Edward Bonds' „Gered" door
Centrum opnieuw opgevoerd
T oneelevolutie
steeds sneller
BBK 69 sprak
met minister
Roolvink
„DE NONNEN" BIJ STUDIO
Onduidelijk drama van Manet
over negeropstand in Haïti
RUMOER NEDERLANDS DANS
Aart Verstegen: idealisten
hou je nooit bij elkaar
THEA TER
snel en grondig
iedere taal
leren spreken
236663
TONEEL IN HAARLEM
NOG SCHRIJNENDER BEELD VAN
ONTMENSELIJKTE SAMENLEVING
Onwaarschijnlijke
reeks intriges
SSSES:WIJ ONTVINGEN:
BETERE REGELING
CONTRA PRESTATIE
tel. (020)
ZATERDAG 28 FEBRUARI 1970
9
Minder beperkingen
Goede realisatie
(Van onze toneelcriticus)
AMSTERDAM In het Studio
theater De Brakke Grond is vrijdag
avond na heel wat proefverto
ningen elders, waaronder de voorstel
ling in Brussel met de geruchtmaken
de „politionele actie" tegen het
publiek de officiële première ge
geven van Eduardo Manets toneelspel
„De nonnen". Manet is een 43-jarige
Cubaanse schrijver die twee romans
en verscheidene filmscenario's op zijn
naam heeft staan. „De nonnen" is
blijkbaar zijn eerste toneelwerk en hij
heeft daar ook buiten zijn vaderland,
vooral in Frankrijk, al dadelijk de
aandacht mee getrokken.
Duistere parabel
(Van onze correspondent)
DEN HAAG „Idealisten hoe je nooit bij elkaar". Die uitlating van Aart
Verstegen tekent de achtergrond van het nieuws dat deze week over het
Nederlands Dans Theater is losgekomen. Nieuws dat wijst op spanningen
binnen de groep als gevolg van een zoeken naar nieuwe wegen. Om de zaak
even op een rijtje te zetten: artistiek directeur Hans van Manen verlaat met
ingang van het nieuwe seizoen de groep, maar zal incidenteel als choreo
graaf blijven meewerken; technisch directeur Aart Verstegen overwoog al
een tijdje weg te gaan, heeft op het ogenblik contact met het Scapino Ballet,
maar wil de mogelijkheid onderzoeken het Dans Theater door een moei
lijke periode heen te helpen; de namen van vijf danseressen en dansers
zullen het komend seizoen van het tableau de la troupe verdwijnen.
Teveel rompslomp
Nieuwe taak
Exploitatie
Opvoering bracht
geen licht
talenpracticum
6 Singel 170-172- Amsterdam-C.
HAARLEM Twee jaar na de
Nederlandse première van Edward
Bonds toneelspel „Gered" heeft de
Toneelgroep Centrum het stuk op
nieuw opgevoerd, met een nieuwe be
zetting van de twee jonge mannelijke
hoofdrollen. De regisseur van de vroe
gere opvoering, Peter Oosthoek, heeft
ook nu weer de regie gevoerd, maar
in zijn aanpak van het stuk zijn heel
wat veranderingen gekomen. En het
stuk zelf zal door menige schouw
burgbezoeker nu ook anders worden
beoordeeld dan de vorige keer.
De toneelgeschiedenis van deze tijd vol
trekt zich razend snel. Het is nog maar
vier jaar geleden dat „Saved" in Lon
den uitsluitend voor leden van de Eng-
lisch Stage Society mocht worden ge
speeld, omdat de censuur het stuk niet
voor openbare vertoning wilde vrijgeven.
Twee jaar geleden riskeerde Centrum een
Nederlandse opvoering alleen na een zeer
omvangrijke, weldoordachte voorberei
ding van het publiek, waarmee beoogd
werd bij voorbaat mogelijke uitingen van
boelcenboelcenboekenboekenl
boekenboekenboekenboekenl
boekenboekenboekenboekenl
boekenboeken boeken boekerij
boekenboeken
boekenboeken
boekenboekenboekenboekenfl
boekenboekenboekenboeken!
boekenboekenboekenboekenfl
boekenboekenboekenboekenfl
VAN GENNEP-AMSTERDAM. M.
Broekmeyer en I. Cornelissen"„Arbei
dersraad of Ondernemersstaat" Macht en
machtstrijd in Nederland en in Joegosla
vië. Bibeb-Interviews: „De Mens is een
ramp voor de wereld" „Soft Drugs", socia
le, medische en juridische aspecten, sa
mengesteld door Cor Wijbenga, met bij
dragen van: J. van den Berg, H. Cohen,
M. Kooyman en J. D van der Meulen, en
een nawoord van O. M. de Vaal.
