NES AMMIM een christelijke
nederzetting-modelbedrijf in Israel
Jonge gereformeerden weren
zich tegen de apartheid
Tentoonstelling over rassenproblematiek
begeleidt Gereformeerde Oecumenische Synode
WIE IS BIJDRAGEPLICHTIG
AAN KERKGENOOTSCHAP
Oude vraag weer actueel
door Enschede-zaak
KANS VOOR JONGE
VRIJWILLIGERS
OM EEN JAAR TE
WERKEN IN EEN IDEËEL
PROEFSTATION
Sinds 1961
LIDMATEN EN
HUN KERK
Rozenkassen
Rooms- en oud
katholieken
in een kerk
Experimentele
weekends op
den Alerdinck
ZATERDAG 10 AUGUSTUS 1968
W Erbij
14
MMaM'm
(Van onze correspondent)
UTRECHT De gemeente En
schede van de Nederlands hei-
vormde kerk heeft een lidmaat die
zijn financiële verplichtingen niet
had voldaan voor de rechter ge
daagd. Dat is een nogal opzien
barende stap, die echter niet zon
der precedent is. Zo vorderde de
Nederduits hervormde gemeente te
Feijenoord in 1937 met succes voor
de Rotterdamse rechtbank een
achterstallige hoofdelijke omslag
op. De Willibrord-parochie kreeg
in 1931 de hulp van de kanton
rechter in Terneuzen en de Neder
landse Israëlitische hoofdsynagoge
zag in 1923 een dergelijke vor
dering door de Amsterdamse recht
bank toegewezen. Toch is dit niet
helemaal een bekeken zaak. Profes
sor Diepenhorst noemt het in „De
verhouding tussen kerk en staat in
Nederland" (1946): „Een optreden
in strijd met het wezen der kerk,
die immers van vrijwillige bij
dragen, niet van kerkelijke, met
dwang ingegaarde sommen, be
hoort te bestaan". Hieruit blijkt
dat het verlengen van geestelijke
en wereldlijke banden problema
tisch kan zijn. Het recht moet na
tuurlijk wel afstand nemen van
het geestelijk aspect en wordt daar
door vooral geconfronteerd met
twee andere juridische vraag
punten:
Genootschappen
Contributie
Doop
Theoloog Harvey Cox
bij Kerk en Wereld
Vrijzinnig hervormden
bi|een in Amersfoort
(Van onze correspondent)
HILVERSUM Architect Dick
Egberts vliegt in september naar
Israel naar wat de kroon op zijn
werk als kerkenbouwer moet wor
den, de christelijke nederzetting
Nes Ammim, oftewel „banier der
natiën". Egberts heeft al zo'n vijf
tien gereformeerde kerken in
Nederland op zijn debet staan, drie
nieuwe zijn in behandeling.
In de met veel zorg bijgehouden zak
agenda zitten kleurenfoto's van alle
door hem ontworpen godshuizen. Ge
tuigschriften van een staat van dienst
die er wezen mag. Naast de foto's:
maquette van Nes Ammim. Egberts,
65 jaar oud maar nog niet van plan
potlood en liniaal te begraven, heeft
een dorpsplan op papier gezet dat door
de internationale stichting die Nes Am
mim leidt, in fasen zal worden uitge
voerd naar gelang ervoor geld kan
worden vrijgemaakt. Met de bouw van
een dorpshuis met daarbij een dertig
meter hoge toren-waterreservoir en te
vens markant herkenningspunt van de
nederzetting wordt half september
een begin gemaakt.
Het progressieve bouwplan omvat
meer. Woningen, garages, werk- en op
slagplaatsen voor de hoofdzakelijk uit
Nederlanders bestaande staf van vrij
willigers, die zich tijdelijk in
Nes Ammin vestigen om er een posi
tieve daad te stellen voor de joden. Er
is, in de hoop dat het een financieel
haalbare kaart zal blijken, gedacht aan
hotelaccommodatie voor toeristen, die
tijdens een Israëltour neerstrijken in
Nes Ammim en de maquette laat ook
nog een zwembad zien.
Hoe lang de verwezenlijking van het
project zal duren weet niemand. Ze
ker is dat door de actie „Kom over de
Drug" en door giften van de werelddia-
gonaten van de gereformeerde en de
hervormde kerken, de bouw van het
dorpshuis met toren en de aanleg van
de irrigatiewerken op korte termijn
^en reit zal zijn. Alleen daarmee is ai
een bedrag gemoeid van een half mil
joen gulden.
ver van de Middellandsezeekust De
geschiedenis van de nederzetting is
nog maar jong. Belangrijke jaartal
len: 1961 als de stichting Nes Ammim
wordt opgericht, 1962 als van sjeik
Abdoellah Cayr 110 hectare land ge
kocht wordt, 1964 als het parlement
van Israël de plannen van de stichting
goedkeurt en nogmaals 1964 als pro
fessor Stern op het Nes Ammim-terein
een rijke waterbron aanboort.
