DE MENS EN ZIJN BED
Van de wieg tot het graf twee
onafscheidelijke bondgenoten
m
Een derde van ons leven brengen wij,
hoe dan ook, onder de dekens door...
■h
i
VU
Erbij
ZATERDAG 28 MAART 1970
(Van een onzer redacteuren)
„PROFECTO ENIM VITA VIGILIA: Leven is wakker zijn", was een
van de stelregels van de Romeinse schrijver Plinius de Oude (23-79 na
Christus). Misschien dat de meeste Romeinen daarom altijd voor dag en
dauw opstonden. Maar zelfs de zogeheten kort-slapers brachten (en
brengen nog steeds) toch rond een derde deel van hun leven horizontaal
door en bij de meesten gebeurt dit in bed. Het bed is onverbrekelijk ver
bonden met ons leven. Guy de Maupassant noemde het bed in zijn gelijk
namig boek „de poort van het leven, maar ook de deur die achter alles
gesloten wordt; kraam- en doodsbed staan aan het begin en het einde van
ons leven". De historie van het bed houdt nauw verband met de zeden,
gewoonten, kunstzinnige, sociale, hygiënische en seksuele opvattingen
van een bepaalde tijd, terwijl heel vaak hoogte- en dieptepunten van ons
leven zich in de beslotenheid van de slaapkamer afspelen.
Spiegels
Vluchtoord
Ongedierte
Voorslapers
Liefde
Ondergeschoven
lira g§ wmMmÊÊmmm
Doodsbed
Klapbed
Een middeleeuws draagbed.
Superbed
twwA/vnArt/wuvwvvwvnn/vvvwwvwvvwi/vvvNft/vwvuwwvvvvvwvv^^
ten, dan waren het net rechthoekige
houten dozen Ook erg geliefd, vooral
in de noordelijke Nederlanden waren
de al koof bedden, in het zuiden het
Franse bed met veel stof. Burgers
sliepen in hoge bedsteden ook wel
„coetsbedden" genoemd, waar men
met een trapleer in moest klimmen.
Overigens, op oude schilderijen en
poppenhuizen kan men duidelijk zien
welke vorm het bed ook had dat
het bed het centrale punt was waar
omheen het familieleven zich afspeel
de.
DE MEESTE MENSEN gaan naar
bed om te slapen, maar a) heel vroeg
in de geschiedenis der mensheid ont
dekte men dat het bed nog tot heel wat
meer kan dienen dan slapen, uitzieken
of liefde bedrijven.
Zo deden de Romeinen het meeste
werk liggend op hun lectus: stoelen
of zetels kwamen bij hen bijna niet
voor.
Na zijn overwinning op de Perzen
hield Alexander de Grote een audiën
tie op een gouden rustbed. Lodewijk
dp Vrome gebruikte bii rechtzittingen
een statiebed. En de Franse koningen
in de 14de eeuw ontvingen hun minis
ters halt liegend op hun bed in alle
waardigheid en majesteit waarna zij
op een andere slaapstee, het „lit de
justice", rechtspraken.
HEEL WAT mensen gaan naar bed
om de werkelijkheid te ontvluchten.
In tijden van crises is het bed een ge
liefkoosde plaats om zich terug te
trekken en de loop der gebeurtenissen
af te wachten. Joseph P. Fanning,
een beddenfabrikant zei eens in het
Amerikaanse weekblad „Time" (12
december 1947) dat hij de enorme
verkoop van bedden verklaarde door
dat de mensheid, .huiselijke en inter
nationale complicaties ontvlucht in
het „veilige bed".
Moeilijkbeden ontvluchtte ook gene
raal Baldomero Esperarto, ,de her
tog der overwinning" in de carlisten-
oorlog. Wanneer er iets mis ging
kroop hij in bed. Goethe kroop, toen
de Franse schrijfster Madame De
Stael Weimar bezocht, en hij haar
niet wilde ontmoeten, in bed. Madame
wilde kostte wat kostte toch de Duitse
schrijver spreken en Goethe moest
haar aan zijn sponde ontvangen.
