Te midden van beat, lezingen,
films en cabaret
Feestelijke boekenmarkt in
congrescentrum RAI
Annie M. G. Schmidt
verricht opening
Onderzoek zou zeer
interessant zijn
Auteurs vertellen
over hun werk
Niet-lezers zijn mensen die
niet van activiteit houden
Gemiddeld 60
boeken per
huiskamer
Het boek in
cijfers
Wijze woorden
over het boek
ZO ONTSTAAT EEN BOEK
KIJK MAAR, HIER STAAT HET BOEK VOOR U
VRIJDAG 11 OKTOBER 1968
9
(Van een onzer verslaggevers)
AMSTERDAM De Boekenmarkt/RAI, die Annie M. G. Schmidt van
ochtend in het Internationaal Congrescentrum/RAI heeft geopend en
die hier tot en met zondag 20 oktober wordt gehouden belooft een bij
zonder gezellige tentoonstelling te worden. Onder het motto „Er is een
boek voor iedereen" hebben tachtig van de belangrijkste uitgevers en
boekenimporteurs in de foyers en wandelgangen van het Congrescentrum
stands ingericht, waar op een totale lengte van drieëneenhalve kilometer
boekenplank meer dan 100.000 boeken staan uitgestald. Men kan er komen
bladeren en lezen en zelfs kopen. En dat alles in een feestelijke sfeer, want
in de zalen van het Congresgebouw worden aan de lopende band evene
menten georganiseerd, waarvan sommige een uniek karakter hebben.
MODEL-WINKEL
DRAAIORGEL
wemvt
MAAR WEINIG BEKEND OVER
RELATIE LEZER-SCHRIJVER
SUCCES
LEZERSGROEP
„HIPPE VOGEL"
WAARNEMER
ONTSPANNING
BRUNA
In 1965 werd in het RAI-gebouw de
nationale boekenmarkt gehouden, die ver
band hield met het 150-jarig bestaan van
de Vereniging ter Bevordering van de be
langen des Boekhandels. Het was een ex
periment; er werd gesproken van „de
grootste boekwinkel van Europa" en er
kwamen meer dan 70.000 mensen kijken.
Kort daarna gingen in uitgeverskringen
stemmen op om een dergelijke manifesta
tie jaarlijks te doen plaatshebben. Wel
was gebleken dat het boek in tentoonstel
lingshallen, die zijn gebouwd voor het ex
poseren van zeiljachten, auto's en land
bouwwerktuigen, niet zo goed tot zijn
recht komt. De oplossing werd gevon
den in de enorme ruimte die het Congres
gebouw buiten de vergaderzalen om biedt.
De boekenmarkt-RAI is bedoeld als een
jaarlijks terugkerende presentatie van het
boek in alle genres.
De boekenmarkt strekt zich uit over
twee verdiepingen en het publiek wordt in
een bepaalde looprichting geleid, die dus
danig is dat iedereen „zijn boek" on
derweg kan ontmoeten. Naast de 80 uit
gevers en importeurs zijn hier vertegen
woordigd de Centrale Vereniging voor
openbare bibliotheken, de Vereeniging ter
Bevordeing van het Vlaamsche Boekwe
zen, de Sticusa (Ned. Stichting voor Cul
turele Samenwerking met Suriname en de
Ned. Antillen), de Katholieke Bijbelstich
ting, het Nederlandsch Bijbelgenootschap
en de commissie beroepsvoorlichting van
de Vereeniging ter bevordering van de
belangen des boekhandels.
Tenslotte is er de belangrijke medewer
king van de Nederlandse Boekverkopers
bond, die een moderne modelboekhandel
zal inrichten, waarover men graag het
oordeel van het publiek zal vernemen.
In de Grote zaal, de Blauwe zaal en
op het podium in de entreehal van het
Congrescentrum hebben tijdens de markt
dagen tal van manifestaties plaats. Het
draaiorgel „The Busy Drone" speelt da
gelijks composities van Haydn, Mozart en
„Een leven zonder boeken is onleef
baar" Erasmus
„Na beminnen is boeken verzame
len de opwindendste sport van alle"
(A. S. Rosenbach).
„Een kamer zonder boeken is als
een lichaam zonder ziel" (Cicero).
„Een passende vraag voor onze tijd:
mag een meisje boeken schrijven, die
zij niet zou mogen lezen?" (Otto Weis).
„Verspil de uren overdag niet met
te luisteren naar wat je 's avonds kunt
lezen" (Sir William Osier).