De toekomst van de nederzetting
wordt er veel zekerder door. Doel van
Nes Ammim is het leveren van een
bijdrage aan de opbouw van de staat
Israël om de relatie tussen joden en
christenen te verbeteren of opnieuw
te laten beginnen.
Een verhouding die door de eeuwen
heen scheef is gegroeid door kruis
tochten, inquisitie, pogroms en de
tweede wereldoorlog. „Klokken van
christelijke kerken beierden in Duits
land toen zo'n zes miljoen joden in de
gaskamer gejaagd werden", klinkt het
beschuldigend uit de mond van de al
gemeen gedelegeerde van Nes Ammim.
de heer Jac. B. Looijen. „Zwarte blad
zijden in de geschiedenis, die wij er
graag uit willen scheuren, maar die bij
de joden blijven voortbestaan in gro
te letters geschreven", horen we.
Een soort morele verplichting om
hulp te bieden, daarbij eikaars iden
titeit respecterend. Algemeen gedele
geerde Looijen: „Gelukkig zijn we van
de idee af dat de joden door ons be
keerd moeten worden. Het klimaat is
veranderd, al valt niet meer goed te
maken wat in het verleden is voorge
vallen. Op zijn minst kan geprobeerd
worden een nieuw begin te maken".
Dick Egberts met zijn dochter, o.e
binnenhuisarchitecte is, bij de Nes
Ammim-maquette.
De christelijke nederzetting Nes
Ammim in het land van de joden ligt
op een heuvel even boven Haifa, niet
Nederlanders hebben op de vrucht
bare grond van Nes Ammim een bloei
ende rozencultuur op gang gebracht,
de uit Nederland afkomstige kassen
beslaan zo'n 2.000 vierkante meter en
worden nog aanzienlijk uitgebreid.
Nes Ammim wordt een voorbeeldbe
drijf. Inmiddels schoten er op andere
plaatsen ook al rozenkwekerijen uit de
Israëlische grond, op Nederlandse
leest geschoeid. Hebben de Israëli's het
kweken van rozen het wordt al een
belangrijk exportprodukt volledig
onder de knie, dan zal Nes Ammim
zich toeleggen op het kweken van spe
ciale groenten en vruchten.
De stichting wordt door een Neder
lands bestuur geleid. Vrijwilligers die
in Nes Ammim werken of werkten
komen uit Amerika, Zwitserland maar
vooral uit Nederland. Nu Nes Ammim
in de vier jaar van het bestaan zijn
recht op verder leven bewezen heeft,
wordt er iets gedaan aan de huisves
ting. De oude barakken en de bus vol
kogelgaten maken plaats voor meer
comfort biedende woningen. De Ne
derlandse arts Johan Pilon, een van de
Nes Ammim-pioniers, woont al in een
door Dick Egberts ontworpen woning,
die veel opzien baart bij de kib-
boetsniks uit de omgeving. En als het
bouwplan gerealiseerd is zal Nes Am
mim zijn uitgegroeid tot een klein dorp
dat er zijn mag.
Maar zover is het nog niet. Om de
plannen van Dick Egberts uit Hilver
sum van de grond te krijgen, heeft Nes
Ammim nog vrijwilligers nodig. Jon
gelui van tussen de 20 en 30 jaar, die
een jaar of langer vrijwillig willen
werken in de christelijke nederzetting,
proefstation van een internationale sa
menleving, die zich ten dienste stelt
van het land Israël.
Timmerlieden, elektriciens, metse
laars en stukadoors, maar ook admini
stratieve krachten zijn hard nodig nu
de bouw van het dorpje op gang komt;
jonge mensen, die als beloning voor
een jaar werken in Israël, in Nes
Ammim, reis-, woon- en verblijfkos
ten vergoed krijgen, met een beschei
den zakcent toe. Architect Dick Eg
berts: „Is het niet machtig mooi om
daarvoor te kunnen werken?"
