brandende vraag
ook in Mexico
mini
A. BIJKERK
Oud-speler
van HVGB
heeft beter Olympisch
archief dan het NOC
Raadselen
de
van
interseksualiteit nog
niet geheel opgelost
MEXICO 1968
Rapport van prof. Biersteker trok
ook internationaal aandacht, maar
SPORTBONDEN HADDEN MEER VERWACHT
HAARLEM In de herfst van 1966 werd voor het eerst in de ge
schiedenis van de Nederlandse sport een medische proefploeg samen
gesteld. Aanleiding tot deze unieke gebeurtenis was het vraagstuk van
het hoogteverschil tussen Nederland en Mexico, een barrière waarover
Roger Bannister, de man die als eerste de mijl onder de vier minuten
liep, zei: „Er zullen doden vallen in Mexico". De sportwereld was in rep
en roer. Was het verantwoord sportmensen naar Mexico te sturen en
bloot te stellen aan prestaties op 2240 meter hoogte? Tot zelfs in de
Tweede Kamer toe werden vragen gesteld aan de minister, die slechts
kon antwoorden dat een aantal Nederlandse medici onder leiding van
prof. Biersteker pas na een aantal proefnemingen ter plaatse gedegen
uitspraken kon doen.
Het Nederlandse onderzoek in Mexi
co, in opdracht van het NOC en groten
deels gefinancierd door de NSF, werd
als het meest diepgaande en gedegen
onderzoek nauwlettend gadegeslagen
door sportmedici uit een groot aantal
landen. Het is niet overdreven te stel
len dat de resultaten van het Neder
landse onderzoek doorslaggevend zijn
geweest voor de geruststellende me
dedelingen over de sportbeoefening op
grote hoogte, niet alleen voor de Ne
derlanders, maar ook voor vele andere
landen die het onderzoek-Biersteker
als een ook voor hen afdoend ant
woord beschouwden.
Waren de sportmedici in Nederland
en daarbuiten enthousiast over het
rapport, de sportpractici in Nederland
zouden enigszins teleurgesteld worden.
De sportbonden hadden meer ver
wacht. Ten eerste kwam het rapport
pas na een jaar na teurgkeer uit
Mexico uit, een tijd waarin vele sport
bonden reeds begonnen waren aan de
opbouw van hun Mexico-ploegen. De
aanwijzingen waren ongeveer gelijk
aan de eerste bekendgemaakte resul
taten: acclimatisatieperiode van drie
weken, vertrekken met een optimale
conditie. Strenge keuring met belas-
tingproeven en een aantal hygiënische
wenken, onder andere het innemen
van zout- en ijzertabletten. Het rap
port bevatte echter geen specifieke
trainingsaanwijzingen met betrekking
tot de sportbeoefening op grote hoogte.
Bondsartsen en trainers konden geen
daadwerkelijke steun vinden bij het
rapport voor hun dagelijkse arbeid
met de atleten.
MAN OF VROUW?
(Van onze medische medewerker)
AMSTERDAM Nu de Olympische Spelen weer voor de deur staan, zal men
terdege aandacht besteden aan de vraag, of de vrouwelijke deelnemers die de
verschillende landen zullen vertegenwoordigen ook inderdaad echte vrouwen zón.
Want het is bij vorige belangrijke internationale sportevenementen, ook bi; de
Olympische Spelen, vrij regelmatig voorgekomen, dat bijvoorbeeld vrouwelijke
atleten, die door haar topprestaties alle andere deelneemsters ver achter zich
lieten, in feite geen echte vrouwen waren, maar hermafrodieten, die als vrouwen
waren ingeschreven. Uiterlijk is deze afwijking soms nauwelijks waarneembaar,
maar deze „vrouwen" vertonen toch in haar geslachtelijke lichaamsbouw en an
dere somatische verschijnselen die bij verder onderzoek naar voren komen een
aantal verschijnselen, die tot de intersexualiteit worden gerekend. Eén der ge
volgen hiervan kan zijn, dat een dergelijke vrouw tot manlijke (kracht) prestaties
in staat is.