„Er zijn geen slechte boeken, net
zo min als er lelijke vrouwen zijn"
(Anatole France).
(Uit C. Buddingh': Citaten-omnibus)
«m nnniorafm
DICK BRUNA
Beethoven, er zijn modeshows van knip
patroonmodellen, er worden films ver
toond over allerlei onderwerpen, schrijvers
als Harry Mulisch, Jos de Gruijter, Ka-
rel Jonckheere en Pierre Jansen houden
lezingen, er komen „book-ins" en forums
een quiz een psychedelische avond, een
(Van onze correspondent)
AMSTERDAM Vóór de laatste we
reldoorlog waren de schrijvers vrijwel
zonder uitzondering academici, die zich
richtten op de bovenlaag van de samen
leving. De kwaliteit van hun boeken was,
letterkundig bezien, hoog; de oplagen
waren klein. Een bestseller werd door
de critici met wantrouwen bekeken
dat kon nooit veel wezenNa de
oorlog kwam de grote ommekeer. De
academicus onder de schrijvers is een
zeldzaam verschijnsel geworden. De best
seller wordt nu met heel andere ogen
bekeken.
Deze merkwaardige verschuiving is
door drs. A. Nuis gesignaleerd in het
januarinummer van „De Gids". De heer
Nuis is medewerker van prof. H. A. Gom-
perts, die in Leiden moderne Neder
landse literatuur doceert. Een verklaring
voor die verschuiving kan bij niet geven,
zomin als hij antwoorden heeft op vele
vragen die hem bezighouden. Men zou
hem literatuur-socioloog kunnen noemen.
En hij is vast van plan tal van nog niet
opgehelderde verschijnselen in de we
reld van het boek boven water te bren
gen, zoals prof. Escarpit in Frankrijk
doet. „Alle onderzoeken hebben zich tot
dusver vrijwel uitsluitend beperkt tot de
verkoop van het boek, maar strekken zich
niet uit tot de relatie tussen schrijver en
lezer. Ik zou wel eens, al was het maar
van één boek, willen weten waar het
terechtkomt en wie het leest
Hij heeft over bepaalde verschijnselen
wel enig inzicht verkregen. Zo verdeelt
hij het Nederlandse lezerspubliek in twee
groepen; een actieve en een passieve
groep. De actieve groep bestaat uit lezers
die altijd direct reageren en voor een
dialoog met de schrijver zorgen. De ac
tieve groep omvat ongeveer 30.000 men
sen. Weet een schrijver door die groep
heen te breken met een hoger verkoop
cijfer, dan is er sprake van een best
seller. Van 't Reve is dat gelukt, Her
mans daarentegen richt zich zo specifiek
tot de actieve groep, dat hij anderen wel
licht nooit zal bereiken. „Het is natuur
lijk prettig voor een schrijver, dat hij
kan rekenen op zo'n actieve groep van
30.000, maar ons kleine taalgebied brengt
met zich mee, dat deze groep ook de
buitenlandse literatuur pleegt te volgen.
Als gevolg hiervan wordt de Nederlandse
schrijver wat neerbuigend behandeld door
het publiek waarvoor hij schrijft".
Een probleem voor de literatuur
socioloog is het onderverdelen in genres
Wat is literatuur? Waar ligt de grens
met de sub-literatuur de thrillers en de
liefdesverhalen? Dan zijn er de enorme
oplagen van boeken, die vroeger „keu
kenmeidenromans" werden genoemd,
boeken die volgens een bepaald recept
worden geschreven en waarvoor men in
Amerika zelfs schriftelijke schrijvers'
cursussen kan volgen. Een andere sector
is die van de pornografische boeken, die
toch ook een flinke markt hebben. De
grenzen zijn echter volstrekt onduidelijk
en tussen de genres in liggen grote over
gangsgebieden.
Het zou interessant zijn als er in Ne
derland iets zou worden gedaan aan
literatuur-sociologisch onderzoek. De heer
Nuis; „cultuur-sociologie bestaat al lang,
maar heeft zich altijd gekenmerkt door
een algemeen beschouwend karakter. In
de hedendaagse sociologie zit echter meer
iets van ontleden, tellen, onderzoeken
concretiseren. Ik ben bezig verklaringen
te zoeken voor bepaalde verschijnselen.
Anderen doen dat ook. Wij zouden elkaar
eens moeten vinden en bekijken wat we
op tafel kunnen brengen."
dichtersmarathon, beatconcerten, optre
den van cabaretiers als Jasperina de
Jong en Max Tailleur enz.
