■H
Pe magie uev zintuigen
in de wereld der dieren
PRIVÉ-VLIEGEN IS GOEDKOPER DAN U DENKT"
iVlao s strijd
tegen het
gouden kalf
n
DINSDAG 16 APRIL 1968
11
Geuren
-
is s-
Klopsignalen
f
Navigeren
Knipperlicht
Ramp
VOOR 33 MILLE
HEEFT MEN AL
EEN AARDIGE
„VIERZITTER"
Een vlucht kraanvogels tegen de
avondzon. Overdag oriënteren
de vogels zich op de zon.
's nachts op dc sterren.
NIEUWE ONDERZOEKINGEN
naar de zintuigen der dieren heb
ben fascinerende resultaten opge
leverd. Dieren blijken taken te ver
vullen en te functioneren op een
wijze en met een efficiëntie die de
menselijke prestaties in de scha
duw stellen. Dat blijkt uit het boek
„Magie der zintuigen" van Vitus B.
Dröscher dat in een Nederlandse
vertaling is verschenen bij „Het
Wereldvenster" in Baarn. Dit werk
werd bekroond met de Theodor
Wolffprijs als het beste natuur
wetenschappelijke boek van het
jaar.
IN ONZE DAGEN, zo zegt de
auteur, begint zich een ontwikke
ling van onafzienbare draagwijdte
af te tekenen: biologen ontdekken
„technische uitvindingen" van de
natuur, die ingenieurs tot nu toe
voor onmogelijk hebben gehouden.
Als de geleerden erin zouden
slagen om magnetische en elektri
sche zintuigen, warmte-ogen, vlin
derantennen, elektronische instinc
ten, kunstmatig verstand of het
„horen" van beelden langs tech
nische weg na te maken, zouden
de gevolgen nauwelijks te overzien
zijn.
VOLGENS deze mogelijkheden zou
een auto geheel volautomatisch zon
der menselijke hulp dus zijn weg
door het drukke verkeer kunnen vin
den. Een kunstmatige hondeneus zou
onderzeeërs kunnen achtervolgen of
misdadigers opsporen, een robot, die
woorden begrijpt, zou de stenotypiste
kunnen vervangen en gevoelige appa
ratuur zou aardbevingen kunnen voor
spellen. Het aangezicht der wereld zou
er danig door kunnen worden veran
derd.
Voor de eerste keer krijgen we een
veelomvattend begrip van het feit dat
onze natuurlijke zintuigen helemaal
WIJ MENSEN vleien ons nog altijd met de hoop dat
wij de hoogste vorm van leven op aarde be
lichamen. Door ons verstand, ons vermogen tot
spreken en onze wonderlijk gecompliceerde zintuigen
beschouwen wij onszelf als hoog verheven boven de
dieren en dat zijn wij tot op zekere hoogte ook wel.
Nieuwe inzichten en onderzoekingen hebben echter
aangetoond, dat vele lagere dieren beschikken over ge
specialiseerde zintuigen en instincten, die totaal ver
schillen van de menselijke, maar minstens even ver
fijnd en doeltreffend zijn. Sommige dieren „horen"
beelden, ruiken kilometers ver, „zien' magnetische
velden en gepolariseerd licht en „voorvoelen zelfs, met
absolute zekerheid, natuurrampen als aardbevingen
lang voordat de seismologen en meteorologen zo n
naderende calamiteit kunnen voorspellen. In het hier
onder besproken populair-wetenschappelyke boek „Ma
gie der zintuigen" fUitg. Het Wereldvenster, Baarn)
licht Vitus B. Dröscher deze nieuwe, tot bescheiden
heid nopende ontdekkingen in het rijk der dieren met
vele voorbeelden toe.
niet zo „natuurlijk" zijn, zegt Vitus
Dröscher. Veeleer hebben ze iets ma
gisch.
Op een slechts enkele jaren geleden
gehouden congres van meer dan twee
duizend biologen in de Verenigde Sta
ten bleek dat de congressisten speciaal
voor één zaak opvallend veel belang
stelling hadden: de zintuigen.