MEULENHOFF-AMSTERDAM. Jan
Wolkers: „Turks fruit". Gerrit Komrij:
„Alle vlees is als gras" of „Het Knekel
huis op de dodenakker". (Gedichten).
DE BEZIGE BIJ-AMSTERDAM. Hugo
Claus: „Vrijdag" (toneelstuk).
UITGEVERIJ LEOPOLD NV-DEN
HAAG. Luise Rinser: „Drieluik voor
Kerstmis", drie verhalen. Johan Fabri-
cius: „Voorrijden mevrouw?" (schelmen
roman). Prof. dr. A Chorus: „De nieuwe
mens", een onderzoek naar de totstand
koming van het beeld van „De nieuwe
mens". Het boek is een logische voort
zetting van zijn vorige werken: „Het
beeld van de mens" en „Vormen van zelf
kennis".
UITGEVERIJ W. VAN HOEVE-DEN
HAAG. Pirn Hofdorp: „Schoten op voor
schot", oorspronkelijke Nederlandse topo
grafische politieroman. Robert van Gulik
„Vijf gelukbrengende wolken", 3 Rechter
Tie-verhalen. (Kramers Pockets).
FOCUS-HAARLEM. Günter Spitzing
„Portretten maken"
HOLKEMA WARENDORF-BUSSUM
Els Brouwer: „Het woud der Balsemie
nen", roman.
UITGEVERIJ IN DEN TOREN-BAARN
„Het Rose boekje", verzameld en uit'
gegieven door Rolf Palm met vignetten
van Ali Schindhütte met gebruikmaking
van een tekening van Albrecht Dürer
Anthos-boekj e
UITGEVERIJ ROMEN ZONEN-
ROERMOND. Een keuze uit de artikelen
van Rudolf Bultman: „Geloof zonder
mythe?" ingeleid door Prof. dr. J. Sperna
Weiland. Dr. Boekmanstichting-UITGE
GEVERÏJ BIJLEVELD-UTRECHT: „Ma
ten en Meten", een verslag van een om
derzoek onder een aantal Nederlandse
componisten en dirigenten naar produk
tie, opdracht, uitgave en uitvoering van
zogenaamde ernstige muziek in de jaren
1964 tot en met 1966 door Peter Brunsman
A. OOSTHOEK's UITGEVERIJ
UTRECHT. Mr. J. E Spruit: „Van Vede
laars, Trommers en Pijpers".
UITGEVERSASSOCIATIE OPWENTE
LING-EINDHOVEN, Vereniging voor lit'
teraire publikaties, samenwerkende dich
ters: Dorette van Kalmthout: „Afspraak
met elke dag". Ton Veugen: „Is tussen ons
de taal". „Naar Morgen", verzameling ge
dichten van 13 dichters.
HOLLANDIA-BAARN. (Toneelfonds
Comoedia nr. 48). J. H. de Groot: „Bijbels
Drama"
UITGEVERIJ VAN GENNEP-AM
STERDAM. Jacques Hamelink: „Ranon
kei" of de geschiedenis van een Verzei
ving (een soort epos)
UITGEVERIJ DE BEZIGE BIJ-AM'
STERDAM. James Joyce: Ulysses", ver
taald door John Vandenbergh met een
aparte bundel „Aantekeningen bij James
Joyce's Ulysses".
NV UITGEVERSMIJ. KOSMOS-AM
STERDAM. Ada Citroen: „Opvoeden met
inzicht" een modern psychologische be
geleiding in de eerste zes levensjaren. 3de
druk, herzien door drs. B. M. van der Zijl,
Kinderpsychologe te Amsterdam.
afschuw en protest op te vangen en af
te weren. Nu bestaat er in het geheel
geen Engelse toneelcensuur meer., „Sa
ved" is het vorige seizoen met veel suc
ces in het Londense Royal Court Thea
tre in het openbaar opgevoerd en de En
gelse pers, die eerst bijna unaniem afwij
zend tegenover het stuk had gestaan, had
zich er nu grotendeels mee verzoend. En
Centrum geeft een nieuwe Nederlandse
opvoering als de gewoonste zaak van de
wereld, zonder een voorafgaande cam
pagne van voorbereiding en waarschu
wing van het publiek. We zijn in korte
tijd heel wat volwassener geworden.