Boeken kijken en boeken kopen. Boek
handelaren in het gehele land geven hun
klanten op verzoek een boeken-betaalpas,
waarmee op de boekenmarkt RAI op
rekening kan worden gekocht. De afreke
ning vindt achteraf plaats met de eigen
boekhandelaar. Voorts is aan het entree
biljet van 1,50 een zestal coupons van een
kwartje gehecht, die recht geven op kor
ting bij de aankoop van boeken. Op deze
wijze kan men het entreegeld terugver
dienen. De Boekenmarkt-RAI is dagelijks
geopend van 10-17 en van 19-22 uur (zon
dags van 10 tot 17 uur).
BERTUS AAFJES
(Van onze correspondent)
AMSTERDAM. Bertus Aafjes (o.a.
„Morgen bloeien de abrikozen", „Voetreis
naar Rome", „Goden en eilanden", „Ca
priccio Italiano") schrijft zijn boeken met
een balpen. „Ik koop ze bij tientallen te
gelijk, evenals kleine opschrijfboekjes.
Als ik op reis ga, heb ik wel tien van die
dingen bij me. Dan zit ik in een trattoria
of een Arabisch koffiehuis maar te note
ren. Dat vindt niemand gek. Er komt
nooit iemand op me af wel als ik zit
te vissen, maar niet als ik zit te schrijven.
De geboorte van mijn werk geschiedt
ter plaatse. Het embryo neem ik mee naar
huis. Het eindprodukt ontstaat in mijn
torenkamer van kasteel Hoensbroek. Ik
gebruik nooit alcohol als ik werk. Sinds
zes jaar rook ik ook niet meer. Ik drink
thee net als Dostojewski met zijn samo
var. Ik houd. van achtergrondmuziek als
ik werk. Klassieke opnamen. Achter
grondmuziek vind ik essentieel.
Ook prof. dr. C. Trimbos (o.a. „Gehuwd
en ongehuwd" en „Samenleven in huwe
lijk en gezin") houdt van achtergrond
muziek als hij werkt. „Ik ben een Bach-
maniak, dus is het meestal Bach. Ik heb
zo'n ding dat de hele middag aanstaat.
Ik rook er sigaren en een pijpje bij. Is
dat nodig voor mijn werk? Ach, ik weet
het niet. Het is gewoon een slechte ge
woonte. Ik ben wel blij met mijn prach
tige werkkamer met het grote raam dat
uitzicht geeft op het Wilhelminapark van
Utrecht. Ik heb voor mijn werk een rus
tige kamer nodig. Er staat geen telefoon.
Ik werk altijd onder grote druk, altijd op
het laatste minuutje. Zo gaat het het vlot
ste en het beste. Waarmee ik schrijf? Ner
gens mee. Ik dicteer in de machine. Voor
het uitwerken heb ik een secretaresse.
Maar die bepaalt niet de stijl. Dat doe ik
zelf. Ik kan persklaar dicteren."
Hans Verhagen (o.a. dichtbundels „Ro
zen en Motoren" en „Sterren, cirkels, bel
len"). „Sta ik bekend als een hippe vogel?
Wat is dat, een hippe vogel? Ik doe ge
woon serieus mijn werk. Ach, marihuana
en hasjischok heb wel eens gerookt,
maar niet regelmatig. Ik heb het niet
nodig voor mijn werk. Dat wil zeggen;
als je rookt, word je wel veel critischer.
Je neemt je omgeving minder serieus. Je
dpet ervaringen op dat geldt ook voor
LSD waardoor je verandert. Je gaat
dieper over de dingen nadenken en ze
beter in proporties zien. Ik werk meestal
's nachts, want dan is het het rustigst. Ik
heb rust nodig om iets op papier te zetten.
Ik ben snel afgeleid. Laten we wel zijn;
wat om mij heen gebeurt, geeft me een
grotere kick dan het schrijven. Schrijven
is voor mij niet de grootste kluif ik heb
er scepsis tegen. Ik vind het geen toffe
bezigheid. De meeste schrijvers zijn te
veel bezig met mooie woordjes. Ik vind
ideeën maken het belangrijkst. Wat ik
doe, is laboratoriumwerk. Ik isoleer ter
men en woorden uit het bestaande mate
riaal, plombeer ze in elkaar en zie, wat
er aan energie vrijkomt. Ik werk het
liefste in mijn flat in Amstelveen. Als
achtergrond Indiase fluitmuziek.
