- COENTUNNEL-VIADUCT IN WORDING -
Machinefabriek Stork
bestaat honderd jaar
Rechtse fanatici verkochten
geschriften van Hitier
Friese zuivelfabriek maakt
kaas voor Amerikaanse markt
Turkse studenten gaan met
hun ideeën de boer op
Erkenning van
doopliturgie
Terre des Hommes
helpt Arabische
meisjes
NONNEN IN MINI
Mozzarellaeen nieuw produkt
MAANDAG 2 SEPTEMBER 1968
6
EERSTE FABRIEK VAN GROTE STOOiMKETEL!
In Konya
N ationalisme
Levenswerk
Specialisatie
W$mm
HENGELO Deze maand zal de machinefabriek Stork te Hengelo,
thans een onderdeel van de VMF/Stork-Werkspoor, honderd jaar bestaan.
Stork heeft perioden gekend van trage en van snelle groei, hoogtepunten en
dieptepunten. Men onderscheidt vijf perioden: 1868-1900 het begin en de
eerste bescheiden groei, 1900-1930 grote opbloei, 1930-1945 moeilijke jaren,
1945-1954 hernieuwde bloei, 1954-1968 consolidatie en versterking na de
fusie met Werkspoor en de totstandkoming van de VMF/Stork-Werkspoor.
Thans, aan het einde van honderd jaren historie en aan het begin van een
volgende eeuw, met nog ongekende maar ongetwijfeld grote mogelijkheden,
is de machinefabriek Stork een bedrijf, dat met evenveel animo de toe
komst tegemoet treedt als C. T. Stork dat deed honderd jaar geleden, zo
wordt in een historisch exposé van het bedrijf meegedeeld.
Deze C. T. Stork is de stuwende kracht
geweest bij het ontstaan van de machine
fabriek. Het was op zijn initiatief dat in
1859, dus negen jaar voor de opening van
het bedrijf in Hengelo, in het nabije
Borne een jong ingenieur (C. C. Stork,
een jongere broer van C. T. Stork) en een
bekwame Bornse smid (Meyling) een
machinefabriek en reparatiebedrijf op
richtten onder de naam Stork-Meyling. Dit
bedrijfje werd in 1868 naar Hengelo ver
plaatst, waar het onder leiding van C. T.
Stork snel groeide.
Stork ging ketels en stoommachines le
veren, vanaf 1877 ook machines en ketels
voor schepen en omstreeks 1885 ging
men zich toeleggen op de bouw van sui
kerfabrieken voor de tropen. In 1900 was
het personeel toegenomen tot circa zeven
honderd man. Stork was toen al een mid
delgroot bedrijf, dat in Nederland en daar
buiten flink meetelde.
In 1895 overleed C. T. Stork en werd
de leiding overgenomen door drie zoons,
die reeds in 1890 in de directie waren op
genomen. De Machinefabriek Stork was
de eerste in ons land, die de bouw van
stoomturbines voor grotere vermogens en
van zogenoemde waterpijpketels ter hand
nam. Sindsdien heeft Stork steeds een
zeer belangrijk aandeel gehad in de bouw
van installaties voor elektrische centra
les. Nog andere produkten waren er, die
na 1900 gingen bijdragen tot de opbloei
van het bedrijf. In 1910 begon Stork met
de vervaardiging van pompen en in 1915
met die van ventilatoren. Het gevolg was
dat de fabriek zich zowel in omvang als
in personeelssterkte snel uitbreidde. In
sociaal opzicht was een belangrijke ont
wikkeling de bouw van een tuindorp naar
Engels voorbeeld.
Toen omstreeks 1930 de bestellingen van
suikerfabriekinstallaties kwamen te ver
vallen onder invloed van de economische
wereldcrisis, geraakte het bedrijf in ern
stige moeilijkheden. Gelukkig werd een
nieuw produkt gevonden dat het getij
heeft doen keren. Dat nieuwe produkt was
de scheepsdieselmotor in tweetakt uitvoe
ring. Met het uitbreken van de wereld
oorlog in 1940 begon een nieuwe periode
van grote onzekerheid. Stork heeft in de
oorlogsjaren echter niet stilgezeten. In het
geheim werd aan twee produkten belang
rijk ontwikkelingswerk gedaan: de venti
lator en de dieselmotor.
Na de oorlog ging geleidelijk ook de
kernenergie de aandacht vragen. Velen
meenden dat de kernenergie in korte tijd
de gehele energievoorziening zou gaan
overnemen. De ontwikkeling heeft zich
echter geleidelijker voltrokken, vooral in
Nederland De machinefabriek Stork staat
evenwel gereed om een belangrijk aan
deel in de bouw van de benodigde kern
energie-installaties te nemen. Door het ve
le werk breidde het personeel zich sterk
uit. Er ontstond behoefte aan belangrijke
investeringen, aan gebouwen en machines.