Het verschijnsel van de intersexualiteit is al sinds mensenheugenis bekend,
maar de werkelijke wetenschappelijke achtergronden zijn pas de laatste 15 tot
20 jaar ontdekt, en dit probleem is ook nu nog niet geheel opgelost. Wel schijnen
de principiële grondslagen thans afdoende bekend te zijn.
In de vorige eeuw en ook in de eerste tientallen jaren van onze eeuw was het
slechts mogelijk om beschrijvingen te geven van hermafrodieten, en deze te ver
zamelen en te rangschikken in hun verschillende vormen. Men beschouwde
hermafrodieten echter als zeldzame curiositeiten, voor wie weinig of niets gedaan
kon worden, omdat de wetenschappelijke interpretatie van deze afwijking nog
zeer onvoldoende was. Dit alles berustte mede op het technisch onvermogen om
nadere gegevens te verkrijgen over de oorzaken ervan, en ook op een zekere
medische terughoudendheid ten aanzien van een uitvoerig onderzoek dat eigenlijk
als routine bij deze personen had moeten geschieden.
Pas toen enkele syndromen" bekend werden (groepen van verschijnselen die
als regel bij een bepaalde afwijking of ziekte blijken te horen) die later tot de
intersexualiteit zouden worden gerekend, werd ook dit gebied meer en meer
ontgonnen.
In 1949, dus eigenlijk pas een kleine twintig jaar geleden, werd het raadsel
van de intersexualiteit langzamerhand opgelost. De eerste ontdekking die hierbij
als grondslag diende, was die van de onderzoekers Barr en Bertram. Zij vonden
Prof. Biersteker tijdens het „prac
ticum" van zijn onderzoekingen.
Toch zijn zowel bondsartsen als trai
ners het erover eens dat het rapport
op zich van grote betekenis is geweest
voor de ontwikkeling van de sportge
neeskunde in Nederland en deze in
Nederland prille wetenschap ook in
ternationaal aanzien heeft gegeven.
Een van de meest bekende Nederland
se sportartsen voegt hieraan toe: „de
betekenis van het rapport-Biersteker
is vooral dat de wetenschap zich met
de sport is geen bemoeien en dat het
mogelijk is gebleken dat er veel geld
uitgegeven kan worden om weten
schappelijke arbeid ten behoeve van
de sport te kunnen verrichten". Het
rapport is dan ook in de vaklitteratuur
over de gehele wereld verschillende
keren aangehaald en als voorbeeld van
goed onderzoek gesteld.
Mocht het de bondsartsen en trai
ners, die zich zeer voorzichtig over het
rapport uitlaten om geen naijver bin
nen de sportgeneeskundige gemeen
schap te veroorzaken, dan niet tot di
recte steun zijn geweest, dit had men
eigenlijk ook niet mogen verwachten.
Prof. Biersteker immers is een weten
schapsman pur sang die zich volledig
heeft ingezet om een antwoord te ge
ven op de vraag die het NOC hem
had gesteld, namelijk, „Is sportbeoefe
ning op grote hoogte schadelijk of
niet". Prof. Biersteker heeft daarop
een duidelijk antwoord gegeven, maar
als niet-sportdeskundige mocht men
niet van hem verlangen voor de
diverse takken van sport trainings
schema's en dergelijke gericht op
Mexico aan te geven. Nauwere samen
werking tussen sportdeskundigen en
wetenschapsmensen is echter wel ont
staan na het rapport-Biersteker dat
hiermee als baanbreker voor de me
dische begeleiding van de sport mis
schien een grotere waarde heeft ge
had dan alleen het Mexico-onderzoek.
Dat de trainers en bondsartsen niet
direct hun aanwijzingen voor Mexico
hebben kunnen vinden, is misschien
jammer, maar doet aan de waarde van
het onderzoek niets af. De betekenis
van het rapport-Biersteker strekt zich
over een langere tijd uit dan Mexico
alleen.