Gabriele d'Annunzio, de Italiaanse
dichter en politicus, gebruikte zijn
bed om inspiratie te vinden voor zijn
werk. Ook Churchill begaf zich, com
pleet met sigaar, vaak te bed wan
neer hij dien over een probleem wilde
nadenken. De Franse schilder Fantin-
La tour werkte met jas aan, sjaal om,
hoed op en handschoenen aan in bed.
De beroemde Engelse dagboekschrij
ver Samuel Pepys las in bed, maakte
er ruzie met zijn vrouw, hield er zijn
geldzaken bij, maakte muziek of liet
zijn haar kammen door zijn kamer
meisje Debb. Hij maakte zich zelfs
vrolijk om de wandluizen die hem ge
zelschap hielden.
door moeder Natuur geschonken, be
houden" Door de weinige hygiëne, de
weelderig met damast en satijn bekle
de statiebedden, de donzen dekens
had ongedierte als vlooien en luizen
vrij spel in de bedden.
DE STATIEBEDDEN in het paleis
van koningin Victoria waren een
waar dorac voor wandluizen. Tijdens
de regering van deze vorstin adver
teerde een bekende firma, dat zij de
eer genoot, „bugdestroyers to Her
Majesty" (koninklijke ongedierte - ver
delgers) te zijn. Tot aan het einde
van de negentiende eeuw kwam men
in Londen advertenties tegen van
,bug traps": van tenen gevlochten
valletjes" voor luizen, die nu nog in
het Museum of Pestology in Londen
te zien zijn. Had de cimex lectuala-
rius (wandluis) zich tegoed gedaan
aan het bloed der slapers dan kroop
hij tussen de spleten van de mandjes
om daar zijn roes uit te slapen. 'sOch-
IN FRANKRIJK overheerste de
stoffeerder lange tijd de meubelma
ker. Het bed zelf was nauwelijks te
zien onder de overvloed van vaak
kostbare stoffen. Vooral bij de rijken,
die goud noch zilverdraad spaarden
en onder hun bedhemels kleurige
schilderingen lieten aanbrengen. Lo
dewijk XIV had vierhonderddertien
bedden in zijn paleis in Versailles, die
alle een naam hadden naar de hemel-
tableaus. Zo was er de „Sabijnse
maagdenroof" de Roof van Perse-
fone" of de „Triomf van Venus". On
der de laatste sliep madame De Main-
tenon korte tijd, maar al spoedig ver
veelde deze opwindende schildering
haar en liet zij deze vervangen door
„Abrahams offer" waaronder zij de
Franse koning haar gunsten bewees.
Van de 25 soorten bedden die het pa
leis telde was het lit aux colonnes, het
zuilenbed, het meest geliefd. Dit bed
met zijn rechthoekige hemel en rond
om sluitende gordijnen bood de mees
te beschutting in de tochtige, slecht
verwarmde vertrekken en tegen in
kijk. Toen Lodewijk XV regeerde
verving men veel schilderingen aan
de bedhemel door spiegels „mi-
roirs indiscrets" die vaak naar beneden
vielen, waarbij de slapers ernstig ge
wond konden raken.
In die tijd nam het bed in het gezel
schapsleven een grote plaats in.
het slachtoffer. De sterfte in het
kraambed was zo groot doordat het
daar krioelde van ongedierte en men
doodsbang was voor frisse lucht.
De deuren en ramen bleven pot
dicht, ook wanneer er tientallen men
sen in de kraamkamer aanwezig wa
ren. Een vorstin aan het Franse hof
kon niet alleen bevallen. Haar gehele
hofhouding moest erbij aanwezig zijn.