Henk Hoving (o.a. „Juf er zit een we
duwe in de boom" en „Juf, die vlinder
heeft mijn pyama aan"), hoofdonderwij
zer te Groningen, ziet zichzelf niet zo
zeer als schrijver, maar als waarnemer
„Hippe vogel" Hans Verhagen.
Hij noteert de humor, die hij hoort in de
wereld van de kinderen en selecteert deze
voor zijn boekjes. De laatste twee boek
jes haalden een oplage van 240.000 ex
emplaren. „Het is begonnen als een aar
digheidje, maar op het ogenblik heb ik
geen vrij uurtje meer. Ik loop met een
notitieboekje op zak en kan het gewoon
niet meer laten om iedere grappige uit
spraak van kinderen, maar ook van ou
deren, te noteren. Voorts krijg ik dage
lijks tien tot vijftig anecdotes toegestuurd
van lezers. Om te voorkomen dat het een
chaos wordt moet ik dagelijks alle hu
mor bekijken, beoordelen en indelen. Niet
alle anecdotes zijn leuk. De meeste halen
nauwelijks een vijf of een zesje, maar soms
heb ik er die een acht of een negen ver
dienen. En die deel ik dan in voor een vol
gend boekje. Ik ben nu bezig aan „Juf,
kijk 's, 'n draaimolenvliegtuig". Weer zo'n
uitspraak die je niet kunt verzinnen, maar
die alleen uit een kinderbrein kan ko-
(Van onze correspondent)
AMSTERDAM Nederlanders besteden
meer tijd aan lezen dan aan sport, zo heeft
een recent onderzoek aangetoond. Gemid
deld wordt er vier uren per week gelezen,
een half uur per werkdag en op de vrije
dagen drie kwartier. Ruw geschat zijn er
veertig percent veel-lezers tegen zestig
percent weinig-lezers. De laatste categorie
kjjkt een beetje onwennig tegen de eerste
aan. Het lezen van boeken vergt een zekere
mate van afzondering en de weinig-lezers
ervaren dit als een isolement, dat in strijd
is met de gezelligheid. In zijn ogen is de
veel-lezer een beetje een boekenwurm, een
wijsneus die zich in zijn hoekje heeft terug
getrokken.
Dit beeld is uiteraard vals. Het groepje,
dat meer van boeken dan van mensen
houdt is maar erg klein. Het bestaat uit
introverten, die het boek als sociaal attri
buut waarderen en wier voorkeur uitgaat
naar werken met een goed verzorgd uiter
lijk, waarvan de inhoud kan bijdragen tot
zijn kermis en algemene ontwikkeling. Aan
de andere kant bevindt zich de uitgespro
ken extroverte mens, die sociaal gericht is,
van feesten houdt, veel vrienden heeft, een
gehoor om zich heen wenst om tegenaan
te praten en niet graag op zijn eentje zit
te lezen of te studeren.
Tussen die extreme groepen in zit de
grote groep, waaronder lezers, die bepaald
niet als boekenwurmen of als wijsneuzen
te kijk staan. Van de ongeveer 50 miljoen
boeken, die het afgelopen jaar over de
toonbank gingen, was 32 percent ontspan
ningsromans tegen 13 percent populair-
wetenschappelijke boeken, 10 percent de
tective-boeken, avonturenromans of wild
west, tegenover een percent reisbeschrij
vingen of boeken over andere landen, 15
percent jeugdboeken en vier percent stu
dieboeken. Litteraire romans en gedichten
halen slechts zeven percent.
Lezen blijkt naast handwerken en knut
selen de meest populaire vrijetijdsbeste
ding. Gemiddeld staan er in iedere Neder
landse huiskamer 60 boeken, ofschoon niet
minder dan 30 percent van de ondervraag
de Nederlanders heeft opgebiecht nooit een
boek ter hand te nemen. Zij komen uit
studies naar voren als mensen, die ook
minder actief zijn op andere gebieden van
vrijetijdsbesteding Zij schuwen hobby's
die een gerichte activiteit vragen. Hun
voorkeur gaat uit naar tv-kijken, niets
doen, uitrusten, bij elkaar zijn, praten en
visite ontvangen.