Na geheime onderhandelingen werd tus
sen de directies van Stork en Werkspoor
besloten tot een fusie. Zo kwamen in 1954
de Verenigde Machinefabrieken Stork-
Werkspoor tot stand.
In de jaren die op de fusie gevolgd zijn
heeft de machinefabriek Stork haar posi
tie kunnen versterken door: concentratie
op een bepaald produktieprogramma, uit
breiding van de „research", aanpassing
van de outillage en organisatie. Onder
andere is de organisatie aangepast aan
de tijd van krachtige concurrentie die
het bedrijf tegemoet gaat.
Het jubileum zal met vele herdenkingen
en feestelijkheden gepaard gaan. De hui
dige directieleden van de machinefabriek
Stork zijn drs. G. A. Bernelot Moens, ir.
H. Douglas en jhr. Mr. F. O. J. Sickinghe.
In plaats daarvan zullen zij drie maan
den lang de meest achtergebleven en af
gelegen dorpen systematisch bezoeken en
daar „het duister van de reactie, groot
grondbezit en religieuze fanatisme" trach
ten te verdrijven.
Het is een variatie op de Franse ideo
logie van toenadering tussen studenten en
arbeiders. De Turkse studenten verkondi
gen, dat zolang er niet een brug is ge
slagen naar de massa van de Turkse boe
ren (circa zeventig percent van de bevol
king), er geen sprake kan zijn van serieu
ze hervormingen en vervanging van ,Tur-
kije's corrupte bestel".
Zal het besluit van de studenten wat
olie gooien op de golven van de Turkse
politieke hartstochten die de laatste weken
tamelijk hoog opliepen? Het onverwachte
bezoek van een smaldeel van de zesde
vloot, half juli.,heeft een lange nasleep ge
had. Studenten, wellicht vermengd met
andere elementen, gooiden de mariniers,
die „de Turkse bordelen bezoedelden" met
inkt en verf, wierpen hen in zee en beko
gelden hen daar nog weer met stenen.
Tien dagen later kwamen zij opnieuw
de straat op, nu met een lege doodkist,
en hielden een symbolische begrafenis
voor de derdejaars rechtenstudent Demir-
cioglu, die intussen was bezweken aan zijn
verwondingen, opgelopen bij de strijd te
gen de politie. Zij noemden de dode col
lega „het eerste slachtoffer van de twee
de onafhankelijkheidsoorlog" en eisten zijn
bijzetting in het mausoleum van Ataturk,
die rond 1921 de eerste onafhankelijkheids
oorlog voerde.
De gevechten met de politie laaiden zo
hoog op, dat men even rekening hie'd
met de uitroeping van de staat van beleg
in Istanboel.
ONGEVEER gelijktijdig kwamen in Ko
nya, Turkije's „heiligste" stad, grote groe
pen rechtse fanatici op straat om het hou
den van een anti-Amerikaanse betoging
te verhinderen. Zij richtten grote scha
de aan in een krantenbureau, drie boek
winkels en andere zaken, die zij van link
se sympathieën beschuldigden.
Ook in Istanboel werd dezer dagen, zon
der veel schade overigens, zo'n meeting
gehouden, waar door vele duizenden tot
„de heilige oorlog tegen het socialisme"
werd opgeroepen. „Groot muzelmaans
Turkije", „Turkije begraafplaats van
communisten". „Dood aan alle socialis
ten", waren enkele van de gebezigde
leuzen, terwijl naast het rood, de Turkse
nationale kleur, ook vrij veel groen, de
De weg die hier zo triest in een
zandhoop en een weiland doodloopt,
is het.l kilometer lange CoentunneU-
viaduct in Koog aan de Zaan. De
komende jaren zal de weg via West-
zaan en Assendelft worden doorge
trokken naar de rijksweg tussen
Heemskerk en Beverwijk, zodat er
dan een korte verbinding tussen de
Zaanstreek en Kennemerland ont
staat. Het Coentunnelwegviaduct
kruist hier een stukje Zaandam, de
Zaan, Koog aan de Zaan, de Provin-
cialeweg tussen Zaandam en Zaan
dijk en de spoorbaan ZaandamrÜït-
geest (onder op de foto). In het na
jaar komt de verbinding tussen het
viaduct en de Provincialeweg tot
stand. De afrit is op de foto al
duidelijk te zien. Sinds februari van
dit jaar kan het verkeer uit de
Coentunnel de Coentunnelweg vol
gen tot het knooppunt Zaandam-
Noord, dat ligt tussen de blokken
flats, midden links op de foto en de
twee flatgebouwen op de achter
grond. Het Coentunnelwegviadvct
kruist, zoals gezegd, ook de Za.in
maar op zodanige hoogte dat de op
de foto openstaande, 92 ton wegende
basculeklep in de praktijk maar
zelden voor het scheepvaartverkeer
zal hoeven worden geopend.
kleur van de islam werd meegevoerd.