Uit deze nieuwe opvoering, die vrijdag
avond in de Haarlemse Stadsschouwburg
in première ging, blijkt ook dat Peter
Oosthoek ervan uit is gegaan dat dit
meer volwassen publiek een groter incas
seringsvermogen heeft. Terwijl hij in de
rouwe scènes, die het stuk in overvloed
telt, de vorige keer nog betrekkelijk om
zichtig te werk ging, wonden nu nergens
meer doekjes om gewonden. Dan komt al
tot uiting in het toneelbleid, dat niet
veel meer dan de naakte achtermuren
van de schouwburg laat zien, en in de
vertaling van Gerben Hellinga, waarvan
de tekst nog ongezoutener klinkt dan
twee jaar geleden. Maar ook in de spel-
regie heeft Oosthoek zich deze keer min
der beperkingen opgelegd. De aanklacht
tegen de voortschrijdende afstomping en
ontmenselijking van de hedendaagse
maatschappij, die de kern van het stuk
vormt, komt in deze opvoering nog gena
delozer en schrijnender voor de dag dan
vroeger. De sadistische verdierlijking
van de schoeitj es, di ein hun wilde agres
siviteit „voor de lol" een baby vermoord
den, nadat een van hen, een vrachtwa
genchauffeur, vol trots verteld dat hij op
zettelijk een jongetje heeft doodgereden,
wordt nog doordringender hoewel
daardoor nog gruwelijker uitgebeeld.
„Gered" („Saved"), toneelspel in
13 scènes van Edward Bond. Ver
taald door Gerben Hellinga. We
deropvoering door de Toneelgroep
Centrum op 27 februari in de Haar
lemse Stadsschouwburg. Regie en
decor: Peter Oosthoek. Hoofdrollen:
Karin Haage, Wim van der Grijn,
Marja Kok, Lou Steenbergen, Hans
Dagelet, Jacques Commandeur.
Maar ook de psychologische motivering
van al die agressie, al die huiselijke en
erotische conflicten waaruit het stuk be
staat, is nog duidelijker geworden. De zie
kelijke aanhankelijkheid van de dakloze
Len aan het meisje Pam, die hem ver
acht en vernedert; aanbeden vrouwenja
ger Fred en die zich voortdurend op Len
afreageert; de wederzijdse haat, smeu
lend onder schijnbare onverschilligheid,
van het oudere echtpaar Harry en Mary;
dat alles is virtuoos geanalyseerd en op
de spelers overgebracht. Meer nog dan
in de vorige opvoering wordt ons van
scène tot scène duidelijk gemaakt, wat
deze mensen beweegt en wat hen zo on
menselijk schijnt te maken.
Wim van der Grijn, die van Joop Ad
miraal de rol van Len heeft overgeno
men, speelt hem wat onnozeler, maar
daardoor ook meer als een open boek van
innerlijke onzelfstandigheid. Hans Dage
let, als Fred, is geen volwaardiger ver
vanger van Jules Hamel, maar hij ty
peert wel voortreffelijk de even zelfbe
wuste als geniepige jongen, die in de wieg
schijnt te zijn gelegd voor souteneur. Ka
rin Haage, gelukkig teruggekeerd na een
lange ziekte, is op haar bekende en sap
pige vollekracht als de rancuneuze Mary,
Onder de leden van de ploertenbende ex
celleert Ben Hulsman als de chauffeur
die prat gaat op zijn sadistische fanatis
me. Marja Kok, als de hysterische Pam
is merkbaar gerijpt in haar vertolking.
Lou Steenbergen, als Pams duldzame va
der is opnieuw het levende voorbeeld van
maximale natuurlijkheid.
Deze reprise van „Gered" zal niemand
een plezierige avond bezorgen, maar het
is een Turks bad voor wie zich wil rei
nigen van overjarige illusies omtrent de
hedendaagse samenleving.
S. KOSTER.
AMSTERDAM. In een gesprek dat
de BBK 69 met minister Roolvink van So
ciale Zaken heeft gehad over de regeling
complementaire arbeidsvoorziening voor
beeldende kunstenaars, de zogenaamde
contra prestatie, zijn door de BBK 69 zes
tien punten naar voren gebracht die be
trekking hadden op de inhoud van de re
geling.
Door dit overleg met de minister is,
zo deelt de BBK 69 mee, zonder twijfel
een groter begrip ontstaan voor de pro
blemen van de kunstenaars. Er is geble
ken dat er mogelijkheden zijn ter verbe
tering van de bestaande situatie.