Wanneer zaterdag tijdens de ope
ningsplechtigheid van de Spelen de
Nederlandse ploeg de tartanbaan van
het Olympische Stadion opmarcheert
zullen enkele dames op het appel
ontbreken. Wat is namelijk geble
ken? Onmiddellijk nadat zij in Ne
derland nog de Olympische uitrus
ting in ontvangst hadden genomen
zijn er meisjes geweest, die de schaar
hebben gezet in de net boven de knie
hangende defileerjapon. Er werden
mini-jurken van gemaakt, soms heel
erg korte. De leiding van de Neder
landse ploeg heeft nu besloten de
eigenaressen van deze hippe kleding
uit te sluiten voor het défilé. Het ar
gument is, dat de eenvormigheid in
de ploeg met de heel korte en wat
langere rokken verstoord zou wor
den.
Onder de „slachtoffers" is de at
lete Mieke Sterk, die op het punt van
de moderne mode in het Olympische
Dorp een van de toonaangevende fi
guren is. Zo verscheen zjj bij een
ontvangst van de Nederlandse ver
eniging in Mexico-Stad in een mede
door de gewaagde kleurencombinatie
oogverblindende creatie.
Toen Mia Gommers van deze affai
re hoorde begonnen haar ogen te
schitteren. „Dat is een idee", riep ze
uit. „Want ik zie er erg tegenop om
bij de opening vier uur te moeten
staan. Zo lang gaat het echter voor
ons wel duren. Een voorproefje had
den we bij het vlaghjjsen. Dat duur
de al bijna twee uur en toen waren
we met vier landen. Straks zjjn het
er meer dan honderd. En lang staan
is niet goed voor je conditie".
- y.;^-
x-> g v -ï.
De Russische Tamara Press verdween geruisloos.
het zogenoemde geslachtsdimorfisme der celkernen van zoogdieren, waarbij zij
ook gebruik maakten van de juist in die tijd sterk verbeterde methodieken van
het endocrinologisch onderzoek. Vrouwelijke individuen blijken in de cellen van
alle weefsels een „geslachts-chromatine lichaampje" te hebben, dat bij mannelijke
individuen ontbreekt. Hierbij mag nog herinnerd worden aan het feit dat vrouwen
(tenminste) twee x-chromosomen en mannen slechts één x-chromosoom en één
y-chromosoom in hun weefselcellen bezitten, behalve de overige 22 chromosomen
die beide geslachten (in een evengroot aantal) hebben. Dit minuscule geslachts-
chromatine-lichaampje kan nu op vrij gemakkelijke wijze worden aangetoond in
de cellen die men verkrijgt door uitstrijkpreparaatjes te maken van het bovenste
laagje van het mondslijmvliesde epitheel-cellen, die in het speeksel terecht
komen, of in de celkernen der witte bloedlichaampjes, zoals bij beide celsoorten
in 1954 werd ontdekt. Daarvóór had men nog gebruik moeten maken van een
uiterst fijne huidbiopsie.
Met behulp van de nieuwe, veel eenvoudiger speekselmethode op grote schaal,
werden in drie jaar tijd evenveel gevallen van echt hermafroditisme ontdeï.t als
gedurende de eerste vijftig jaar van deze eeuw, waarbij bleek dat twee tot drie
LEEUWARDEN. Het is alle
maal in 1948 begonnen. 1948, het
jaar van de Olympische Spelen van
Londen, het jaar ook van de eerste
Olympiade na de Tweede Wereld
oorlog, maar bovenal het jaar van
mevrouw Fanny Blankers-Koen. Zij
was het ook, die door haar gewel
dige prestaties A. Bijkerk uit Leeu
warden, de directeur van de dienst
Sport en recreatie van de gemeente
Leeuwarden, aanzette tot zijn
hobby: de geschiedenis van de
Olympische Spelen.
Het archief van de heer Bijkerk
van de Olympische Spelen is in zijn
algemeenheid het best gedocumen
teerde van Nederland. Zelfs beter
dan dat van het Nederlands Olym
pische Comité en de Nederlandse
Sport Federatie.