Als lectuur werden o.a. geschriften van
Hitler en Mussolini verkocht.
De op straat gekomen links-rechts-po-
larisatie vervult de rechtse regering De-
mirel wel met enige zorg. De premier
zelf geldt als een gematigd man, maar
komt toch van linkse en links-centrale
zijde onder een spervuur van critiek te
staan: hijzelf, of in ieder geval minister
van Binnenlandse Zaken Sükan, zou de
rechtse tegendemonstraties hebben aan
gemoedigd.
Aan de ene kant proclameert de pre
mier dat de rechtsstaat zo hecht is ver
ankerd, dat geen demonstraties haar kun
nen ontwrichten, aan de andere kant
heeft hij ook verkondigd: „Zij die denken
dat ze zulke stevige knapen zijn, moeter
niet vergeten dat er in de boezem van
deze natie nog veel steviger knapen zijn".
De nationale veiligheidsraad heeft al een
zitting aan de ongeregeldheden (die ook
veel politiemannen in het ziekenhuis deed
belanden) gewijd.
(Van onze correspondent)
UTRECHT. De stichting Terre des
Hommes Nederland, die hulp verleent
aan kinderen in nood. ontvangt binnen
kort twee Arabische meisjes uit de Gaza-
strook, het door Israel bestuurde gebied
tussen het Zueskanaal en Israel.
Het tweetal, acht en negen jaar oud,
heeft bij gevechtshandelingen zware ver
minkingen in het gezicht opgelopen van
rondvliegende granaatscherven. Zij wor
den voorlopig geplaatst in de buitenkli
niek Oud-Bussum in Huizen, waar ook
de dertien Vietnamese kinderen van
Terre des Hommes zijn geweest.
Daar zal worden bezien in welke Ne
derlandse kliniek zij het best kunnen
worden geopereerd.
De kinderen gaan nadat plastische chi
rurgie is toegepast weer naar hun ouder
lijk woongebied terug. Terre des Hommes
Nederland heeft bovendien tien jonge
oogpatiënten uit Syrië weten te plaatsen
in Zwitserland. Nederland heeft de Zwit
serse organisatie, de meldingscentrale,
ook laten weten dat weer vijftien Viet
namese oorlogsslachtoffertjes in ons land
geplaatst kunnen worden.
AMSTERDAM. Op maandag 16 sep
tember te 16 uur zal in een bijeenkomst
van het episcopaat der rooms-katholieke
kerk in Nederland en de synodale com
missie der evangelisch-lutherse kerk in
het koninkrijk der Nederlanden, Bernard
kardinaal Alfrink zijn handtekening plaat
sen onder de doopliturgie van de evange
lisch-lutherse kerk. De president van de
synode der evangelisch-lutherse kerk, drs.
P. H. G. C. Kok, zal de doopliturgie van
de rooms-katholieke kerk ondertekenen. D
bijeenkomst wordt gehouden in het Maar
ten Lutherhuis te Amsterdam.
Hiermede erkennen beide de geldigheid
van de doopbediening in de andere kerk.
Een en ander is het gevolg van de dit
jaar gesloten doopconsensus tussen de
rooms-katholieke en de evangelisch-luthe
se kerk.
(Van onze correspondent)
ISTANBOEL Een nieuw geluid uit Turkije: studenten die aankon
digen niet meer de straat op te gaan. Zeven min of meer linkse studenten
organisaties, die zich de laatste maanden duchtig hadden geweerd, eerst
tegen de eigen professoren en daarna tegen het bezoek van de Ameri
kaanse Zesde Vloot aan Istanboel, hebben in een gemeenschappelijke ver
klaring te kennen gegeven, tot 15 november de straat als demonstratie
terrein te zullen mijden. Zij geven toe dat al hun betogingen daar voor
namelijk wrevel verwekkend hebben gewerkt bij het grote publiek.
recht tegen Ataturks levenswerk indrui
sen, worden verwerkelijkt. Het Turkse le
ger zal proberen neutraal te blijven en de
moeilijkheden door de regering te laten
oplossen.