Sinds 1958 zijn dierpsychologen en
biochemici begonnen het merkwaardi
ge verschijnsel te onderzoeken, dat so
ciaal levende insekten zoals mieren,
bijen en wespen, geurstoffen versprei
den om elkaar bevelen en berichten
door te geven. Zodra deze worden uit
gezonden, verrichten de medeleden
van de staat precies die handelingen,
die noodzakelijk zijn; zelfs zijn zij in
staat op beslissende wijze blijvende
veranderingen in de lichaamsbouw te
veroorzaken.
De Amerikaanse zoöloog professor
Edward Wilson van de Harvard Uni
versity vond bewijzen voor deze „ge
sprekken" door middel van geurstof
fen. Hij ontcijferde de eerste woordjes
en hij vermoedt zelfs dat de mieren
over een soort zinsbouw beschikken.
DEZE TAAL blijkt een zeer ver
fijnd communicatiemiddel te zijn. Als
een Amerikaanse vuurmier op enige
afstand van het nest een dode vlinder
heeft ontdekt, welke hij door het ge
wicht ervan niet alleen kan transpor
teren, spoedt hij zich nestwaarts om
hulp te halen. Én om straks de weg
terug te kunnen vinden, schrijft hij
met een geurvloeistof, die uit de angel
van het achterlijf komt een stippel
lijn op de bodem. Geen doorlopende
lijn want dat zou niet economisch zijn.
Maar de mieren, die op de lijn stuitten,
zouden niet weten welke kant ze uit
zouden moeten. Daarom is elk streepje
voorzien van een pijlpuntje. Wat heel
merkwaardig is, dat niet de zichtbare
pijl. maar alleen de ruikbare niil door
de mieren op de juiste wr >rdt
verstaan.
-s
V.!» JW
De „soldaten" in de termietenstaat dragen aan de kop een soort lijm-
tube. Vijanden kleven ze vast, waar zij deze aantreffen. Overschrijdt
de soldatengeur in het nest een grenswaarde, dan worden er geen
nieuwe vechttermieten meer voortgebracht.
BEHALVE met geursignalen wer
ken mieren met klopsignalen. Door
bepaalde klopsignalen kunnen mede
bewoners, bijvoorbeeld als gevaar
dreigt, de waarschuwing krijgen zich
in diepere delen van hun nest terug te
trekken. Om verwarring met andere
klopsignalen te vermijden, wordt een
bepaalde code gebruikt.
DE DEFENSIE is ook in de mieren-
staten een zware post De soldaten on
der hen produceren niets nuttigs: zij
helpen niet mee aan de voedselvoor
ziening en zijn derhalve nutteloze mee-
eters. Het gevolg hiervan is dat een
mierenstaat alleen zoveel soldaten
voortbrengt als redelijkerwijze nood
zakelijk zijn.
Zijn er, bijvoorbeeld na een oorlog,
te weinig soldaten dan wordt het leger
zo snel mogelijk aangevuld. Komen er
te veel dan wordt de .produktie" van
soldaten stopgezet.
Een andere merkwaardige zaak: de
,t. ."'J, V
uitzendt. De wijfjes zitten verscholen
in het gras. Zodra echter een mannetje
tot op drie of vier meter is genaderd,
antwoordt het wijfje 2,1 seconden na
elke flits met een eigen lichtteken.
Daarop gaat de vrijer ogenblikkelijk
naar haar toe. Professor Buck, die dit
verschijnsel heeft ontdekt, was in staat
om met een zaklantaarn een wijfje na
te bootsen. Precies 2,1 seconden na de
flits van een passend mannetje moest
hij zijn lantaarn aanknippen. Was de
tijdsafstand juist, dan landde het man
netje prompt op zijn hand. Deed hij
het een fractie van een seconde te
vroeg of te laat, dan liet het insect hem
links liggen.
VOGELS blijken voortreffelijke navi
gators te zijn. Zij koersen hetzij op de
sterren, hetzij op het landschap. Zo
hebben geleerden in ons land eens
11.000 spreeuwen gevangen tijdens hun
herfsttrek. Zij waren op weg van het
Oostzeegebied naar de kusten van
Frankrijk, Engeland en Ierland. De vo
gels hadden in ons land een tussenlan
ding gemaakt. Ze werden geringd en
vervolgens naar Zwitserland gebracht.
