Tijdens vlucht Apollo-13
Alpinisme en boren
in het bergland
op de maan
LOVELL ALS EERSTE MENS VOOR
DE VIERDE KEER IN DE R UIMTE
Maanreis op TV
en radio
ZATERDAG 11 APRIL 1970
Gemini en Apollo
Meer dan een maand
DRIE METER DIEP
m r ik
Fred Haise in actie tijdens de training voor de vlucht met de Apollo-13.
Op deze wijze zal hij op de maan grondboringen moeten verrichten.
KRATERRAND
Lovell (links) en Haise oefenen met het samenstellen van de grondboor waarmee op de maan monsters uit
een diepte van drie meter moeten worden genomen.
RISICO'S
NIEUWE TECHNIEK
Stand
(Van onze ruimtevaartmedewerker)
afleggen". Hij vormde met Borman
en Anders het team, dat met de
Apollo-8 de befaamde kerstvlucht om
de maan uitvoerde, de eerste vlucht
die mensen in de ban van een ander
hemellichaam dan de aarde bracht.
Voor de Amerikaanse astronaut
James A. Lovell zal de komende
maanlandingsvlucht van de Apollo-
13 de apotheose zijn van een carrière
die hem vanavond als eerste mens
voor de vierde maal in de ruimte
brengt. En ook de vervulling van een
wens die hij ruim een jaar geleden
uitte: „Ik hoop ook die laatste hon
derd kilometer nog eens te mogen
(Van een onzer redacteuren)
„grote sprong voor de mensheid", de
sprong naar Mars.
En als er iemand is die het recht heeft,
het nu welletjes te vinden, dan is het Lo-
vell. Hij heeft er meer op zitten dan welke
Amerikaanse of Russische ruimtevaarder
dan ook.
Zfln eerste vlucht was al meteen specta
culair en leverde hem een record op dat
nog steeds ongebroken is. Samen met Bor-
man (van de kerstvlucht om de maan)
vloog hij in december 1965 in de Gemini-7.
Zij maakten toen 206 omwentelingen om de
aarde in 330 uur en 35 minuten, op enkele
uren na twee weken. Dit duurrecord is nog
steeds van kracht. Tijdens deze vlucht
kwam het eerste ruimte-rendezvous tot
stand met de door Schirra en Stafford ge
vlogen Gemini-6. Op deze ene vlucht legde
Lovell al een afstand van ruim negen mil
joen kilometer af.
Voor de tweede maal proefde Lovell de
ruimte tijdens de laatste Gemini-vlucht
(nummer 12) samen met Aldrin, de man die
in juli vorig jaar direkt na Armstrong als
tweede mens op de maan stapte. Deze Ge-
minivlucht duurde 94 uur en 9 minuten.
Lovell voerde enige ontmoetingen en kop
pelingen in de ruimte uit met een Agena-
doelraket, welke ervaring hem goed van
pas kan komen bij de terugkeer van de
maantaxi naar het moederschip tijdens de
komende vlucht. Lovell besloot de laatste
Geminivlucht met een precisielanding die
nadien niet meer is overtroffen.
„Grandioos" noemde Lovell zijn derde
vlucht, de vlucht om de maan met Borman
en Anders tijdens de kerstdagen van 1968.
Deze vlucht, waarbij tien rondjes om de
maan werden gemaakt, duurde 147 uur
precies. Voor het eerst aanschouwden men
sen met eigen ogen van nabij het maanop
pervlak en de van de aarde af onzichtbare
„achterkant" van de maan. Honderden mil
joenen op aarde leefden dank zij direkte
televisie-uitzendingen uit de Apollo mee
met dit adembenemende avontuur.
Met deze drie ruimtevluchten heeft Lo
vell in totaal 572 uur en 10 minuten ruim
te-ervaring opgedaan, nu al een record,
dat h\j in de komende vlucht nog aanzien-
l«k hoopt te versterken. Na die vlucht
heeft hy er 813 uur en 13 minuten opzitten,
dat is byna 34 dagen! De ruimtevaarder
die hem het dichtst benadert is Borman
met 477 uur en 35 minuten of byna 20 da
gen. Borman zal Lovell echter niet meer
kunnen inhalen, want hy heeft er het bijl
tje als actief ruimtevaarder al by neerge
legd.