UTRECHT In het Anne
Frankhuis in Amsterdam is een
expositie gehouden, die de aan
dacht wil vestigen op de kerken
en de rassenproblematiek. De ten
toonstelling, voornamelijk bestaan
de uit kranteknipsels en andere
documenten en fotomateriaal, is
ROTTERDAM In Rotterdam-West
zullen rooms-katholieken en oud-ka
tholieken samen van één kerkgebouw
gebruik gaan maken, de 'Paradijskerk'
aan de Nieuwe Binnenweg. Op zondag
morgen zullen meer diensten na el
kaar worden gehouden, zodat beide pa
rochies haar eigen diensten blijven
houden.
De rooms-katholieke 'St. Joseph'-pa-
rochie zal haar kerkgebouw aan de
Westkruiskade binnenkort verlaten. In
verband met de hoge kosten is van res
tauratie afgezien. De 'Paradijskerk',
voorzien van een inventaris en barok-
interieur uit een achttiende-eeuwse
schuilkerk, zal nu zowel oud- als
rooms-katholieken onderdak bieden.
De samenwerking is het resultaat van
besprekingen over een meer oecume
nisch en economisch gebruik van de
kerkgebouwen in het oude westen van
Rotterdam. Ook andere kerkgenoot
schappen in dit gebied voeren bespre
kingen over samenwerking.
1. De burgerrechtelijke betekenis
van de kerkelijke reglementen, met
name op het stuk van de financiën,
2. De vraag wie als „belastingplich
tig" lid van een kerkgenootschap moet
worden aangemerkt.
Een kerkgenootschap en zijn zelf
standige onderdelen, bijvoorbeeld een
gemeente heeft rechtspersoonlijk
heid. Het neemt aan het rechtsverkeer
deel als een gewone burgerrechtelijke
vereniging. Toch is men het er wel
over eens dat de kerkgenootschappen
rechtspersonen van een eigen soort
zijn. Zo gelden die wettelijke regels
over de oprichting niet voor de ker
ken. Weliswaar voorziet de wet op de
kerkgenootschappen van 1853 in aan
melding bij de kroon tin 1917 stonden
er 39, in 1935 58 en 1958 86 ingeschre
ven) maar dat is een niet-verplichte,
louter administratieve formaliteit. De
overheid wenst zo weinig mogelijk be
moeienis met de inrichting van de ker
ken.
Daardoor wordt aan de kerkelijke
reglementen ook voor de burgerlij
ke rechter soms meer kracht toe
gekend dan aan het interne recht van
gewone verenigingen. Deze gedachte
blijkt ook uit het ontwerp van een
nieuw burgerlijk wetboek. Dit bepaalt
onder meer dat de kerkgenootschappen
worden geregeerd door hun eigen sta
tuut, voor zover niet in strijd met
de wet.
Uit kerkelijke reglementen kunnen
dus in ieder geval civielrechtelijke ver
plichtingen voor de leden voortvloeien
Bijvoorbeeld om net als in een gewone
vereniging, contributie te betalen. De
kerken staan daarbij wel, aldus de
Hoge Raad in 1911, „althoos onder de
opperheerschappij der algemene wet".
In de Feijenoordzaak werd daarom als
verweer gevoerd dat de hoofdelijke
omslag onrechtmatig was omdat hij
wat wij zouden noemen „ondemocra
tisch" was. Hij was immers niet vast
gesteld bij een stemming waartoe alle
lidmaten waren toegelaten. De gedaag
de meende dat hij niet zonder meer
was onderworpen aan de eenzijdige
verordeningen van kerkvoogden en no
tabelen.
De rechtbank wees hem er toen op
dat het Burgerlijk Wetboek een grote
vrijheid geeft aan een „zedelijk lichaam
bijvoorbeeld om zoals in de N.H.-
kerkorde af te wijken van de regel
„ieder lid één stem". In gelijke zin
werd in de zaak van de hoofdsynago
ge beslist op het bezwaar dat tegen
de aanslag alleen een intern beroep
open stond. De rechter zal alleen in
grijpen als er een duidelijk misbruik
van de wettelijke vrijheid is gemaakt.
Wie is onderworpen aan de kerkelijke
reglementen? Hier speelt vooral de
vraag welke betekenis moet worden
toegekend aan de doop. Zo had in de
Hoge Raad-zaak van 1911 de Neder
duits hervormde gemeente van Den
Haag een bijdrage gevorderd van de
letterkundige Boele van Hensbroek,
omdat deze als kind gedoopt was. Het
kerkelijk gevolg van deze gebeurtenis
is duidelijk, maar het juridische?