Het resultaat was verrassend. Nadat
ze waren vrijgelaten trokken de oner
varen jonge spreeuwen in de oorspron
kelijke richting en belandden in Spanje
en Portugal. De oudere spreeuwen, die
de reis al meer hadden gemaakt ont
dekten het bedrog en wijzigden hun
koers met verbazingwekkende naviga-
tiekunst zodanig, dat zij op de goede
plaatsen aankwamen. Conclusie: de on
ervaren spreeuw heeft bij zijn geboor
te voor de eerste tocht slechts gege
vens over de algemene vliegrichting
meegekregen, de oudere vogels hebben
het vermogen om te navigeren.
zijdevlinder. Het mannetje vindt zijn
wijfje op kilometers afstand. Het vlin
derwijfje beschikt over een speciaal
parfum, waarvan steeds een klein
beetje aan de lucht wordt afgestaan.
Met een hooggevoelig ontvangorgaan,
dat eruit ziet als een palmtak ontvangt
hij seksuele lokeeur Dit zet hem aan
tot vliegen en hij zoekt zo het wijfje
op Ook andere talloze insektensoorten
gebruiken dergelijke geuren.
De mannetjes en de wijfjesglimwor
men zoeken elkaar met een „lampje"
Zo is er een soort, waarvan het man
netje. als hij er 's nachts op uit is een
vrouwtje te zoeken, elke 5,7 seconden
gedurende 0,06 seconde een lichtflits
PROF DARCHEN wil wel eens we
ten hoe bijen zouden reageren als er
in de bijenkorf een ramp gebeurt. Ra-
tenbouwers waren net klaar gekomen
met een nieuwe raat. De professor zet
te de nestkast schuin op zijn zij
kant De nieuwe raten, welke nog
zacht waren, bogen langzaam door en
dreigden de toegang tot de broedcel-
len van de eronder liggende raten af
te sluiten. Er ontstond geen paniek. De
bijen onderkenden blijkbaar 't gevaar
en namen ogenblikkelijk maatregelen.
Zij zetten er letterlijk hun schouders
onder.
De bijen vormden met honderden le
vende pijlers om te voorkomen dat de
massa uiteenviel. De ratenbouwers to
gen direct aan het werk om stutbalken
OEBRI
(Van onze correspondent)
MIDDELBURG Er zijn in ons
land heel wat mensen, die een
privé-vliegbrevet bezitten. Toch
hebben nog geen honderd Neder
landers een eigen vliegtuigje. Dat
is weinig, met andere landen ver
geleken. Nederland is op Scandina
vië na het meest achtergebleven
gebied in de privé en de zaken-
luchtvaart in West-Europa. Maar
daar zal binnen enkele jaren ver
andering in komen, verwacht de
Middelburgse fabrieksdirecteur B.
Wallage. „Er komt onherroepelijk
een markt in Nederland". Hij ziet
vooral perspectieven in de zaken-
luchtvaart. Daarom heeft hij voor
Nederland de alleenvertegenwoor
diging verworven voor zaken- en
sportvliegtuigen, geleverd door de
Franse fabriek Sud-Aviation.
Die alleenvertegenwoordiging letreft
drie types in twaalf uitvoeringen in
prijzen tot tachtigduizend gulden Er
zijn lesvliegtuigen Dij, toestellen ook
die na een ingreep van een uur ge
schikt te maken zijn voor het be
sproeien van bouwland. Een van de
types heeft zo weinig land- en tart-
ruimte nodig dat een voetbalveldje al
voldoende is. Er zijn zelfs toestellen
bij die kunnen worden gebruikt als
sleepvliegtuig voor zweefvliegtuigen.
DE HEER WALLAGE, de mensen
denken dat vliegen ontzettend duur is,
maar dat valt echt mee. Voor 33 oOO
hebt u exclusief omzetbelasting en
invoerrechten al een ieuke drie- of
vierzitter. Bij een regelmatig gebruik
600 vlieguren per jaar komt zo'n
toestel op f 37,40 per vlieguur. Per
vliegkilometer is dat twintig cent. Voor
een wegkilometer komt dat neer op
veertig cent, want een vliegtuig kan
rechtdoor vliegen en is niet zoals een
auto gebonden aan bochten in vegen.