Dat is ook het geval met de andere Ame
rikanen, die veel uren ruimte-ervaring
(Van onze ruimtevaartmedewerker)
Lovell en Haise gaan op de maan
pionieren in het alpinisme. Op de
vlakke en veilige landingsgebieden
waar de Apollo's 11 en 12 hun maan
taxi neerzetten was er geen gelegen
heid tot de bergsport. De maantaxi
Aquarius van de Apollo 13 zal echter
in de nacht van 15 op 16 april als eer
ste in bergterrein op de maan worden
gezet, namelyk in het krater- en berg
complex van Fra Mauro, dicht bij de
evenaar. De maanreizigers zullen in
totaal 33,5 uur op de maan bljjven en
tijdens deze periode twee maan-
wandelingen van elk vijf uur maken,
terwijl het derde lid van de Apollo-
bemanning Swigert in de com
mando-capsule rondjes om de maan
blijft draaien.
Het is de bedoeling, dat de Apollo van
avond om 20.13 uur Nederlandse tyd van
Kaap Kennedy start en dat de maantaxi in
de nacht van donderdag 15 op vrijdag 16
april om 03.55 uur op de maan landt. Deze
maanexpeditie is geenszins een herhaling
van de voorgaande, want er worden veie
nieuwe experimenten uitgevoerd.
Reeds vóór de landing zijn er aanzien
lijke verschillen. Terwijl de Apollo-com-
binatie om de maan draait en de maantaxi
zich nog niet heeft afgescheiden, laat men
door een radiosignaal vanaf de aarde de
derde trap van de lanceerraket, die bij
vorige vluchten in de richting van de zon
werd gestuwd, op de maan te pletter val
len. Het bijna 19 meter lange gevaarte,
waarvan het gewicht nauwkeurig bekend
is, moet met een snelheid van 6000 kilo
meter per uur in de maanbodem slaan op
225 km ten westen van de seismometer, die
door de Apollo-12 is achtergelaten. Uit het
verloop van de schokgolven en de aard van
de trillingen hoopt men meer te weten te
komen over het inwendige van de maan.
Er deden zich merkwaardige verschijnselen
voor, toen men een soortgelijke proef nam
met det maantaxi van de Apollo 12, toen
deze overbodig was geworden. De bodem
trillingen hielden toen 55 minuten aan in
plaats van de vijf tot zes die men had ver
wacht. Ook ditmaal zal men de maantaxi
na de terugkeer van Lovell en Haise in de
Apollo op de maan te pletter laten slaan,
tussen de seismometer van de Apollo 12 en
die welke tijdens de komende maanvlucht
worden geplaatst.
Een van de belangwekkendste experi
menten op de maan zelf zal het boren van
een drie meter diep gat van 2,5 centimeter
in diameter zijn voor het nemen van
grondmonsters op grotere diepte. Bij de
eerste maanlanding werd tot slechts 20
centimeter diep geboord, bij de tweede tot
80 centimeter. Men verwacht nu zeer oud
maanmateriaal naar boven te halen. Trou
wens, ook het te verzamelen oppervlakte
materiaal is vermoedelijk van zeer hoge
ouderdom. Maan-geologen zijn van mening,
dat het grillige bergland van Fra Mauro
ondermeer is gevormd door het neervallen
van puin, dat bij een enorme meteorietin
slag elders op de maan is weggeslagen.
Deze inslag zou als litteken de ronde vlakte
Mare Imbrium 950 kilometer noordelijker
hebben achtergelaten.
De diepteboringen, die tevens gelegen
heid zullen geven tot temperatuurmetingen
in de maanbodem, zijn er aanleiding toe,
dat de maanreizigers na hun vlucht toch
weer drie weken in quarantaine moeten.
Het wordt niet uitgesloten geacht (hoewel
uiterst onwaarschijnlijk) dat zich op gro
tere diepte in de maanbodem, waar minder
extreme condities heersen, bacterieel le
ven zou hebben ontwikkeld. Lovell heeft
dit „nonsens" genoemd, maar zal zich toch
aan de door de NASA voorgeschreven iso
latie moeten onderwerpen.
Voorts zullen Lovell en Haise wederom
een kleine kernreactor in bedrqf stellen,
instrumenten voor wetenschappeiyk on-
derzoek plaatsen en oppervlaktemateriaal
verzamelen. Tydens hun maanwandelingen
zullen zy tot een kilometer van de maan
taxi komen. Bq vorige landingen was dit
slechts 60 en 400 meter. Daarby zullen zy
de rand van de cone-krater beklimmen,
een 80 tot 140 meter hoge formatie, die be
langwekkende aspecten heeft. De krater
zelf is 50 meter diep en 300 meter in door
snee. Langs de randen bevindt zich rom
melig puin van vermoedeiyk zeer hoge
ouderdom. De ouderdom van de maan
wordt geschat op 4,6 tot 5 miljard jaar, on
geveer dezelfde als die van de aarde.
Tijdens hun wandelingen hebben de
maanreizigers zakken met drinkwater bij
zich. Vorige wandelingen klaagden de
maanreizigers over dorst waardoor de aan
dacht van het werk werd afgeleid en dit
werk ook zwaarder viel dan nodig was.
