VAN DÖVERENS CIRCUSBOEKEN ONDER DE HAMER
Boeiende tentoonstelling in het Tropenmuseum
ZATERDAG 21 FEBRUARI 1970 Erbij
AMSTERDAM Marokkoambacht en handel in een
Arabische wereld". Dat is de titel van een tentoonstelling
die tot het najaar in het Koninklijk Instituut voor de Tropen
in Amsterdam wordt gehouden. De collectie die wordt ge
ëxposeerd is samengesteld uit twee bronnen. Ten eerste is
er een uitgebreide verzameling nijverheidsprodukten en
foto's bijeengebracht door mej. J. Powell en mevrouw G.
Mandersloot. Vervolgens zijn in de tentoonstelling de gege
vens verwerkt van dr. Jager Gerlings en zijn staf. Dr. Jager
Gerlings is de nieuwe directeur van de museumafdeling
Sociaal Wetenschappelijk Onderzoek, die een studiereis naar
Marokko heeft gemaakt.
Gilden
Bescherming
Reclame
De neus van de schoenen worden geborduurd. Leerlooien gebeurt nog zeer primitief.
Koperslagers hebben altijd volop werk.
^yyyWyUVUWWWWWAA/UWUWAA/WirtflArtAAflAArtAAAA/WWVUWAMflAAA/WWrtAArt/WMArtAArt/WtfUWWWWWMflflWWyWWVyWWWWyWUVWWWWW/WWM/WWWAAA/WWM/W/W
AMBACHT IN MAROKKO
IS NOG SPRINGLEVEND
DAT HET AMBACHT in Ma
rokko nog springlevend is, bleek
heel duidelijk uit het onderzoek.
Ambachtslieden treft men er
volop aan. Zij hebben een zeer
grote vakkennis maar het ver
velende voor de ontwikkeling
van het land is dat de industrie
niet om hen zit te springen. Een
kwart miljoen man heeft op het
ogenblik werk in het ambacht,
in de industrie 140.000 man.
De ambachtslieden vóór of in
hun huisjes bezig te zien, is voor
de toeristen ongetwijfeld uiter
mate boeiend en levert het land
ongetwijfeld broodnodige devie
zen op, maar wil het land zich
scharen in de (westerse) wel
vaart dan zal het zijn ambachten
grotendeels moeten prijsgeven.
Vakmanschap is meesterschap.
Dat meesterschap en het aanzien
dat de meesters genoten, heeft in
Marokko een zodanige knauw
gekregen dat de nijverheid
hoe mooi vaak nog haar produk-
ten zijn en hoeveel decennia zij
nog zal worden voortgezet zich
nimmer meer in haar oude glorie
zal herstellen.
ZOALS ook Nederland in de
middeleeuwen het homogene gil-
densysteem kende, waardoor han
delaars en ambachtslieden geslo
ten groepen vormden en ieder
een goed de kost kon verdienen,
kwam ook in Marokko deze
maatschappelijke orde voor. Dit
veranderde echter toen in 1912
het Franse protectoraat in dit
land werd gevestigd, waardoor
het Westeuropese kapitalisme
een stevige greep op deze Ara
bische samenleving verwierf.
Tot de klantenkring van de
ambachtslieden behoorden de
welgestelden, de ambtenaren en
de militaire functionarissen. Het
waren juist deze welgestelden
die meer en meer belangstelling
toonden voor de produkten, die
het westen op de Marokkaanse
markt afzette, hetgeen voor de
ambachtslui een gevoelige klap
in hun inkomsten betekende. Te
gen deze concurrentie moesten
zij zich teweer stellen; de eerste
maatregel die zij namen, was het
verlagen van de prijzen van hun
artikelen.
Ook de eens zo hoge kwali
teitseisen werden verlaagd en
BIJ DE VERMAARDE kunst- en antiek
veiling van Sotheby's in Londen zal op
16 maart een unieke verzameling circuslittera
tuur onder de hamer komen. Het is de collec
tie van 2.000 werken, bijeengebracht door Jo
van Doveren, de in 1968 overleden impresario
en perschef van o.a. Hagenbeek, Sarrassani
en Strassburger, die ook in ons blad enkele
jaren een rubriek verzorgd heeft over het
circusleven en vele prominenten van de piste.
Als impresario heeft hij onder meer toparties
ten als Marcel Marceau en Les Frères Jacques
in ons land geïntroduceerd.
ZIJN COLLECTIE circusboeken, affiches,
fotoalbums en dergelijke geldt als uniek. Het
oudste en meest waardevolle werk, „Trois
dialogues de Part de sauter et voltiger en
l'air", dateert van 1599 en bevat 88 houtsneden
van trapezewerkers en acrobaten in actie.
Andere interessante stukken zijn o.a. een ver
handeling uit 1774 over buiksprekers en
dierentemmers en een kinderboek uit 1850,
uitgegeven in Amsterdam, met handgekleurde
illustraties van artiesten en dieren uit circus
Renz. De 2.000 stukken zullen, op verzoek van
Van Doverens ervan, in één partij geveild
worden.
