pIII
«-agSsBr
WË
Nubisch tempeltje voor Nederlands museum
Met geleende roebels bouwde Nasser zijn
Aswandam die Egypte ongekende welvaart,
een nieuw klimaat en grote prestigewinst
in de Arabische wereld zal
bezorgen
V*
Jk
MAART
1968
ZATERDAG
Tientallen eeuwen lang draaiden krijsend de
waterwielen rond om het water over het land te
verspreiden.
IN DE NIJLVALLEI met zijn
duizenden jaren oude beschaving is een
wonder gewrocht. De laatste over
stroming van de Nijl heeft plaats gehad.
Eens, heel ver in de toekomst, zal deze
reusachtige rivier, naar men aanneemt
de grootste ter wereld, zijn rechten wel
heroveren, want tenslotte is mensen
werk nog nimmer eeuwigdurend ge
bleken.
Hi
Duidelijk is de scheiding te zien tussen de hergen die de Nijlvallei in
sluiten en de eindeloze zandwoestijn daarbuiten.
Omschakeling
HiMlis iflSi
Nare consequenties
Een nieuw klimaat voor Boven
Egypte. Voor het eerst sinds
honderdduizenden jaren hangen
er regenzware wolkenluchten
boven het oude Thebe.
Bittere pil
ALS DANK voor de archeo
logische hulp bij het verplaat
sen van de bedreigde monumen
ten in voormalig Nubië krijgt
Nederland van de Egyptische
regering de charmante kleine
Isis-tempel van Taffah ten ge
schenke. Dit tempeltje, bestaan
de uit zonder specie gestapelde
zandblokken, is circa 200 na
Christus gebouwd door de Ro
meinen. Het bestaat uit één
groot vertrek, waarvan de ste
nen zoldering geschraagd wordt
door vier zuilen met ingewik
kelde bloemkapitelen. Doordat
de tempel nooit geheel voltooid
werd, ontbreken helaas alle ge
bruikelijke reliëfs op binnen- en
buitenmuren, uitgezonderd de
eveneens met bloemvormen ver
sierde toegangspoort op het
zuiden.
HET NABURIG dorpje Taf
fah, nu een nietig vlekje, was
eens de Romeinse nederzetting
Taphis, een strategisch punt
vanwaar men de hele Nijlvallei
ter plaatse beheerste. De Ro
meinen bouwden er eerst grote
fortificaties en onderkomens
voor hun soldaten en begonnen
daarna ook met de bouw van de
tempel die gewijd werd aan de
Egyptische godin, Isis, die ook
onder de Romeinen vele volge
lingen had. Vaak moest er door
de legionairs strijd geleverd
worden tegen de Blemmyes en
andere nomadenvolken uit de
oostelijke woestijn die het op het
-1
rijke Nubië of alleen op de vol-
beladen Romeinse graanschepen
voorzien hadden. Na de Romein
se tijd dommelde Taffah lang
zaam in. Het werd een van die
typisch-Nubische dorpjes, een
handvol lemen huisjes met een
paar dadelpalmen, die nu ver
zwolgen zijn door het water van
de Nijl als gevolg van de aan
leg van de Aswandam. Het Isis-
tempeltje, dat inmiddels al
eeuwen geleden tot christelijk
(Koptisch) heiligdom „gepromo
veerd" was, werd in 1907 geheel
gerestaureerd door een Italiaan
se archeoloog. Thans is het steen
voor steen afgebroken door
Zwitserse archeologen, in krat
ten verpakt en keurig opgesla
gen op het eiland Philae, wach
tend op het vervoer naar zijn
uiteindelijke bestemming: het
Museum van Oudheden in Lei
den. Een uniek geschenk!
B. T. S.
Bob Tadema Sporry
DE NIJL IS GETEMD,
VOOR EGYPTE heeft de bouw
van de Grote Dam van Aswan
verstrekkende gevolgen. Toen pre
sident Nasser op 9 januari 1960 de
tien ton dynamiet deed ontploffen,
die het startsein vormden voor de
bouw van het kanaal dat het Nijl-
water moest omleggen, werd er in
de wereldpers heel wat twijfel
geuit aan het welslagen van dit
monsterproject. Ten onrechte
echter. Want niet alleen kwam
het werk gereed, men had ook
nog een jaar ingelopen op de voor
gestelde duur van het project. Niet
in 1970 zoals begroot was, maar in
1969 zal het werk voltooid zijn.