Zo overweegt minister Roolvink de
wachttermijnbepalingen soepeler toe te
pasesn. Verder is hij van mening dat de
normverschillen tussen kostwinners en
niet-kostwinners in verband met de nieu
we voorziening op den duur opgeheven
kunnen worden. Dit is volgens hem een
kwestie van geleidelijke aanpassing, al
dus de BBK 69.
Wat betreft de neveninkomsten was mi
nister Roolvink bereid een minder strak
ke toepassing te overwegen. Hij dacht
hierbij aan een verder gaande doorbere
kening van onder andere verwervingskos
ten die betrekking hebben op reizen, ten
toonstellingen enzovoorts, aldus de BBK
69 verder.
De BBK 69 zal in de komende tijd het
gesprek met minister Roolvink voortzet
ten nadat voorbereidende werkgesprek-
ken voor de praktische uitvoering op het
ministerie van Sociale Zaken hebben
plaatsgevonden. De delegatie bestond uit
Fred Aldenberg, Else Mulder, Jan Wil
lem Smeets, Josum Walstra en Wladimir
Zwaagstra.
Lou Steenbergen en Wim van der Grein in „Gered
Het stuk speelt in Haïti, tijdens de sla
venopstand van 1791 die het voorspel
vormde van de strijd tegen de Franse
overheersing, waaraan pas twaalf jaar
later een einde kwam. De moeder-over
ste van een klooster en twee van haar
helpsters, de zusters Angela en Ines, wil
len van het eiland, waar zij hun leven
niet meer zeker zijn, naar het vasteland
vluchten. Om aan het geld voor de reis
te komen spiegelen zij een schatrijke we
duwe voor dat zij haar in veiligheid kun
nen brengen; maar als de signora een
maal in hun macht is, wordt zij door zus
ter Angela vermoord en verdelen de non
nen haar juwelen onder elkaar. De doof
stomme zuster Ines, de enige fatsoenlij
ke van het drietal, is bij haar poging om
de moord te verhinderen bijna zelf dood
geslagen en wondt later, als een te las
tige getuige, door de moeder-overste uit
de weg geruimd.
De schietpartijen tussen de opstandige
negerslaven en de blanke kolonisten zijn
intussen zo dichtbij het klooster gekomen
dat het voor de nonnen onmogelijk wordt,
ongezien het strand te bereiken. Als het
er bovendien op begint te lijken dat de
blanken zullen winnen, besluiten de non
nen het reeds begraven lijk van de sig
nora weer op te delven en het met een
deel van de sieraden en kostbare kleding
stukken opnieuw „presentabel" te maken.
Daarmee moet bij de kolonisten de in
druk worden gewekt dat de nonnen ver
geefs hebben geprobeerd, de signora uit
de moorddadige handen van de opstan
delingen te redden. Maar dan keert de
krijgskans en de zegevierende negersla
ven forceren de toegang tot het klooster
gewelf, waar zij de moeder-overste en
zuster Angela in hysterische angst bij de
lijken van hun twee slachtoffers zullen
vinden.
De schrijver noemt dit stuk een „para
bel", dus een zinnebeeldig drama waar
mee hij een zedelijke waarheid aanschou
welijk wil maken. Maar welke zedelijke
waarheid hij daarbij op het oog heeft,
wordt niet duidelijk. Er zijn natuurlijk al
lerlei voor de hand liggende mogelijkhe
den waaruit men een vrijblijvende keus
zou kunnnen maken, maar dat ligt niet
in de aard van een parabel. Als Manet
ermee heeft willen zeggen dat er bij elke
opstand of oorlog lieden zijn die het leed
Rudi van Vlaenderen, Robert Borre-
mans en Ad van Gessel in „De
Nonnen".
Toen hij vorig jaar een terugblik gaf
op het tienjarig bestaan van het ensemble
stelde hij onder meer: „je zou van geen
verantwoordelijkheid getuigen als je
maar lukraak een artistieke visie zou
hebben zonder rekening te houden met
het financiële beleid" Ook: „je moet bij
alles wat je doet risico nemen". Uit zijn
Voor Hans van Manen drukt de romp
slomp, die het directeur zijn met zich
brengt, te zwaar op zijn ontwikkeling als
choreograaf. Organisatie en creativiteit
zaten elkaar te veel in de weg naar zijn
zin.
besluit te vertrekken blijkt dat hij er nog
steeds zo over denkt en dat hij de con
sequenties daarvan aanvaardt.