Er gaat een extra zwart-wit-televisie-
camera mee voor het geval dat de kleuren-
camera het weer zou laten afweten, zoals
bij de Apollo 12 het geval was. Voorts
krijgt Lovell rode indentificatiebanden om
een arm en een been, zodat beter vastge
steld kan worden wie nu eigenlijk wie is.
HAARLEM In radio- en televisie
uitzendingen zal de NOS ook aan de
derde Amerikaanse ruimtereis weer
ruime aandacht besteden. De NOS-radio
is van plan hoogtepunten van de vlucht
rechtstreeks uit te zenden: de lancering,
de landing op de maan, de twee maan
wandelingen, het vertrek van de maan
en de terugkeer naar de aarde.
Evenals bij vorige Apollo-vluchten
worden de radio-uitzendingen gemaakt
in samenwerking met de televisie. De
radio zal dan ook gebruik kunnen ma
ken van de deskundigen die de televisie
ten dienste staan. Dat zijn de raketdes-
kundige dr. W. de Graaff, dr. M. Ph.
Landsberg van het luchtvaart-genees
kundig centrum in Soesterberg, ir. J.
A. van der Bliek en ir. P. Kant, beiden
verbonden aan het laboratorium voor
lucht- en ruimtevaart en drs. C. Titu-
laer.
Verslaggevers in de Verenigde Staten
zijn Klaasjan Hindriks en Peter Schro
der. De televisiepresentatie zal worden
verzorgd door Henk Terlingen en Joop
van Zijl.
Het schema van de televisiereporta
ges, die met uitzondering van de uitzen
dingen uit de presentatiestudio in Bus-
sum alle in kleur zijn, ziet er als volgt
uit:
ZATERDAG 11 APRIL
19.5520.30 Nederland 2: Lancering
vanaf Cape Kennedy.
22.55—23.20 Nederland 1: Beelden van
uit Florida, waar de Satumus-
raket op dat moment overvliegt.
HENK TERLINGEN
JOOP VAN ZIJL
ZONDAG 12 APRIL
17.0017.15 Nederland 1: Reportage van
het loskoppelen van het maan
landingsvaartuig (LM).
MAANDAG 13 APRIL
19.0719.22 Nederland 2: Beelden uit d*
capsule.
DINSDAG 14 APRIL
19.0719.22 Nederland 2: Reportage van
het moment waarop de beman
ning van de Apollo 13 de LM
binnengaat.
WOENSDAG 15 APRIL
22.3523.05 Nederland 1: Beelden van
het maanoppervlak.
DONDERDAG 16 APRIL
08.0010.45 Nederland 1 en 10.4513.30
Nederland 2: Reportage van de
eerste maanwandeling.
19.1619.25 Nederland 2: Korte samen
vatting van de ochtendreportage.
VRIJDAG 17 APRIL
06.3008.30 Nederland 1: Reportage van
de tweede maanwandeling.
12.3013.30 Nederland 1: Korte samen
vatting van de tweede maanwan
deling en reportage van het ver
trek van de maan.
17.25—18.00 Nederland 1: Reportage van
het aankoppelen van de LM.
19.0719.23 Nederland 2: Samenvatting
van de hoogtepunten van de
vlucht van de Apollo 13.
ZATERDAG 18 APRIL
23.1023.30 Nederland 1: Beelden van
de maan.
DINSDAG 21 APRIL
21.0522.30 Nederland 1: Reportage van
de terugkeer op aarde.
De eerste maanwandeling duurt van
08.13 tot 12.13 uur (het mag langer, tot vijf
uur) op donderdag 16 april, de tweede van
03.58 tot 07.58 (of ook weer een uur langer)
op vrijdag 17 april. Die dag om 13.22 moet
de maantaxi weer starten, om 17.01 uur
koppelen aan de Apollo en om 21.13 uur
leeg op de maan neerstorten. Na fotogra
feren van toekomstige landingsplaatsen
keert de Apollo met de drie ruimtevaar
ders terug naar de aarde voor een landing
op dinsdag 21 april om 21.16 uur. De vlucht
heeft dan 241 uur en 3 minuten geduurd,
ruim tien dagen, twee dagen langer dan die
van de Apollo 11 en ruim drie uur korter
dan die van de Apollo 12 in november '69.