In het standaardarrest van 1911 be
sliste de Hoge Raad dat de doop alleen
niet voldoende is. Krachtens zijn op-
voedingsrecht kan een vader zijn kind
laten dopen, maar de band die aldus
ontstaat neemt in ieder geval een eind
bij het eind van het ouderlijk gezag.
Na zijn meerderjarig worden moet het
kind zelf de daden stellen waaruit
blijkt dat hij er nog bij wil horen.
Het spreekt vanzelf dat een kerk niet
eenzijdig ke" bepalen wie burgerrech
terlijk tot 1 r behoort, zei de recht
bank in ae Feijenoordzaak. Welke
maatstaven de rechter dan moet aan
leggen is echter een vrij onduidelijke
zaak. Het boek van professor Diepen
horst geeft er bijna vier dichtbedruk
te bladzijden jurisprudentie over!
Maatstaven zijn onder meer: kerke
lijk huwelijk, geregeld kerkbezoek, het
laten dopen van kinderen, betalen van
bijdragen, het niet terugsturen van
aanslagbiljetten afzonderlijk of in
combinatie.
Oorzaak van deze „schier babylo-
nische spraakverwarring" noemt pro
fessor Diepenhorst het feit dat de bur
gerlijke rechter hier wordt geroepen,
in „aangelegenheden welke naar hun
eigen aard niet aan zijn beslissing on
derworpen moeten worden". Hij moet
immers burgerrechtelijke gevolgen af
leiden uit handelingen waarvan het
geestelijke karakter overheerst en waar
bij ook van kerkelijke zijde nauwe
lijks wordt gerept over de financiële
gevolgen.
Volgens het Feijenoord-vonnis moet
het mogelijk zijn om bij kerkelijke
handelingen een „financieel" voorbe
houd" te maken. Maar het aangewe
zen middel is toch wel het bedanken
„door woord of daad" hetgeen naar
vaste jurisprudentie steeds eenzijdig
kan gebeuren. Het lijkt ons echter
de vraag of het, alleen psychologisch
al wenselijk is dat iemand om van
een secundaire financiële verplichting
af te komen, toch eigenlijk gedwongen
wordt een band te verbreken die pri
mair een zo sterke geestelijke bete
kenis heeft.
Daarom zullen er strenge maatsta
ven moeten worden gehanteerd om bin
nen het algemene geestelijke lid
maatschap van een kerkgenootschap
een duidelijk kenbaar „contribuerend
lidmaatschap" af te zetten. Dat is ove
rigens, alweer, een zaak die zow.el de
burgerlijke rechter als de kerkelijke
overheden aangaat. Het zal interessant
zijn te zien hoe dit probleem in de
Enschedese rechtzaak blijkt te liggen.
voorbereid door een werkgroep van
jonge gereformeerden, die ongeiust
zijn over de behandeling van de
rassenproblematiek op de Gerefor
meerde Oecumenische Synode
(G.O.S.), die van 12 tot 23 augustus
in Lunteren, wordt gehouden.
Vroegere uitspraken van deze syno
de, in 1958 en 1963 over de rassenpro
blematiek waren dermate dubbelzinnig
en vaag, dat de Zuidafrikaanse lidker
ken konden volhouden dat de apart
heidspolitiek er niet in werd veroor
deeld. De Gereformeerde Oecumeni
sche Synode is een van de laatste pun
ten waar de blanke Afrikaner kerken
nog buitenlandse kerken ontmoeten,
sinds de grote Nederduitse gerefor
meerde kerk uit de Wereldraad van
kerken trad vanwege de rassenproble
matiek. Ook de Amerikaanse Christian
Reformed Church is lid van de GOS.
De ongerustheid over wijze waarop
dit lichaam zich tot dusverre over de
rassenproblematiek heeft uitgelaten,
manifesteerde zich in de Gereformeer
de kerken in Nederland onder andere
in een „gravamen" aan de GOS, waar
in een aantal kerkleden om een on
dubbelzinnige veroordeling van de
apartheid vraagt. Het stuk verwierf de
laatste weken steun van zeer vele
kerkeraden en classes in de Gerefor
meerde kerken. Acht leden van het
Christelijk instituut van zuidelijk Afri
ka hebben zich tot de GOS gewend
vanuit eenzelfde ongerustheid. Ge
waarschuwd is dat het uitgebrachte
commissierapport zich leent voor mis-
UTRECHT Medio september zal
de Amerikaanse theoloog Harvey Cox,
auteur van onder andere het boek „De
stad van de mens", de gast zijn op een
conferentie van Kerk en Wereld in
Driebergen. Tijdens deze bijeenkomst
zal Harvey Cox onder andere spreken
over de relatie van zijn theologie tot
het godsdienstige en politieke leven in
Amerika. Voorts zal met hem van ge
dachten worden gewisseld over zijn
werk.