WE HEBBEN de laatste Nijlover-
stroming meegemaakt en het kwam
ons onbestaanbaar voor dat dat zo ver
trouwde beeld nooit meer gezien zou
worden: die eindeloze watervlakte,
schitterend als spiegels in de zon, met
er boven uitstekend de groene plokken
van bomen en dadelpalmen, de lemen
massa's van de dorpen en dorpjes, de
reusachtige boerderijen. Voortaan zul
len de akkers op die smalle, onvoor
stelbaar vruchtbare reep grond tussen
de Libische en de Arabische woestijn,
eigenlijk één eindeloze oase van Nubië
in het verre zuiden tot en met de Delta
aan de Middellandse Zee, hun water
alleen nog ontvangen uit greppels, slo
ten en kanalen.
niet meer jaarlijks over de akkers zal
worden afgezet. Dit slib zal voortaan
bezinken in het Nasser meer. Daardoor
zal men op grote schaal met kunstmest
moeten werken en ook dit „revolutio
naire" idee vergt aanpassing van de
primitieve, maar vlijtige boeren van
het Nijldal.
met de bouw van die hoogspannings
lijn, en 's nachts davert de muziek
van hun radio's over de stille bergen
die het dal insluiten. Links en rechts
van de hoofdlijn splitsen zich de zijlij
nen af naar dorpen en stadjes en eens
zal iedereen in die lemen dorpen (gra
tis) licht en stroom hebben.
W>
sis
DE EGYPTISCHE boeren zullen op
een totaal andere wijze moeten gaan
werken, en dit kwam hun zo moeilijk
voor, dat ze de regering verzochten
om de voor 1966 geplande laatste over
stroming nog één jaar uit te stellen,
tot 1967 dus. En dat is dan ook ge
beurd.
De 130 miljard kubieke meter water
die tot nu toe bij iedere overstroming
wegvloeide in de Middellandse Zee,
zullen nu de boeren ten goede komen.
Het wordt voortaan vastgehouden in
het ontzaglijke stuwmeer van Aswan
ruim 500 km lang en met een gemid
delde diepte van 120 meter dat de
naam zal krijgen van Nasser meer.
Op de bodem van dit meer zal het
land komen te liggen dat eens Nubië
heette. De Soedan, waarin een groot
deel van het meer komt te liggen,
krijgt er ruim 2 miljoen hectare akker
land bij, Egypte zelf ruim een mil
joen. Dat zijn wel cijfers om even bij
stil te staan.
TOCH HEEFT de bouw van de dam
moeilijkheden opgeleverd. Er zullen
veel hogere uitgaven gedaan moeten
worden dan oorspronkelijk berekend
was. Zo moeten er meerdere contro-
ledammen stroomafwaarts worden ge
bouwd die zeker nog eens de helft van
het bedrag van de Grote Dam zullen
vergen. Dan is er het feit dat onvoor
stelbaar vruchtbare slib uit Ethiopië
Over de drooggevallen akkers trekt
een legioen van hoogspanningspylonen
verder en verder de Nijlvallei in. In
de woestijn staan de kampen van de
ingenieurs en technici die belast zijn
"M Sli BSB SSIP.ÏÏ ilöliMBB
mmmÊL
5PL.
fUnteCi'ttlW**.
Maar op de akkers trekken nog al
tijd de koeien en kamelen de oeroude
houten ploeg door de vette aarde op
de klassieke manier die in de graven
van Thebe en op de reliëfs van de tem
pels staat afgebeeld. Zevenduizend jaar
lang hebben de boeren ieder jaar weer
vol spanning afgewacht of het een
„goede" of een „slechte Nijl" zal wor
den. Dat is nu uit. De Nijl is getemd.
Zijn hoogte zal constant blijven en nie
mand hoeft meer te vrezen dat delen
van Caïro blank komen te staan. Over
het hele land wordt een net van kana
len gegraven en merkwaardig genoeg
komt soms een kanaal te liggen op een
plaats, waar er in faraonische tijden
óók al een was. Waterbouwkunde is
sinds 4000 jaar altijd een „fort" van de
Egyptenaren geweest en op dat punt
hoeft men hun dan ook weinig te leren.
IN 1952 produceerde Egypte per jaar
een miljard kwu aan elektriciteit. In
1971, als de Grote Dam van Aswan
volledig in bedrijf is, zullen het er
16.5 miljard zijn. Men kan dan ook
zeer ambitieuze plannen maken. Het
stadje Aswan, dat de eeuwen door rus
tig heeft liggen dommelen, zal een
industrieel centrum worden. Er komen
een staalfabriek, een plaatwalserij, een
aluminiumfabriek. De bestaande fos-
faatmijnen en kunstmestfabrieken zul
len worden uitgebreid. Het Nasser
meer wordt een visreservoir en water
sportgebied en rond het meer kan op
grote schaal veeteelt worden bedreven
in bepaalde valleien en terreinen, die
begroeid zullen raken door de nieuwe
grondwaterstand. Twee valleien in het
oosten komen in aanmerking voor land
bouw en dat in een gebied waar nooit
aan landbouw gedacht kon worden.