Toen Lodewijk XV werd geboren was
het kraamvertrek gevuld met twee
honderd mensen, die de tijd kortten
met dansen. De enige hygiënische
maatregel was. dat een lakei aan de
deur moest ietten of de adem of de
geur van de binnenkomende gasten
geen hinder voor het kraamvertrek
opleverde.
TOEN HET koninklijke kind op het
punt stond geboren te worden, wer
den de gasten hierop door de verlos
kundige attent gemaakt. Na de ge
boorte werd de baby getoond, zodat
iedereen het geslacht kon vaststellen.
Deze maatregelen nam men nadat,
kort na de geboorte van James Fran
cis Stuart in Engeland, wilde geruch
ten circuleerden dat deze Stuart geen
echte Stuart was, maar een in een
beddepan naar binnen gesmokkelde
baby. Het gebeurde inderdaad wel
dat bij een koninklijke miskraam snel
naar een plaatsvervangertje werd ge
zocht als troonopvolger, om politieke
redenen.
OVER HET BED en de liefde zijn
boeken vol geschreven. Waarschijn
lijk is er na zoveel eeuwen nog maar
weinig nieuws te vermelden over „het
bed der verleiding" of het „liefdes
nestje". Veel vorstelijke huwelijken
JHHT'
I
Jan Steen: slaapkamerscene.
Over de „bedding" van de tienja
rige prinses Mary Stuart van Enge
land en de 14-jarige prins Willem III
van Oranje zijn vellen vol geschre
ven. Het formele huwelijk werd in de
kamer van de Engelse vorstin geslo
ten waar een blauwfluwelen parade
bed stond. De jonge prins kwam in
nachthemd op pantoffels binnen, gaf
zijn twee neven, de prinsen van Wales
een kus en zei hen goedenacht. Daar
na kuste hij de prinses driemaal en
ging naast haar liggen ten aanschou-
we van alle groten van Engeland en
tends werden de luizenvalletjes naar
de tuin gebracht, uitgeschud en het
ongedierte met de voet vertrapt.
Hindoes van een kaste, die het do
den van ieder levend wezen verbood,
hadden het moeilijker. Maar hierop
vonden slimme lieden iets. Rijke
Hindoes huurden arme mensen, die
's avonds tegen betaling enkele uren
in hun van wandluizen vergeven bed
den gingen liggen. Hadden de cimex
zich tegoed gedaan aan deze plaats
vervangers, dan gingen de eigenaars
zelf naar bed en konden ongestoord
slapen.
BEDDEN hebben de vreemdste
vormen gehad. In de zeventiende
eeuw bijvoorbeeld waren de bedden
van de burgerij in ons land een
voudige houten staketsels met vier
stijlen. Waren de bedgordijnen geslo-
Iedereen vond wel argumenten om op
de vreemdste tijden naar bed te gaan.
Saint Simons' vrouw ontving de dag
na haar huwelijk toute France" op
bed. Bij vele huwelijken brachten
niet alleen de bruid, maar ook haar
moeder en zusters de huwelijksrecep
tie op bed door. Mademoiselle De
Fontanges, een van de favorieten van
Lodewijk XIV, ontving ter gelegen
heid van het feit dat zij de titel gra
vin had gekregen, de gelukwensen
voor haar horizontale verdiensten op
bed. Ook haar beschermer kwam
haar feliciteren temidden van een
waarderend publiek.
HET KRAAMBED en het doods
bed staan nu aan het begin en einde
van ons leven maar vroeger was dit
anders. Toen sloeg de dood heel vaak
in het kraambed zijn slag en werden
moeder of kind, dikwijls ook beiden,
werden in bed of liever na het bed
voltrokken, ten overstaan van de
gehele hofhouding.
