Courant
VIJFTIG JAAR GELEDEN VOND EX-KEIZER
WILHELM GASTVRIJ ASIEL IN NEDERLAND
Pudding van gouden schaaltjes
voor keizerlijke houthakker...
000
'M'P
a
Deutschfreundlich
Leve Wilhelm!
Souvenier
Godsdienstig man
Vergeten
Erbij
Ex-keizer Wilhelm II sleet zjjn laatste levensjaren als balling
in Nederland, het enige land waar hij zich welkom wist. De rest
van de wereld verfoeide hem als de hoofdschuldige aan wereldoor
log I. Later echter zou men vastgesteld hebben dat Wilhelm veeleer
een speelbal van „duistere machten" was en tegen zijn wil gedwon
gen werd tot de verraderlijke Duitse overval van 1914
(Van een medewerker)
HET IS 1 NOVEMBER 1918. We
reldoorlog I loopt op zijn laatste
benen. Razendsnel volgen de ge
beurtenissen elkaar op. Op 3 no
vember sluiten de geallieerden
wapenstilstand met Oostenrijk-
Hongarije. De Duitsers trekken te
rug op de Maaslinie. Twee dagen
later valt Sédan. Koning Lodewijk
III van Beieren wordt afgezet en in
Berlijn begint, op de 9de, onstuit
baar de revolutie. De Duitse re
publiek wordt uitgeroepen en ge
neraal Groener zegt in het hoofd
kwartier in Spa de gehoorzaam
heid van de Duitse legers aan kei
zer Wilhelm II op. Dan beseft de
„oberste Kriegsherr" dat zijn kei
zerlijke macht voorgoed ineenge
stort is, en de oorlog verloren.
Slechts een snelle vlucht naar be
vriend Nederland kan hem althans
het vege lijf redden. En dat doet hij
dan ook. Een dag voor de wapen
stilstand, in de nacht van 10 no
vember, vertrekt hij, slechts ver
gezeld van een handvol getrouwen,
voor zijn laatste reis. En op de elf
de arriveert hij per speciale trein
aan het grensstation Eysden, waar
een in grote haast opgetrommelde
Nederlandse erewacht hem be
groet.
VANDAAR zou de reis, naar de
Nederlandse pers vermeldde, naar
Kasteel Middagten gaan. waar Wil
helm voorlopig op passende wijze
asiel zou genieten. Maar inplaats
daarvan vertrok het gezelschap in
zes auto's naar slot Amerongen
misschien om ongewenste demon
straties bij zijn komst in Nederland
te vermijden Ook is bet mogelijk
dat men een ontvoering van de kei
zer door geallieerde „commando's"
vreesde, hoewel zo'n onderneming
in die tijd vrijwel onuitvoerbaar
geweest zou zijn. Ons land had im
mers de hele oorlog dooi een stren
ge neutraliteit bewaard, en nu
Duitsland gecapituleerd had, zou
het geen enkele zin hebben die
neutraliteit nog terwllie van een
verslagen keizer te schenden.
De geallieerden geloofden trouwens,
dat zij Wilhelm vroeg of laat toch we)
in handen zouden krijgen. Dit echter
bleek een misrekening te zijn. Een ver
zoek om uitlevering van Zijne Keizer
lijke ex-Majesteit werd door de Neder
landse regering met kracht van de
hand gewezen. En zo kon de monarch
zonder land zijn laatste levensjaren
rustig in ballingschap slijten, eerst op
kasteel Amerongen, later op het door
hem aangekochte Huize Doorn.
WAAROM WIJ zo lankmoedig waren
ten aanzien van de man, die door de
rest van de wereld toch gezien werd
als de voornaamste schuldige aan de
verschrikkelijke afslachting van vier
oorlogsjaren? Wel. Nederland had re
den, hem dankbaar te zijn. Reeds in
1907 verzekerde hij plechtig, tijdens
een bezoek aan koningin Wilhelmina,
dat ons land wat hem betrof buiten
een eventuele oorlog zou blijven. 'Dn
in dat opzicht heeft hij woord gehou
den. Inderdaad zijn de Duitse legers in
1914 in afwijking van het z.g. krijgs-
plan-Schlieffen, om Nederland heenge
trokken, terwijl België de volle laag
van de Dicke Bertha's, en later ook
van de gifgasoorlog, kreeg. Ons land
had dus een soort ereschuld jegens
hem en om die schuld te delgen
heeft het Wilhelm gastvrijheid verleend
toen hij „berooid" op straat stond en
niemand anders hem hebben wilde.
