dat deze
groep als ideaal omhelsde. Hij stortte
zich daarom op de vurige, in zichzelf
besloten cultuur van de Arabische
woestijn. St. John deed mee aan de
Britse pogingen om een Arabische re
volutie tegen Duitslands bondgenoot
Turkije te ontketenen.
HIJ WERD een intiem vriend van de
moedige, gastvrije, maar intolerante
monarch Ibn Saoed en er kwam een
einde aan zijn loyaliteit tegenover En
geland, toen hij de Arabische overtui
ging deelde dat de Britse regering, zo
dra de oorlog gewonnen zou zijn, haar
beloften tegenover de Arabieren zou
breken. Hij werd anti-Brits en trok
zich terug in Saoedi-Arabië, waar hij
mohammedaan werd en naast zijn En
gelse vrouw Dora, een mohammedaan
se als tweede vrouw in zijn gezin op
nam.
Dit was Umferhat, een vroeger sla
vinnetje, bij wie hij twee zoons had.
Desondanks handhaafde hij zijn talrij
ke Engelse relaties, zoals het lidmaat
schap van zijn Londense club. Toen
St. John bij het uitbreken van de oor
log naar Engeland terugkeerde, werd
hij geïnterneerd, omdat hij van poten
tiële nazi-sympathieën werd verdacht.
Hij zou tegenover Ibn Saoed als zijn
mening te kennen hebben gegeven dat
Engeland het er slecht zou afbrengen.
Maar over St. Johns anti-Britse ge
voelens heerst verdeeldheid.
HIJ ONDERMIJNDE echter Kims
ontzag voor de gevestigde machten in
Engeland. Vader en zoon botsten vaak,
doch er bestond tussen beiden een ster
ke emotionele band. Kim volgde in zijn
leven het advies van zijn vader op om,
wanneer hij dacht dat zijn standpunt
het juiste was, daar niet meer van af
te wijken.
Als student aan het beroemde Trini
ty College in Cambridge was hij tame
lijk gereserveerd en nogal puriteins in
zijn opvattingen. Aanvankelijk was hij
een gematigd socialist, maar hij evo
lueerde vrij snel in linkse richting. Zijn
akademische studie was niet briljant.
Na vier jaar deed hij zijn kandidaats
geschiedenis. Maar het was het begin
van zijn levenslange vriendschap voor
Guy Burgess, die ook historie studeer
de en in Cambridge als het schitterend
ste brein van zijn generatie werd be
schouwd.
Op vakantiereizen in Duitsland en
Oostenrijk aanschouwde Philby met af
grijzen de nazi-terreur. Dit maakte
hem tot een verwoed communist. Op
zijn 23ste jaar kreeg hij de Russische
opdracht om door te dringen tot de
Britse geheime dienst. In 1934 trouwde
hij in Wenen met „Litze" Friedmann,
die nu voor de derde maal getrouwd,
in Oost-Berlijn woont.
Philby's jeugd in Brits-Indië had hem
al enigszins vertrouwd gemaakt met
de atmosfeer die spionagewerk om
geeft. De Britse inlichtingendienst was
daar in die dagen zeer actief wegens
de vrees voor een inval van tsaristisch
Rusland, die echter nooit kwam. Hij
had al vroeg antipathie opgevat voor
de Engelsen, die het koloniale gezag
uitoefenden, dat nog versterkt werd
door zijn vaders houding tegenover het
officiële Engeland.
Vooral de naïviteit en goedgelovig
heid, die het kenmerk waren en zijn
van maar al te vele, insulaire, ama
teurachtige Engelse functionarissen,
die, vooral in het romantische spiona-
gevak het leven meer zien als spel dan
als ernst, gaven de koelberekende. be
hendige meesterspion Philby. zelf bo
vendien in 't knooppunt van het infor-
matienet zittende, zijn opgelegde kan
sen.