Maar er is hoop voor deze groep, De
niet-lezer komt uit de rapporten tevoor
schijn als iemand die ouder is in leeftijd,
minder opleiding heeft genoten, uit een
minder gesitueerd milieu komt, meer op
het platteland woont dan in de steden en
over het algemeen weinig open staat voor
nieuwe ideeën en gewoonten. Naarmate het
onderwijs zich meer aanpast aan de mo
derne eisen, naarmate de welstand groeit
en de verstedelijking voortschrijdt, naar
mate de massa-media en het massa-toeris-
me meer werelden gaan openleggen, zal de
categorie niet-lezers automatisch slinken.
Veel mensen schijnen het lezen te zien
als een soort ideaal waar men uiterst po
sitief tegenover dient te staan, maar dat
in de praktijk toch geen haalbare kaart is.
Maar het echte ideaal dient te zijn, dat het
grote publiek het lezen gaat onderkennen
voor wat het in werkelijkheid is: een puur
ontspanningsmiddel met door de enorme
verscheidenheid aan boeken mogelijk
heden voor welke individuele richting ook.
Men kan aangename uren doorbrengen met
een spannende detective, maar ook bij de
man, die zondags meer vissen vangt, om
dat een deskundig auteur hem heeft ver
teld hoe hij te werk moet gaan, heeft het
boek zijn ontspannende functie vervuld
Dat laatste wil de Boekenmarkt-RAI,
die ieder jaar zal worden herhaald, het
publiek duidelijk maken. Die markt wil
gewoon zeggen; lezen is niet een zware in
tellectuele bezigheid die aan een bevoor
rechte groep is voorbehouden, want kijk
maar: hier staat het boek voor u.
men. Ja, het is hard werken. Ieder boek
je vraagt ongeveer 500 anecdotes, maar
om dit aantal te krijgen moet ik er een
veelvoud van doorwerken".
Bij Dick Bruna (o.aa. „Fien en Pien",
„De appel" en „Nijntje in de sneeuw") is
de tekenpen belangrijker dan de schrijf
pen. „Ik begin met het maken van schets
jes. Terwijl ik de figuren teken, groeit
in mijn hoofd het verhaal, meestal in
dichtvorm.
Ik werk de illustraties eerst helemaal
af voordat ik begin te schrijven. Op die
manier geeft de tekst weinig problemen.
Het resultaat probeer ik uit op mijn eigen
kinderen. Ik moet zeggen, dat ze zeer
critisch zijn. Ik werk thuis niet prettig.
Daarom sluit ik mij op in mijn atelier
en daar in mijn eigen wereldje bedenk ik
de avonturen
Er zijn in Nederland dertien miljoen
boeken in omloop, waarin op het schut
blad de naam van de heer R. H. Zand-
voort staat. Zij hebben titels als „Funda
menteel rekenen" en „Naar zelfstandig
rekenen". Als men de gemiddelde dikte
van een boekje stelt op driekwart centi
meter bereikt de stapel rekenboekjes van
de heer Zandvoort een hoogte, die overeen
komt met 900 maal de hoogte van de
Domtoren te Utrecht. „Ik werk altijd des
avonds aan mijn boekjes, tot 's nachts
twee uur. Stilte heb ik niet nodig om ge
concentreerd te zijn. Als onderwijsman
ben je immers aan lawaai gewend. Ja
en soms blief ik er wel een borreltje bij.
Vroeger werkte ik met een vulpen, maar
later ben ik op de schrijfmachine over
gestapt. De voorbereidingen kosten veel
tijd en heel wat manuscripten verdwenen
in de prullemand. Dat gebeurt als je ge
degen wilt werken. Met „Naar zelf
standig rekenen" ben ik acht jaar bezig
geweest
Er zijn in 1967 in Nederland ca. 50
miljoen boeken verkocht. De totale om
zet in boeken, dus inclusief de school
boeken en de leveranties aan scholen,
bibliotheken enz. bedroeg in:
1963 - 209 miljoen,
1965 - 250 miljoen,
1967 - 300 miljoen.
De boekenproduktie in aantal titels:
1963 - 9.448,
1965 - 10.193,
1967 - 11.262 (waarvan 55 pet. nieuwe
uitgaven en 45 pet. herdrukken).
Nederland telt op het ogenblik 398
erkende uitgevers. Er zijn 2062 erkende
boekverkopers.
Moordpoging. Een 34-jarige man uit
Maassluis is aangehouden op de verden
king op 3 oktober zijn vrouw over de
ballustrade van de twaalf meter hoge
galerij bij hun woning aan de Mgr. Bek
kerslaan te hebben willen duwen.
