Liefst onverkort, hoe vermoeiend het ook is
1
n
'J t h t
5
HIT VOOR
BLUE DIAMONDS
mm
Het Dagboek van Albion Moonlight
ORIGINEEL MAAR CHAOTISCH BOEK
VAN PATCHEN EINDELIJK VERTAALD
i
■~\pjïjyj 'j-tr.Wfi
f!
f
c -
m ,4 -t
f?x
16
xj -
i:
t-1 tLr f-^W4 Iff f
1 Jv
*4~
-v.v j"
f j j W:
r x
l y n
A
HCAANSE
LITTERATUUR
f I
ZATERDAG 30 MAART 196 8
Erbij
Robert
K
W
H
Jansen
GEORGE ROBERT
I an Egmond
wr
i
- -
t J.-TL.X
t f V V ai" A-i-J
t - -£ ~T- J y-i
Lrt-
- 1 1: - t i Sf ^L-J t
r*
ff
ft***'
V v
j\ IjS
A
SIMON C. JANSEN
PIET VAN EGMOND
HET BEGIN van „Het dagboek
van Albion Moonlight" van de
Amerikaanse schrijver Kenneth
Patchen is zo karakteristiek voor
het hele boek, dat het de moeite
waard is er iets van te citeren. „De
engel lag in een klein bosje
nergens ter wereld was er iets dat
hem onaangenaam kon verras
sen het kan nooit erge pijn
hebben gedaan toen ze hem de
keel afsneden.
Er staat een kind op de weg naar
ons te kijken; op haar voorhoofd
is het gele brandmerk van deze
pestilente zomer. Ze wuift naar
ons en haar hand valt als een ver
schrompelde, witte klauw op de
grond; ik prop de hand in mijn
zak en we gaan haastig verder".
DRIE DIRIGENTEN OVER
DE MATTHAUS PASSION
VAN DE ITALIANEN wordt wel beweerd, dat zij maar drie
maal in hun leven naar de kerk gaan: om gedoopt te worden, om
te trouwen en om begraven te worden. Hiertegenover slaan de
Hollanders geen slecht figuur, want er zijn er vele, die beslist ieder
jaar naar de kerk gaan, namelijk om de Matthaus Passion te horen.
Nu moet ik hier direct aan toevoegen, dat deze éénjaarlijkse kerk
gangers niet uitsluitend gedreven worden door religieuze gevoe
lens, maar anderzijds is het ook niet de muziek van Bach alleen,
die hen de drempel van het kerkgebouw doet overschrijden. Zij
komen omdat zij behoefte hebben aan een soort zieleloutering en
zij beschouwen de lange zit als een kleine boetedoening. Zij gaan
DE DIRIGENTEN die het geluk hebben dit
onvergankelijke werk te mogen uitvoeren staan
ieder jaar weer voor grote moeilijkheden. Het
koor, het orkest en de solisten te leiden in dit
monumentale werk is een bijna bovenmense
lijke taak. Met het koor kunnen vele repetities
gehouden worden, maar het orkest is meestal
maar voor één repetitie beschikbaar. De so
listen reizen het hele land af: van Appingedam
naar Aalsmeer en van Aardenburg naar Den
Helder. Zij komen 's morgens doodmoe op de
repetitie en willen niet uitzingen om hun stem
te sparen voor de avond. Van iedere mede
werker wordt op de uitvoering het uiterste aan
concentratie verlangd en niemand kan het zich
veroorloven zijn taak gemakkelijk op te vatten.
Ik mag het misschien niet verklappen, maar
de enige die het gemakkelijk hebben zijn de
critici die mogen met de pauze naar huis.
Dan hebben zij alle solisten gehoord, zij weten
welke solisten door ziekte vervangen moesten
worden en de rest kunnen zij in het program
ma lezen. Ik heb laatst een collega gesproken,
die mij vertelde dat hij voor het eerst het twee
de deel gehoord had „een heel mooi stuk"
vond hij het! Maar wij mogen het hem niet
euvel duiden, het is al moeilijk genoeg om vijf
of zes verschillende uitvoeringen te verslaan
zonder daarbij in herhalingen te vervallen.