Toen Mary Tudor, zuster van Hen
drik VIII van Engeland, werd uitge
huwelijkt aan de veel oudere weduw
naar koning Lodewijk Xn van Frank
rijk, vond de formele huwelijksvol
trekking in Londen plaats. Bij afwe
zigheid van de Franse koning stapte
Louis de Longueville, gehuld in een
nachthemd met purperen kousen,
naast de bekoorlijke zestienjarige
Mary in bed. Hij moest de kous van
zijn rechterbeen afstropen e n met
zijn ontblote been onder het laken het
been van Mary aanraken. Het huwe
lijk werd hiermee voltrokken ver
klaard. Deze symbolische handeling
werd een „bedding" genoemd.
ONGEDIERTE vond in vroeger tij
den altijd een heerlijk onderkomen in
de bedden. Vooral in tijden dat men
niet zo luchtig gekleed als thans naar
bed ging. De manier waarop bijvoor
beeld de Romeinse naar bed ging
moet voor vele echtgenoten een Arare
remedie tegen de liefde zijn geweest,
een „remedia amoris" om met
Ovidius te spreken. Zij hield in bed
al haar kleren aan haar beha (ma-
millare), corset (capetum), en len-
denschort plus een of twee tunieken;
in koude nachten óók haar mantel.
Maar ook haar man ontkleedde zich
nauwelijks. Hij deed slechts zijn man
tel uit.
In de middeleeuwen kwam het te
genovergestelde voor Op veel afbeel
dingen kan men zien dat slapers geen
nachtkleding droegen. Zij wikkelden
zich naakt in hun lakens en bonden
een doek om het hoofd Priesters lie
ten vrouwen zelfs beloven dat zij zon
der toestemming van haar echtgeno
ten niet in een nachthemd zouden
slapen.
IN LATER EEUWEN ging men
steeds gekleder naar bed Nachtkou
sen- en sokken en de slaapmuts ble
ven attributen die zich tot ver in de
negentiende eeuw handhaafden. In
1866 adviseerde „The Englishwoman's
Domestic Magazine" jonge meisjes
zelfs om met hun corsetten aan te
gaan slapen. Zij konden op deze ma
nier hun aantrekkelijke vormen,
ciV -
.,\*N
van de vier afgevaardigden van de
Staten van Holland. Na drie kwartier
mocht de prins uit bed komen en
kreeg hij geknield de zegen van de
koning van Engeland, die hem daar
na naar zijn slaapkamer bracht,
waar bleek dat Prins Willem alleen een
van zijn pantoffels kwijt was geraakt.
OVER HET sterfbed van verschil
lende beroemdheden is veel bewaard
gebleven. De verzameling beroemde
laatste woorden is talrijk, al is het de
vraag of de stervenden er enig idee
van hadden dat de later geciteerde
woorden hun laatste zouden zijn. Veel
stierven met de naam van hun gelief
de op de lippen. Lord Chesterfield
bleef heer tot het laatste moment toen
hij zei „Laat een stoel voor Dayrolles
brengen". Adam Smith zei „Ik geloof
dat wij ons gesprek ergens anders
moeten voortzetten" en Oscar Wilde
„Ik sterf zoals ik geleefd heb. boven
mijn stand". Lady Mary Wortley Mon
tagu stierf berustend en zei alleen:
„Het was allemaal heel interessant"
en de grote Franse geschied- en let
terkundige Joseph-Ernst Renau zei:
„Ik heb mijn taak volbracht, ik sterf
gelukkig. Hemel en aarde blijven be
staan"
IN DE MYTHOLOGIE en in de mis
daad speelde het bed eveneens een
grote rol. Toen Odysseus terugkeerde
van zijn zwerftochten kende zijn
vrouw Penelope hem niet meer en
moest hij zijn identiteit bewijzen door
hun huwelijksbed te beschrijven, dat
hij zelf had gemaakt. In dezelfde my
thologie komt de herbergier van Pro
crustes voor, die de nare gewoonte had
kleine reizigers uit te rekken op een
zeer lang bed en grote reizigers in
een te klein bed te stoppen, waarna
hij hun uitstekende ledematen afhak
te. Deze „heer" werd op zijn eigen
manier door Theseus gedood in het
korte bed.