Als het echter ooit weer zal ingrijpen
dan valt te verwachten dat zo'n initia
tief meer steun zal ondervinden van de
linksgeoriënteerde krachten die zich „kwa
litatief bepaald achten" dan van de recht
se die steunen op de kwantitatieve factor
die bij verkiezingen aan bod komen. En
1969 wordt in Turkije een verkiezingsjaar
De actrices Michele Viborel (links)
en Dayle Haddon tonen de in Holly
wood gecreëerde minirokken voor
nonnen. Ze dragen deze kledij in de
film Picasso Summer" die aan de
Franse Rivièra wordt gemaakt met
in de hoofdrollen Albert Finney en
Yvette Mimieux.
van zich doen spreken, zowel wat betreft
de\ hoge personeelsbezetting (honderd
man) als de methoden van mechanise
ring. Er bestaat een nauwe en overigens
steeds inniger wordende samenwerking
met de coöperatieve zuivelfabriek Marum
(Gr.), die met name bij de afzet tot uiting
komt. De beide fabrieken gaan gezamen
lijk smeltkaas produceren in de leegstaan
de zuivelfabriek in Noordwijk (Gr.). Ol-
deboorn heeft met zijn bijna veretien mil
joen kilo eigen melk geen grote aanvoer.
Er is echter in de loop der jaren een
grote flexibiliteit in de bedrijfsvoering ge
weest, eerst onder de heer W de Jong,
de tegenwoordige directeur van Marum,
en nu onder de heer Valk, waaruit ge
bleken is dat er voor de tot voor enkele
jaren vrij uniform gestructureerde zui
velindustrie nog mogelijkheden liggen
om nieuwe wegen in te slaan.
Een pikant nevenfacet bij al het gede-
monstreer is dat beide extremen specu
leren op en dingen naar de sympathie
van het leger. De linkse studenten en de
rechtse religieuzen wedijveren met elkaar
in nationalisme, en beide roepen hun ge
voelens van broederschap met het leger
van de daken. De linkse studenten hopen
op een herhaling van de onvergetelijk
situatie van 1960, toen de strijdkrachten
de politie ontwapenden, nadat deze tegen
de studenten was opgetrokken: Het ge
meenschappelijk optreden van de „leven
de krachten" leidde toen tot de val van
het rechtse regime-Menderes.
Ook tijdens de laatste troebelen werd
de militaire politie, overal waar zij op
het strijdtoneel kwam, door de studenten
met gejuich begroet en in één geval
werd inderdaad een politieman door een
militair van zijn pistool ontdaan.
Maar de rechtse krachten hopen op de
fel-anti-communistische houding van de
opperbevelhebber van de strijdkrachten,
generaal Toeral. Inderdaad zal het Turkse
leger in de huidige fase nooit openlijk
overgaan tot steun aan de nu wel zeer
levendige krachten die onder de linkse
studenten zijn gaan leven.
Nog veel minder denkbaar echter is het
dat het ooit zal dulden dat leuzen als
„groot muzelmaans Turkije", die regel-
(Van onze correspondent)
LEEUWARDEN. De coöperatieve
zuivelfabriek in Oldeboorn Friesland) is
onlangs als eerste in Nederland begonnen
met de productie van een Italiaanse kaas
soort, waarvoor in Amerika belangstelling
bestaat. Wekelijks maakt de fabriek onge
veer 25 ton van deze kaas, die de soort
naam Mozzarella draagt (merknaam
„Bella Napoli") en die in gemalen toe
stand gebruikt wordt om pizza, de ver
sierde Italiaanse pannekoek, smakelijk te
maken. Eind vorig jaar bleken verschil
lende Amerikaanse importeurs belang
stelling voor mozzarella te nebben en dit
voorjaar bracht de directeur van de fa
briek, de heer S. Valk, in gezelschap van
de heer L. Borkhuis van de firma Buis
man een bezoek aan Amerika om de mo
gelijkheden van de nieuwe markt te ver
kennen.
Tijdens deze reis hebben de beide zui-
veldeskundigen ook even een blik mogen
werpen op een machine, waarmee Mozza
rella gemaakt wordt er mochten geen
foto's en tekeningen worden gemaakt
maar de heer Valk prentte de onderdelen
van het apparaat wel zo in het hoofd, dat
hij er nadien een schets van kon maken.
In overleg met de heer Koopmans van de
machinefabriek nv Koopmans in Bols-
ward is deze schets uitgewerkt en nu staat
er in Oldeboorn een machine, die dertig
duizend gulden heeft gekost en die mozza
rella produceert in een lange worst. Kaas-
controlestation, zuivelkwaliteitsbureau en
produktschap voor zuivel verleenden vlot
te medewerking om de weg voor dit
nieuwe produkt in de Nederlandse zuivel-
wereld vrij te maken.
De productie van Mozzarella, die overi
gens binnenkort wel door Amerikaanse in
voerbeperkingen getroffen zal worden,
past goed in de fabriek van Oldeboorn.
Tot nu toe zijn alleen kazen gemaakt in
broodvorm, bestemd voor restaurants,
terwijl het in de bedoeling ligt over te
schakelen op kaasjes van een paar hon
derd gram, die voor huishoudelijk gebruik
bestemd zijn.
Sedert het bestuur van de Coöperatie in
Oldeboorn besloot de fabriek te speciali
seren, heeft de coöperatie herhaaldelijk