MET DE jaren is men trouwens al
gemeen milder over deze figuur gaan
oordelen. Zo kon bet gebeuren dat een
onverdachte bron als onze Winkler -
Prins-encyclopedie hem thans als volgt
kwalificeert:
„Ondanks zijn vaak krijgszuchtige
redevoeringen was de Keizer in de
is dan ook betrekkelijk gering. Hem
valt slechts te verwijten dat hij geen
remmende invloed heeft uitgeoefend op
zijn Oostenrijkse bondgenoot". En
voorts nog dit: „Hij was in veel op
zichten een briljante persoonlijkheid.
Hij was een uitstekend redenaar en had
een veelomvattende belangstelling.
Zijn staatkundige begaafdheid was ech
ter slechts middelmatig en vooral
zien en zelfs zijn gastheer. Carlos
graaf Bentinck, had weinig cjntact
met hem. Vooral aan de pers had ex-
keizer Wilhelm een broertje dood, maar
een enkele maal werd er wel eens een
Nederlandse journalist ontvangen. ,,De
Prins" van 4 april 1919 bracht een
foto van een forse moot hout met het
volgende onderschrift: Liefhebberijen
van den ex-Keizer te Amerongen zijn
grond een vredelievend man. Vele
malen tijdens zijn bewind had hij met
groter kans op succes een oorlog kun
nen beginnen dan in 1914 toen Duits
land zo goed als geïsoleerd was Maar
hij heeft dit nooit gewild. Zijn chuld
aan het uitbreken van Wereldoorlog I
ontbrak het hem aan standvastigheid,
mensenkennis en soms aan bezonnen
heid.
DUS TOCH een „schuldeloze", een
marionet van machten-achter-de scher
men? Een man die had kunnen zeg
gen, gelijk zovele Duitsers na Wereld
oorlog II deden: „Ich habe es nicht
gewollt?" Daarover zijn de historici
het nog altijd niet eens. Maar vast
staat in elk geval, dat Nederland hem
zeer welgezind was.
DAT BLEEK al bij zijn aankomst
in ons land, toen de keizerlijke trein,
en later ook de stoet auto's, overal
waar men passeerde, met instemming
begroet werden. .Het - volk liep te
hoop" .schreven de kranten, „en wuif
de met zakdoeken, terwijl hier en daar
geroepen werd van Leve Wilhelm en
kinderen juichten".
Twee jaar heeft de balling in Ame
rongen doorgebracht. Hij kortte er de
tijd met houthakken en zagen, maar
ontving er ook vele vrienden uit de
„goede oude tijd" op waarlijk voorst.e-
lijke wijze. Voor het overige hield hij
zich bescheiden op de achtergrond Te
dorps bevolking kreeg hem zelden te
vooral het houthakken. Volgens mede
delingend) zaagt de hoge gast uage-
lijks minstens drie uren hout en heeft
hij reeds 1000 bomen geveld".
Op deze nogal eentonig hobby was
Wilhelm uitermate gesteld. Soms. in
een sociale bui, schonk hij aan „een
voudige lieden" een schijf hout. door
hem afgezaagd en eigenhandig voor
zien van een soort opdracht; zelfs de
signatuur ontbrak niet.
TWEE ex-personeelsleden van kas
teel Amerongen, Catherina Burgstede
en haar echtgenoot Gerrit Burgstede,
bezitten nog zo'n Keizerlijk souvemer
en zijn daar niet weinig verguld mee.
De enkele centimeters dikke houten
plak siert nog altijd de huiskamer in
hun woning aan de Groenelaan 16 in
Veenendaal. En al zijn de letters wat
verbleekt in de loop der jaren men
kan nog duidelijk lezen wat Wilhelm er
met fors handschrift op schreef: .1000
(de duizendste boom), Amerongen 15
maart 1919 W-II".