Bij zijn berekening is de heer Wallage
uitgegaan van een afschrijving in zes
jaar tijds met een rente van acht per
cent per jaar. Inbegrepen in dit bedrag
is de verzekering (all risks: duizend
gulden), benzine, onderhoud en lan
dingsgeld.
HET MOET ons van het hart: als je
een keer met zo'n toestelletje in de
wolken bent geweest, is het autorijden
over onze volle wegen knoeiwerk Wat
een verademing, zo'n vliegtocht na al
dat gewriemel in files, omrijden vior
wegomleggingen, wachten voor stop
lichten, maximum snelheden en inhaal-
verboden. En dan die enorme tijdwinst,
die er met zelf vliegen wordt geboekt.
DE HEER WALLAGE: „Ik oen in
drie uur van mijn kantoor in Middel
burg in Londen. Daar zit niet alleen
WWVWIfMMMftfWMIMtMIMAWWAWMWtfMMMMMW
de vliegtijd in, maar ook de autorit
van vijf kwartier die ik moet maken
om op het vliegveld Seppe, waar het
toestel staat, te komen. Als ik per
KLM zou reizen dan was ik alleen al
voor de rit Middelburg - Schiphol drie
uur kwijt. Ik maak op zo'n trip
want ik kan met een klein toestel op
een vliegveld komen, dichter bij Lon
den, waar de KLM niet mag landen
en tijdwinst van twee uur per enkele
reis.
PLAATSEN waar de KLM zelfs niet
dicht in de buurt kan komen, zijn voor
een zakenman die snel ergens moet
zijn. gemakkelijk bereikbaar met zo'n
vliegtuigje.
De heer Wallage: „In /.even kwartier
vlieg ik naar een punt als Schweinfurt
bij Neurenberg. Eén van mijn mensen
ging er van Middelburg uit per auto
heen. Hij deed er negen uur over. stop
te nergens, en kwam doodmoe aan. En
dan te bedenken dat na een reis pas
het eigenlijke werk, het zakendoen be
gint".
In een wip zit hij in Parijs, in Düssel-
dorf of op 't kantoor van de Belgische
vestiging. Ook binnenlandse vluchten
worden regelmatig uitgevoerd. De eco
nomische actieradius van het vliegen
met een privé-vliegtuig ligt rond de
700 km. „Daarboven wordt de KLM
echter beter", zegt de zakenman-vlie
ger.
GEVAREN bij het zelf vliegen? Hij
lacht. „Het gevaarlijke van het vlie
gen is voor mij met de auto naar het
Belgische vliegveld Seppe te rijden.
Dat is een Engels mopje, maar het is
onmiskenbaar waar". Overigens heeft
de heer Wallage een gedegen '"'"'ding
achter de rug. Aan rijn 'niH' loop
baan hield hij vliegbrevet en 1400
vlieguren over. Tijdens zijn militaire
Alarm in de mierenstaat. Een
wachter heeft een roofkever
ontdekt en bespuit deze met een
geurstof die van alle kanten de
„soldaten" aanlokt.
luchtvaartjaren werd hij zelfs ingezet
toen in 1953 de zee Zeeland bestormde
en er rubberboten moesten worden ge
dropt.
Het door de heer Wallage gesignaleerde
gevaar van de rit Middelburg-Seppe.
vijf kwartier per auto wordt straks
tot een minimum teruggebracht wan
neer het vliegveld Midden-Zeeland er
is. Dan zit hij binnen het kwartier in
de lucht. Er ligt aan het eind van de
Sloedam een stuk domaniale grond in
het Noord-Sloe, uitermate geschikt
voor de inrichting van een vliegveld en
de plannen zijn al in een vergevorderd
stadium. Men gaat de zaak inrichten
naar het voorbeeld van Seppe.