Het gebied van Fra Mauro, waar de
Aquarius zal landen, is een onregelmatig
gevormd bergterrein met enkele grote en
talloze kleine kraters, veel ook grote rots
blokken en groeven en richels. In zeker
opzicht brengt een landing in een dergelqk
gebied extra risico's mee, maar die „ex
tra's" zyn gering in verhouding tot de ge
hele operatie. De maantaxi mag niet op
een te sterk hellende glooiing komen te
staan, want dan zou starten niet meer mo-
geiyk zyn. Maar ook in de vlakke maan-
gebieden bevinden zich talloze kratertjes
en heuveltjes, die nopen tot het zoeken
van een geschikt plaatsje. Nauwkeurig tot
op de sekonde weten de mannen, wanneer
zy uiteriyk een goed plaatsje gevonden
moeten hebben. Is dat niet gelukt, dan
moeten zq zonder landing terugkeren naar
de Apollo. Het hogere risico ligt derhalve
uitsluitend in de discipline van de ruimte
vaarders, nauweiyks in het terrein zelf.
Er zal een nieuwe landingstechniek wor
den uitgevoerd, waardoor de maanlanders
meer tijd en brandstof ter beschikking
zullen hebben. Bij vorige gelegenheden
daalde de Apollo vóór het ontkoppelen van
de maantaxi tot ongeveer 100 kilometer
hoogte. Ditmaal zal de Apollocombinatie
veel dichter over de maan scheren, na
melijk 12,8 kilometer hoog. De maantaxi
spaart daardoor zoveel brandstof, dat Lo
vell en Haise 14 seconden extra de tijd
krijgen, een veilige landingsplaats te kie
zen. Bij de terugkeer zal de Apollo niet zo
laag dalen om de maantaxi „op te vissen"
doch zal in grote lijnen de operatie gelijk
zijn aan die van vorige landingsvluchten.
hebben. De Rus met de meeste uren erva
ring Vladimir Sjatalov, die in twee vluch
ten 190 uur of bijna acht dagen volmaakte.
Lovell vergroot zijn voorsprong door dit
maal met twee debutanten op stap te gaan,
die nog lang niet een bedreiging voor zijn
record kunnen vormen. Het ziet er dus
naar uit, dat het trotse record van Lovell,
ondanks het feit dat hij er mee stopt, nog
lange tijd onaangetast zal blijven, of de
Russen zouden met een stuntvlucht van
vele weken moeten komen. De Amerika
nen hebben op korte termijn nog geen
plannen van die aard.
Het trio bleef toen honderd kilometer
van de maan en betreurde, dat laatste
stukje van de 400.000 kilometer, die aarde
en maan scheiden, niet te kunnen gaan.
Want van het begin van het Amerikaanse
ruimteprogramma af is het ideaal van alle
astronauten geweest: eens over die uitda
gende lege woesteny te mogen dwalen.
Waarom? Waarschyniyk was het dezelfde
obsessie, die slechts tientallen jaren gele
den de eerste poolreizigers naar de barre
onherbergzame oorden in het uiterst noor
den en zuiden van de aardbol heeft gedre
ven.
Lovell heeft onlangs verklaard, dat de
komende vlucht zijn laatste ruimtereis zal
zijn. Hij krijgt een bureaufunctie in de
NASA-organisatie. Hij vindt het na de ko
mende maanwandeling welletjes. Er staan
nog tientallen astronauten te trappelen van
ongeduld om hun ruimtedoop te onder
gaan. Wanneer die niet de kans krijgen
dreigt het gevaar dat het astronautenteam
uitdunt. Bovendien beseft Lovell dat hij
toch te „oud" voor de ruimte zal zijn ge
worden om deel te nemen aan de volgende
Lovell is niet de enige Amerikaan die nu
al drie vluchhten op zijn naam heeft staan.
Er zijn er nog vier, namelijk Shirra, Young,
Conrad en Stafford. Tien Amerikanen en
drie Russen zijn tweemaal in de ruimte ge
weest, negen Amerikanen en achttien Rus
sen eenmaal.
De Verenigde Staten hebben, ongeacht
de komende vlucht, in totaal 5834 man
uren ruimte-ervaring, de Russen slechts
1751. Bij dat laatste moet worden opge
merkt, dat bijna de helft (840 uur) werd
geboekt tijdens de zeven-mans Sojoez-
vluchten in oktober vorig jaar een ken
nelijk op een las-experiment na mislukt
spektakelstuk.
Lovell zal na de komende vlucht aan
zienlijk meer dan tien percent van de
Amerikaanse ervaring voor zijn rekening
hebben genomen en bijna de helft van alle
Russische ervaring samen. Dat moet toch
wel voldoening geven wanneer men be
denkt. dat het Amerikaanse programma
door 24 astronauten is uitgevoerd en het
Russische door 21 kosmonauten. Hij zal
echter weinig tijd hebben over deze pres
tatie te mijmeren als hij als kroon op zijn
carrière als eerste voor de vierde maal in
de ruimte vertoeft, als eerste alpinisme
bedrijft op de maan en als eerste voor de
tweede maal „in de ban" van de maan
vertoeft.