Voorts komt er een korte verbinding
met de Rode Zee via een brede asfalt
weg.
Dit alles gebeurt in het verre zuiden
maar zelfs in het veel noordelijker ge
legen Luxor en Koernah bemerkt men
reeds de invloed van de dam. Een van
die veranderingen is ronduit een won
der. Waar tot nu toe hooguit eens in
de tien, twintig jaar regen viel, kan
men nu dagen beleven dat de hemel
betrokken is.
Het is geen zeldzaamheid meer als
de hele Nijlvallei vanaf de Thebaanse
bergen onzichtbaar is onder een zwaar
neveldek. Misschien zullen de kinde
ren die nu in deze streken opgroeien
het gaan beleven dat er water uit de
hemel komt in plaats van uit de grond
(putten!)! zoals dat ih de woestijn ge
bruikelijk fs.J k
OVERIGENS kan de dam ook voor
minder prettige verrassingen zor
gen. Zo zal de bedding van de Nijl
stroomafwaarts kunnen veranderen en
reeds nu moet men daarmee rekening
gaan houden onder andere door de
bouw van controledammen. Ook het
veranderende grondwaterpeil en het
binnendringen van zeewater in de del
ta behoren tot de onaangename mo
gelijkheden, evenals de althans
voorlopige toeneming van de ge
vreesde bilharziaziekte, tot de mensen
eindelijk geleerd zullen hebben niet te
drinken uit de sloten en kanalen.
Maar het ernstigst is waarschijnlijk
de invloed van de getemde Nijl op de
Middellandse Zee. Tot nu toe voerde
de Nijl met elke overstroming ontzag
lijke massa's organische en minerale
stoffen mee naar zee, die daar wer
den afgezet en een pracht van een leef
milieu vormden voor de zeer rijke vis-
stand van het oostelijke Middellandse
Zeebekken. Nu deze stoffen vanaf dit
jaar niet meer in zee belanden ziet het
er voor de visserij in deze wateren, die
onder andere voor Israël een van de
belangrijke voedselbronnen vormt,
somber uit. Het ontstaan van een „hon
gersnood in zee" lijkt geen onmogelijk
heid, want vele vissen zullen wegtrek
ken naar betere kusten zoals die rond
Algerije en Marokko. Een jaarproduk-
tie ter waarde van 10 miljoen dollar
zal dan voor de Israëlische visvangst
wegvallen. Maar ook Griekenland, dat
nog niet zo lang geleden vijf Maya-
kowski-trawlers van het nieuwste type
in Rusland bestelde ter modernisering
van de visserijvloot, wordt het kind
van de rekening.
innniuinniuinnnnnnnniiTimm
vwwwwwwwwwwmnfwvwvwwwwwww
Mt» "«fan
VOOR EGYPTE zal de Aswandam
enorme economische en prestigewinst
opleveren. Dit is een van de oorzaken
van het onblusbare optimisme der
Egyptenaren. Een verloren oorlog mét
al zijn onkosten lijkt er, voor hen, nog
wel af te kunnen. Zij hopen zelfs dat
de respectabele schuld aan Rusland
voor de bouw van de dam (ruim een
miljard gulden) hopelijk in twee, hoog
uit drie jaar te kunnen afbetalen. Of
dat met de huidige oorlogstoestand wer
kelijk zal gebeuren is een tweede,
maar de regering houdt vol van wel,
rekening houdend met het feit dat in
de Libische woestijn nieuwe uitermate
rijke oliebronnen winst gaan afwerpen
en dat over enige maanden de gloed
nieuwe oliehaven bij Mersa Matroe in
dienst kan worden genomen. Ook in de
Nijldelta is voorts olie gevonden, zo
dat het verlies van de Sinai geen dood
wond meer is voor Egypte's economie.
En dan te bedenken dat in 1956
kortzichtig Amerika en Engeland de
Wereldbank afraadden, geld in de
Grote Dam-onderneming te steken
omdat het toch wel niets zou wor
den. Waarop Nasser zich prompt tot
Rusland wendde dat meteen zonder
aarzelen de nodige kredieten toezeg
de. Sovjet-Rusland bezit nu een
enorme invloed in de oostelijke Mid
dellandse Zee door de daar verwor
ven goodwill. Ofschoon het een open
vraag blijft in hoeverre het van de
Arabische landen dankbaarheid mag
verwachten
Nadruk verboden.