Meisjes van de Reguibatstam in feesttooi van handgesmede
zilveren sieraden.
tenslotte opgeheven. Hun pro
dukten werden steeds vlugger
afgewerkt, de grondstoffen wer
den slechter. Een en ander had
tot gevolg dat de ambachtslieden
verarmden en met de dag minder
in staat waren de concurrentie
het hoofd te bieden. Wat erger
was, velen raakten zelfs in een
schuldpositie. Voorts raakte de
eenheid in de verschillende wij
ken, waarin een bepaald gilde
was gehuisvest en waar geen
man die een ander ambacht uit
oefende, zich kon nestelen, ver
loren. Als nu een ambachtsman
het niet meer kon bolwerken,
nam een toeristenwinkeltje zijn
plaats in.
OM TE voorkomen dat de am
bachtslieden zouden verkomme
ren, namen eerst het Franse pro
tectoraat en later de Marokkaan
se staat maatregelen voor de be
scherming, vernieuwing en or
ganisatie van het ambacht. Na
de oorlog begon de staat met het
bevorderen van ambachtscoöpe
raties. Deze kregen vrijstelling
van belasting, en konden gebruik
maken van aan hen beschik
baar gestelde huurvrije gebou
wen. Ook deed de mechanisering
zijn intreden. De staat neemt
thans de eerste investeringen in
machines voor zijn rekening en
stelt ambtenaren als administra
teurs en adviseurs beschikbaar.
OM DE verkoop van Marok
kaanse produkten te stimuleren,
werd een typisch westers ele
ment toegevoegd: de reclame. Dit
om toeristen te trekken.
Alle maatregelen ten spijt is
echter maar een klein deel van
de ambachtslieden lid van een
coöperatie, hoewel er nu toch
sprake is van een groei. Van de
zestig coöperaties met 3800 leden
was het aantal in 1968 uitge
groeid tot 102 coöperaties met
8100 leden.
AMBACHTEN worden in Ma
rokko niet alleen door mannen
beoefend, ook vrouwen hebben
een belangrijk aandeel. Zij leg
gen zich met name toe op tapijt-
knopen en ander soort hand
werk. Reeds van oudsher hielden
vrouwen van gegoede families
zich bezig met borduurwerk, wat
dikwijls zeer kunstige resultaten
opleverde. Alleen datgene wat
zij niet voor zichzelf konden ge
bruiken, werd verkocht. De
vrouwen van elke stad en stam
ontwikkelden hun eigen wijze
van werken, kozen him eigen pa
tronen en versieringen. Ook
hierin is in feite de klad geko
men en het knopen en weven is
doorgaans nog uitsluitend be
stemd voor de handel.
OOK HIER heeft de regering
ingegrepen omdat zij wil dat de
Marokkaanse stoffen in het bui
tenland een goede naam behou
den. Zo heeft zij een aantal kwa
liteitseisen gesteld. Toch kleeft
er aan de overheidsbemoeiing
ook iets negatiefs, want aange-
Gelooid en geverfd leer wordt in het openbaar bjj opbod verkocht aan de leerbewerkers.
zien de overheid ook de motie
ven van de stoffen is gaan voor
schrijven, treedt er qua artistici
teit een verstarring op.
HOEWEL ER in het ambacht
het accent meer en meer op de
commerciële en toeristische kant
is komen te liggen, zouden we er
de Marokkaanse ambachtsman
toch allerminst ervan willen be
schuldigen nog slechts fantasie
loos handelswerk te leveren. De
tentoonstelling in Amsterdam
laat wel anders zien. Men treft
er de hevig door de fabriek be
concurreerde koperslager aan,
geduldig zijn pannen en kannen
in de gewenste vorm kloppend,
de pottenbakker die zijn schijf
laat tollen, de kleibroden draait
en in de gewenste vormen
kneedt. Men ziet er de lee"-
looiers, die de huiden bewerken,
een uitermate onwelriekend kar
weitje; de houtbewerkers, tegel
bakkers, stukwerkers, mozaïek
makers en edelsmeden.
BIJ AL die traditionele am
bachten is de mens meestal de
energiebron. Het is niet eens zo
erg lang geleden dat de am
bachtslieden moderne hulpmid
delen gingen gebruiken. Vooral de
elektriciteit wordt in de medinah,
de oude stad, benut. De stempel-
maker werkt er nu met elektri
sche freesjes, de smid last zijn
hekken en een enkele babouche-
maker stikt met een machine
zool en bovenleer aaneen. Maar
toch arbeiden de meesten nog
volgens de traditie die tweedui
zend jaar geleden in de Arabi
sche wereld de gewoonte was.
Zo worden kammen nog van
echt hoorn gemaakt, de huiden
gelooid met plantaardige stoffen
en wordt voor dit proces ook dui-
vemest gebruikt die van straten
en pleinen bijeen wordt ge
veegd.
OM MAROKKAANS, Ara
bisch ambacht te zien biedt de
expositie in het Tropenmuseum
een interessant overzicht. Om
echter de sfeer te proeven, de
hitte van het land te voelen en
onder te gaan in de nauwe
straatjes van de oude Arabische
wereld waar de auto is buiten
gesloten en een paradijs voor
voetgangers een hoogst mo
dern streven zal men op rei*
moeten. Een tripje naar Amster
dam is als eerste aanzet op weg
naar de Arabische wereld een
inspirerend begin.
FRANS KEIJSPER