VRAAG: Mogen er naar uw mening in de
Matthaus Passion coupures gemaakt worden?
GEORGE ROBERT, ere-dirigent van de
Haarlemse Christelijke Oratorium Vereniging:
„Over de Matthaus Passion kan ik kort zijn",
zegt George Robert, „Onverkort! Veertig
jaar geleden heb ik het initiatief genomen tot
een uitvoering van de Matthaus Passion in
Haarlem en ik had niet veel medewerking,
maar ik heb het bestuur van de Oratorium
Vereniging weten te overtuigen". Na enig na
denken gaat hij voort: „Niemand, ook ik zelf
niet, was bij voorbaat overtuigd van een suc
ces, maar het publiek liet niet op zich wachten,
de eerste uitvoering was uitverkocht". Sinds
dien is de uitvoering van de M.P. een Haar
lemse traditie geworden, die tot op de huidige
dag zonder moeite in stand gehouden wordt.
Dit jaar zal de uitvoering plaats hebben in de
St. Bavo-Kathedraal op 8 en 9 april onder lei
ding van zijn opvolger, Piet Kiel jr., en het
lijdt geen twijfel of ook deze uitvoeringen zul
len zeer druk bezocht worden.
„Ik ben niet altijd een voorstander geweest
van een onverkorte uitvoering", vervolgt Ro
bert, „aanvankelijk heb ik ook coupures ge
maakt, maar naarmate ik dieper doordrong in
de achtergrond van dit majestueuze werk groei
de bij mij het besef, dat elke coupure een on
verantwoordelijke daad is". Met een snel gebaar
tovert hij een boek te voorschijn uit zijn
boekenkast: „Voila, hier is een uitspraak van
Bruno Walter":
„Het werk is een organisch geheel en degene
die denkt dat hij er iets aan veranderen kan,
overtreedt de fundamentele wetten van de
kunst".
gesticht en bewogen huiswaarts: de gelovigen voelen zich gesterkt
in hun geloof en de overigen dragen het gevoel met zich mee, dat
zij in aanraking zijn geweest met de bovenaardse liefde en goed
heid die door Christus gepredikt werd. Maar allen zijn zij gegrepen
door de innerlijke kracht en de waarachtige overtuiging, die
spreekt uit de klankentaai van Bach. Onweerstaanbaar is de macht
die ons dwingt op te staan bij het koraal: „Was mein Gott will, das
gescheh' allzeit, sein Will' der ist der beste"en wij voelen ons
opgenomen in een nieuwere, betere wereld wanneer het gehele
kerkgebouw gevuld wordt met de machtige uitroep: „Wer Gott
vertraut, fest auf ihn baut. den will er nicht verlassen".
„Bruno Walter was toch een romanticus met
zeer persoonlijke opvattingen!" De grijze diri
gent kijkt mij vorsend aan of ik soms iets tegen
te spreken heb en dan gaat hij voort: „Bruno
Walter hield niet van lange concerten, maai
de Matthaus Passion ging bij hem onverkort!"
EEN UUR LATER zit ik tegenover Simon C.
Jansen, kantor en organist van de Westerkerk
in Amsterdam, hoofdleraar voor orgel en koor
zang aan het Amsterdamsch Conservatorium.