Het is zo, dat met name de Ne
derlandse Sport Federatie buiten
landers, die vragen stellen over het
aandeel van Nederland in de Olym-
op boekenplanken langs de wanden
van de woonkamer voor een
ieder, die in de Spelen is geïnteres
seerd, van onschatbare waarde zijn.
Het zijn voornamelijk boeken in het
Engels, Frans en Duits.
Hij heeft boeken over de Spelen
van allerlei formaat, soorten, kleu
ren en onderwerpen. „Ik heb boe
ken, die betrekking hebben op de
historische betekenis van de Spe
len. heel ingewikkelde boeken in de
vorm van getheoretiseerde verha
len, natuurlijk boeken enkel vol
met cijfermateriaal en boeken over
de historie in haar algemeenheid."
Van heel grote waarde en de zeld
zaamste uit de serie van 40(1 boeken
over de Spelen en waarvan hij te
recht zeer opgeeft, zijn de officiële
rapporten, de volledige verslagen
van de Olympische Spelen van 1912
tot en met die van 1964. Rapporten,
die zijn uitgegeven door de organi
satiecomités van de Spelen.
Naast boeken, speldjes en affiches
piade naar de heer Bijkerk ver
wijst. Ook schrijvers van boeken
over de Spelen zowel uit eigen
land als uit het buitenland klop
pen zeer regelmatig bij Bijkerk aan.
Hebben de Olympische Spelen
van Londen en de geweldige ver
richtingen daar van mevrouw Blan
kers-Koen de stoot gegeven, in 1960
tijdens de Zomerspelen van Rome
is de heer Bijkerk serieus met zijn
liefhebberij begonnen. „Waarom de
Olympische Spelen als hobby?, zo
vroegen wij hem. „Ik ben zelf sport
man geweest, ik heb wedstrijden
gezwommen en waterpolo gespeeld
bij HVGB in Haarlem en ik weet,
dat de Olympische Spelen voor een
sportman of sportvrouw het hoog
ste is, wat hij of zij kan bereiken.
Ik weet ook, wat de Spelen voor
een sportman betekenen en zodoen
de ben ik er aandacht aan gaan
besteden. Ik interesseerde me trou
wens ook al vóór 1948 voor de mo
derne Olympische Spelen."
De Olympische verzamelaar uit
Leeuwarden is van mening, dat het
niet meer mogelijk is, dat de Spe
len voor de tweede keer in Neder
land worden gehouden. „1972 is
mijns inziens de laatste serieuze
kans voor Amsterdam geweest. Het
organiseren van Olympische Spelen
gaat steeds meer geld kosten. Ne
derland kan het financieel niet
meer opbrengen. Wil ons land het
toch nog eens proberen, dan is het
wel noodzakelijk, dat dan allereerst
alle tierelantijnen rond de Spelen
achterwege gelaten worden."
De trots van de verzameling van
de heer Bijkerk zijn de liefst vier
honderd boeken over de Olympi
sche Spelen. Boeken, waarvan hij
zelf de nominale waarde niet kan
schatten. Wel staat het vast, dat die
boeken allemaal keurig geordend
heeft de heer Bijkerk ook een fraaie
verzameling Olympische herinne
ringsmedailles. In 1906 werden in
Athene de zogenoemde tussenspelen
gehouden en ook deze herinnerings
medaille is te vinden in de Leeu
warder verzameling evenals de
prijsmedaille van een Nederlander
op de Spelen van 1932 (Los Ange
les). Verder heeft hij zes boeken
vol met Olympische stempels, het
voetje van een Olympische fakkel,
die gebruikt werd op de Olympi
sche Spelen van Berlijn 1936. acht
aardewerken Olympische herinne
ringsborden, drie ervan kocht hij
voor een rijksdaalder op de Leeu
warder weekmarkt, ontelbare
Olympische tijdschriften, veel kran
teknipsels over de Spelen, een
plattegrond van het Olympisch Sta
dion van Berlijn, de officiële uit
gaven van het IOC in de vorm van
bulletins, Olympische handdoeken,
een officiële Nederlandse Olympi
sche stropdas en natuurlijk ook
vaantjes.