De jonge theoloog Cox kreeg be
kendheid na het verschijnen in 1963
van zijn boek „The secular city",
waarvan in minder dan drie jaar een
half miljoen exemplaren verschenen,
onder andere in een Nederlandse ver
taling als „De stad van de mens". In
dat boek stelt Cox dat onze tijd wordt
gekenmerkt door urbanisatie en secula
risatie, die een onderlinge samenhang
hebben. Cox' werk heeft in brede
kring de aandacht getrokken en oogst
te zowel waardering als kritiek.
AMERSFOORT. Op vrijdag 13 en
zaterdag 14 september houdt de Ver
eniging van vrijzinnige hervormden in
Nederland haar algemene vergadering
in de Johanneskerk in Amersfoort.
Vrijdagavond zal het onderwerp „Kerk
zijn nu" behandeld worden, met als co-
referenten drs. R. Hensen en ds. C. J.
van Royen.
bruik ten gunste van het apartheidsbe-
leid, dat het Christelijk instituut ver
werpt. Een van de Zuidafrikaanse le
den van de GOS is dr. J. D. Vorster,
broer van de huidige premier van
Zuid-Afrika en actuarius van de gene
rale synode van de Nederduits gere
formeerde kerk, die bekend staat om
zijn felle verdediging van de apart-
heidsleer. De expositie in het Anne
Frankhuis, waarmee een aantal jonge
gereformeerden de aandacht op de
GOS wil vestigen werd op 8 augustus
geopend door professor dr. Gesina H.
J. van der Molen, oud-hoogleraar in
het volkenrecht aan de Vrije Univer
siteit. De tentoonstelling duurt tot
zondagavond 11 augustus. Die avond
zal er in de Amsterdamse Raphael-
pleinkerk om zeven uur een bijzonde
re kerkdienst beginnen over de rassen
problematiek. Spreker is hier professor
mr. W. F. de Gaay Fortman. Nadat de
Gereformeerde Oecumenische Synode
maandagavond 12 augustus in de Am
sterdamse Keizergrachtkerk is ge
opend, reist de expositie met de GOS
mee naar Lunteren. In de omgeving
van het Conferentieoord „De blije we-
relt" waar de GOS vergadert, zal de
expositie tot 23 augustus in hotel „De
Paaseik", vlak achter het station, op
nieuw te zien zijn. De speciaal ter be
geleiding van de GOS uit jongere ge
reformeerden gevormde werkgroep
hoopt op verschillende manieren de
behandeling van de rassenproblema
tiek door de GOS vanuit deze expositie
kritisch te volgen. Het te exposeren
materiaal heeft behalve op ds. Martin
Luther King, aan wie enkele jaren ge
leden door de Vrije Universiteit een
eredoctoraat werd verleend, vooral
betrekking op het Christelijk instituut
van zuidelijk Afrika (ds. Beyers Naude
c.s.), dat op bijbelse gronden de apart-
heidsleer verwerpt.
ZWOLLE. Op het vormingscen
trum „den Alerdinck" te Laag Zuthem
worden in het najaar twee experimen
tele weekends gehouden: het eerste op
7 en 8 september over het nieuwe
kerklied en het tweede op 26 en 27
oktober rond de componist Johan Se
bastian Bach.
De liedzang op de eerste ontmoeting
staat onder leiding van de heer Rik
Veelenturf van het rooms katholiek
liturgisch centrum in Amsterdam. Ds.
G. Messie te Zwolle zal spreken over
„het nieuwe kerklied en zijn dichters"
en pater B. Huijbers te Amsterdam
zal kanttekeningen maken en illustra
ties geven bij het thema „Modern ritme
in de kerkmuziek". Op zondagmorgen
zal de heer Phons Jongerius, medewer
ker van de Nederlandse Vereniging
voor de Volkszang in Den Haag, in
gaan op de vraag of het gezongen
woord machtiger is dan het gesproken
woord.
Het weekend wordt besloten met een
kritische bespreking van een aantal
nieuwe kerkliedteksten en -melodieën.
Aan het Bachweekend wordt mede
werking verleend door de musicus Wim
Mennes uit Zwolle. Op zondagmiddag
zal dan door de deelnemers een pro
gramma van „actionpainting" worden
uitgevoerd, geïnspireerd op gelijktijdig
ten hore gebrachte muziek van Bach.
De leiding van beide weekends heeft
de heer E. Pruim.