„Twintig jaar geleden dirigeerde ik voor het
eerst de Matthaus Passion in Amsterdam ik
werd benoemd tot dirigent van de Koninklijke
Christelijke Oratorium Vereniging en met
een onbegrijpelijke onbevangenheid nam ik die
zware taak op mij. Ik kan mij nu niet meer
voorstellen hoe ik dat indertijd aangedurfd
heb". Na enkele diepe zuchten gaat hij verder:
„Het wordt steeds moeilijker, elk jaar wil je
het beter doen en steeds meer dringt het tot
je door, dat een volmaakte uitvoering een on
mogelijkheid is. Ik ben er nu wel van overtuigd,
dat een goede uitvoering alleen te bereiken is
met een klein, goed geschoold koor en een or
kest van degelijke vakmensen. In de Wester
kerk in Amsterdam kan ik mijn gang gaan,
daar heb ik een uitstekend klein koor en mag
ik beschikken over een aantal gedegen musici.
De uitvoering vindt plaats in een kerkdienst:
's Morgens het eerste en 's avonds het tweede
deel, coupures worden er niet gemaakt. Maar
bij andere uitvoeringen (in Utrecht) moeten
er allerlei concessies gedaan worden: een groot
koor (want iedereen wil meezingen) en een
uitvoering in één geheel, maar met coupures".
Wat is de grootste moeilijkheid bij het in
studeren?
Jansen: „De samenwerking met het orkest.
Er is nooit tijd voor meerdere orkestrepetities
en toch zijn die broodnodig om tot een goed
geheel te komen".
„In 1935 dirigeerde ik voor het eerst de Mat
thaus Passion in de Lutherkapel aan het Bach-
plein in Amsterdam, entree 35 cent". Hij staat
op en pakt een foto van zijn bureau. „Kijk, daar
zit ik achter het orgel en daar zit jij!"
tT n 1
v
1 l r X L i A 1 j
O, - U jr - "f 'iL«1. fy A
i
i - id. ZU -y- f"III;
Wm/m
Vff"
- -'Wf
-k -- "gg'i*
-i»
kjjs'
Het is waar, het was ook mijn eerste Mat
thaus Passióh, ik was nóg op het Conservato
rium en Piet van Egmond studeerde voor de
Prix d'Excellence. Ik was er toen helemaal van
in de war, dat ik voor zoiets machtigs gevraagd
werd. Wij waren maar met zijn tweeën als
hoboïsten en moesten alles spelen: eerste koor,
tweede koor, hobo, hobo d'amore en oboe da
caccia, het was eigenlijk teveel, maar het was
geweldig. Piet van Egmond dirigeerde met han
den en voeten, want hij leidde het koor vanaf
de orgelbank en begeleidde bovendien de aria's
en recitatieven. Opeens herinnerde ik mij weer
de urenlange repetities van de aria „Aus Liebe",
voor sopraan, fluitsolo en twee oboi da caccia,
Piet van Egmond wist van geen ophouden en
wij arme blazers hadden geen lippen meer
over!"
Van Egmond is voorstander van coupures om
de eenvoudige reden, dat de uitvoerenden te
veel vermoeid raken om nog voor een boeiende
en vlekkeloze uitvoering te kunnen zorgen.
„Wanneer er een pauze van minstens ander
half uur gehouden kan worden, ben ik voor een
onverkorte uitvoering, maar dat is helaas zel
den mogelijk. Ik begin ieder jaar opnieuw met
mijn koor, drie weken voor de uitvoering moet
Het hoogtepunt van de Matthaus": de
dood van Christus, gevolgd door het
„Choral"ti „O Haupt, voU Blut and Wun-
den". Daarbij sluit aan de passage: „Und
siehe da, der Vorjiang im Tempel zerrisz
in zwei Stiicke".
ieder koorlid voorzingen, dat moeten ze maar
nemen anders neem ik ze niet! Ik kies al
tijd de solisten die ik zélf hebben wil, omdat ik
tot een totale eenheid van opvatting wil komen.
Ik wil de muziek van Bach beschermen tegen
effectbejag, hij was een innig vroom mens, hij
werd gedreven door zijn eerbied voor het Aller
hoogste en daar moeten wij allen vanuit gaan".