Als we dit kostbaar kleinood uitvoe
rig bewonderd hebben, wil Catherina
wel praten. Het blijkt dat ze ais twaalf
jarige „op 't kasteei" m betrekking ge
komen is als keukenhulpje, en er zes
jaar gediend heeft. De keizer herinne
ren zij en haar man Gerrit, destijds de
de huisknecht „op" Amerongen, zich
nog heel goed en geen kwaad woord
willen ze over hem horen. „Een heel
vriendelijke man, al sprak hij weinig
met ons. Als u mij vraagt voelde hij
zich nog elke dag keizer en ver boven
iedereen verheven. Echt een gewoon
mens voelde hij zich alleen als hij
bomen zaagde in het bos. Duizenden
heeft hij er gekapt en kleingezaagd, in
keurige blokken ik zie die stapels
nog vóór me. En als hij er weer 1000
verzaagd had, verdeelde hij één moot
in schijven en liet die weggeven. Zo
zijn wij ook aan dat ding gekomen
ze hebben ons er al 1000 gulden voor
geboden
De kroonprins vond Catherina overi
gens een hartelijker persoon: „die lach
te altijd zo vrolijk en voor iedereen
had hij een vriendelijke groet. Maar
ja, die had ook nooit een keizerrijk
verloren
HOE LEEFDE DE ex-keizer eigen
lijk in Amerongen? Daar weet Gerrit
Burgstede alles van. Hij hielp aan ta
fel bedienen, met name als er gasten
waren. „Bij zo'n groot diner fonkelde
alles van goud en zilver. Er was prach
tige damast, ja dat was van graaf Ben
tinck, zilveren kandelaars en een over
vloed van bloemen. En de menu's cue
bestonden soms wel uit acht gangen,"
herinnert hij zich vol ontzag. „Bij elke
gang werd weer een andere wijn ge
dronken. en vaak stonden er bij iedere
plaats dan ook wel 6 of 7 glazen. Tens
heb ik mij in het glas vergist een ver
keerd glas volgeschonken. De keizer
merkte het, maar hij glimlachte al
leen
OVERIGENS, aldus Gerrit, was hij
geen overdadige eter. Wanneer er geen
gasten waren wilde hij meestal een
heel eenvoudige maaltijd. Maar altijd
moest alles tot in de puntjes zijn, daar
stond hij op. En bijna elke dag had
hij een ander uniform aan. meestal
met allerlei medailles en sjerpen rk
denk dat hij niet eens zelf wist. hoe
vee) hij er wel had
Het echtpaar Burgstede bezweert ons,
dat „de keizer" een zeer godsdienstig
man was. Elke dag begon op het kas
teel met de morgenwijding en hij
ontbrak daarbij nooit Dat gebeurde op
de bovengalerij in het kas .eel Aan de
ene kant de hofhouding, daartegenover
het personeel De graaf zelf ging voor
in gebed last een hoofdstuk uit de I j-
vel ja. in het Hollands! en zei er
wat over. Ook zongen we wel stichte-
Bij de foto's. Hierboven: kasteel
Amerongen. Daarnaast ex-gedien
stigen Gerrit en Catherina, die nog
steeds geen kwaad woord over „de
keizer" (links, in een van zijn on
telbare uniformen) kunnen horen.
In het centrum van de pagina: het
kasteelpersoneel van Amerongen in
Wilhelm's tijd, waaronder huis
knecht Gerrit (derde van links).
Links onder: een der „Andenken"
aan de ex-keizer: een schijf zelf-
gezaagd hout, door Wilhelm eigen
handig van datum, volgnummer en
initialen voorzien (naar een illu
stratie uit De Prins van 4 april
1919).
lijke liederen, meestal uit de bundel
van Johannes de Heer. waarbij meneer
Ilseman (Wilhelms vleugeladjudant) op
het pijporgel speelde. En tijdens het
bidden knielden we allemaal voor onze
stoelen neer. Ja, óók de keizer!"
Twee mensen die nog altijd met ge
noegen aan „die tijd" terugdenken, en
die het „zonde en jammer" vonden dat
de ex-keizer in 1920 naar Huize Doorn
verhuisde, waar hij in 1927 hertrouw
de (zijn eerste vrouw, Augusta Victo
ria overleed in 1921) met prinses
Hermine van Schöinach-Carolath. en
waar hij tenslotte op 4 juni 1941 als
een vergeten figuur de laatste adem
uitblies in bezet Nederland, zonder dat
zelfs de beruchte .Deutsche Zeitung
in den Niederlanden" zijn heengaan
één woord waardig keurde.
Een vergeten. maar ook een
omstreden figuur- tot op de dag van
vandaag. Een man die door zijn ge
boorte geroepen werd tot het absolute
leiderschap dat hem en zijn volk ten
verderf zou voeren. Maar ook een man
die bij zijn geboorte al gehandicapt
werd door een lichaamsgebrek (hij
werd met de tang .gehaald" en hield
daar zijn leven lang een goeddeels
verlamde linkerarm van over). Zijn
trotse moeder liet hem ondragelijke
kwellingen ondergaan in de hoop dat
het de artsen op die manier gelukken
zou, zijn arm te genezen. Een hoop
die ijdel bleek en hem een minderwaar
digheidsgevoel bezorgde, dat tenslotte
tot overcompensatie in hooghartigheid
en eigengereidheid leidde. Aldus al
thans de mensen die Wilhelm II ach
teraf en postuum vrij willen pleiten
van de verantwoordelijkheid voor
Duitslands ondergang in de eerste we
reldoorlog. maar daarin nooit tenvol-
le geslaagd zijn.
VOOR CATHERINA en Gerrit Burg
stede in hun huisje in Veenendaal be
staan deze problemen van schuld en
boete niet. Zij kijken vertederd naar
hun houten plak met ,,W-H' er op een
denken vol weemoed terug aan die
twee gloriejaren op kasteel Ameron
gen, toen ook zij zich koesteren kon
den in de afstraling van een afgedank
te keizer. „De pudding" zegt lathe
ring stralend .werd altijd op gouden
schaaltjes opgediend.