„IK STEL me voor, zegt de heer
Wallage, een soort nv-tje op te richten
dat het gezamenlijk beheer zou Kunnen
voeren over twee of drie vliegtuigen
met vaste vliegers, zoals dat o.a. in
Twente door een aantal zakenlieden
gebeurt. Laat nou zo'n vlieger dertig
mille moeten hebben, dan is het nog
een verantwoorde uitgave".
De heer Wallage koestert hoge ver
wachtingen van de nieuwe tak van het
Middelburgse bedrijf, wat de verkoop
van privé-vliegtuigen aangaat.
Hij plaatst deze prognose nog egen
de achtergrond van het feit dat de in-
voerbelasting per 1 jan. van het vol
gend jaar met 22 percent naar bene
den gaat en dat is een slok op een
borrel. Dan is zo'n vliegtuig helemaal
best te betalen".
van was op te richten. Toen dit klaar
was konden de bijen weer aan hun da
gelijkse werkzaamheden gaan.
Stapje voor stapje dringen de men
sen steeds dieper door in de wereld
der dieren. Zij probeerden hun taal en
hun tekens te begrijpen. In „Magie
der zintuigen" wordt een tipje van de
sluier opgelicht. Het is de moeite
waard om dit boeiende boek te lezen.
Frans Keijsper
(Van onze correspondent)
HONGKONG. „De culturele re
volutie in China is in rustiger vaar
water gekomen. Overal heeft men zich
nu geworpen op de studie van de ge
dachten van Mao. De overdenkingen
van de grote leider moeten de Chinese
massa's naar het juiste pad voeren, dat
leidt naar onzelfzuchtigheid en een
afzweren van het materialisme. Daar
mee heeft de culturele revolutie haar
weg gevonden naar de kleine kring
van het Chinese gezin.
DE STUDIEKLASSEN, die in alle
steden van China nu worden georga
niseerd. moeten het denken van het
volk omvormen. De doorsnee-Chinees
denkt zoals duizenden jaren het
geval is geweest ook onder het com
munistische systeem doorgaans slechts
aan eigen heil en dat van zijn familie.
Weliswaar is hij onderdanig jegens
het communistisch regime, maar in de
grond heeft hij zich niet bekommerd
om politieke zaken en het heil der
natie. De Chinees heeft zich in wezen
ook nooit zorgen gemaakt om zijn
buurman. Als er bij de buurman werd
ingebroken, dan deed hij beide ogen
toe en „vergat" de politie te roepen.
MAO hoopt met zijn sociale revolu
tie het denken Van de Chinese massa's
te kunnen hervormen. Tot nu toe heeft
bij die massa's de belangstelling voor
lijf en goed voorop gestaan. In de nu
gevormde studieklassen moeten de
mensen in China worden gestimuleerd
om hun „democratische rechten" te
gaan uitoefenen, nationale zaken te
bespreken, en de aanwijzingen van
Mao in daden om te zetten. De vrou
wen moeten nog verder worden be
vrijd van onbeduidend huishoudelijk
werk en zich vrijmaken voor de na
tionale zaak. Er moeten nieuwe be
trekkingen worden opgebouwd in ge
zinnen en families, tussen buren, tus
sen functionarissen en massa's, tussen
steden en dorpen.
OOK DE oude huwelijksceremo
niën (officieel afgeschaft maar stil
zwijgend nog toegelaten) moeten defi
nitief verdwijnen, omdat zij een „on
nodige geldverspilling" zijn. De „Be
vrijdingskrant" schrijft hierover: „In-
plaats van voorrang te geven aan de
politiek, stellen sommige mensen in
hun verhouding tot verwanten en
vrienden, nog steeds geld voorop. Zij
denken, dat zij pas kunnen trouwen
wanneer zij horloges en leren schoe
nen bezitten en dat men alleen als be
leefd wordt betiteld wanneer men ge
schenken uitdeelt en vrienden voor
een diner uitnodigt."
Het gaat hier om oude tradities, die
in de culturele revolutie verpletterd
hadden moeten worden. Of het Mao
werkelijk lukt om het in de Chinees
diep verankerde materialisme uit te
roeien, moet worden betwijfeld. De
mislukkingen uit het recente verleden,
doen vermoeden dat dit wel eens een
strijd tegen windmolens zou kunnen
zijn.