DE ZANGERS, die soms meer dan twintig
uitvoeringen per jaar moeten zingen, laten na
tuurlijk een heel ander geluid horen dan de
dirigenten. Erna Spoorenberg, Aafje Heynis,
Arjan Blanken en Herman Scheij geven in een
volgend artikel hun wensen en bezwaren te
kennen omtrent de verschillende uitvoeringen
waaraan zij moeten medewerken.
J. H. MOOLENIJZER
(Van onze rtv-redactrice)
ZO'N SONGFESTIVAL levert achter
af bezien toch nog wel wat op: behal
ve Ronnie Rober zijn er n o g twee ar
tiesten, de Blue Diamonds, die een
graantje hebben meegepikt. Ronnie To-
bers lied „Morgen" hebben zij in een
fijn arrangement in het Engels op de
plaat gezet en dit nummer „Someday"
loopt nog beter dan de oorspronkelijke
Nederlandse en later gemaakte Engel
se versie, waarmee Ronnie de markt
tracht te veroveren. Insiders zeggen
dat deze plaat een ruime kans maakt
voor de top-veertig.
,,'t Zal tijd worden", verzuchten Ruud
(26) en Riem (24) de Wolff. „We zijn
eigenlijk al te lang zonder hit geweest,
we zijn te vaak op lange toernees en
zo iets kun je je bijna niet permitteren.
Ruud vertelt: „Ik verwacht dat Ron
nie in Londen op een goede plaats zal
eindigen Nummer een zal wel Cliff Ri
chard worden die heeft een eindelo
ze plaat met een geweldige „gimmick"
erachter.
ER WORDT even gemediteerd over
de vergankelijkheid van roem. het har
de werken. „Toen we uit militaire
dienst kwamen, zaten we wel geeste
lijk aan de grond maar financieel is
alles prachtig verlopen. Opmaken duurt
maar kort. Een tijdje loopt alles van
een leien dakje, maar ineens, jammer
hoor, w e g is het succes en w e g zijn
de centjes e n de vriendjes."
„Door die hit hebben we het ineens
razend druk. We hebben drie tv-uitzen-
dingen gemist, Fenklup, Mies-en-scène
en Twien, maar nu zitten we dan in de
weekendshow van Johnny en Rijk.
ZIJN ZE, na tien jaren, nog niet moe
van het vak? „Ik zou niet weten wat ik
zonder moest doen", zegt Riem ,,'t Is
wel een doodvermoeiend maar ik zou
er voor geen geld ui' willen stappen."
Dat vindt Ruud ook. Ik heb, met
vrienden, nog een ander plan. We wil
len een flink pand huren, platen, kle
ren en cosmetica verkopen, modeshows
houden, een discobar exploiteren en
een opnamestudiootje, om van nieuw
komers een plaatje te maken als een
soort visitekaartje."
„NOG een plan: het openluchtthea
ter in Driebergen willen we deze zo
mer exploiteren. We hebben de stich
ting en een deel van het gemeentebe
stuur al op onze hand. We willen de
jongelui iets anders voorzetten dan het
traditionele kijkfeest een grote dans
vloer, een orkestje, eromheen kraamp
jes waar je wat kunt eten en drinken
maar geen alcohol!
IN deze eerste alinea's springt al da
delijk in het oog, dat men hier met een
stuk surrealistische litteratuur te doen
heeft, waarbij met de zogenoemde
realiteit een grillig spel wordt bedre
ven om er een maximum aan symbo
lische betekenis uit te persen. Die
indruk wordt door de volgende voor
vallen bevestigd.
Albion Moonlight maakt een tocht
met een paar kameraden, achtervolgd
door boosaardige wilde honden; ze
kunnen niet over een rivier trekken
omdat die elektrisch geladen is. Hun
doel is een zekere Roivas te bereiken,
uit wie de stem van God spreekt.
Iemand van het gezelschap verdrinkt
maar is daarna weer even vrolijk aan
wezig, nu als geest.