Aart Verstegen behoort tot de mensen
die destijds de sprong in het ongewisse
waagden, door zich zonder financiële rug
gesteun in te zetten voor een gezelschap
dat een nieuwe richting in de danskunst
wilde inslaan. Zijn overweging weg te
gaan is mede ingegeven door de weten
schap dat de groep is geconsolideerd. In
Scapino vond hij een groep waaraan nog
te bouwen is. Artistiek leider Hans Snoek
verlaat het gezelschap per 1 januari 1971.
Als schakel tussen artistiek leider Arman
do Navarro en zakelijk leider Uittien zag
hij kans weer te gaan werken in een sfeer
rnieuwing en ontwikkeling.
Of de Scapino-leiding inderdaad straks
deze vorm krijgt hangt af van het be
stuur en van een beslissing die Aart Ver-
stegen zelf nog moet nemen: weg bij het
Dans Theater als dat in de knel zit?
Met het vertrek van Benjamin Harkar
vu (vorig jaar) en Hans van Manen is
de „oude" artistieke kern verdwenen.
Glen Tetly en artistiek adviseur Jaap
Flier staan nu voor de taak te zorgen
voor een continuiteit en het openbreken
van vernieuwing en ontwikkeling,
inslaan van een nieuwe weg, moet ook
het weggaan van de vijf dansers worden
gezien.
Zakelijk leider Carel Birnie heeft de
niet geringe opdracht een zoveel moge
lijk sluitende exploitatie voor elkaar te
krijgen. Het teruglopen van de Neder
landse belangstelling voor de verrichtin
gen van het Nederlands Dans Theater en
de annulering van de Griekse tournee
bijna twee jaar geleden, maken dat tot
een loodzware opgave.
De rebellie waaruit het Nederlands
Dans Theater ruim tien jaar gelden ont
stond is door internationaal succes en de
verplichtingen die een zakelijke exploita
tie met zich brengen in de tang genomen
De rebel die dat accepteert, pleegt ver
raad aan zich zelf, wat eleganter gezegd.,
„idealisten hou je nooit bij elkaar".
„De nonnen" („Les nonnes"), para
bel in twee bedrijven door Eduardo
Manet. Vertaald door Jacoba van Vel
de. Première bij de Toneelgroep Studio
op 27 februari in De Brakke Grond
te Amsterdam. Regie en decor: Kees
van Iersel. Spelenden: Rudi van Vlaen
deren, Ad van Gessel, Marielle Fiolet,
Robert Borremans. Kostuums: Koosje
Henneman.
van anderen ten eigen bate willen exploi
teren en altijd meeheulen met de partij
die aan de winnende hand is, heeft hij
daar wel een heel krasse vorm aan ge
geven zonder ons nu bepaald iets nieuws
te vertellen. Zijn toneelaanwijzing dat de
rollen van de drie nonnen door mannen
moeten worden gespeeld en dat hun
stemmen en gebaren gedurende de hele
voorstelling mannelijk moeten blijven, is
misschien bedoeld om een minder realis
tisch effect te verkrijgen en daardoor de
aanval op de katholieke kerk enigszins te
abstraheren; bovendien wordt het gruwe
lijke krachtvertoon van de twee moorde
naressen op deze manier wat minder on
waarschijnlijk. Maar dit alles blijft een
raadselspelletje, want achter de grillige
vormen van het stuk kunnen even goed
andere ideeën schuilgaan.
De opvoering door de Toneelgroep Stu
dio, onder regie van Kees van Iersel, gaf
al evenmin een duidelijk antwoord op de
vragen die Eduardo Manet oproept. In
een voor dit gezelschap ongewoon natura
listisch decor werd het stuk recht-toe
recht-aan gespeeld, zonder enige vinger
wijzing in allegorisch opzicht. Rudi van
Vlaenderen was een mooi hypocritische,
hebzuchtige en quasi-slimme moeder
overste en Ad van Gessel een ouderwet
se kruiperige schurk als zuster Angela.
De rijke maar nogal domme signora
werd, zowel levend als dood, geloofwaar
dig vertolkt door Marielle Fiolet. Robert
Borremans haalde uit de rol van de doof
stomme zuster Ines het weinige dat er uit
te halen viel. De achtergrondgeluiden,
waarin de tamtam van het voodoo-ritueel
moest overheersen, bereikten lang niet
het vereiste hallucinerende effect dat de
handelingen van de „nonnen" ten dele
had kunnen verklaren.
Ondanks veel boeiende momenten liet
de opvoering toch het onbevredigende ge
voel achter, dat men er ten opzichte van
de diepere bedoelingen, die de schrijver
moet hebben gehad, niet veel wijzer door
was geworden.
SIMON KOSTER.
ADVERTENTIE
vraag prospectus
vraag gratis proefles