Trots is hij op de drie Neder
landse vaantjes uit 1956. Vaantjes
die nooit zijn uitgereikt. Het ver
zamelen van Olympische postzegels
heeft hij er aan gegeven. Dat vond
hij een te kostbare zaak. Onlangs is
hij in Den Haag op bezoek geweest
bij generaal Pahud de Mortanges,
die hem verzocht al vast een koffer
mee te nemen. De collectie Bijkerk
heeft ongetwijfeld een uitbreiding
ondergaan.
Een flink aantal uren besteedt de
heer Bijkerk wekelijks aan zijn
hobby, terwijl hij continu Olympi
sche lectuur leest. In zijn hobby
gaat zijn grootste belangstelling uit
naar het uitzoeken van mysteries
in de geschiedenis van de Olympi
sche Spelen. Die mysteries tot een
oplossing te brengen, dat is zijn
grootste belevenis.
Uitmzrtonen^ duizend van de totale bevolking verschijnselen van intersexuali-
FordJn Kcmerton e.a. met behulp der nieuwe methoden aan
getoond dat de mens 46 chromosomen bezit, terwijl in de daaropvolgende iaren
allerlei chromosomale afwijkingen van verschillende orde werden gevonden
Om even terug te komen op de diagnostiek van het „geslacht" der celkernen:
evenals normale vrouwen hebben ook de intersexen met twee x-chromosomen
fechts m een deel der celkernen geslachts-chromatine lichaampjes (in circa 10
tot 40 percent) of andere bijzondere kenmerken van hun witte bloedlichaamvjes
Het is d.us wel een zeer ingewikkeld probleem. Verder vereist de chromosomen-
diagnostiek een speciaal laboratorium en vergt het onderzoek dikwijls meerdere
weken. Bovendien kunnen chromosomen in hun fijnere bouw en verdeling een
normaal asp'ect hebben en tegelijkertijd functioneel minderwaardig zijn Er wor
den steeds weer nieuwe ontdekkingen op dit uiterst belangrijke, boeiende en
tegelijk moeilijke gebied gedaan, waardoor tal van tot nu toe niet-verklaarde
ziekten en afwijkingen tot klaarheid werden gebracht, en ook niet zelden hetzij
voorkomen, of genezen kunnen worden.
Behalve de chromatine-test staat nog een speciaal onderzoek der hormoov.uit-
scheidmg in de unne ter beschikking, die in sommige gevallen mede tot de miste
diagnose leidt.
Bij het overwegen van alle mogelijkheden wordt in de eerste plaats gezocht
naar een oorzaak die na de geboorte is blijven bestaan en die fataal zou kunnen
zijn voor het leven van het kind, hetgeen tot direct ingrijpen noopt.
Wanneer de aard en de oorzaak der intersexualiteit van een kind eventueel
geheel zijn opgelost, en al dan niet tot een therapie kon worden overgegaan kan
de vraag aan de orde zijn gekomen, of het kind als een meisje of als een jongen
moet worden opgevoed. Zou dan, zoals dit zelfs nog na een aantal jaren kan
blijkendeze mening noodzakelijkerwijs herzien moeten worden, dan brengt zulks
ernstige praktische en psychologische gevolgen met zich mee. Het is niet. moei
lijk om zich te realiseren wat het bijvoorbeeld voor een meisje, dat als zodanig
tot een zekere leeftijd is opgegroeid en opgevoed, betekent om nu opeens als
jonge man verder te moeten leven. Zij moet zich volkomen omschakelen in
levenshouding, m kleding, misschien ook van beroep veranderen, haar vrien
dinnen opgeven en zo zijn er tal van ingrijpende problemen waarvoor zij t en
haar ouders) zich gesteld zien. Dat deze intersexualiteit ook grote invloed kan
hebben op haar sportbeoefening ligt mede in al deze vraagstukken opgesloten