EEN EVEN moorddadig bed had
den in de zeventiende eeuw de Engel
se herbergier Jarman en zijn vrouw,
eigenaars van de „inn" De Ooievaar
in Colebrook. Zij hadden een bed
vastgespijkerd op een valluik dat ge
opend kor worden in de keuken Mid
den in de nacht maakte Jarman het
luik los. Zo viel de slaper in een vat
kokende vloeistof en verbrandde le
vend. De Jarmans hebben op deze ma
nier zestig gasten van het leven en
hun bezittingen beroofd, voordat men
hen greep en ophing.
Veel uitvinders hebben zich op het
bed geworpen, vooral nadat in het
begin van de negentiende eeuw de
springveren matras zijn entree maak
te. Op de Londense wereldtentoonstel
ling in 1851 werden allerlei bedvond-
sten getoond waaronder een bed van
Robert Watson Savage. Dit bed had
de grootste belangstelling omdat het
een oplossing bood voor de moeilijk
heden waar de meeste mensen mee
worstelen: het opstaan. Eerst rinkel
de er een ingebouwde wekker. Hielp
dit niet dan ging automatisch de ma
tras omhoog to* een hoek van 45 gra
den, nadat een soort robot de lakens
had weggetrokken.
In 1900 kwamen voor de eerste
maal bedkasten, piano's die een bed
verborgen en bedden-met-wasgemak
voor. Uit de Verenigde Staten kwam
de matras, die men doormidden kon
delen na een echtelijke ruzie. Men
ging treincoupé's als slaapwagens in
richten. Het eerste slaaprijtuig was
in 1857 voor koning Napoleon Hl. ge
bouwd door de Parijs-Orleans spoor
weg. In 1876 maakte het treinslapen
een grote sprong door de oprichting
van de Compagnie Internationale des
Wagon Lits in Brussel. In de oudheid
kende men reeds het draagbed en de
draagstoel. Kardinaal Richelieu ging
toen hij oud en invalide was in zijn
eigen enorme bed. gedragen door zes
sterke mannen, op reis. De vrouwen
van lichte zeden die de Romeinse le
gers begeleidden, lieten dubbele bed
den meedragen totdat keizer Domi-
tianus dit verbood.
TENSLOTTE nog iets over wat men
het fraaiste bed ter wereld noemt.
Het werd in 1959 door de firma Slum-
berland getoond. Het meubelstuk kost
te liefst ƒ25.000, maar daan/oor had
men dan ook wel iets. Het had twee
matrassen, die elk ir> iedere gewenste
stand gefixeerd konden worden, ter
wijl ook de temperatuur afzonderlijk
regelbaar was De nachtkastjes bevat
ten aan de manzijde een telefoon een
scheerapparaat en een bandrecorder
voor het dicteren van brieven en op
drachten. Zijn echtgenote had een zil
veren theeservies, een automatische
theemachine en een massage-appa
raat in haar kastje In ieder kastje
zat ook een radiotoestel en aan het
voeteneinde stond een televisietoe
stel. Via een schakelbord kon men
contact houden met de overige ka
mers en de verlichting, de televisie
en de gordijnen bedienen De lakens
en slopen waren zoals op ieder bed,
maar de sprei was van nerts.
De firma vond. hoe vreemd het
klinkt, heel wat kopers voor haar
superbed en dit terwijl miljoenen men
sen op onze aardbol nog geen bed heb
ben en slapen op de grond, gehuld in
dierenvellen. bij een vuurtje of in
houtas.
(Gegevens o.a. ontleend aan het
door Carla Catalani vlot en goed
gedocumenteerd geschreven boekje
„het Bed" een nieuwe uitgave van
C. A. J. van Dishoeck te Bussum).