Een meereizende jongen wordt door
een van hen zonder aanwijsbare reden
neergeschoten; niemand denkt eraan
hetide dader kwalijk te nemen. Even
later blijkt deze jongen een meisje te
zijn; ze houdt het met iedereen, behal
ve met Albion, omdat die haar te veel
op God lijkt, tot zijn grote spijt
vette grote letters tussen de tekst door
gedrukt. De marge wordt soms ge
bruikt voor uitroepen, commentaar en
zelfs voor hele verhalen.
Het boek is geschreven in de jaren
veertig en dat is duidelijk merkbaar,
want de wereldoorlog en Hitler in
eigen persoon verschijnen op tal van
pagina's. Het is (natuurlijk) anti
oorlog. De schrijver is geobsedeerd
door geweld. De logica wordt daarbij
UIT dergelijke flarden bestaat het
boek, dat een erg chaotische indruk
maakt. „Wat we niet wisten was, hoe
na we aan de krankzinnigheid toe zou
den komen", schrijft Albion al op de
eerste pagina, en ook de lezer voelt
zijn hoofd duizelen.
De tocht die Albion maakt, is maai
een dunne, symbolische draad, die
enigszins de schijn van eenheid op
moet houden. Waar het om gaat, zijn
de invallen, de parabels, de gedichten
en tirades over de keizer van Japan
kannibalisme in Ohio en honderd an
dere uiteenlopende zaken
OOK DE TYPOGRAFIE is onge
woon. Hier en daar zijn zinnen met
soms op zijn kop gezet. Iemand wil
een ander doden. Waarom? Omdat hij
gekweld wordt door de gedachte aan
de afgrijselijkheden van de oorlog in
Europa. Als hij iemand doden zou, zou
de moord niet meer in zijn hoofd,
maar in zijn handen zitten, geeft hij
als motief. Voor wie het vatten kan.
Sommige van de talrijke ontboeze
mingen zijn banaal, andere zijn aar
dig, zoals die over boeken, „al die
grote vuilnisemmers, waarin de men
sen hun leven ledigen" Heel karakte
ristiek voor de schrijver is „De ge
dachte aan een r->spleten ziel heeft me
altijd getrokken Er is geen vaste ster
aan het firmament van de geest. Wat
zijn waarden?"
KENNETH PATCHEN werd in 1911
in de Amerikaanse staat Ohio gebo
ren. Hij studeerde aan de universiteit
van Wisconsin en op zijn vijfentwin
tigste kreeg hij voor zijn eerste dicht
bundel een stipendium, waardoor hij
zich uitsluitend met schrijven en schil
deren kon gaan bezighouden. Door een
arbeidsongeval is hij invalide. Behalve
tientallen boeken proza en poëzie,
waaronder de „Memoirs of a shy por-
nographer", heeft hij een serie van
zo'n vijfhonderd delen „Painted
Books" geproduceerd. Patchen heeft
met anderen in de jaren vijftig de stoot
gegeven tot „Poetry Jazz", het lezen
van gedichten begeleid door jazzmu
ziek in nachtclubs en concertzalen van
de Amerikaanse Westkust.
ZIJN „Dagboek van Albion Moon
light" is originaliteit niet te ontzeggen,
maar het kon mijn aandacht slechts
bij vlagen vasthouden. Dat ondanks
het enthousiaste oordeel van Henry
Miller, die het aangrijpend en geniaal
vond. Er is nogal wat waarvan de be
tekenis duister blijft. Voor wie alleen
van traditioneel werk houdt, is het een
ergernis. Maar ook voor anderen is het
afmattende lectuur, want de fragmen
ten hebben dikwijls geen ander ver
band met elkaar dan de mentaliteit
van de schrijver, waaruit ze voortko
men. Maar bij gedeelten is het de
moeite waard. Het is geen boek waar
over je een pasklaar oordeel kunt heb
ben en dat is op zichzelf al een ver
dienste De vertaling is van John Van-
denbergh (Literair Paspoort De Bezi
ge Bij -MeulenhoffRmé Mam,s
